درخت حوزه‌های تخصصی

با وجود گستردگی و افزایش روزافزون محتوای اطلاعاتی پیوسته و نیاز اطلاعاتی مستمر به دسترس‌پذیری آسان به این محتوا، متخصصان حوزه‌های مختلف همواره برای جستجوهای اطلاعاتی خود و در یافتن منبع یا مطلب مورد نظر، با کمبود زمان مواجه هستند. از سوی دیگر کتابخانه‌های تخصصی نیز با مشکل کاهش منابع، زمان و نیروی انسانی برای سرویس‌دهی و رفع نیاز اطلاعاتی متخصصان مذکور روبرو هستند. امروزه از «فناوری رانش» یا «فناوری دهنده» با عنوان فناوری «آر‌اس‌اس» برای سرعت‌بخشی به اشاعه اطلاعات روزآمد می‌توان استفاده کرد. آر‌اس‌اس‌رسان‌ها به صورت خودجوش اطلاعات را به کاربران می‌رسانند و می‌توان آن‌ها را در صفحات وبی ثبت کرد یا توسط آر‌اس‌اس‌خوان‌ها آن‌ها را خواند. آر‌اس‌اس‌رسان کاربردهایی نظیر به‌روزرسانی محتوای صفحات تحت وب، فهرست‌های خواندنی، فهرست مندرجات، اخبار آگاهی‌رسانی جاری، راهنماها، و ... را دارد. این مقاله ضمن معرفی فناوری آر‌اس‌اس به عنوان یکی از ابزارهای نسل جدید وب، به مزایا و کاربردهای آر‌اس‌اس‌رسان در نسل جدید کتابخانه‌ها بویژه کتابخانه‌های تخصصی اشاره می‌کند و راهکارهایی را برای استفاده از این ابزار در جهت رفع نیازهای اطلاعاتی متخصصان و کاربران در چنین کتابخانه‌هایی ارائه می‌دهد.

یکی از مهم‌ترین شیوه‌های بازنمایی محتوا، نمایه‌سازی است که با تخصیص توصیفگرها به مدارک، محتوای موضوعی آن‌ها را نشان می‌دهد. از آنجا که نمایه و نمایه‌سازی در بازیابی اطلاعات از اهمیت چشمگیری برخوردار است، توجه به کیفیت و ارزیابی آن و ارائة معیارها و استانداردها، همواره مورد توجه محققان این حوزه بوده است. نمایه‌سازی فرایندی پیچیده است؛ در چنین وضعیتی ارائة تعاریف، اصول و روش­ها، می‌تواند گامی در استفادة بهینه از اطلاعات موجود باشد. این مقاله ضمن ارائة تعریف موجزی از نمایه، معیارهای ارزیابی نمایه را بررسی می‌کند، سپس به تعریف نمایه‌سازی می­پردازد، و معیارهای ارزیابی نمایه­سازی را مورد بررسی قرار می­دهد. در نهایت نیز تعدادی از استانداردهای حوزة نمایه‌سازی را ارائه می‌دهد و به نتیجه­گیری می­پردازد.

انتشار فزایندة مجلات علمی تخصصی، شناسایی و بازیابی سریع و یکجای مقالات را برای محققین با مشکل مواجه ساخته و از طرف دیگر با افزایش هزینة اشتراک نشریات، امکان اشتراک فردی را از بسیاری از محققین یا حتی کتابخانه‌‌های کوچک گرفته است. پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان اهمیت ایجاد پایگاه متن کامل مقالات فارسی در کتابخانة دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز از دیدگاه دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشکدة مذکور صورت گرفته است. یافته‌‌های تحقیق نشان داد که میانگین سودمندی پایگاه‌های متن کامل مقالات از دیدگاه دانشجویان با توجه به تجربة آن‌‌ها در مورد پایگاه‌های اطلاعاتی، «زیاد» اعلام شده است و در حدود 61 درصد از پاسخ‌دهندگان موافقت خود را با دیجیتالی شدن مقالات، «زیاد» و «خیلی زیاد» اعلام نموده‌اند. در نهایت با توجه به مزایای پایگاه‌های متن کامل مقالات، میزان موافقت پاسخ‌دهندگان با ایجاد چنین پایگاهی «زیاد» اعلام شده است.

از آنجا که امانت بین کتابخانه‌ای شاهرگ حیاتی جهت دسترسی به دنیای دانش است در این مقاله، ضمن تعریفی کوتاه از امانت بین کتابخانه‌ای یا همکاری بین کتابخانه‌ای، تلاش می‌شود تا تفاوت خدمات این نظام و خدمات تحویل مدرک در جهت فراهم‌آوری اطلاعات و منابع مورد نیاز استفاده کنندگان تبیین گردد. سپس روش‌های تأمین مدرک و عوامل موفقیت این نظام ها، و نیز پروتکل‌های موجود در این رابطه، مورد بررسی قرار می‌گیرد. و در پایان به وضعیت این خدمات در جهان و هم چنین در ایران و معرفی طرح‌های اجرا شده ( طرح‌های غدیر و امین)، می‌پردازد.

اندکی تامل در زندگی فردی و فعالیت های سازمانی نشان می دهد که تصمیم گیری جزئی جدایی ناپذیر و عنصر حیاتی آن است. صاحب نظران تصمیم گیری، برای تبیین چیستی، چرایی و چگونگی این پدیده مهم در سطح فردی و سازمانی تلاش های زیادی کرده اند. حاصل این تلاش ها، رویکردهای توصیفی و تجویزی است که تصمیم گیری را از دو دیدگاه متفاوت تبیین می کنند؛ یکی از نظریه هایی که در اواسط دهه 1980م. در قالب رویکرد توصیفی، شِمایی و مبتنی بر اصول طبیعی، سایر الگوها و نظریه های رویکرد تجویزی را به چالش کشید، «نظریه تصویر» بود. نظریه تصویر تلاشی در جهت تبیین چگونگی تصمیم گیری واقعی افراد است. نظریه تصویر، تصمیم گیرنده را دارای تصویرهایی از خود، وضعیت گذشته ، حال و آینده اش می داند. نحوه شکل گیری این تصاویر و چگونگی تغییرات آن ها و نیز روابط متقابل و درونی میان این تصاویر، پایه های اصلی تصمیم گیری را در سطح فردی و سازمانی شکل می دهند. نظریه تصویر، تصمیم گیری را حاصلِ چگونگی ساخت، ترکیب، انسجام و هماهنگی میان «تصویر از خود»، «تصویر فرافکن»، «تصویر طرح ریزی شده» و «تصویر اقدام» می داند.

امروزه نیاز به تولید نرم‌افزارهایی با نیازمندی‌های متغیر، زمان تحلیل سریع، مدیریت ریسک آسان و سازگاری در برابر تغییرات محیط، به یک اصل انکارناپذیر تبدیل شده است. برنامه‌ریزی جامع اولیه و طراحی‌های سنگین قبل از ساخت نرم افزار که در روش‌های سنگین‌وزن [1] متداول است پاسخگوی چنین نیازمندی‌هایی نیست. همچنین به دلیل حجم بالای مستندات، در این روش‌ها، سرعت توسعة سیستم تا حد بالایی کاهش می‌یابد. بنابراین، ابداع روش‌های جدید برای تولید نرم‌افزار به عنوان یک ضرورت مطرح شد. در چند سال اخیر، روش‌های جدیدی منطبق بر نیازمندی‌های ذکرشده عرضه شده‌اند که به عنوان روش‌های سبک‌وزن [2] شناخته می‌شوند. ارزیابی علل رشد استفاده از شیوه‌های سریع‌الانتقال در برابر روش‌های سنگین‌وزن حاکی از آن است که این قبیل روش‌ها علاوه بر تسریع در مراحل تحلیل و ساخت نرم‌افزار، دارای قابلیت هماهنگی همزمان پروژه با تغییرات و نیازهای جدید در حین انجام فرایند ساخت نرم‌افزار می‌باشند. به دلیل نبود چهارچوب مشخص برای ساخت نرم‌افزار با استفاده از روش‌های سبک‌وزن، ارزیابی و انتخاب روش خاص بر اساس ویژگی‌های یک پروژه، کار دشواری است . در این مقاله پس از تحلیل جامع روش‌های سریع‌الانتقال و بررسی نقاط ضعف و قوت هر روش، مقایسة جامعی بر اساس 16 معیار اصلی صورت گرفته است که براحتی می‌توان براساس نیازهای خاص هر پروژه، روش متناسب با آن را انتخاب کرد.

این مقاله به تحلیل وب جهانگستر می‌پردازد و پرسش مهمی را مطرح می‌کند: آیا وب در وقت کاربران صرفه­جویی می­کند؟ این پرسش در چارچوب «پنج قانون وب» تحلیل شده. معنای این قوانین چیست؟ این قوانین، اصولی بنیادی هستند که درکی عمیق و اساسی از وب جهانگستر ارائه می‌کنند. در نخستین نگاه این قوانین ساده به نظر می­رسند، اما در حقیقت، نگرشی ساده و شفاف از آن چیزی که وب باید باشد را بیان می­کنند. علاوه­براین، نگارنده قصد دارد کاربرد پنج قانون کتابداری رانگاناتان را برای وب بیان نماید.

در این‌ پژوهش‌ به‌ امکان‌سنجی‌ خدمات‌ تحویل‌ مدرک‌ در کتابخانه‌های‌ تخصصی‌ تهران‌ پرداخته ‌شده‌ است‌. خدمات‌ تحویل‌ مدرک‌، تهیه‌ نسخه‌ چاپی‌ یا الکترونیکی از‌ منابع‌ به‌ منظور ارسال‌ به‌ اشخاص‌ یا مؤسسات‌ با اهداف انتفاعی‌ یا غیرانتفاعی،‌ با درنظر گرفتن‌ حق‌ مؤلف‌ است‌. روش‌ پژوهش،‌ پیمایشی‌ از نوع‌ توصیفی‌ و جامعه‌ مورد پژوهش‌، یکصد و پنج‌ کتابخانه‌ تخصصی‌ مستقر در شهر تهران‌ است‌. امکانات ‌مورد بررسی شامل‌ تجهیزات‌ دستی‌ و ماشینی‌، نیروی‌ انسانی‌ متخصص‌ و علاقه‌مند، بودجه‌ کافی،‌ و ... است‌. نتایج‌ این‌ پژوهش‌ نشان‌ می‌دهد که‌ 42/8% کتابخانه‌های‌ تخصصی‌ از وب‌سایت‌ برای‌ مکان‌یابی ‌منابع‌ موجود در کتابخانه‌ استفاده‌ می‌کنند. 43/5% کتابخانه‌ها به‌ مقاله‌نامه‌ها برای‌ مکان‌یابی‌ دستی‌ منابع ‌رجوع‌ می‌کنند. 36/5% ارسال‌ درخواست‌ متقاضیان‌ از طریق‌ تلفن‌ صورت‌ می‌گیرد. 32/2% کتابخانه‌ها به‌ شکل‌ حضوری‌ به‌ متقاضیان‌، مدرک‌ ارائه‌ می‌کنند. میزان‌ آشنایی‌ کتابداران‌ با زبان‌ انگلیسی‌14/3% و با فناوری‌ اطلاعات‌ 28/6% می‌باشد. 27/5% جامعه‌ مورد مطالعه‌ از کتابخانه‌ ملی‌ بریتانیا به‌عنوان‌ مرکز تهیه‌ مدارک‌ خارجی‌ استفاده‌ می‌کنند. 32/5% کتابخانه‌ها، عضویت‌ در طرح‌های‌ همکاری ‌بین‌کتابخانه‌ای‌ را برای‌ رفع‌ نیازهای‌ اطلاعاتی‌ کاربران‌ مناسب‌ می‌دانند. حداکثر مدت‌ زمان‌ پاسخگویی ‌به‌ درخواست‌های‌ داخلی‌ و خارجی‌ کاربران، به‌ ترتیب‌ سه‌ هفته‌ و یک‌ ماه‌ اعلام‌ شده است. 28/3% تقاضاهای‌ متقاضیان‌ از نوع‌ کتاب‌ می‌باشد. در 88/6% کتابخانه‌های‌ تخصصی‌ تهران‌، دوره‌های‌ آموزشی برای کسب‌ مهارت‌ در زمینه‌ تهیه‌ و تحویل‌ مدرک‌ برای‌ کتابداران‌ و کارکنان‌ کتابخانه‌ برگزار نمی‌شود. 29/8% جامعه‌ آماری‌، نبود تجهیزات‌ کافی‌ را مشکل‌ اصلی‌ در تهیه‌ و تحویل‌ مدرک‌ بیان‌ نموده‌اند. بنابراین‌ یافته‌ها، خدمات‌ تحویل‌ مدرک‌ در کتابخانه‌های‌ تخصصی‌ شهر تهران‌ با توجه‌ به‌امکانات‌ موجود، در حد مطلوب‌ نیست

این مقاله می‌کوشد با روش تحلیل محتوا به بررسی پایان‌نامه‌های رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی موجود در پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران بپردازد. جامعه آماری پژوهش از 240 پایان‌نامه تشکیل شده که در سال‌های 1373 تا 1382 از دانشگاه‌های مختلف کشور به این پژوهشگاه ارسال شده‌اند. یافته‌ها‌ی پژوهش نشان می‌دهد که دانشگاه علوم پزشکی ایران بیش‌ترین تعداد پایان‌نامه را ارسال کرده است. گرایش موضوعی غالب در پایان‌نامه‌های مورد نظر به مقوله «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» و ضعیف‌ترین گرایش به مقوله «رسانه» است. در مقوله «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» زیرگروه «کتابخانه‌های دانشگاهی» بیش‌تر از دیگر کتابخانه‌ها بررسی شده. از لحاظ روش پژوهش، بیش‌تر پایان‌نامه‌ها از روش پیمایشی استفاده کرده‌اند. متوسط استنادها و نسبت استفاده از منابع خارجی به کل منابع نیز در این ده سال رو به افزایش بوده است.

در این تحقیق میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به انواع مختلف فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در مبارزه با آفات (مورد نمونه: سن گندم) مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کشاورزانی است که در استان همدان به کشت گندم اشتغال داشته‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که کشاورزان استان همدان به منابع اطلاع‌رسانی نوین (رایانه، روزنامه‌ها و مجلات الکترونیکی، بروشورهای کشاورزی، و...) دسترسی محدودی دارند، اما نهادهای سازمانی و منابع سنتی (مراکز ترویج و خدمات کشاورزی، تلویزیون، همسایگان و آشنایان، فروشندگان سموم و بذور کشاورزی، و...) به میزان زیادی در دسترس کشاورزان هستند. بر اساس یافته‌های تحقیق، میزان اعتماد کشاورزان به مرکز تحقیقات کشاورزی، سازمان جهادکشاورزی استان، مرکز خدمات کشاورزی، و مروج کشاورزی منطقه، در حد بسیار زیادی است. اعتماد به دیگر ابزارهای اطلاع‌رسانی در حد متوسط و ضعیفی است. در شرایط موجود برای ارائه‌ی اطلاعات تخصصی در خصوص آفات و بیماری‌های گندم بخصوص سن گندم، مراکز ترویج و خدمات کشاورزی و مروجین کشاورزی (که دسترسی و اعتماد کشاورزان به آن‌ها در حد مطلوبی است)، مناسب‌ترین گزینه‌ها هستند. همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته نشان می‌دهد که بین سطح زیر کشت گندم، میزان تولید گندم، و میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات رابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین سنّ کشاورزان و دسترسی و اعتماد آن‌ها به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات رابطه معنا‌دار اما منفی وجود دارد. مقایسه میانگین‌ها نشان می‌دهد که میزان دسترسی و اعتماد کشاورزان به فناوری ‌اطلاعات و ارتباطات با توجه به میزان تحصیلات، جایگاه اجتماعی، و شرکت کشاورزان در دوره‌های آموزشی، با هم تفاوت معنادار دارد

دنیای فناوری اطلاعات را صحبت درباره ابرداده فرا گرفته است. به نظر می‌رسد امروزه هر کسی در حال ایجاد یک قالب ابرداده‌ای است. در «اچ‌تی‌ام‌ال»[2] یک برچسب <meta> وجود دارد که به منظور حمل ابرداده برای منابع اینترنتی به‌کار می‌رود؛ دانشمندان ابرداده را به‌منظور توصیف ژنوم‌‌ها ایجاد ‌کرده‌اند؛ ناشران دارای یک قالب ابرداده‌ای می‌باشند که انتقال داده‌‌های مربوط به قیمت و تبلیغات برای خرده‌فروشان را تسهیل می‌کند. چه اتفاقی در دنیای فناوری در حال شکل‌گیری است که همگان را به این باور رهنمون ساخته است که: پاسخ، همان ابرداده است؟ اگر ابرداده پاسخ باشد، پس پرسش کدام است و آن برای کتابخانه‌‌ها و فهرست‌‌های کتابخانه‌ای چه‌ معنایی دارد؟

این مقاله بر پایه رهنمودهای «انجمن خدمات مرجع و کاربران» (روسا)[1] پیشنهادهایی را در مورد عملکرد رفتاری متخصصان خدمات مرجع و برای اطلاع‌رسانی مصاحبه مرجع پیوسته مؤثر، مطرح می‌کند. همچنین مشاهداتی کلی در باره محیط‌های چتِ مبتنی بر متن و فضاهای پیام‌رسانی فوری ارائه می‌دهد و سپس به مجازات و جریمه‌هایی اشاره می‌کند که وقتی بدرفتاری به سطحی از مزاحمت و اختلال می‌رسد که تذکرهای کلامی‌ از سوی دیگر کاربرانٍ روی خط، در کنترل این بدرفتاری مؤثر واقع نمی‌شود، در این محیط‌ها قابل اجرا هستند. در ادامه مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های رفتاری برای کتابداران به منظور ارائه خدمات مرجع بی‌درنگ از طریق چت بیان می‌شود. کلیدواژه‌ها:خدمات مرجع، مصاحبه مرجع، خدمات مرجع پیوسته، خدمات مرجع دیجیتالی، خدمات مرجع بی‌درنگ، گروه‌های پیوسته چت.

صفحات فهرست در هر نوع مدرک (کتاب، مجله، پایان‌نامه، ...)، به نحو مختصر و فشرد‌ه، ساختار منطقی آن مدرک را بیان می‌کنند و به کمک آن‌‌ها می‌توان به راحتی ساختار مدرک را مشاهده نمود و مستقیماً به مطالب مورد نظر دست یافت. در این مقاله برای اولین بار روشی به منظور شناسایی خودکار صفحات فهرست در پایان‌نامه‌‌های فارسی، عربی و لاتین ارائه می‌شود. در این روش، شناسایی صفحات فهرست با توجه به الگوی آن‌‌ها بدون استفاده از عملیات بازشناسی متن (اُسی‌آر) و تنها با به‌کارگیری فنون پردازش تصویر، مد نظر بوده. با این روش می‌توان صفحات فهرست را صرف نظر از نوع زبان و ترازبندی (راست به چپ یا چپ به راست بودن) متن آن‌‌ها، شناسایی کرد و به دلیل عدم استفاده از اُسی‌آر، تابع کیفیت متن مدرک اسکن‌شده نیست. روش مذکور بر روی دسته‌ای از پایان‌نامه‌‌های فارسی، عربی و لاتین موجود در پایگاه اطلاعاتی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران مورد آزمایش قرار گرفت و دقت 7/99 درصد در بازشناسی صحیح حاصل گردید.

"آرشیوها و مراکز اطلاعات و مدارک تخصصی ادارات دولتی، شرکت‌ها و سازمان‌ها مجموعه‌ای از مدارک کاغذی را در خود جای داده‌اند که افزایش این مدارک و محدودیت‌های مربوط به فضا و نگهداری از یک سو، و قرارگرفتن سازمان‌ها در جریانی رو به سوی دولت الکترونیکی از سوی دیگر، باعث گردیده این مدارک بیش از پیش به قالب‌های الکترونیکی تبدیل شوند و راهبردهای مدیریت و نگهداری آنان در همان راستا تغییر یابد. راهبرد مدیریتی این نوع از منابع اطلاعاتی تحت عنوان «مدیریت مدارک و رکورد‌های الکترونیکی» مطرح است. مهم‌ترین مسائل در مدیریت این مدارک و رکورد‌ها یکدستی، اعتبار، میان‌کنش‌پذیری، توصیف و بازیابی است که نقش ابرداده‌ها را با توجه به قابلیت‌های آنان در این زمینه‌ها بیش‌تر می‌کند. این مقاله ضمن معرفی استاندارد جهانی مدیریت رکورد‌های الکترونیکی به بحث درباره استانداردهای تدوین‌شده رایج ابرداده‌ای مانند «ئی_جی‌ام‌اس»، «ای‌جی‌ال‌اس»، «جی‌آی‌ال‌اس»‌، و «دی‌سی» می‌پردازد."