محمدرضا شاهرودی

محمدرضا شاهرودی

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه الهیات دانشکدة الهیات دانشگاه تهران، تهران، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۵۰ مورد.
۱.

واکاوی روایات بازتاب دهنده اندیشه سیاسی اجتماعی امام حسین علیه السلام در منابع اهل سنت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۸۳ «ویژه پژوهش های حدیثی» 97 - 110

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) روایات سیاسی روایات اجتماعی اعتبارسنجی احادیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۶
امام حسین (ع) در میان شیعیان و سایر فِرق اسلامی، شخصیتی منحصر به فردبه دلیل رهبری قیام عاشوراست. پیرامون شخصیت آن حضرت به واسطه انتساب ایشان به پیامبر؟ص؟ واهل بیت؟عهم؟، از دیدگاه فریقین، قرار داشتن آن حضرت در زمره والاترین اصحاب پیامبر؟ص؟ از دیدگاه اهل سنت و دارا بودن مقام منیع امامت از منظر شیعیان، زمینه ها وآثار قیام تاریخی عاشورا، کتاب ها وپژوهش های فراوانی نگاشته شده است. اگرچه ایشان در زمان حیات رسول خدا ؟ص؟ سنین کودکی خود را سپری می کرده اند. عواملی از این دست ایجاب می کند سخنان منسوب به ایشان مورد مداقّه بیشتر و از حیث سند ومتن مورد ارزیابی قرار گیرد تا سلیم حدیث ایشان از سقیم آن باز شناخته شود؛ از این رو پرداختن به نقد سخنان سیاسی اجتماعی امام در منابع اهل سنت و احراز اعتبار سندی و محتوایی آن ها، جنبه علمی پیدا می کنند.
۲.

نقد و بررسی روایت «اِسقونی شربة من الماء» از منظر دانش های حدیثی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۱ 121 - 152

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) عاشورا کربلا إسقونی نقد حدیث استسقا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۱۸
براساس منابع تاریخی روایی، یکی از سخنان به جای مانده از امام حسینR در آستانه شهادت ایشان در روز عاشورا، عبارت «اسقونی شربه من الماء» به منظور «درخواست آب» توسط آن حضرت از دشمنان خود است. با وجود این، برخی در صحت انتساب این سخن به امام تردید کرده و آن را موضوع خوانده اند؛ چه اینکه ایشان این سخن را با روحیه عزتمند آن بزرگوار که در عباراتی همچون «هیهات منا الذله» تبلور یافته، در تضاد دانسته اند. در رفع تعارض پیش آمده قابل ذکر است که این سخن در قریب به اتفاق منابع معتبر فریقین، به ثبت رسیده است. ابن سعد در طبقات، نخستین بار آن را با عبارت «عطش الحسین فاستسقى »، سپس دینوری با تعبیر «و عطش الحسین فدعا بقدح من ماء» و دیگران با دیگر عبارات مشابه، در آثار خود آورده اند تا سرانجام معاصران فراوانی ازجمله سید نعمت الله جزایری در الانوار النعمانیه و شیخ عباس قمی در نفس المهموم با اتباع از سید بن طاوس آن را نقل کنند. نظر به اینکه درخواست آب در راستای انجام تکلیف و رسالت الهی بوده و عزت و ذلت در اطاعت و یا نافرمانی از دستورات خداوند است، نیز بر مبنای استوارِ شیعی «لطف بودن وجود امامR» و «وجوب حفظ نفس» گرچه تا زمانی اندک و متوقف بودن این دو بر آب طلبیدن توسط امام برهان مخالفان روایت بودن سخن مذکور ناتمام می نماید؛ از دیگر سو، این روایت با عرضه به سنتی فعلی و قولی از رسول خدا2 که مفید مضمون فوق است، تأیید می شود؛ چه آنکه رسول خدا2 در این روایت به دنبال تشنگی خود و یاران، طلب آب کرده و فرموده است: «...هَلْ مِنْ مُغِیثٍ بِالْمَاءِ...» همچنین در سنجش این روایت با دلیل عقل درمی یابیم که نه تنها هیچ تضادی بین این دو وجود ندارد، بلکه عقل مستقل به واسطه اینکه این روایت خود حاوی اتمام حجت و هدایت بدین واسطه برای دین خداست، بر آن صحه می گذارد؛ آن سان که در سیره عقلا آب طلبیدن برخلاف دیگر درخواست ها امری آمیخته با ذلت نیست.
۳.

تحلیل انتقادی دیدگاه کمینه گرایی در مواجهه با آموزه تقیه با تأکید بر آراء آیت الله سیستانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۳۴) 93 - 125

کلیدواژه‌ها: تقیه اختلاف حدیث کمینه گرایی آیت الله سیستانی تعارض ادله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸ تعداد دانلود : ۱۰۰
تقیه، یکی از آموزه های پراهمیت در میان تعالیم حدیثی امامان شیعه (علیهم السلام) است که در هنگامه ی رخ داد تعارض در میان روایات، به عنوان یکی از راه حل های رفع اختلاف ادله توسط دانشمندان اسلامی مورد استفاده قرارمی گیرد. از جمله بحث های مناقشه برانگیز پیرامون تقیه، گستره ی کاربست آن در میان احادیث است. برپایه ی داده های پیشینی تحقیقِ حاضر درمی یابیم که پاره ای از دانشمندان شیعه برای تقیه نقش پررنگی در زمره روایات و پدیدایی اختلاف حدیث قائل شده اند؛ در حالی که مطالعات پسینی و تطبیقی، نشانگر واقعیتی برخلاف آن است. بر این پایه، این سؤال اساسی پیش می آید که میزان گستردگی تقیه در میان روایات و نیز مقدار تأثیر آن بر تعارض و اختلاف احادیث از چه کمیتی برخوردار است؟ آیت الله سیستانی از جمله اندیشمندانی است که تلاش کرده با دیدگاهی نو به بحث پیرامون پدیده ی اختلاف حدیث و ارتباط آن با آموزه ی تقیه بپردازد. دلیل تمرکز این پژوهش بر آراء آیت الله سیستانی، بررسی دلائل و چگونگی اتخاذ رویکرد کمینه گرا از سوی ایشان در گستره ی کاربرد تقیه در میان آموزه های شیعی است که در پی آن از دایره ی مؤلفه های مفهومی تقیه کاسته شده و درنتیجه از تبعات احتمالی گستردگی آن در مجموعه روایات شیعی کاسته می شود. مطالعه ی آثار ایشان حاکی ازآن است که مقوله هایی همچون: «تعیین مؤلفه های محدودکننده در تعریف تقیه»، «اعتقاد به توانایی اصحاب در شناسایی تقیه و پالایش کتب حدیثی از آن»، «تأکید برعوامل دیگری جز تقیه در ایجاد اختلاف حدیث»، «رد دلالت احادیث اخذ روایات مخالفت با عامه»، «قیاس اولویت در احکام فقهی»، «لحاظ بافت تاریخی حیات ائمه (ع)» و «لحاظ شرایط اضطراری و موقت برای تقیه» از جمله دلائل ایشان برای دیدگاه مذکوراست. ادله ی این دیدگاه درصدد منتفی دانستن نقش تقیه در اختلاف حدیث و تعارضات روایی است؛ مسئله ای که در برخی موارد با تأملاتی از سوی نگارندگان این مقاله مواجه شده و امکان پذیرش مطلق دیدگاه ایشان را دچار تردید ساخته است
۴.

مطالعه معناشناختی اجمال و تبیینِ قرآن کریم با رویکرد روایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱۱ 155 - 176

کلیدواژه‌ها: مجمل و مبین تفسیر قرآن مخاطبان قرآن مستمعان قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۶۶
«مجمل و مبین» به مثابه دو وصف از اوصاف قرآن کریم، موضوعی کهن و پرسش برانگیز در شناخت کتاب آسمانی مسلمانان است و عدم تلقی صحیح از آن، سبب ورود ایراد هایی چون وجود ابهام ذاتی یا نقص در کلام خدا می شود. از این رو، مطالعه و شناخت مبنا و کارکرد اجمال و تبیین قرآن از اهمیتی ویژه برخوردار است. با بررسی واژه شناختی و مطالعه سیر تطور و شکل گیری اصطلاح مجمل از معنای لغوی تا تقابل آن با اصطلاح مبیَّن و به کمک آموزه های دینی و مبانی معناشناسی، به معرفی تلقی صحیح از اجمال، تبیین و تفسیر قرآن کریم می پردازیم. براین اساس، اجمال در قرآن مجید صرفاً به معنای موجز و فشرده بودن کلام الله، در عین کامل بودن و تمامیت دلالت های آن بر معانی پذیرفتنی است؛ نه غیرواضح یا ناقص بودن آن. مراد از تفسیر قرآن نیز کشف معنای آیات توسط مخاطبان یا ایضاح دلالت آیات برای مستمعان است و منظور از تبیین، توضیح معنا برای مستمعانی است که معنای کلام را به دلیل رفعت معنا یا فقدان بافتِ موقعیتی آن در نمی یابند. برای نخستین بار، با تفکیک میان مخاطبانِ خاص هر دسته آیات و مستمعانِ پسین نشان می دهیم که آیات مجمل و موجز قرآن در اصل برای مخاطبان خاص خود، واضح، تام و مبیَّن بوده است اما همین آیات ممکن است برای مستمعانِ پسین، غیرواضح جلوه نماید و آنان را به پرسش از عالمان قرآن(ع) سوق دهد؛ چه اینکه ایشان با احاطه علمی خود می توانند مورد، مصداق و معنای تمام آیات مجمل و موجز قرآن را برای مستمعان تفسیر و تبیین کنند.
۵.

کاربست سیره در تفسیر قرآن کریم، مطالعه ی موردی تفسیر روح المعانی

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۰ 189 - 221

کلیدواژه‌ها: آلوسی اصول تفسیر روح المعانی سیره ی پیامبر (ص)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۳۲
کاربست سیره در تفسیر قرآن کریم در ارتباط با آیاتی که به طور مستقیم به سیره ی پیامبر (ص) مربوط می شود، از اصول تفسیر محسوب می گردد. به علاوه سیره باید در تبیین آیات دیگر نیز مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که سیره، ابعادی از بیان لازم در تفسیر آیات را که دیگر مدارک از ارائه ی آن ناتوان اند، میسر می سازد. آن سان که شناخت سیره ی پیامبر (ص)، ما را از تحریفات معنوی و خرافات راه یافته به ساحت قرآن و سردرگمی هایی که ممکن است در مقام شناخت و تفسیر قرآن با آن روبه رو شویم، رها می کند. در میان تفاسیری که به سیره ی پیامبر (ص) نیز عنایت داشته «روح المعانی» است که به عنوان یکی از منابع مهم تفسیری اهل سنت و در حکم دائره المعارف تفسیری و جامع آراء پیشینیان در نظر گرفته می شود. اما به این مسئله که کاربست سیره در تفسیر روح المعانی تا چه حد به درستی صورت گرفته، تاکنون در مطالعات پیشین پرداخته نشده است؛ لذا در این پژوهش به شیوه ی توصیفی - تحلیلی و با مطالعه ی موردی، آیات تطهیر، مباهله و شرح صدر که عدم توجه به سیره در فهم آن ها تفسیر ناقصی از این آیات ارائه می دهد، در روح المعانی مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن نشان می دهد که آلوسی با وجود عنایت به سیره ی پیامبر (ص)، شیوه ی علمی صحیحی در پیش نگرفته و علاوه بر گزینشی عمل کردن در بهره گیری از سیره با نگاه غیرجامع خود، تفسیری ناصحیح و غیرعلمی از این آیات ارائه کرده است.
۶.

کاربست «دلالت زبانی» در فهم و تفسیر قرآن کریم؛ مطالعه ی موردی: «مسئله ی اجمال قرآن»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۶۰) 113 - 142

کلیدواژه‌ها: مجمل و مبین اجمال و تبیین اسباب نزول شأن نزول بافت غیرزبانی معناشناسی کاربردی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶ تعداد دانلود : ۵۶
«اجمال»، مسئله ای پرسش برانگیز در فهم و تفسیر قرآن کریم است و عدم شناخت صحیح آن موجب ورود ایرادهایی، مانند: ابهام ذاتی یا وقوع نقص در کلام خدا می شود؛ از این رو، مطالعه و کاربست ابزارهای علمی مناسب به منظور بررسی این مسئله از اهمیتی ویژه برخوردار است. در مقاله ی حاضر با بهره گیری از «دلالت زبانی»، به مثابه ی رویکردی معناشناختی در فهم و تفسیر قرآن، به معرفی و تحلیل مسئله ی اجمال قرآن و نحوه ی تبیین آیات پرداخته شده و یافته های تحقیق، با مباحث متداول در علوم قرآن مقایسه شده است. این پژوهش نشان می دهد که: اجمال در قرآن مجید صرفاً به معنای موجز و فشرده بودن کلام الله موردقبول است؛ نه غیرواضح یا ناقص بودن آن در دلالت؛ چنان که مخاطبان خاص هر دسته از آیات توانسته اند معنای موجز آن را در «کاربرد» یا فضای خطاب آیات کشف کنند؛ گرچه معنای چنین کلام فشرده ای ممکن است برای مستمعان پسین یا غیرمخاطبان، مبهم، تردیدآمیز یا مشتبه جلوه نماید. شایسته ی تأکید است که اجمال و فشردگی کلام در ساختار زبان، بیشتر به سبب اتکاء آن بر بافت غیرزبانی (یعنی: موقعیت کلام و دانش زمینه ای مخاطبان) ایجاد می شود و در مورد کلام خدا، تنها «عالمان قرآن» (ع) هستند که با دانش الهی خود می توانند تمام آیات موجز و فشرده ی قرآن را برای مستمعان و متعلمان، تفسیر و تبیین نمایند.
۷.

خوانش ساختارگرایانه از واژه «عربی» در سوره نحل (با رویکرد جامعیت معنایی سوره و بهره گیری از روابط همنشینی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۴ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 162 - 143

کلیدواژه‌ها: جامعیت معنایی سوره نحل عربی معناشناسی ساختاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹ تعداد دانلود : ۱۵۹
خداوند در قرآن یازده مرتبه این کتاب و دو امر متعلق به آن، یعنی: «حکم» و «لسان» را با وصف «عربی» یاد کرده است. تأکید خداوند بر این ویژگی، امری قابل تأمل و شایسته تحقیق است. اکثر مفسران این واژه را «اسم منسوب به نژاد عرب» دانسته و از آن، مفهوم «زبان عربی» را تلقی کرده اند؛ حال آنکه این برداشت از واژه «عربی»، با مفاهیم واژگان همنشین آن و بافت زبانی سوره ها همخوانی ندارد. از تحقیق حاضر با استفاده از معناشناسی ساختگرا و رویکرد جامعیت معنایی یک سوره چنین بدست آمده است: در سوره نحل، «عربیت زبان قرآن» با «جامعیت امر خداوند»، «مطابقت قرآن با آن»، «فعال سازی ابزارهای شناختی انسان (تفکر، تعقل، سمع، ذکر) و «روشنگری با توجه به عاقبت انسان» تعریف می شود. «لسان عربی» قابلیتی دارد که می تواند با ارائه امر خدا، توجه انسان را به اموری معطوف سازد که در کنار فعال شدن ابزارهای شناختی و شکوفایی هرکدام از آن ها، انسان را به عاقبتی که خدا خواسته، برساند و امر خدا در اعمال و رفتارش، تجلی پیدا کند.
۸.

نقش محوری استحیاء در راهبردهای فرهنگی جامعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبرد اجتماعی فرهنگی سال یازدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۴۲ 236 - 263

کلیدواژه‌ها: حیا استحیاء حجاب عفاف راهبرد فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۲ تعداد دانلود : ۲۰۵
استحیاء ریشه همه فضائل اخلاقی و اصلی ترین رکن تربیت فردی و اجتماعی است. فضیلتی که با ترویج سبک زندگی غربی تحت الشعاع قرار گرفته است. ولنگاری فرهنگی جامعه امروز، ثمره سال ها جنگ نرم فرهنگی دشمن و سرمایه گذاری های کلان و بلندمدت است. راهکار بی اثرکردن این نبرد همه جانبه نیز نیازمند تغییر راهبردهای فرهنگی جامعه و به کارگیری گفتمانی نو در فضای عمومی کشور با محوریت استحیاء است. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی انجام و برای گردآوری داده ها از شیوه اسنادی استفاده شده است. در ابتدا به بررسی مفهوم استحیاء (حیا) پرداخته و پس از آن با واکاوی آیات، روایات و سیره پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم، نقش محوری این فضیلت در میان آموزه های دینی بیان شد. سپس سه رأس مثلث استحیاء یعنی حجاب، عفاف و غیرت به عنوان عوامل هم بسته با حیا مورد بررسی قرار گرفت و در قسمت نتیجه گیری به چند راهبرد فرهنگی موثر برای تغییر شرایط فرهنگی کشور و نقش محوری استحیاء در هر یک از آن ها تبیین شد. نوآوری این پژوهش، ضرورت توجه سیاستگذاران به حیا به عنوان پیوست کلیه برنامه ریزی ها و فعالیت ها و شناسایی موثرترین ابزار برای رشد جهشی فرهنگ جامعه است. تقویت حیای زنان به عنوان فردی که نقش محوری در کانون خانواده دارد و در نتیجه آن گسترش خانواده های حیامدار به عنوان سلول های سازنده جامعه، مهم ترین راهبردی است که می تواند راهبردهای فرهنگی را در جهت رسیدن به فرهنگ مطلوب ساماندهی کند.
۹.

گونه شناسی «مخاطبانِ» قرآن و نقش آنان در فهم معنای آیات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۶ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیایی ۲۴) 101-128
تعداد بازدید : ۱۹۹ تعداد دانلود : ۱۴۰
آیات قرآن کریم، به دنبال اسباب نزول خود، و هر دسته برای مخاطبان خاصی پدید آمده است؛ ازاین رو لازم است کشف دلالت آیات بر معنا، براساس فضای نزول و خطاب، و درنظرگرفتن گونه های مختلف مخاطبان انجام پذیرد. برای این منظور، مقاله ی حاضر با بهره گیری از آموزه های «معناشناسی کاربردی» و رویکرد «دلالت زبانی» سازوکار خطاب و دلالت را در قرآن مجید مطالعه می کند. براین اساس، در راستای فهم یک بسته ی وحیانی و خطاب قرآنی، گذشته از «آیات قرآن» و «فضای خطاب»، شایسته است اسبابی چون: «متکلم»، «خطیب» و «مخاطبان» آن را در فضای نزول نیز در نظر گرفت و به بررسی نقش مخاطبانِ «خاص» و «عام» در درک معنای آیات پرداخت. مقاله ی حاضر نشان می دهد که هم آیات قرآن دارای مراتب و سطوح معنایی است و هم مخاطبان قرآن گونه های مختلفی را شامل می شوند؛ به دیگرسخن آیات گوناگون قرآن، هریک درخور فهم دسته ای از مخاطبان خود فراهم آمده است؛ لذا همگان جز «عالمان راستین قرآن»، قادر به ادراک معنای مشخص تمام آیات قرآن نیستند. سرانجام از این رهگذر لزوم رجوع به «عالمان قرآن»، یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام، برای مخاطبان خاص و عام قرآن نیز اثبات می گردد.
۱۰.

بررسی آرایه مشاکله در نهج البلاغه و تحلیل انتقادی ترجمه های آن (مطالعه موردی 25 ترجمه فارسی نهج البلاغه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۹ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۷ 313-269

کلیدواژه‌ها: مشاکله آرایه های بدیعی نقد ترجمه نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۶ تعداد دانلود : ۲۱۴
«مشاکله» از آرایه های تأثیرگذار ولی کمترشناخته شده در بین آرایه های بدیعی است که در پژوهش های قرآنی- ادبی مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته است. در رابطه با کتاب شریف نهج البلاغه اما، عنایت ویژه ای به این محسّن ادبی صورت نگرفته و مصادیق ذکرشده در کتب مرتبط نیز بسیار محدود است. از آن جا که آرایه مشاکله سبب به کارگیری لفظ مشاکِل در معنای مجازی می گردد، توجه به برگردان معنای مقصود برای دفع هرگونه ابهام و یا شبهه، امری بایسته است. پژوهش حاضر با بهره گیری ازروش توصیفی- تحلیلی، پس از احصاء کاربرد های مشاکله در نهج البلاغه، به تقسیم بندی شش گانه مصادیق آن پرداخته و سپس، عملکرد 25 ترجمه فارسی را در برگردان این عبارات که از ظرافت معنایی قابل ملاحظه ای برخوردار هستند، مورد بررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که بهترین عملکرد مربوط به فیض الاسلام با 53.84 درصد صحت است که در بیشتر موارد پس از ذکر معنای لفظی، معنای مقصود را در پرانتز ذکر می کند. رتبه دوم با 46.15 درصد صحت مختص به ارفع، شریعتی و فقیهی است و در رتبه سوم حجتی و استادولی با 38.4 درصد صحت قرار می گیرد. نامناسب ترین عملکرد مربوط به مترجم قرن ششم با 7.69 و شیروانی با صفر درصد صحت است که در رابطه با مترجم قرن ششم این امر معلول به کارگیری روش ترجمه تحت اللفظی در برگردان این آرایه است که روشی مخل در انتقال معنای مقصود است.
۱۱.

تأثیر حیای زن بر استحکام خانواده و آثار آن بر حیات طیبه

نویسنده:
منبع: زن و فرهنگ سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۲ 31 - 41

کلیدواژه‌ها: حیای زن استحکام خانواده حیات طیبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۴ تعداد دانلود : ۲۵۴
هدف پژوهش حاضر تبیین تاثیر حیای زن بر استحکام خانواده و آثار آن بر حیات طیبه بود. جامعه پژوهش، منابع اسلامی مرتبط با موضوع حیا است. نمونه پژوهش مفهوم حیای زن بود. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی بود. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای اسنادی و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس رویکرد تفسیری بود. به این صورت که ارتباط مفهوم «حیای زن» با حیات طیبه با واکاوی متون دینی (آیات و روایات مرتبط)، اثرات حیا بر روی فرد، خانواده و جامعه تبیین شد. نتایج نشان داد، کانون مقدس خانواده در صورتی می تواند زمینه پرورش حیا را فراهم کند که زن به عنوان اصلی ترین عنصر آن، الگوی عینی حیامداری باشد. در این صورت خانواده استحکام می یابد و از فروپاشی و آسیب های متعدد در امان می ماند. حیای زن با استحکام خانواده به عنوان سلول تشکیل دهنده جامعه منجر به رسیدن جامعه به حیات طیبه می شود. هم چنین. حیای زن نقش اثرگذار در جایگاه همسری و مادری، راه رسیدن افراد، خانواده ها و جامعه را به حیات طیبه، هموار کرده و طعم زندگی متعالی و طیبه را به کام جامعه چشانده است. در واقع با مزین شدن زن و به تبع آن خانواده به زیور حیا، جامعه در مسیر سعادتمندی و حیات طیبه حرکت می کند. یکی از اصلی ترین ثمرات تقویت استحیا، رسیدن فرد و جامعه به حیات طیبه به عنوان بهترین نوع زندگی است.
۱۲.

مطالعه بینامتنی شخصیت حبیب بن مظاهر در سخنان امام حسین(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم بهار ۱۴۰۱ شماره ۲۵ 61 - 78

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) بینامتنی شخصیت ها حبیب بن مظاهر سخنان امام حسین (ع) عاشورا کربلا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۷ تعداد دانلود : ۲۲۶
مطالعه بینامتنی شخصیت ها، یکی از اقسام پدیده نوظهور بینامتنیت است. در این مطالعه بسامد نام اشخاص در یک متن استخراج می شود تا از این طریق شناختی عمیق از نقش و جایگاه آن شخص در منظومه فکری نویسندگان و گویندگان متون به دست آید. حبیب بن مظاهر، امام حسین(ع) را یاری و خون عزیز خویش را برای نهضت الهی او نثار کرد. او به سبب جایگاه والا نزد اهل بیت: از جهت قوت ایمان و تقوا، وسعت علم، مجاهدت، وثاقت، عبادت، شجاعت، سخاوت، عزت و نهایتا شهادت، سهم بسزایی در سخنان امام حسین(ع) دارد که احصای آن راه گشای شناخت دقیق تر و عمیق تر از این صحابی شریف اهل بیت(ع) و به تبع آن معرفت صحیح نهضت حسینی خواهد بود. در پژوهش حاضر قصد آن است که بینامتنی شخصیت حبیب بن مظاهر به همراه کشف رابطه بین متون حاضر و غایب، در سخنان اباعبدالله الحسین(ع) در نهضت عاشورا بحث و بررسی شود تا نقش او در حماسه عاشورا با احصای تعابیر امام(ع) خطاب به ایشان تبیین شود.
۱۳.

مطالعه ی معناشناختی ایجازِ «حذف» و «تخفیف» در زبان و بررسی جایگاه آن دو در فهم و ترجمه آیات موجز قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۸ ۳۴۳-۳۱۱

کلیدواژه‌ها: بلاغت بافت غیرزبانی بافت موقعیت دانش پیش زمینه معناشناسی کاربردی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱ تعداد دانلود : ۸۳
ایجاز «حذف»، اسلوبی رایج در زبان طبیعی، گونه ای ممتاز در کنار ایجاز «قِصَر» و نشان دهند ی فشردگی کلام در مفهوم خود است؛ بی آنکه برای آن نقیصه ای به شمار آید. قرآن کریم که خود در بستر زبان طبیعی نازل گردیده، از اسلوب حذف به درستی و فراوانی بهره برده است؛ لذا بررسی و شناخت آن، در فهم و ترجمه ی آیات قرآن حائز اهمیت می شود و بی توجهی بدان، دریافت معنا را با آسیب هایی روبرو می سازد. بررسی جامع موارد موجز دانسته شده، ما را با دو نوعِ «حذف زبانی» و «تخفیف غیرزبانی» آشنا می سازد. طبق آموزه های معناشناختی، حذف زبانی بر اساس سیاق متن (بافت زبانی) رخ می دهد اما تخفیف غیرزبانی، مبتنی بر بافت موقعیت و دانش پیش زمینه ی مخاطب (بافت غیرزبانی) انجام می گیرد. نوع اول یعنی حذف زبانی، با اسلوب های نحوی و دستوری، قابل کشف است اما نوع دوم یعنی تخفیف غیرزبانی، تنها با احاطه بر بافت غیرزبانی شناسایی می شود. با وجود این، اکثر تفصیل های مفسران برای موارد تخفیف یافته در قرآن، از ضابطه ی علمی خاصی برخوردار نیست؛ گویا هریک از مفسران با پیش فرض های گوناگون به تفصیل آیات پرداخته اند. مقاله ی حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از دانشِ «معناشناسی کاربردی» ضمن بررسی نمونه های متعدد قرآنی، به معرفی و تحلیل پدیده ی «تخفیف» در کنار «حذف» پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که علاوه بر «بافت زبانی»، دانستن و تحلیل «بافت غیرزبانیِ» آیات نیز از لوازم مهم فهم، تفسیر و ترجمه ی قرآن کریم است.
۱۴.

بررسی تطبیقی مبانی هرمنوتیست های قصدگرا و متفکران مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال نوزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۷۷ «ویژه باور شناخت» ۱۱۶-۹۴

کلیدواژه‌ها: قصدگرایی مبانی و پیش فرض ها معنای متن هرمنوتیک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۴ تعداد دانلود : ۱۱۸
هرمنوتیست های قصدگرا و تأویل گرایان مسلمان گرچه هردو به دنبال فهم مراد و قصد مؤلّف از متن اند، ولی مبانی تفسیری مکاتب، امر تعیین کننده برای تفاوت های تفسیری اند. از این رو شناخت مبانی این دو مکتب، هدف این مقاله قرار گرفت و نسبت بین این دو مکتب تأویلی از نظر مبانی مورد بحث و تحلیل مقایسه ای قرار گرفت. در مقایسه پیش فرض های دو مکتب نشان داده شد که در برخی مبانی همچون فهم پذیری متون، مبنا بودن زبان در فهم و قصد، عینی بودن معنا، معنای نهایی متن، نسبی بودن فهم از متن، اشتراک دارند؛ ولی در برخی مبانی همچون تاریخی نگری، ابتناء کشف قصد بر حدس _ که هرمنوتیک قصدی بدان باور دارد _ و نه عقل، افتراق دارند. همچنین متن (قرآنی) به دلیل علیم بودن مؤلف آن اختلاف و تناقض ندارد که آن را از هر متن دیگر ممتاز می سازد. نیز در خصوص مبنای تاریخی نگری بین دو مکتب نشان داده شد این دو مبنا با هم اختلاف دارد. داده ها، آشکارا نشانگر این تفاوت ها و اشتراک ها بین مبانی دو مکتب اند که در پایان به شکل جدولی مقایسه ای ارائه شده است.
۱۵.

کاربرد ساختار جمع برای مدلول مثنی در عربی قرآنی و پاسخ به شبهات مربوطه با تکیه بر دستور تطبیقی زبان های سامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 365 - 337

کلیدواژه‌ها: دستور تطبیقی زبان های سامی شبهات ادبی قرآن کاربرد ساختار جمع برای مثنی مثنی مثنی در قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۹ تعداد دانلود : ۱۸۷
نقدهای مخالفان به قرآن از دیرباز به صورت های مختلف طرح، و متقابلاً با جواب دانشمندان مسلمان روبه رو شده است. در این میان، ساختارهای ادبی قرآن، حجم بسیاری از شبهات را به خود اختصاص داده که از این شبهات، برخی مرتبط با استعمال ساختار جمع برای مدلول مثنی است. «بازگرداندن ضمیر جمع به مرجع مثنی» در آیات 18 حج و 9 حجرات؛ همچنین «آوردن واژه جمع به جای مثنی» در آیات 4 تحریم و 38 مائده اهمّ شبهات مطرح شده در این باره است. مقاله پیش رو در صدد پاسخ به شبهات فوق برآمده و نیز به دنبال این است که در چه مواضعی ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به کار رفته و چه تحلیلی برای این کاربرد ها از منظر زبان شناسی می توان ارائه کرد؟ علاوه بر پاسخ نحویان سنتی از جمله «کراهت اضافه دو واژه مثنی» که مبتنی بر آموزه های نحوی و بلاغی است، این شبهات از منظر دستور تطبیقی زبان های سامی نیز قابل نقد و پاسخ گویی اند. چه اینکه با مطالعه زبان های خویشاوند عربی، نظیر: عبری، سریانی و دیگر زبان های سامی، مشخص می گردد که در این زبان ها ساختار مثنی به عنوان یک ساختار صرفی مورد استفاده نبوده و ساختار جمع جایگزین آن شده است. در این زبان ها، تنها نمونه هایی محدود از واژگان با علامت مثنی یافت می شوند. در آیات بسیاری از قرآن نیز، با وجود اینکه کاربرد مثنی مطابق با قواعد مربوطه صورت گرفته، با مطالعه ساختارهای منحصر به فرد مثنی، نمایان می شود که این ساختار در زبان عربی قرآنی، وضعیتی منعطف دارد و در برخی کاربردها همانند دیگر خویشاوندانش به سمت ساختار جمع گرایش یافته است. کاربرد ساختار جمع برای مدلول مثنی در قرآن به دسته های زیر قابل تقسیم است: «استفاده از فعل جمع برای مثنی»، «استفاده از ضمیر جمع برای مثنی»، «استفاده از قید مخصوص جمع برای مثنی»، «استفاده از واژه جمع برای مثنی در حالت اسمی» و «استفاده از وصف جمع برای مثنی».
۱۶.

آموزش روش های فهم حدیث در روایات امام باقر(علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال پانزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۳۰) 1 - 24

کلیدواژه‌ها: فقه الحدیث نقد حدیث فهم حدیث امام باقر (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۲۰۵
«فهم حدیث» از جایگاه والایی در میان آموزه های امامان شیعه برخوردار است؛ چنانکه ایشان فهم یک حدیث را برتر از روایت هزار حدیث برشمرده اند. فهم حدیث به دو نحوه تمسک به اصول عمومی فهم متن و رجوع به آموزه های خود امامان امکان پذیر است. واکاوی تاریخ فقه الحدیث نشان می دهد که بحث از اصول فهم و مقصود واقعی کلام معصومان موردتوجه ایشان و اصحاب بوده و از عصر آن بزرگواران و توسط خود ایشان ابداع گردیده است؛ آن سان که ضرورت تمسک به سنت و حدیث، نیز خود ایجاب کرده که ضوابطی توسط امامان(ع) برای فهم درست حدیث ارائه شود. یکی از بخش های روایی سرشار از این حیث، احادیث به جای مانده از امام باقر(ع) است. از مطالعه بر روی روایات رسیده از امام باق(ع) برمی آید که ایشان علاوه بر تبیین بخش عظیمی از معارف دینی، درصدد تعلیم روش های فهم صحیح احادیث به پیروان خود نیز بوده اند؛ تا شیعیان به ویژه در زمان غیبت، بتوانند با بهره گیری از این روش ها، از روایات منتفع گشته و موجبات هدایت را از آن در هر زمان و شرایطی بیابند. از واکاوی روایات امام باقر(ع) به شیوه ی تحلیل محتوا و گردآوری داده های تحقیق به نحو کتابخانه ای، چنین برمی آید که برخی از روش ها، همچون: شناخت واژگان اسمی و حرفی، و توجه به توسعه یافتگی معنای آن ها در جهت شناخت مراد بدوی حدیث می باشند. فهم مراد جدی از طریق روش هایی همچون: بهره گیری از آیات قرآنی همسو، تشکیل خانواده حدیث، توجه به مورد صدور، رخداد نقل به معنا، تقطیع، تحریف، تشابه، تجوز و همچنین تفسیر شایسته در برخورد با سوءبرداشت ها به دنبال اختلاف افهام، قابل دستیابی است و این مهم، در روایات امام باقر(ع) مورد اشاره واقع شده است .
۱۷.

اصول مذاکرات سیاسی براساس منابع اسلامی (با تأکید بر مذاکرات عصر پیامبر(ص))(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵۵ 16 - 33

کلیدواژه‌ها: مذاکره سیاسی پیامبر اکرم (ص) اصول مذاکره شیعه اهل سنت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸ تعداد دانلود : ۱۵۷
مذاکره سیاسی به عنوان راه حلی عُقلایی، مسالمت آمیز و کارآمد برای پایان دادن به اختلافات طرفین ذی نفع، همواره مورد توجه حکومتها و گروهها بوده است. امروزه اسلام ستیزان، به دنبال ارائه و القای چهره ای خشونت طلب و فاقد منطق از این آیین، آن هم به نحوی هستند که گویی هیچ گرایش و اصولی برای گفت وگو و مذاکره نداشته است اما در بررسی منابع معتبر تاریخی روایی مرتبط با سیره پیامبر اکرم(ص)، به یقین می توان دریافت که آن حضرت، بارها به منظور حل مسائل فی مابینِ حکومت اسلامی با گروههای مخالفی که با آنها تعارض منافع وجود داشته است، از راهکار خردورزانه مذاکره سیاسی، همراه با اصول و دستورالعمل های ویژه ای بهره برده که این امر، شاهدی بر نقض ادعای دشمنان اسلام است؛ لذا در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، ضمن ارائه معنایی دقیق و جامع از مفهوم «مذاکر ه سیاسی» و مؤلفه های آن، با مطالعه منابع معتبر شیعه و اهل تسنّن، نوع مواجهه پیامبر اسلام(ص) با مخالفان در «مذاکرات حدیبیه»، «مذاکره با یهود فدک» و «مذاکره با بنی ثقیف» بررسی شده و مهم ترین «اصول» و دستورالعمل های ایشان در این مذاکرات، در قالب اصول «روانی پنداری»، «رفتاری کرداری» و «گفتاری بیانی» شناسایی و تبیین شده و میزان تطابق هر یک از این اصول، با قواعد مذاکرات امروزی نیز بررسی شده است.
۱۸.

بررسی عملکرد مترجمان قرآن کریم در برگردان تفاوت های موجود در آیات مشابه لفظی (مطالعه موردی ترجمه های حدادعادل، رضایی، طاهری، فولادوند، کاویانپور، گرمارودی و مکارم شیرازی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۸ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۶ ۷۵-۴۰

کلیدواژه‌ها: یکسان سازی ترجمه های قرآن آیات مشابه مشابه لفظی نقد ترجمه های قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۲۴۲۱
«مشابه لفظی» که از آن در آثار کهن علوم قرآن به «متشابه القرآن» و أحیانا «مشتبهات القرآن» تعبیر شده است، به گونه ای از آیات قرآن اطلاق می شود که در موضوع یا موضوعاتی تکرار شده و با وجود اختلافاتی اندک و چه بسا دقیق، دارای الفاظی شبیه به یکدیگر باشد. برخی از این تفاوت ها، عبارت اند از: تاکید و عدم آن، تعریف و تنکیر، اختلاف در حرف جرّ، زیادت و نقصان و زمان فعل. شباهت های فراگیر در آیات مشابه لفظی و دقیق بودن تفاوت ها در این گونه آیات، سبب شده که مترجمان دچار لغزش هایی در ترجمه این آیات شوند. این لغزش ها عمدتا معلول عدم توجه به تفاوتهای اندک و ناپیدای موجود در این آیات است و در مواردی به یکسان پنداری و به تبع آن یکسان سازی بی جا در ترجمه منجر شده است. در پژوهش حاضر ابتدا به معرفی گونه هایی از تشابه لفظی و نمونه هایی از آیاتی از این دست و تبیین دلیل تفاوت آن ها پرداخته شده است و سپس، عملکرد آقایان حدادعادل، رضایی اصفهانی، طاهری، فولادوند، کاویانپور، گرمارودی و مکارم شیرازی در ترجمه این دسته از آیات مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که بهترین عملکرد مربوط به موسوی گرمارودی با 78.56% صحت است. پس از آن رضایی با 71.42%، فولادوند با 50%، حدادعادل و طاهری با 28.56%، کاویانپور و مکارم شیرازی با 14.28% قرار می گیرند.
۱۹.

Systematic review of research on the effect of modesty on family strength(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات زن و خانواده دوره نهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۲۳) 79 - 105

کلیدواژه‌ها: shyness hijab chastity family consolidation Systematic review

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۹ تعداد دانلود : ۱۹۱
The institution of the family has been attacked by various schools over the past few centuries. The formation of single-parent families, gay marriage, white marriage, etc., are the results of this invasion. In the meantime, it is "shyness" that can be the protector of the family in this cultural campaign. This article provides a systematic review of research in the field of hijab, chastity and modesty and its impact on the family in a positive light and the effects of cultural invasion in a negative light. In fact, the innovation of this research is the study of the effect of modesty as a strengthening element of the family, which has been neglected in most studies. Methods: In a search conducted in Persian and English index index banks, seven, 650 and 47 articles were found in SID, Magiran and Noormags databases, respectively. Out of 705 studies, 605 works were not conceptually related. After deleting them, 100 articles were analyzed and after studying the abstract and text of all these articles, 38 related articles were reviewed. Conclusion: The results of this study show that it is necessary to pay attention to upbringing and strengthening modesty as one of the basic factors in strengthening the family. This topic should be included in the research priorities of family researchers.
۲۰.

روش شناسی نقد آرای مفسران در تفسیر تسنیم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 133 - 146

کلیدواژه‌ها: روش شناسی نقد تفسیرتسنیم جوادی آملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۴ تعداد دانلود : ۲۳۹
تفسیر تسنیم، پدیدآمده توسط آیت الله جوادی آملی، ازجمله تفاسیر اجتهادی قرآن در دوران معاصر محسوب می شود که به اقتفای تفسیر المیزان عمدتاً از روش قرآن به قرآن بهره گرفته است. نگارنده این تفسیر در مقام بیان معارف آیات کریمه، همت خود را مصروف تفسیری مستدل و روشمند از آیات کتاب الهی نموده و بر این پایه به آرای دیگر مفسران عنایت داشته و به نقد اندیشه های تفسیری آنان پرداخته است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی، با بررسی نمونه هایی از تفسیر تسنیم با محوریت روش نقد، نشان می دهد که آیت الله جوادی آملی، ضمن رعایت اخلاق، به نقدی هدفمند از طریق به کارگیری قواعد تفسیری مورد قبول طرفین و احیاناً نقد این قواعد در اندیشه تفسیری دیگر مفسران، اقدام کرده و با استدلالات عقلی و استنادات نقلی، مطابق با معیارهایی همچون: موافقت با دیگر آیات همسو، حجیت ظواهر، هماهنگی با سیاق آیات و مطابقت با عقل برهانی، نادرستی آرای برخی مفسران را تبیین نموده است. ایشان در تفسیر تسنیم با تحلیل نادرستی دلایل آن ها، برداشت های ناصواب آنان را نفی و مراد واقعی خداوند از آیات قرآن کریم را بیان می کند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان