درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر و علوم قرآن

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۴۲۱ تا ۴۴۰ مورد از کل ۱۳٬۴۰۳ مورد.
۴۲۱.

تبیین پیوستگی آیات سوره حدید بر اساس مدل آیینه ای نیل رابینسون(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۶) 69 - 92

کلیدواژه‌ها: سوره حدید پیوستگی مدل آیینه ای رابینسون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۶ تعداد دانلود : ۱۴۵
کشف تناسب و ارتباط میان آیات یکی از دغدغه های اصلی در طول تاریخ بوده است. همگام با تلاش قرآن پژوهان، برخی از محققان غربی که موافق تناسب در متن قرآن بودند، با به کارگیری رهیافتی نو، سعی در اثبات چهره پیوسته قرآن داشتند. نیل رابینسون به عنوان چهره اصلی این جریان، با استفاده از مدل خود، مبتنی بر نظریه بلاغت سامی، به اثبات انسجام ساختاری سوره های مدنی پرداخت. رابینسون با بررسی پیوند آیات این سوره ها، ضمن اثبات نظم و ساختار منسجم، ارتباط و اتصال لفظی و معنایی درون سوره ها را آشکار می سازد. این مدل بر پایه تکرار الفاظ استوار است. ابتدا به بخش بندی آیات پرداخته و سپس با استفاده از واژگان قلاب دار، دو بخش مجاور همچون زنجیره ای به یکدیگر متصل می شوند. این پژوهش با روش تحلیل محتوا بر مبنای مدل آینه ای نیل رابینسون، به کشف پیوستگی سوره حدید پرداخته است. پس از تعیین بخش های سوره، ارتباط میان بخش ها به واسطه واژگان قلاب دار بررسی شده و در نهایت، ساختاری متقارن از بخش اول به بخش آخر و بخش دوم به بخش ماقبل آخر به صورت مدل آینه ای ارائه شده است. غرض سوره بر اساس مدل، تشویق به انفاق است.
۴۲۲.

چگونگی مواجهه ی مکارم شیرازی با آرای تفسیری علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیر تطبیقی سال ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۶ 284 - 312

کلیدواژه‌ها: آرای تفسیری علامه طباطبایی المیزان آثار قرآنی مکارم شیرازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴ تعداد دانلود : ۸۹
مکارم شیرازی در آثار قرآنی و تفسیری اش، به طور گسترده و در گونه های بسیاری نظرات علامه طباطبایی را ذکر و مورد بحث و بررسی قرار داده است. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای انجام شده است، رویکردهای مکارم شیراری نسبت به المیزان را در مواردی ازجمله: تمجید از علامه و المیزان، استناد به نظرات و روایات موجود در المیزان، تأیید نظرات علامه، مقایسه ی نظرات مؤلف المیزان با آرای خود و دیگران، اشکال به نظرات علامه و نقد آرای ایشان برشمرده است. مهم ترین رویکرد مؤلف تفسیر نمونه به المیزان؛ استناد می باشد که در موارد گسترده، در تفسیر نمونه و همچنین دیگرآثار قرآنی اش مشهود می باشد که البته اغلب موارد استنادات ایشان به المیزان، متکی بر روش تفسیری قرآن به قرآن می باشد. بر همین اساس می توان گفت مکارم از روش و آرای تفسیری علامه تأثیر پذیرفته و حجم قابل توجهی از آثار قرآنی و تفسیری خود را با تکیه بر روش قرآن به قرآن نگاشته است. البته ایشان فقط به استناد و تأیید نظرات علامه اکتفا ننموده، بلکه گاهی نظر خود و دیگران را بر دیدگاه علامه ترجیح داده و ذیل آیاتی نیز نظراتی بر خلاف نظرات علامه بیان نموده و اشکالاتی به نظرات ایشان داشته و نقدهایی به آرای وی وارد نموده است که البته در مواردی نظرات آن ها مشترک بوده و اختلاف شان تنها در الفاظ بوده، همچنین گاهی نظر علامه صحیح بوده و نقدهای ایشان از اعتبار لازم برخوردار نیست و در مواقعی نیز نظرات انتقادی ایشان صحیح و نظر ایشان ارجح می باشد.
۴۲۳.

بازخوانی تعامل پیامبران و اشرافیت در قرآن کریم (مطالعه موردی خباثت های «ملأ» در برابر دعوت حضرت موسی (ع))(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۴ پاییز ۱۴۰۲شماره ۳ (پیاپی ۱۳) 32 - 55

کلیدواژه‌ها: قرآن حضرت موسی (ع) ملأ اشرافیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۶۱
قرآن کریم اصلی ترین منبع دین اسلام است و برای پیروان خود راهنمایی های بسیاری در حوزه های فردی و اجتماعی ارائه داده است. این کتاب وجود طبقات متفاوت در جامعه را پذیرفته است؛ ازاین رو شاهدیم که در برخی از آیات، گروه های مختلفی مخاطب قرار می گیرند یا عتاب می شوند. طبقه اشراف یکی از مهم ترین طبقات در هر جامعه است؛ زیرا با توجه به نحوه رفتار خود می تواند اثرگذاری مثبت یا منفی داشته باشد. قرآن کریم 28 مرتبه به واژه «ملأ»، به عنوان یکی از مهم ترین مفاهیم اشرافی گری، اشاره کرده است. این پژوهش در پی آن است تا با رویکردی توصیفی و از طریق مطالعه کتابخانه ای و پس از بررسی لغوی ماده «ملأ»، دریابد قرآن کریم برخورد این گروه با دعوت پیامبران را چگونه روایت می کند و قرآن پژوهان در طول تاریخ از این روایت چه برداشتی داشته اند؟ از یافته های پژوهش می توان به نقش کلیدی راغب اصفهانی در ترویج معنای مشهور اصطلاح «ملأ» در میان مفسران و دیگر لغویان اشاره کرد؛ همچنین با بررسی آیات قرآن می توان با جایگاه اجتماعی این گروه و برخی ویژگی های رفتاری ایشان و نیز صفت هایی که قرآن به آن ها نسبت داده است، آشنا شد.
۴۲۴.

تطبیق گونه های دعوت به حق در سوره بقره با تکیه بر تحلیل آیه 125 سوره نحل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۳ ۱۵۲-۱۳۷

کلیدواژه‌ها: آیه 125 نحل شیوه های دعوت به حق روش تبلیغ دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵ تعداد دانلود : ۱۲۷
خدای متعال در آیه 125 سوره نحل گونه های دعوت به حق را بیان نموده است. حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن سه گونه دعوت به حق هستند. پرسش اصلی این نوشتار آن است که گونه های دعوت به حق در خود آیات قرآن مجید به چه صورتی به کار رفته است؟ نوشتار حاضر پس از تحلیل آیه 125 سوره نحل، این شیوه ها را در سوره بقره به عنوان نمونه بر پایه روش پیمایشی و توصیفی بررسی و نمونه هایی از آیات مشتمل بر حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن را بازگو نموده است. مطالعه حاضر نشان می دهد گونه های دعوت به حق نه تنها در سوره بقره بلکه در همه آیات قرآن مجید قابل تطبیق اند. به نظر می رسد این شیوه ها در همه سوره ها و آیات قرآن کریم به کار رفته است. توجه به شیوه های دعوت به حق و کاربست آنها در ارتباطات و تبلیغ دینی بسیار اثرگذار است.
۴۲۵.

نقد شبهه وجود گفتار مخالف با واقع در قرآن

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۸) 285 - 306

کلیدواژه‌ها: قرآن گفتار مخالف با واقع عقلانیت گفتاری مستشرقان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰ تعداد دانلود : ۵۶
عُقلا برای نیل به شماری از مقاصد خود از طریق فعل گفتار، خود را ملزم به رعایت برخی اصول می دانند. یکی از این اصول پرهیز از گفتار مخالف با واقع است. مطابق این اصل، انسان ها تلاش دارند گفتارشان با واقعیت های موجود مخالفتی نداشته باشد. آنان به هنگامی که مخاطب سخن گوینده ای هم قرار می گیرند از او انتظار دارند چنین اصلی را رعایت کرده باشد. برخی از مستشرقان با التفات به همین اصل کوشیده اند این شبهه را القا کنند که قرآن به این اصل پایبند نبوده است. آنان برای این مدعا شواهدی را از آیات قرآن ذکر می کنند. البته مسلمانان قرآن را کلام الهی می دانند معتقدند گفتار قرآن بر خلاف واقعیت های مسلم سخنی نگفته است. پژوهش حاضر که با مطالعه کتابخانه ای و انتقادی در آثار قرآن پژوهان مسلمان و مستشرقان سامان یافته، به این نتیجه رسیده است که بیشتر شبهات مستشرقان در این راستا به این دلیل است که ملاک مخالفت برخی از آیات قرآن با واقع را عدم تطابق آن آیات با کتابهای مقدس یهودیان و مسیحیان دانسته اند و البته که به دلیل محرّف بودن آن کتب مقدس این قبیل شبهات قابل پاسخ است؛ بلکه قرآن به دلیل مصون بودن از تحریف نسبت به کتب مقدس دیگر اولویت دارد. همچنین برخی از شبهات مستشرقان ناشی از عدم تسلط به ادبیات عرب و علوم قرآنی رخ داده است و گفتار قرآن در تمامی آیاتِ مورد ادعای مستشرقان کاملاً معقول و مطابق حقیقت بوده و با حقایق و واقعیت های مسلم مخالفت ندارد.
۴۲۶.

تفسیر به رأی از دیدگاه طباطبایی و ذهبی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۸) 171 - 196

کلیدواژه‌ها: تفسیر به رأی محمدحسین طباطبایی محمدحسین ذهبی ارزیابی تحلیلی روش های تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵ تعداد دانلود : ۴۳
یکی از مسائلی که در بحث روش های تفسیری، همواره محلّ نزاع مفسّران و اندیشمندان علوم قرآنی بوده، مفهوم تفسیربه رأی است. اهتمام فراوان مفسّران فریقین در کشف معنای صحیح تفسیربه رأی، بدان جهت است که مجموعه روایاتی که درجوامع روایی و متون تفسیری فریقین در این باب مطرح شده، لحن تهدید آمیزی داشته و نتیجه چنین تفسیری را ولو صحیح، نکوهیده ومذموم دانسته است. دو تن از شخصیت های برجسته قرآن پژوه معاصر که درباره مفهوم تفسیربه رأی، دیدگاه خاصّی مطرح نموده اند، ذهبی در کتاب التفسیر و المفسّرون و طباطبایی در تفسیر المیزان هستند. در این مطالعه با روش توصیفی تحلیلی به بررسی دیدگاه های آنان پرداخته شده است. بنا ست از این دفاع کنیم که ذهبی، تفسیربه رأی را به دو نوع ممدوح ومذموم تقسیم بندی نموده وتنها تفسیر با صِبغه اشعری را ممدوح و مابقی تفاسیر هم چون: تفسیر شیعه را با ذکرمصادیقی، مذموم دانسته است، درحالی که تلقّی نمودنِ برخی از تفاسیر درحیطه ممدوح ومذموم، به دور از داوری علمی وبدلیلِ پیش داوری وعدم شناخت صحیح مبانی تفسیری است واصولاً تفسیر ممدوح را باید تخصّصاً از موضوع تفسیربه رأی، خارج دانست. طباطبایی نیز بابررسی مجموع روایات این باب، تفسیربه رأی را ناظر به روش تفسیری ونه اصل تفسیر دانسته وبا اشاره به یکى از موارد تفسیربه رأى یعنی استقلال به رأى وعدم مراجعه به آیاتِ دیگر قرآن، معتقد است که اگر تفسیر با روش و طریقه خطا انجام پذیرد، حتّی اگر به نتیجه صحیح منتج گردد، بازنکوهیده ومذموم بوده وفاقد ارزش و اعتبار علمی است.
۴۲۷.

تأثیر رفتاری مادران تراز انقلاب اسلامی در تربیت دینی فرزندان در اندیشه های قرآنی خامنه ای

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و علوم سال ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۴ 257 - 294

کلیدواژه‌ها: مادران تراز انقلاب اسلامی تراز انقلاب اسلامی اندیشه قرآنی آیت الله خامنه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵ تعداد دانلود : ۶۳
خانواده به عنوان هسته اولیه اجتماع و عامل انتقال فرهنگ، اندیشه، اخلاق و ارزشهای دینی به فرزندان می باشد؛ البته مادران، به دلیل فزونی ارتباطشان با فرزندان، مسئولیت بیشتری در این عرصه برعهده دارند؛ زیرا آنان مهم ترین نقش را درتکوین و تحول شخصیت فرزند در کودکی و... ایفا می کنند و می توانند آنها را برای پذیرش دستورات دینی و برقراری ارتباط با خداوند آماده کرده و زمینه سلامت معنویشان را فراهم نمایند. این مقاله که با روش توصیفی_تحلیلی و با بهره گیری از داده های کتابخانه ای تدوین شده است در پی پاسخ دهی به این پرسش است: بر اساس اندیشه قرآنی مقام معظّم رهبری، نقش عاطفی، شناختی، و رفتاری مادران تراز انقلاب اسلامی در جهت تربیتِ دینیِ و انقلابی فرزندان، چیست؟ مهمترین نتایج بدست آمده از انجام این نوشته تحلیلی این است که: بر اساس اندیشه ی قرآنیِ حضرت آیت الله خامنه ای، نقش مادران تراز انقلاب اسلامی در تربیت فرزندان، عبارت است از: فراهم سازی زمینه مناسب برای تقویت بنیه معرفت دینی فرزندان، تدارک محیطی سالم و همخوان با آموزه های دینی در خانه، محبت کردن و احترام گذاشتن به فرزندان، توجه به پرسشها و مطالبات معقول و مشروع فرزندان، پرورش صفات اخلاقی نیک در آنان، ایجاد نشاط و شادمانی در محیط خانه از طریق ورزش و سرگرمی های مناسب، بها دادن به مسئله فرزند آوری و ترویج عملی آن و القای مفاهیم ارزشی و اندیشه های انقلابی به فرزندان.
۴۲۸.

تحلیل شاخص های استکبارستیزی در اندیشه قرآنی امام خامنه ای

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و علوم سال ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۴ 326 - 363

کلیدواژه‌ها: اندیشه قرآنی امام خامنه ای استکبارستیزی شاخص ها انقلاب اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵ تعداد دانلود : ۲۲
استکبارستیزی محور اصلی مبارزه انبیاء الهی و ره آوردهای ادیان توحیدی است. مستکبران جهان در طول تاریخ و به خصوص در عصر حاضر همواره بازورگویی و زیاده خواهی به شکلی ظالمانه به دنبال استعلا، استثمار و استحمار دیگران بوده اند. امام خامنه ای با تمسک به قرآن و عترت (علیهم السلام) بر اساس مبانی دینی با تبیین و تشریح ماهیت استکبارستیزی و تفکر فرعونی که آمریکا و صهیونیزم نماد آن هستند، به ضرورت مبارزه با آن پرداخته و خود زعامت و رهبری این مقابله در سطح جهان را به عهده گرفته است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، شاخص های استکبارستیزی مبتنی بر اندیشه قرآنی امام خامنه ای را در سه سطح هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی مورد تجزیه وتحلیل قرار داده است. ره آورد و برآیند پژوهش نشان می دهد که مفهوم استکبارستیزی مبتنی بر مبانی هستی شناختی برآمده از متن و بطن نظام توحیدی بوده و در تقابل دو جبهه حق و باطل قرار می گیرد. همچنین بر اساس شاخص های معرفت دینی اقتضای جلوگیری از فراگیری فساد و تباهی در کلان نظام هستی مبارزه با این پدیده شوم بوده و بر مبنای روش شناختی کلیدی ترین روش در حوزه مبارزه، مقاومت و پایداری در برابر تاخت وتازهای مخرب استکبار، دشمن شناسی، حمایت از مظلوم و... است.
۴۲۹.

نقد تحلیلی دلایل سید ابوالفضل برقعی در جهت اثبات نظریه قرآن بسندگی در حوزه تفسیر

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری آلاءالرحمن سال ۱ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 85 - 105

کلیدواژه‌ها: حوزه ی تفسیر روش تفسیر سیدابوالفضل برقعی قرآن بسندگی منابع دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۴۲
نظریه ی «قرآن بسندگی در حوزه ی تفسیر»، یکی از دیدگاه های چالش بر انگیز در حوزه ی قرآن شناختی، و از شاخه های افراطی اندیشه ی کلان «قرآن گرایی» است. هدف اصلی طراحان این نظریه، طرد روایات ازحیطه ی تفسیر قرآن و بسنده نمودن به خود آیات در عرصه ی شناخت معانی آن ها است. از میان طیف قرآنیون ایرانی معاصر ، سید ابوالفضل برقعی، یکی از شاخص ترین آنان به شمار می آید. وی در بخش دوم حیات فکری اش، صراحتا به نظریه ی قرآن بسندگی گراییده، و سخت به دفاع از آن پرداخته است؛ این مقاله که به روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای تدوین یافت؛ در پی پاسخ به این پرسش است که: نقد های تحلیلی وارده بر دلایل سیدابوالفضل برقعی در جهت اثبات نظریه ی قرآن بسندگی در حوزه ی تفسیر چیست؟ نتیجه ی برآمده از تحقیق پیش روی این است: سیدابوالفضل برقعی؛ با سوء استفاده از صفت «مبین» بودن قرآن، و ممدوحیت تدبر در آن، کافی بودن این کتاب آسمانی برای هدایت بشر، مرجعیت آن در جهت رفع اختلاف و برداشت نادرست از برخی از روایات مربوطه، و ... کوشیده است تا نظریه ی «قرآن بسندگی» را، امری مقبول جلوه دهد؛ ولی در پرتو نقد های تحلیلی مندرج در این تحقیق، روشن گردید که هیچ یک از دلایل و شگرد های او برای اثبات مدعایش صحیح نمی باشد.
۴۳۰.

تحلیل عبارات متضمّن تحقیر در آیات قرآن با تأکید بر آراء ادبی تفسیری آلوسی

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال ۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 204 - 227

کلیدواژه‌ها: تفسیر قرآن ادبیات عرب آلوسی تحقیر روح المعانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵ تعداد دانلود : ۱۲۳
نزول معجزه خاتم در جغرافیای عربی، بستر تلاش حداکثری دین پژوهان و اهل تفسیر در دریافت لطایف معنایی قرآن کریم با ابزار ادبیات عرب را فراهم آورد. کوششی که در تمام عرصه های هدایتی کلام وحی با گستره ی اعتقادات، احکام، اخلاق و مسائل فردی و اجتماعی نمود یافته است. پژوهش کتابخانه ای حاضر که به شیوه ی توصیفی تحلیلی سامان یافته با بررسی تفسیر «روح المعانی» به عنوان یکی از تفاسیر ارزشمند سده های متأخر اسلام با رویکرد جامع و جلوه های ادبی ویژه، این مهم را در مورد مطالعاتی آیات متضمّن تحقیر دنبال کرده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که تحقیر اسلوبی غیر قابل انکار در قرآن کریم بوده که با جهت گیری و اهدافی چند به کار گرفته شده است. کاربرد حداکثری و هدفمند سیاق و پیوند آن با اسالیب معنابخشِ مفردات قرآنی، مهم ترین شیوه ای است که نگارنده روح المعانی در تبیین آیات دربردارنده ی تحقیر بکار برده است. این رویکرد پراکنده در تفسیر آلوسی از این قرار است: کاربرد ما موصول بجای من، یادکرد اسم ظاهر بجای ضمیر، استفاده از اسم اشاره دلالت کننده بر نزدیک، نکره آوردن اسم، کاربست معنادار حرف جر مِن، ذکر حرف زائد ما، خروج استفهام از معنای حقیقی به معانی مجازی، خروج فعل امر به معانی مجازی و ابهام و پیچش معنایی بجای ایضاح و بیان.
۴۳۱.

بررسی اعتبارسنجی بایسته های مفردات پژوهی در قرآن از نگاه امین الخَولی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۵ 421 - 435

کلیدواژه‌ها: واژگان قرآن مفردات پژوهی امین الخولی بایسته های واژه کاوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۲۷
مفردات پژوهی در قرآن، از ارکان بنیادین فهم عبارات قرآن محسوب می شود که از زوایا و نگاه های گوناگون مورد واکاوی قرار گرفته است و از جمله اندیشمندانی که به این مهم پرداخته، امین الخولی- محقق معاصر مصری- است. این جستار با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، بایسته های مفردات پژوهی از منظر وی را مورد بررسی قرار داده و بدین رهیافت رسیده است که خولی، مفردات پژوهی را در سه گام لازم می داند: 1- مفردات پژوهی لغوی؛ 2- مفردات پژوهی قرآنی؛ 3- تحلیل داده های بدست آمده از مراحل قبل با رویکرد عدم ترادف. از منظر خولی، در گام نخست باید به چند بایسته توجه لازم را مبذول داشت که عبارتند از: 1- تطور معنایی واژگان؛ 2- فهم معنای عصر نزولی کلمات؛ 3- تشخیص معرّب یا عربی بودن واژگان؛ 4-محور قرار دادن اصل حسی؛ 5- تحلیل معنا با تکیه بر حس و ذوق عربی. با این حال، نظریه خولی با وجود همه نقاط قوتی که دارد، از سه بُعد با انتقاد مواجه است: 1- استقراء ناتمام شواهد؛ 2-وجود ابهام در برخی از بایسته ها؛ 3- عدم احصاء همه بایسته ها.
۴۳۲.

تحلیل زیبا شناختی هندسی سورۀ «فجر» و نقش آن در تفسیر(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 23-38

کلیدواژه‌ها: سوره فجر زیبایی شناسی هدف سوره زیبایی هندسی چهره پیوسته قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۸ تعداد دانلود : ۱۶۵
مفروض آن است که مجموعه آیات هر سوره، هدفی مشخص و در عین حال قابل تشخیص را دنبال می کند. این نکته نیز غیرقابل انکار است که بسیاری از آیات یک سوره ارتباطی روشن و قابل درک با آیات مجاور خود دارند؛ اما با وجود این، انسجام برخی از آیات به راحتی قابل درک نیست و در نگاه اول، گسسته به نظر می رسد. حال این سؤال مطرح می شود که بین آیات یک سوره چه نسبتی برقرار است؟ فرضیه تحقیق حاضر آن است که بین آیات گسسته نمای قرآن، ارتباط دیر یاب، اما جذابی وجود دارد که توجه به آن ازیک سو موجب ادراک زیبایی سوره و از سوی دیگر، صورت بندی محتوای سوره در قالب یک چندضلعی منسجم و هدفمند شکل می دهد. این تحقیق در قالب بررسی زیبایی های هندسی بین چهار بخش سوره «فجر» و شناخت زیبایی های داخلی هریک از بخش ها در چارچوب علوم ادبی، به ویژه علم بلاغت و با روش تحلیلی درصدد بازخوانی سوره «فجر» و اثبات زیبایی شناسی هندسی آن است.
۴۳۳.

تحلیل نشانه شناسی مفهوم«آیه» در قرآن با کاربست مدل ارتباطی یاکوبسن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲شماره ۵۲ 29 - 60

کلیدواژه‌ها: قرآن نشانه شناسی آیه مدل ارتباطی یاکوبسن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۷ تعداد دانلود : ۲۱۸
نشانه شناسی دانشی است که به بررسی نظام های نشانه ای نظیر زبان ها می پردازد. قرآن کریم نیز به عنوان مجموعه ای از نشانه های زبانی از این منظر مورد بررسی قرار می گیرد. این دانش همانند ابزاری توانمند از طریق ارائه تحلیل های ساختاری به فهم دلالت های متن یاری می رساند. مدل های ارتباطی یکی از ارکان های مهم در تحلیل های زبان شناسی به شمار می رود. در این میان مدل ارتباطی یاکوبسن یکی از مدل های مطرح در حوزه مطالعات نشانه شناسی به شمار می رود. در این مدل ارتباطی، به بررسی نقش های زبانی بر اساس عناصر اصلی تشکیل دهنده ارتباط پرداخته می شود. در این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی به تحلیل نشانه شناختی واژه «آیه» در قرآن در مصادیق نشانه های آفاقی، انفسی، معجزه و عبارت زبانی در قالب مدل ارتباطی یاکوبسن پرداخته می شود و دلالت های آن استخراج می گردد. بررسی کارکردهای زبانی واژه «آیه» در مصادیق گوناگون با استفاده از مدل ارتباطی یاکوبسن در نشانه شناسی ویژگی های مشترکی نظیر جنبه غیبی داشتن، تأمل و کارکرد ارجاعی مشترک را برای رمزگان اثبات می نماید و دو سطحی بودن (دنیوی و اخروی) نشانه ها را به نمایش می گذارد.
۴۳۴.

نقض های اصول همکاری گرایس در سوره مجادله

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال ۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 278 - 298

کلیدواژه‌ها: کاربردشناسی اصول همکاری گرایس سوره مجادله معانی تلویحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۶ تعداد دانلود : ۱۶۸
ارتباطی که بین عناصر و سازه های یک پاره گفتار وجود دارد، موجب معنامندی کلام می گردد. نظریه همکاری گرایس که از آن با عنوان «اصول همکاری» یاد می شود، شامل چهار اصل «کمیت»، «کیفیت»، «ارتباط» و «شیوه بیان» است که هِرْبِرت پِل گرایس، فیلسوف تحلیل زبان (1913-1988) مخاطب را در گفتگو به رعایت این اصول ملزم می داند. بر پایه این دیدگاه، اگر یک یا هر دو طرف گفتگو از این اصول عدول نمایند، کلام آن ها دارای معنای ضمنی و تلویحی می گردد. سوره مجادله که از برخی عناصر روایی از جمله مکالمه برخوردار است، قابلیت خوانش از منظر اصول چهارگانه گرایس را دارد. لذا پژوهش حاضر بر آن بوده تا به شیوه توصیفی- تحلیلی، نقض اصول مکالمه ای گرایس را در سوره مجادله بررسی کند و از این رهگذر، کارکرد آن نقض ها را در ایجاد معانی تلویحی و فرامتنی تحلیل نماید. نتایج حاصل از این جستار بیانگر این مطلب است که نباید چنین پنداشت که عدم رعایت اصول چهارگانه گرایس معنامندی کلام را در سوره مجادله خدشه دار می سازد، بلکه پیام های تلویحی و انگیزه های متفاوتی از جمله تعلیم آداب معاشرت، سنجش خلوص نیت اغنیا، هشدار و انذار، اهانت عامدانه، اشاره به صفت اعلمیت خداوند و غیره سبب نقض اصول گرایس در این سوره شده است که گوینده، این شیوه گفتمانی را ضمن کاربست سازوکارهایی همچون کنایه، اغراق، تناسی تشبیه و غیره، تأثیرگذارتر از رد و بدل کردن اطّلاعات با عنایت به ساختار ظاهری کلمات می یابد.
۴۳۵.

نمود آموزش و تربیت قرآنیِ امانتداری در قابوس نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۴ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۳ 1 - 11

کلیدواژه‌ها: آموزش قرآنی تربیت قرآنی امانتداری قابوسنامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۱۳۱
در ادبیات فارسی شاعران و نویسندگان در هر عصری بنابر موقعیت های اجتماعی و فرهنگی، آثار خویش را با کلام نورانی وحی مزین کرده اند. یکی از این نویسندگان عنصرالمعالی است که در اثر تعلیمی قابوس نامه، بسیاری از مباحث آموزشی و تربیتی را با تأثیرپذیری از کلام الهی، به فرزند خودش(گیلان شاه) توصیه کرده است. این پژوهش با ره یافتی توصیفی –تحلیلی و رویکردی کیفی، از منابع کتابخانه ای در گردآوری اطلاعات بهره برده است. هدف نگارندگان شناسایی نمود قرآنی امانت داری در قابوس نامه است که با شیوه ای آموزشی و تربیتی بیان شده و امروزه با گذشت قرن ها از نگارش اثر، پندهای آن در امور تربیتی فرزندان راهگشاست. قابوس نامه بنابر دانشی که مؤلف آن داشته و بهره هایی که از کلام وحی و آموزه های دینی جهت تدوین آن برده، یکی از منابع آموزشی در رشد صحیح فرزندان به شمارمی آید و در بسیاری از موارد شیوه های تعالیم آن با روش های مدیریت آموزشی و تربیتی کنونی هم خوانی دارد.
۴۳۶.

پژوهشی تطبییقی در چیستی تفاسیر زیبایی شناختی و بلاغی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۶) 25 - 48

کلیدواژه‌ها: تفسیر زیبایی شناختی تفسیر بلاغی تفسیر ساختاری تفسیر ادبی روش شناسی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶ تعداد دانلود : ۱۱۷
تفسیر زیبایی شناختی از رویکردهای به نسبت جدید در تفسیر قرآن است. این گونه تفسیری که در شش نوع گرایشی، روشی، درون سوره ای (ساختاری)، فراسوره ای، بین سوره ای و فراقرآنی تعقیب می شود، با نگاه توصیفی به تفاسیر بلاغی، با تفسیر بلاغی رابطه عموم و خصوص مطلق، و با نگاه دانشی به آن، رابطه عموم و خصوص من وجه دارد. بیشتر تفاوت این دو گونه تفسیری افزون بر تفاوت از حیث مفهوم شناسی، از نگاه هرمنوتیکی و قصد گوینده و نیز از جهت قلمرو می باشد. از میان انواع یادشده تفسیر زیبایی شناختی، دو نوع گرایشی و درون سوره ای (ساختاری) مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان قرار دارد، اما گونه های دیگر، به ویژه انواع روشی و بین سوره ای، کمتر مورد توجه بوده و می توان آن دو را رویکردهای غایب در فرایند تفسیری غالب تفاسیر قلمداد کرد. نکته مهم در این حوزه مطالعاتی، حضور تفسیر زیبایی شناختی روشی در جایگاه قرینه تفسیری است که با تکیه بر آن، می توان به فهم صحیح از متن دست یافت و یا به نقد و بررسی احتمالات تفسیری روی آورد. مقاله حاضر می کوشد انواع تفاسیر زیبایی شناختی را تشریح کرده و نسبت آنها را با تفسیر بلاغی از ابعاد مختلف بررسی نماید.
۴۳۷.

الگوی رفتار ارتباطی مبتنی بر نفاق، با رویکرد تحلیل محتوای آیات ناظر به نفاق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۷) 5 - 36

کلیدواژه‌ها: الگو روابط میان فردی نفاق تحلیل محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۵۱
نفاق به معنای دورویی و مخالفت ظاهر با باطن، پدیده ای اجتماعی است که در آیات فراوانی از قرآن به آن پرداخته شده است. تحلیل این آیات نشان می دهد که نفاق می تواند با رسوخ در جامعه ایمانی، تا تبدیل شدن به یک فرهنگ پیش رود؛ به گونه ای که افراد جامعه در عین اتصاف به نفاق، خود را سالم بپندارند. کشف یک الگوی رفتاری مبتنی بر نفاق از منبعی وحیانی می تواند راهی باشد برای ترسیم چهره نفاق، و تلاش برای زدودن آن از سیمای جامعه ایمانی. در این پژوهش، رفتار ارتباطی مبتنی بر نفاق، با محوریت آیات ناظر به نفاق در قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور، از روش تحلیل محتوا با دو رویکرد کمی و کیفی استفاده شده است. بر اساس تحلیل های کیفی و با توجه به فراوانی داده های آماری، آیات ناظر به نفاق به سه دسته اصلی عوامل بسترساز، الگوی رفتاری و پیامدها تقسیم شدند که با تقسیم هر کدام از این دسته ها به موضوعات فرعی، در انتها مدل مفهومی رفتار ارتباطی مبتنی بر نفاق طراحی شده است. الگو، روابط میان فردی، نفاق، تحلیل محتوا
۴۳۸.

مبانی و ادله قرآنی داوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۸ 265 - 296

کلیدواژه‌ها: داوری قضاوت تحکیمی تحکیم حکمیّت نشوز زوجین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۳ تعداد دانلود : ۹۱
قضاوت تحکیمی که در مقابل قضاوت انتصابی نهادی جهت حل و فصل اختلاف میان طرفین تنازع در فقه محسوب می شود، امروزه در قوانین حقوقی تحت عنوان «داوری» ظاهر گشته و این شیوه حل اختلاف فقهی حقوقی، به دلیل احترام به حاکمیت اراده طرفین در انتخاب شخص قاضی تحکیم یا داور، روزبه روز در حال گسترش و اقبال مردم می باشد. پیرامون ادله قرآنیِ مشروعیت این نهاد فقهی و حقوقی میان فقها اختلاف نظر وجود دارد؛ به گونه ای که برخی مشروعیت آن را از برخی آیات قرآن استنباط نموده و برخی دیگر قائل به عدم مشروعیت آن به استناد برخی آیات دیگر هستند. پرسش اساسی این است که آیاتی که بر مشروعیت یا عدم مشروعیت داوری (قضاوت تحکیمی) دلالت می کنند، کدام اند و حدود دلالت هریک از این آیات به چه میزان است؟ گرچه بررسی جامع فقهی هر موضوع، نیازمند بررسی همه ادله فقه از جمله قرآن، سنت، عقل و اجماع است، اما در این نوشتار با تمرکز بر آیات قرآن و حفظ محوریت آیات شریف کلام وحی، دلالت آیاتی که قائلان به عدم مشروعیت داوری مطرح ساخته اند (مانند آیه رد منازعات و اختلافات به خدا و رسول(ص) و آیه تلازم ایمان با ارجاع اختلافات به پیامبر(ص)) محل مناقشه قرار گرفته است و از میان آیات مورد تمسک قائلان به مشروعیت داوری، تنها دلالت آیه 31 سوره نساء مربوط به نشوز زوجین مورد پذیرش قرار گرفته و با پذیرش مولویت «فابعثوا» در این آیه شریفه و رد نظریه ارشادی بودن این امر و با اثبات عدم اختصاص این آیه به اختلافات زوجین و توجه به حکومت عام آن بر کلیه دعاوی و اختلافات (با استعانت به سیره عقلا و قیاس اولویت و برخی روایات)، مشروعیت نهاد داوری در حقوق و قضاوت تحکیمی در فقه اثبات گردیده است.
۴۳۹.

تحلیل و بررسی مخاطب آیه 35 مریم درباره تفسیر نافرزندداری خدا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۵ 31 - 48

کلیدواژه‌ها: آیه 35 مریم سوره زخرف حضرت عیسی× فرزند داشتن خدا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱ تعداد دانلود : ۵۶
این مقاله به نقد دیدگاه نویسندگان کتاب «پیامبری دیگر، عیسی× در قرآن کریم» در مورد آیه 35 مریم پرداخته که مخاطب اصلی آیه را مشرکان مکه می دانند و نه مسیحیان. با توجه به اینکه مفسران مسلمان مخاطب اصلی آیه را مسیحیان می دانند، این دیدگاه تفسیر جدیدی است. در این رابطه با روش تحلیل تاریخی محتوایی سوره مریم با استناد به شواهد تاریخی و آیات دیگر و بررسی ادله ای که نویسندگان ارائه کرده اند، این دیدگاه نقد می شود. دلیل اصلی آنها رویکرد همدلانه قرآن کریم با مسیحیان در این سوره است. با پذیرش این اصل، مشخص شد که مخاطب آیه نمی تواند غیر از مسیحیان باشد. سوره مریم در یکی از زمان های حساس تاریخ اسلام، برای ارتباط با مسیحیان نازل شده و در هجرت مسلمانان به حبشه دستمایه ارتباط آنها با نجاشی و پیروزی در مقابل مشرکان بوده است. هر چند محتوای سوره با اعتقادات اصلی مسیحیان، که مورد تایید قرآن کریم است، هماهنگ است، اما قرآن کریم اعتقادات نادرست آنها را نیز با رویکرد همدلانه غیرمستقیم نقد کرده است. بررسی آیات پیرامونی آیه 35 مریم، همچنین آیه 171 نساء و آیات سوره زخرف که نویسندگان به آن استدلال کرده اند، نیز نشان می دهد که مخاطب اصلی این آیه مسیحیان می باشند.
۴۴۰.

کاربست انسجام پیوندی در تحلیل موارد اختلافی مفسران قرآن کریم (بررسی موردی: آیه 154 سوره انعام در تفسیر ابن کثیر )

نویسنده:
منبع: مطالعات سبک شناختی قرآن کریم سال ۶ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 32 - 47

کلیدواژه‌ها: قرآن تفسیر انسجام پیوندی ابن کثیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۳۴
در قرآن کریم، جملات به واسطه ی لوازمی به یکدیگر پیوند خورده که باعث انسجام و پیوستگی آیات می گردند. از عوامل نقش آفرین در زیبایی های آن و کشف ظرافت ها و لایه های پنهان آن، انسجام و پیوستگی است. این موضوع در حوزه زبان شناسی جدید تحت عنوان انسجام متنی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. هالیدی و رقیه حسن در سال 1976 ارتباط معنایی، لفظی، نحوی و منطقی اجزای متن را «انسجام» و هماهنگی کلی آن ها در محور عمودی «پیوستگی» نامیدند. از مهمترین ابزارهای انسجام، انسجام پیوندی است . ادات ربط در این نظریه به عنوان یک عنصر جداگانه در کنار عناصر دستوری و واژگانی، با عنوان عناصر پیوندی ذکر شده است. هر متنی که فاقد این عنصر باشد متنیت خود را از دست می دهد. آیه 151 سوره انعام از موارد اختلافی مفسرین از جمله ابن کثیر است که عامل اختلاف، «ثمّ» به عنوان عنصر پیوند ساز است. در این پژوهش بر آنیم تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تحلیل موارد اختلافی مفسرین و ابن کثیر در این آیه بر اساس نظریه ی انسجام پیوندی پرداخته و مشخص نماییم که چگونه می توان به دسته بندی و تحلیل موارد اختلافی بر اساس این نظریه پرداخت. یافته ها نشان می دهد که تحلیل موارد اختلافی در این آیه بر اساس نظریه انسجام حاکی است که اعتقاد و عدم اعتقاد به نقش پیوند دهندگی معنایی جملات ما بعد ثمّ با ماقبل آن عامل اختلاف را نمایان می نماید به گونه ای که می توان آراء آنان را منطبق یا غیر منطبق بر نظریه انسجام دسته بندی کرد.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان