مطالعات ساختار و کارکرد شهری

ارزیابی مکان گزینی کاربری های آموزشی نقش بسیار مهمی در میزان موفقیت و کارایی این مراکز و رسیدن به رفاه اجتماعی و توسعه پایدار دارد. در همین راستا در این پژوهش فضاهای آموزشی شهر اشنویه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد ارزیابی واقع شده اند. هدف تحقیق حاضر، ارزیابی مدارس با استفاده از ماتریس سازگاری، مطلوبیت و ظرفیت می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و جامعه آماری، تمامی مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان های موجود در سطح شهر اشنویه می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که مراکز آموزشی در وضعیت مطلوبی نسبت به ماتریس سازگاری قرار دارند، که تنها 14 درصد از مدارس ابتدایی در وضعیت کاملاً نامناسب مکان گزینی شده اند. در ارزیابی ماتریس مطلوبیت نسبت به شاخص های شیب و رودخانه، به جز 2 مدرسه ابتدایی که در موقعیت نسبتاً ناسازگار واقع شده اند تمامی مدارس در شرایط مناسبی قرار دارند. از لحاظ شعاع دسترسی به غیر از دبیرستان ها، دیگر مقاطع مخصوصاً مدارس ابتدایی تمام سطح شهر را پوشش نمی دهند. در ارزیابی ماتریس ظرفیت نیز مدارس با استانداردهای ملی فاصله زیادی دارند بویژه از لحاظ شاخص تراکم دانش آموزان در کلاس در تمامی مدارس بیش از ظرفیت استاندارد محصل در کلاس وجود دارد و همچنین هیچ تناسبی بین جمعیت محلات و تعداد مدارس موجود در محله های شهری وجود ندارد.

عدم تعادل در شبکه شهری برخی از مناطق جغرافیایی کشور، یکی از مسائل و چالش های امروز در برنامه ریزی منطقه ای است. در این راستا تحلیل وضعیت شهرها در درون شبکه شهری منطقه ای ضرورتی مبرم برای درک تغییرات و تدوین برنامه های متعادل کننده است. در این راستا، هدف این مقاله بررسی و تحلیل شبکه شهری استان ایلام با تأکید بر میزان و توزیع جمعیت در شهرهای استان ایلام و بررسی سطح خدماتی شهرها از نظر شاخص های خدمات و عمران شهری است. قلمرو مکانی پژوهش 21 شهر استان ایلام و قلمرو زمانی پژوهش دوره 1375 تا 1390 بوده است. در این مقاله از مدل هایی چون مدل رتبه - اندازه[1]، مدل تحلیل لگاریتمی جمعیت، ضریب آنتروپی[2]، ضریب تغییرات[3] و شاخص ارزش مرکزیت وزنی[4] استفاده شده است. از مهم ترین یافته های این پژوهش می توان به این موارد اشاره کرد: 1) شبکه شهری استان ایلام نامتعادل بوده و با پدیده نخست شهری مواجه است. 2) اغلب شهر های نوبنیاد و کوچک استان، در سطوح پایین خدماتی در شبکه شهری از نظر سطح بندی خدماتی قرار گرفته اند. 3) شبکه شهری استان ایلام از سال 1385 به این سو برخلاف دهه 1385- 1375، به سمت تعادل حرکت نموده است و این روند به کندی در جریان است. در پایان، پیشنهادهایی بر اساس یافته های پژوهش جهت ایجاد تعادل در شبکه شهری استان ارائه شده اند.

از مشکلات اساسی ناشی از ساختار فضایی نامناسب که برنامه ریزی شهری امروز با آن روبه رو    می باشد، توسعه ورشد بی رویه و بی برنامه شهرهاست. هدف این پژوهش بررسی انواع فرم های شهری و تبیین الگوی گسترش فضایی-کالبدی شهر سقز است. فرم شهری سقز مورد تحلیل قرار گرفت و الگوی گسترش شهر مشخص شد. روش پژوهش توصیفی -تحلیلی و برای سنجش فرم شهر وتحلیل چگونگی گسترشاینشهر از روش ها و مدل های کمی آنتروپیشانونوهلدرن، ضریب جینی، ضریب مورانو برای شناخت الگوی رشد کالبدی شهر از روش خود همبستگی فضایی در  Arc Gisاستفاده شده است. نتایج بدست آمده از مطالعات و  روش های پژوهش نشان می دهد که روند توسعه فیزیکی شهر سقز از سال 1335تاکنون نشان از توسعه فیزیکی ناموزون و بدون توجه به معیارهای شهرسازی و زیست محیطی دارد که طی دوره 1335تا 1365الگوی توسعه شهری به تبع از شبکه ارتباطی به صورت شعاعی و در سالهای بعد توسعه شهری   به دلیل وجود موانع طبیعی در ضلع غربی شهر به تدریج از حالت شعاعی به شکل فشرده تبدیل شده است. بهرهگیریازمدلهاو تجزیه و تحلیل داده ها حاکی از آن است که رشدسریعشهرازسال 1365 شروعشده و از این دوره گسترش شهر تا سال1390به صورت پراکنده و افقی و خارج از محدوده تصویبی طرح ها بوده است. باتوجهبهنتایجپژوهش،الگویرشدفشردهبهعنوانالگویتوسعهآتی شهرسقز پیشنهادمی شود.

ارزیابی و تحلیل سیستم های شهری نشانگر سیاست گذاریها و نحوه پخشایش جمعیت در پهنه سرزمین می باشد. با مطالعه این امر نحوه پخشایش و میزان تعادل در توزیع جمعیت مشخص تر می شود. در ارزیابی سیستم های شهری مدل های بسیار فراوانی مطرح اند. این مدل ها دارای نتایج بسیار    متفاوتی اند، به طوری که کاربرد دو مدل متفاوت در یک موضوع مشخص حصول نتایج متفاوت را به همراه دارد. هر کدام از مدل های ریاضی دارای درجه اهمیت متفاوتی اند که در بررسی ها بی توجهی به این موضوعات می تواند مسأله ساز باشد. برای حصول به این هدف در این پژوهش که از نوع تحقیق کاربردی– توسعه ای با روش توصیفی– تحلیلی است، ابتدا به وسیله شاخص های نخست شهری، رتبه– اندازه زیپف و ضریب آنتروپی سیستم های شهری درمناطق نه گانه کشور مورد بررسی قرار گرفته اند و در مرحله بعد با استفاده از نظرات استادان مرتبط با موضوع، اهمیت هریک از این مدل ها تعیین شدند. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان داد که منطقه یک دارای متعادل ترین وضعیت و منطقه پنج نا متعادل ترین منطقه است.

قرارگاه رفتاری به معنای الگوی رفتاری پایدار در مکان، حاصل تعامل محیط و انسان در دوره زمانی متناوب می باشد. انسان موجودی جدا از پیرامون خود نیست و در هر لحظه با آن ارتباط دارد. از این رو در هرلحظه از محیط تاثیر می پذیرد و به صورت متقابل بر آن تاثیر می گذارد. در این میان ویژگی های محیط بر الگوهای رفتاری تاثیر بسزایی دارد. مقاله حاضر با بررسی متغیرهایی چون تعداد، تنوع و چگونگی سازماندهی قرارگاه های رفتاری در فضاهای سبز و باز محلی، سعی در شناسایی هنجارهای کیفیات محیطی موثر بر شکل گیری قرارگاه های رفتاری مطلوب دارد که در حیطه نمایانگر کارکردی، مطرح می باشند. روش تحقیق مقاله پیش رو، بررسی تطبیقی از طریق مشاهده مستقیم قرارگاه های رفتاری از نوع جستجوگر با بهره گیری از شیوه عکس برداری از محیط در فواصل زمانی گوناگون می باشد. ماهیت قرارگاه های رفتاری و الگوهای فضایی- زمانی هر یک از نمونه های مطالعاتی نشان می دهد که هنجارهای نفوذپذیری بصری و فیزیکی، تنوع فعالیتی، امنیت و آسایش محیطی نقش بسزایی در شکل گیری قرارگاه رفتاری مطلوب در فضاهای سبز و باز محلی دارند. همچنین در صورتی که کیفیات محیطی یاد شده در طراحی فضاهای سبز لحاظ شوند، احتمال افزایش تعداد و نوع قرارگاه های رفتاری مطلوب، وجود دارد که تبعات مثبتی از جمله افزایش تعاملات اجتماعی را در پی خواهد داشت و در صورت شکل گیری قرارگاه رفتاری نامطلوب، کارکرد پارک ها با تبعات منفی از جمله به وقوع پیوستن جرایم و کاهش امنیت همراه خواهد بود.

منطقه 7 شهرداری تهران، با وسعت 1,536,800 متر مربع، جمعیت 310184 و سرانه فضای سبز 3.85 مترمربع، در مقایسه با سرانه پیشنهادی طرح جامع تهران (13/9)، و سرانه قابل قبول برای کلان شهرهای ایران (18)، با مساله کمبود این سرانه مواجه است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و تاکید بر جنبه کاربردی آن، به ارزیابی و مکان یابی فضای سبز منطقه مورد مطالعه بر اساس معیارهای مکان یابی و نیازهای جمعیتی پرداخته است. برای جبران کمبود این سرانه، ارزش های زمین های منطقه برای ایجاد فضای سبز، با استفاده از معیارهایی مانند نزدیکی به مراکز مسکونی، مراکز آموزشی، فرهنگی، تجاری، بهداشتی، مراکز فرهنگی، تاسیسات شهری و عوامل طبیعی مانند عوامل آب و هوا، زمین شناسی و منابع آبی مورد سنجش قرار گرفته است. سپس داده های مکانی در برنامه GIS به لایه های اطلاعاتی جدید تبدیل شدند. بعد از آن، به منظور الگوسازی هر کدام از معیارها بر اساس ارزش و اهمیت آنها در مکان یابی فضای سبز، در نرم افزار Expert Choice به لایه های اطلاعاتی وزن داده شد. نتایج حاصل از تلفیق لایه های وزن دهی شده، زمین ها را برای انتخاب مکان مناسب فضای سبز اولویت بندی کرد. سپس این زمین ها با نقشه کاربری اراضی مقایسه و ارزیابی شد. در نهایت، زمینها در سه نوع پهنه: مناسب ، متوسط و نامناسب تعیین و براساس آن، مطلوب ترین آنها برای احداث فضاهای سبز جدید پیشنهاد شدند.

برخورداری از کیفیت زندگی مطلوب حق همه ی شهروندان است. از آنجایی که حد آسایش و رفاه یک فرد با حداکثر شاخص های کیفیت زندگی حاصل می شود، لذا امروزه کیفیت زندگی بسیار مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار گرفته است. هدف این تحقیق مطالعه ی تطبیقی کیفیت زندگی از دیدگاه شهروندان شهر مشهد (مورد مطالعه محله هاشمیه- منطقه 9 و محله سعدآباد- منطقه 1) می باشد. روش تحقیق توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی است. جهت آزمون فرضیات از روش مقایسه میانگین و از آزمون لوین جهت تعیین برابری یا عدم برابری واریانس های دو جامعه استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل کلیه ی خانوارهای ساکن در محلات سعدآباد و هاشمیه می باشدکه با استفاده از نمونه گیری کوکران، حجم نمونه برای هر محله تعیین شده و در مجموع 327 پرسشنامه توزیع شده است. جهت تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است. نتایج حاکی از این است که اختلاف معناداری در شاخص های کیفیت زندگی دو محله مشاهده نشد، زیرا هیچ کدام از دو محله ی مورد مطالعه به طور مطلق محدوده ی کاملا توسعه یافته و یا توسعه نیافته نیستند، بلکه بر اساس یافته های تحقیق هر دو محله خود به سه محدوده ی برخوردار، نیمه برخوردار و کمتر برخوردار تفکیک می شوند، بنابراین تمامی فرضیات مبنی بر اینکه اختلاف معنی دار در دو محله از منظر شاخص های اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی-کالبدی کیفیت زندگی وجود دارد، رد شدند و نمی توان یک محله را صرفاً به خاطر رشد مسکونی توسعه یافته تلقی کرد، بلکه تمامی مولفه های کیفیت زندگی به طور کلی سطح توسعه یافتگی یک منطقه و محله را تعیین می کنند.