دراسات حدیثه فی نهج البلاغه

نهج البلاغه یکی از مهم ترین منابع حدیثی شیعه است که به دلیل فقدان سند روایاتش، همواره مورد انتقاد قرار گرفته است. سید رضی 93 درصد روایت نهج البلاغه را بدون سند آورده است. منتقدان این امر را متوجه او دانسته اند، زیرا او به اهمیت جایگاه سند در پذیرش روایت آگاه بوده است. پرسش این است که با توجه به اهمیت ذکر سند در روایات و آگاهی مؤلف از اهمیت آن، دلایل سید رضی در حذف سند روایات نهج البلاغه چیست؟ از سوی دیگر سید رضی در نزدیک به 7 درصد روایات نهج البلاغه نام یک یا چند راوی را آورده است که این امر با رویکرد کلی وی در این کتاب متعارض است. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی دلایل حذف سند روایات نهج البلاغه پرداخته شده است. بر اساس نتایج این پژوهش، دلایل حذف سند روایات نهج البلاغه عبارتند از: «رویکرد ادبی»، «وثوق الصدور» و «منابع فاقد سند». بررسی روایات دارای سند- تک راوی یا بیشتر- نشان دهنده «عمق دقتهای رجالی»، «تمایز راویان شیعه از دیگر راویان»، «استفاده از آثار مکتوب» و «اهمیت انتساب سخن به امام علی (ع)» است.

"الحکم الرشید" هو نموذج جدید للتنمیه ، یتکون من مؤسسیین جدد ، وخاصه دوغلاس نورث.الهدف من هذا المقال هو فحص مکونات الحکم الرشید من وجهه النظر المؤسسیه لدوغلاس الشمال والإسلام فی نهج البلاغه وأیضًا لاستخراج الاختلافات والقواسم المشترکه بین هاتین النظرتین.طریقه المقال تحلیلی وصفی. نظریات المؤسسیین الجدد ، وخاصه الشمال ، لها أوجه تشابه واختلاف مع حکم نهج البلاغه : والاختلاف فی الأهداف والنتائج ، والحکم الصالح مقابل الحکم الصالح ، وأولویه الجهاد من أجل العداله مقابل الاستقرار السیاسی واللاعنف ، وأولویه حکم الله على جمیع القوانین ، وأولویه العدل. وتشمل النقاط المشترکه: أهمیه السیطره على الفساد وحل مشکله الریع ، وأهمیه سیاده القانون والنظام القضائی ، والشفافیه والمساءله ، وتأمین حقوق الملکیه فی القطاعات الإنتاجیه. الاستقرار السیاسی والأمن مکونان مشترکان فی کلتا النظریتین ، وکانت أولویه الإمام هی خلق الاستقرار السیاسی والأمن. لکن من وجهه نظر الإمام علی ، یجب على الحکومه أن تسعى جاهده لضمان الاستقرار الأمنی والسیاسی منخل المراعاهمبدأ عدم الاستبداد واللجوء إلىالقوه و مبدأ الشور ىوعد متقریرالمصیر،و التعامل معال تشویهالمفروض. کما تختلف أهداف ونتائج الحکومه من منظور المؤسساتیه والإمام علی وإقامه العدل وإقامه العدل والتعلیم والتمیز الروحی للمجتمع هی أهداف ونتائج الحکومه من منظور. للإمام علی

أهم وحده فی المجتمع هی الأسره ولها أهمیه خاصه. وقد تم الترکیز على الأسره وصحتها فی مختلف العلوم، کعلم النفس، وعلم الاجتماع، والأخلاق، والعلوم الإسلامیه. فإن الأسره السلیمه لها أفراد أو زوجان أو تربیه أو تفاعل بین الوالدین والأبناء ومؤشرات اجتماعیه، ولکل مؤشر من هذه المؤشرات مکوِّنات تُحدِّد صحه أو ضرر الأسره السلیمه. ومن مؤشرات الأسره السلیمه "مؤشر الزواج" الذی له فترتان قبل الزواج الرسمی وبعده. ویتعرض هذا المؤشر لأضرار عدیده. تعتبر أمراض مؤشر الزواج فی الأسره السلیمه من المسائل التی اهتمّ بها الأحادیثُ الإمامیه، والتی للأسف لم یلاحظها الباحثون. لقد قام الباحثون فی البحث الحالی -الذی تم إجراؤه بالمنهج الوصفی التحلیلی- من بین آفات هذا المؤشر، ببحث أضرار اختیار الزوجه غیر المناسبه، والتی تتعلق بمرحله ما قبل الزواج ومرحله اختیار الزوج، کما قاموا ببحث ضعف التعامل مع الزوجه، وهو ما یرتبط بطقوس الزواج وفتره ما بعد الزواج الرسمی، وجاء نفاصیل کل ذلک یالترکیز على نهج البلاغه باعتباره المصدر الثانی للمعرفه الدینیه، ویرى الباحثون أن هذه الآفات تنتج عن نوعین من العوامل ذات أصل داخلی وخارجی. فخطبه 202 من نهج البلاغه، ورساله 31، وکذلک حکمه 226، تؤکد علی کیفیه التعامل مع الزوجه والتواصل الفعال بین المرء وزوجه. وبناء على البحث الحالی فإن أهم العوامل فی اختیار الزوج غیر المناسب، والذی یعد أهم ضرر قبل الزواج الرسمی، هی: عدم الإیمان والأخلاق والعقلانیه والکفاءه. وأبرز العوامل الفعاله فی انعدام الطقوس الزوجیه، والتی تعد من أهم مؤشرات ضرر الزواج والتی تنشأ فی العلاقه بین الزوجین بعد الزواج، هی: - قله التواصل الفعال وعدم الالتزام والمسؤولیه بین الزوجین تجاه بعضهما البعض.

الیوم أصبحت قضیه المجتمع المدنی و"حقوق المواطنه" وموضوعات مثل: حریه الفکر، المساواه، حریه التعبیر، مجانیه التعلیم، حریه اختیار مکان الإقامه، وحریه اختیار العمل، وغیرها، شعارات تنادی بها مختلف الجماعات والفصائل وفی بعض الأحیان یستخدمونها کأداه لترویج أفکارهم وجذب جماهیر الناس. کما تولی المؤسسات الدولیه والمنظمات الشعبیه اهتمامًا کبیرًا بهذه القضیه، ومن أجل الحفاظ على سوقها الفکریه دافئه، فإنها تتسابق مع بعضها البعض فی التطرق إلیها. إن القوى الشیطانیه والمافیات السیاسیه، ذات الأقنعه الجذابه ولکن ذات النوایا الشریره، تستخدم هذه الرافعه لإذلال المسلمین وتنفیذ مخططاتها الشریره فی المجتمعات الإسلامیه. غیر مدرکین أن دین الإسلام منذ 1400 عام قد أولى هذه القضیه اهتماما خاصا فی قواعده ومبادئه الاجتماعیه، وقد قامت آیات کثیره من القرآن الکریم والعدید من الأحادیث النبویه الشریفه بتحلیل حقوق المواطنه من جوانبها المختلفه. کما أن الحیاه الطاهره لأهل البیت هی مثال حی على التأکید على هذه الحقوق. لقد حاول دین الإسلام جاهداً أن یوفر للإنسان حیاه ملیئه بالراحه، والکرامه، وبالأمان. لقد اعترف الإسلام علاوه علی حقوق الإنسان، بحقوق الحیوانات والنباتات. یهدف هذا المقال إلى دراسه موضوع المجتمع المدنی وحقوق المواطنه بطریقه وصفیه تحلیلیه فی ضوء کلام الإمام علی. وتشیر نتائج البحث إلى أن عناصر مثل: وجود نظام الضمان الاجتماعی، والرفاهیه والاقتصاد الدینامیکی، والعداله والمساواه، وحریه التعبیر عن الرأی واختیار الوظیفه، وحق النقد، والروح الناشطه هی من أکثر العناصر ذات الأهمیه حول حقوق المواطنه فی نهج البلاغه.

نهج البلاغه و حکم العطائیه دو کتاب تاثیر گذار نزد بزرگان اهل ادب هستند تا جائی که توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب نموده و بسیاری از نویسندگان جهت ارتقاء ارزش ادبی ومعنوی آثار خود سخنان حکمت آمیز این دو کتاب را در لابه لای نوشته های خود گنجانده اند؛ چرا که صاحبان این دو اثر یعنی امام علی(ع) و ابن عطاء الله اسکندری، سخنان خود را از سوئی آکنده از مفاهیم ارزنده اخلاقی و تربیتی نموده و از سوی دیگر گفتار خود را در قالبهای زیبای بلاغی وزبانی ریخته تا جذابیت وبداعت آنها دوچندان گردد، موسیقی آوائی حکم این دو کتاب به گونه ای است که افزون بر گوشنوازی، جلب اذهان و افکار مخاطبان، امکان اس تنباط معانی و مفاهیم حکمتها را به شکل بسیار زیبائی فراهم کنند هدف این نوشتار آن بود تا با تحلیل برخی از مولفه های آواشناسی در این دو کتاب، ارتباط اصوات پربسامد بر معنا و زیبا بخشی دیگر جنبه های بلاغی در هر دو اثر نشان داده شود که البته با بررسی و مقایسه ی پاره ای از حکم این دو کتاب می توان دریافت که گرچه در هردو بکارگیری جهات آواشناسی یاد شده به ویژه ارتباط آوای الفاظ و معنا، زیبائی و ملاحت کلام دو چندان گردیده است

إن النظرة الموضوعية إلی التعليم والتربية عند الإمام علي(عليه السلام) مميزة وجادة اتّسمت بالعمق والشّمولية والتطبيق العلمي، وارتكزت على مبادئ وأهداف تنسجم مع الفطرة الإلهية وتستخرج من خلال كلماته وسلوكه العملي باعتباره منهجا نموذجیا قيما لتعليم وتربية أبناء البشرية خاصة في المجتمعات الإسلامية لتنمو الفضائل الإنسانية في الحياة الفردية والاجتماعية أمام بعض الأفكار التربوية الشائعة المنحرفة. يتناول هذا البحث اعتمادا على المنهج الوصفي– التاريخي، التحليلي والتطبيقيّ العمليّ، التربيّة والتعليم لغة ومفهوما والعلاقة بينهما. ثمّ يناقش عملية التربية في الإسلام من خلال أسالیبها الأربعة كما يشير إلى الأبعاد العمليّة للتربية الإسلامية. يتناول هذا البحث التربية الروحيّة وأرکانها من منظور الإمام(ع) وهي التربية النفسية، التربية الفکرية، التربية الاجتماعیة، التربية الأخلاقية؛ ثم يبحث عن التربية الدينية وأرکانها من منظور الإمام(ع) وهي التربية الفردية والتربية الاجتماعية؛ بالإضافة إلى أنه يتناول عناصر الاستخدام الشائع لكل من هذه الأنواع من التربية مع نسبة الإحصاءات المستندة إلى الأدلة التحليلية ويستعرض مدى ارتباطها بعضها ببعض. ونستنتج أن الإمام من خلال التربية الروحية يسعى إلى تربية الإنسان في علاقته مع المجتمع، وفي التربية الدينية يرتکز علی تربية الإنسان في علاقته مع الخالق.

یکی از موضوعاتی که در تعلیم و تربیت از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد توجه به مساله تربیت معنوی و توجه به مولفه های تاثیرگذار بر آن می باشد. واقعیت آن است که در سال های اخیر به سبب عدم توجه به این مولفه ها که یکی از مهمترین آنها حق به کرامت انسانی می باشد آسیب های زیادی به سلامت روحی جامعه و افراد وارد شده است لذا در ترویج و صیانت از سلامت معنوی انسان، توجه به کرامت انسانی جایگاه ویژه ای دارد. پرسشی که در این مقاله مطرح می گردد این است حق کرامت انسانی به عنوان یکی از مولفه های سلامت معنوی درحکومت علوی (ع) از چه جایگاهی برخوردار بوده است در پاسخ به این پرسش، نوشتار حاضر که با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و منابع اسلامی نگارش یافته است، بر این فرض استوار است که ، حق کرامت انسانی سالها و حتی قرن ها پیش از مصطلح شدن آن در عرصه بین المللی، در حکومت علوی برسمیت شناخته شده است و آن حضرت در حکومت نه چندان طولانی خود همواره بر حفظ این حق اهتمام داشتند.

یعدّ علم استخدام اللغه أو التداولیه إلى جانب علم المعانی من فرعین مهمین فی اللسانیات الحدیثه، حیث یتولّى الأول دراسه معانی النصوص الأدبیه وغیر الأدبیه. بینما یختص علم المعانی بدراسه المعنى اللغوی للکلمات؛ یهتم علم استخدام اللغه بدراسه المعنى فی السیاق، ویدرس نیه القائل أو الکاتب. أحد المواضیع الأساسیه فی علم استخدام اللغه هو مسأله الإیماء أو المعنى الضمنی، التی طرحها الفیلسوف البریطانی الشهیر «بول غرایس»، معتقداً أن الناس فی محاوراتهم یتبعون مبدأ منطقیا یسمى «مبدأ التعاون»، وأن تجاهل هذا المبدأ یؤدی إلى ظهور معانٍ ضمنیه فی الحدیث. نظراً لأنّ نص نهج البلاغه یحتوی على مستویات معنویه متعدده، یسعى الباحثون فی هذه الدراسه إلى تحلیل خطبه «الأشباح» باستخدام المنهج الوصفی-التحلیلی، وبتطبیق نظریه غرایس، للکشف عن الإیماءات والطبقات العمیقه فی المعنى. أظهرت نتائج الدراسه أن مبدأ التعاون فی خطبه الأشباح قد تم انتهاکه، مما أدى إلى ظهور معانٍ ضمنیه هامه تتعلق بصفات الله تعالى، وتجلی آیاته وحکمته فی الوجود، ودعوه المتلقی للتأمل فی آیات الله فی کلامه.

الخلاصه:فی النظام الخطابی، تُعَدّ التفاعلات الاجتماعیه، التی تعکس علاقات الأفراد داخل المجتمع، بمثابه نصٍّ متکامل. ویختلف تأویل هذا النصّ باعتباره کُلاً معنویًا باختلاف الخطابات التی ینتمی إلیها. ویرتبط عدم استقرار الدوالّ وتفاوت معانیها داخل الخطابات بالأیدیولوجیا والسلطه الکامنه فیها. وبناءً على ذلک، یکشف تحلیل الخطاب فی کل نظام لغوی، بالاستناد إلى العناصر اللغویه والسیاقات الاجتماعیه، عن الشبکات الخفیه للعلاقات ضمن الأبعاد الاجتماعیه والسیاسیه والثقافیه. وفی هذا الإطار، یُعَدّ مصطلح "العداله الاجتماعیه" دالًا عائمًا مشترکًا بین العدید من الخطابات، إلا أنه یکتسب دالًا مرکزیًا وأیدیولوجیًا فی کل خطاب، مما یؤدی إلى اختلاف دلالاته وتباین حدوده وأصوله ومعاییره تبعًا للسیاق الخطابی الذی ینتمی إلیه. یسعى هذا البحث، بالاعتماد على المصادر المکتبیه والمنهج الوصفی، إضافه إلى أسس تحلیل الخطاب، إلى صیاغه الفهم المتباین لهذا المفهوم وتوضیح تمثّلاته فی خطاب نهج البلاغه والخطاب اللیبرالی. ومن أبرز نتائج البحث أن اختلاف فهم العداله الاجتماعیه فی هذین النظامین الخطابیین یرجع إلى اختلاف الدال المرکزی والطابع الأیدیولوجی لکل منهما.

یُعدُّ منهج التحلیل الأسلوبی الطبقی إحدى أکثر الطرق دقهً وقیمهً فی تفسیر النصوص الأدبیه. فمن خلال دراسه العناصر اللغویه المختلفه، بما فی ذلک العناصر النحویه، والبلاغیه، والمعجمیه، والصوتیه، والأیدیولوجیه، یکشف التحلیل الأسلوبی عن المعانی الکامنه فی الأعمال الأدبیه. وعلى وجه الخصوص، عند تحلیل نصوص ک «نهج البلاغه»، یتعمق هذا المنهج فی هذه العناصر، کاشفاً عن أفکار الکاتب ومشاعره، ومزیحاً الستار عن المعانی المختفیه فی النص. بناءً على ذلک، تستند الدراسه الحالیه إلى مبادئ الأسلوبیه الطبقیه من خلال منهج وصفی-تحلیلی لدراسه الخطبه 180 من نهج البلاغه. وتُظهر النتائج أن النغمه الصوتیه للخطبه تعکس غضب الإمام علی (ع) وتوبیخه، وهو ما یتردّد صداه فی نص الخطبه بکامله. أما فی الطبقه النحویه، فإن استخدام الجمل الفعلیه والاسمیه، والتراکیب الاستفهامیه، والضمائر المتصله، یشیر إلى ضعف أهل الکوفه وجهلهم. علاوهً على ذلک، وفی الطبقه البلاغیه، یُبرِز الاستخدام الفعّال للاستعاره، والکنایه، والمجاز، والتضاد مفهومَ انتقاد أهل الکوفه بوضوح بسبب خیانتهم، وتفرّقهم، وعدم طاعتهم لإمامهم. کما أن اختیار المفردات فی المحورین التلازمی والاستبدالی یتماشى مع هذا المضمون. وأخیراً، تعکس الطبقه الأیدیولوجیه للخطبه أفکار الإمام الرامیه إلى إیقاظ أهل الکوفه وتنبیههم إلى جهلهم.

یعد التطور الدلالی من أهم الموضوعات التی طرق أبوابَها الألسنییون فی مجال الدراسات التطوریه. کلمه الزکاه وجمیع مشتقاتها تعد من الکلمات الهامه التی تحمل ظلالا دلالیه خاصه فی القرآن، کما أنها تحمل نفس الدلالات والظلالات فی نهج البلاغه وزیاده، مما سنوضّحه خلال المقاله. وأما استعمال الکلمه ومشتقاتها فی الشعر الجاهلی فقلیل جدا، بحیث قلّبت الباحثه عددا کبیرا من دواوین الشعراء الجاهلیین وبعض المصادر الهامه مثل المفضیلات والأصمعیات ولکنها لم تستطع على أن تحصل على شواهد الماده إلا فی أقل من أصابع الید، فمهما یکن من أمر إن ماده زکو ومشتقاتها – بحسب ما حصلنا علیها من شواهد قلیله من الشعر الجاهلی– کانت تعنی فی تلک الردهه الطهر والنقاء ثم الزیاده والنماء وأما الدلاله الدینیه المعهوده للماده وهی إعطاء بعض المال للفقراء أو لأرباب الدیانات – وإن کانت موجوده فی بعض الشعر المنسوب إلى أمیه بن أبی الصلت- فهی دلاله تختلف عما عهدناها فی القرآن الکریم فی بعض سماته. حاولت الباحثه خلال المقاله أن تضع النور – عبر المنهج الوصفی التحلیلی - على دلالات الماده وتذکر لها شواهدها فی الشعر الجاهلی والقرآن الکریم ونهج البلاغه، مسجله الاشتراکات والافتراقات الدلالیه الموجوده فی الماده فی المصادر الثلاث. تفید نتائج الدراسه أن جذر (زکو) فی العصر الجاهلی کان یحمل معان غیر دینیه فی الأعم الأغلب، إلا أنه – وبعد أن استعمل فی القرآن الکریم ونهج البلاغه- صار یستعمل فی مضامین دینیه غالبا وفی مضامین غیر دینیه مثل النمو والطهاره فی بعض الأحیان، إلاأن دلالات الماده فی نهج البلاغه أصبحت دائرتها أکثر اتساعا من الشعر الجاهلی والقرآن الکریم، لا من حیث کثره الاستعمال،

الأسلوبیه فرع من فروع العلوم اللغویه تبحث فی الوسائل اللغویه التی تمنح الخطاب خصائص تمیّزه عن الخطاب المبتذل. والناقد الأسلوبی بدوره یدرس الخطاب فی الغالب من خلال ثلاث نوافذ یتصدرها المستوی الصوتی الذی یضم الموسیقی الخارجیه والداخلیه ثم المستوی الترکیبی الذی یشتمل علی ما یتعلق بالنظم اللغوی فی التراکیب المستخدمه. وأخیرا تبحث عن المستوی الدلالی (البلاغی) لیدرس مجموعه من الأسالیب والصور کالاستعاره والمجاز والطباق للکشف عن دلالات الأسالیب فی النص. وکثیرا ما یعتمد الناقد علی الإحصائیات لتحلیل دلالات الأسلوب الموظف فی النصّ الأدبی وکشف قیمته وسماته الجمالیه. تهدف هذه الدراسه من خلال الاعتماد علی المنهج الوصفی- التحلیلی إلی المعالجه الأسلوبیه فی الخطبه ال (205) من نهج البلاغه. واتضح أنه فی المستوی الصوتی یوجد تلاؤم کبیر بین صنعه السجع والتکرار ودلالتهما. الترادف فی هذه الخطبه بنوعیه یعکس نفسیه بعض الشخصیات ومواقفها فی الأحداث. وفی المستوی الترکیبی تم استخدام الجمله الفعلیه بنسبه (76.5) بینما الجمله الاسمیه بنسبه (23.5) وهذا التفوق للجمله الفعلیه قد خلق دینامیکیه وتفاعلا أکبر مع العالم الخارجی، ولایعدل إلی الجمله الإسمیه إلا فیما یتعلق بالقضایا والأحکام الثابته التی لا تتبدل بمرو الزمان. الاستفهام فی هذه الخطبه خرج عن معناه الحقیقی واستخدم فی معنی الاستغراب والإنکار والرد. وفی المستوی الدلالی نظرا إلی أن الاستعاره انحراف عن التعبیر العادی فقد تم توظیفها کثیرا لطرد الرتابه عن أجواء النص. تم استخدام المجاز للانتقال من التصویر المألوف إلی تصویر فنی یعتمد علی التأمل والفکر للوصول إلی معان جدیده.