سعید داوودی لیمونی

خلقت انسان و مراحل و ابعاد آن، از شگفتی های قرآن کریم است که با تعابیر مختلفی مطرح شده است. خدای سبحان، در آیه دوم سوره انسان، به خلقت آدمی و ابتلای او در دنیا اشاره می کند. مفسران در تفسیر این آیه، بیش تر بر خلقت مُلکی و تطوّرات مادّی انسان نظر داده اند؛ امّا بررسی دقیق تر قرائن، معنای افزون تری را می نمایانند که بر اساس آن ها، آیه پیش گفته بر آفرینش ملکوتی و تطوّرات معنوی انسان نیز دلالت دارد. مسئله اصلی در این پژوهش، اثبات توسعه معنایی در آیه دوم سوره انسان مستند به قرائن درون متنی، بینامتنی و فرامتنی است. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و پردازش آن ها نیز توصیفی- تحلیلی است. بر اساس یافته های تحقیق، این توسعه معنایی با قرائن درون متنی و پیوسته تثبیت می شود که عبارتند از: یادکرد قبلی از تطوّرات مادّی در آیه یکم، غلبه کاربست واژه انسان در تطوّرات معنوی او، هماهنگی صیغه جمع امشاج با بُعد ملکوتی انسان، تناسب ابتلای انسان بر بُعد ملکوتی او، ارتباط سمیع و بصیر با بُعد ملکوتی انسان و تناسب هدایتمندی و اختیار انسان با تطوّرات معنوی. همچنین مخاطب شناسی قرآن و بیان تدریجی و حکیمانه آفرینش انسان، ارتباط مقام خلافت الاهی انسان با جنبه ملکوتی او و نیز برخی روایات تفسیری، از قرائن بینامتنی دالّ بر توسعه معنایی است، همچنان که هماهنگی فضا و جوّ و اسباب نزول سوره انسان با تطوّرات معنوی از قرائن فرامتنی است که توسعه معنایی در آیه را تثبیت می کند

حجاب و پوشش، از مسلمات دین اسلام و فرایندی منطبق بر فطرت توحیدی است که خدای والا در پرتو آیات قرآن بر آن تأکید کرده است. مسئله اصلی در این پژوهش، بررسی و نقد دیدگاه برخی از مفسران در تفسیر واژه «حجاب» در آیه 53 سوره احزاب بر پوشش زنان و کیفیت آن با روش گردآوری داده های کتابخانه ای و روش پردازش توصیفی تحلیلی است. براساس یافته های تحقیق، مفسران دیدگاه های مختلفی در تفسیر این آیه دارند. نظیر اختصاص دلالت آن بر پوشش همسران پیامبر| و در نتیجه، منزل گزینی آنان؛ دلالت آیه بر پوشش کامل بانوان مسلمان و در نتیجه، پوشش همه اندام بدن از جمله وجه و کفین که هر دوی این دیدگاه مورد نقد قرار می گیرد. بر پایه دیدگاه برگزیده، آیه پیش روی، اوّلاً اختصاص به مواجهه با زنان رسول خدا| ندارد؛ ثانیاً در مقام بیان پوشش خانه هاست نه پوشش بانوان که با ادلّه درون متنی و برون متنی قابل اثبات است. دلالت سیاق آیات قبل و بعد بر آداب ورود به خانه پیامبر| دلالت تعلیلِ ذیلِ آیه بر پرهیز از اختلاط زنان و مردان، همنشینی واژه «حجاب» با واژه «متاع» و «وراء» از جمله ادله درون متنی و هماهنگی کاربست واژه حجاب در قرآن بر پرده و تصریح روایت انس بن مالک به پرده افکنی، دلالت شأن نزول آیه 53 بر پوشش خانه ها و هماهنگی سبک معماری منازل عصر پیامبر| با معنای پرده، از جمله ادلّه برون متنی هستند.