مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

مقدمه : با توجه به تغییرات اجتماعی مرتبط با مدرنیزاسیون مانند پیشرفت فناوری بهداشتی، توسعه اقتصادی و پیشرفت های آموزشی، موقعیت سالمندان در جامعه مدرن تغییر کرده است و این تغییرات موقعیت برای سالمندان، آن ها را با مسائلی روبه رو کرده که مهم ترین آن حول آشیانه خالی و نحوه مواجهه آن ها با تنهایی است. از این رو پژوهش حاضر درصدد واکاوی درک و برداشت سالمندان از تنهایی و نحوه مواجهه آن ها با این مسئله است. روش : در این مقاله، تجربه زیسته والدین از تنهایی ناشی از آشیانه خالی با رویکردی پدیدارشناسانه بررسی می شود. به این منظور 20 مصاحبه نیمه ساختاریافته با افراد سالمند (9 مرد و 11 زن) انجام شده است. یافته ها : برآیند این مطالعه که از طریق تحلیل مضمون حاصل شده است، حاکی از سه مضمون اصلی (ادراک تنهایی، علل تنهایی و جبران تنهایی) و یازده خرده مضمون (ادراک تقدیرگرایانه، ادراک رضایتمندانه، ادراک منزجرانه، ادراک متضاد، ازدواج فرزندان و فوت همسر، فاصله مکانی، سبک های فرزندپروری، بازآفرینی روابط اجتماعی، ارتباط با خدا و پرداختن به برخی فعالیت های اجتماعی و کنشگری مبتنی بر مبادله) است. نتیجه گیری : اکثر شرکت کنندگان این مطالعه – افراد دارای فرزندان کم یا زیاد و زنان و مردان- احساس تنهایی را تجربه کرده اند، اما نوع ادراک آن ها از تنهایی با توجه به ویژگی های اجتماعی و فرهنگی متفاوت است. همچنین تنهایی سالمندان و رفع آن نیازمند اتخاذ راهبردهای حمایتی از سوی اعضای خانواده، مراقبان سلامت و سیاست گذاران است.

مقدمه: دستگاه های نظری کلان نگر مانند ساختارگرایی و مارکسیسم ارتدوکس از سویی با فرض ساختارهای حاضر و آماده مسلط بر زندگی روزمره انسان ها، کنشگری افراد در قلمرو سیاست و جامعه را ناچیز می شمارند و از سوی دیگر با انحصار کنش معتبر به کنش انقلابی یک طبقه کلی، ناهمسازی های ناهمسان جاری در زندگی روزمره را نادیده می گیرند. در سوی دیگر، هرچند جریان پساساختارگرایی، کلی باوری و کلان نگری چیره بر ساختارگرایی و مارکسیسم ارتدوکس را نقد کرد، خود دچار یک جانبه نگری و اعتباربخشی صرف به ناهمسازی ها و چندگانگی های خرد شد. ما این یک جانبه نگری را با بررسی دو مفهوم بنیادین «ناهمسازی» و «ناهمسانی» در پساساختارگرایی مطالعه و نقد می کنیم. روش : رویکرد روشی مطالعه حاضر نقد درون ماندگار دستگاه نظری است. در نقد درون ماندگار برخلاف نقد بیرونی، تناقضات درونی میان اجزای دستگاه نظری، و درنتیجه ناتوانی آن در برآورده سازی خواسته هایش آشکار می شود. یافته ها : یافته ها نشان داد صورت بندی پساساختارگرایانه از این دو مفهوم، در تناقض عملی با خواست این جریان مبنی بر مقاومت علیه ساختارهای کلی و بازگردانی قدرت سیاسی به کنشگران واقعی قرار می گیرد. نتیجه گیری : نتایج مطالعه نشان می دهد نظرات فوکو و دلوز منظومه ای را شکل می دهند که با محدودیت به سیاست خرد، امکانات کنش سیاسی جمعی را نادیده می گیرد، ولی در سوی دیگر، سیاست کمینه مارکارت علاوه بر توجه به ناهمسازی ها و ناهمسانی های انضمامی در سطح جامعه، به تاکتیک های خرد سیاسی محصور نمی شود و امکان هم نشینی این ناهمسانی ها و گردهم آیی کنشگران سیاسی در یک جریان پادهژمون را نیز دربرمی گیرد.

مقدمه : «اینفودمی کووید 19» عنوان پدیده ای ارتباطی بود که هم زمان با اشاعه ویروس کرونا در سراسر جهان، از سوی رئیس کل سازمان جهانی بهداشت به عنوان یک خطر هم سنگ ویروس اصلی به جهانیان معرفی و درمورد آن هشدار داده شد. آنچه در این مقاله بدان پرداخته شده است، مسئله اینفودمی کووید 19 در چارچوب رشته ارتباطات سلامت و نظریه سازی درخصوص مؤلفه ها، زمینه های تولید و راه های مقابله با آن در شبکه های اجتماعی ایران است. روش : رویکرد این پژوهش کیفی و روش آن نظریه مبنایی است. با استفاده از شیوه نمونه گیری نظری و مصاحبه با متخصصان و صاحب نظران، داده های لازم از منابع مختلف جمع آوری شد. پس از این مرحله، همه داده ها با استفاده از دستورالعمل های کدگذاری باز، محوری و انتخابی کدگذاری شدند. یافته ها : درنهایت از دل داده ها، 74 مفهوم و 28 مقوله استخراج شدند و اینفودمی کووید 19 در رسانه های اجتماعی به عنوان پدیده مرکزی مشخص شد. پس از آن با استفاده از مدل پارادایمی، نظریه خودبنیاد برآمده از دل داده ها به صورت روایت و مدل تصویری ارائه می شود. نتیجه گیری : شرایط کرونائی در ایران وضعیت اینفودمی را ایجاد کرده است که طی آن افراد فعال و کاربران فضاهای مجازی دوشادوش گسترش ویروس به تبادل اطلاعات درباره این بیماری می پردازند. کاهش اعتماد عمومی به نهادها و رسانه های رسمی و سیاسی شدن سلامت و اینفودمی نخبگانی در گسترش این شرایط نقش داشتند.

مقدمه : در دوران معاصر، حضور در مراکز زیبایی از جمله روش های تقویت و چانه زنی درباره شاخصه های هویت است. این مطالعه به واکاوی برساخت هویت زنان و مردان شهر یزد در مراکز زیبایی می پردازد و و هدف آن، کشف عوامل گرایش و حضور در مراکز زیبایی و اثرات و پیامدهای آن بر زنان و مردان یزدی است. روش : این پژوهش به لحاظ رویکرد، کیفی است. داده های این مطالعه از طریق مصاحبه عمیق، گردآوری شده و با استفاده از روش تماتیک مورد تحلیل قرار گرفته اند. مشارکت کنندگان در این مطالعه، ترکیبی از زنان و مردان با ویژگی های جمعیت شناختی متنوع هستند. از روش نمونه گیری هدفمند از نوع حداکثر تنوع استفاده و درنهایت با 49 نفر از مردان و زنان یزدی مصاحبه شد. شهروندان مورد مطالعه زنان و مردانی یزدی هستند که به اماکن زیبایی مانند آرایشگاه ها، باشگاه ها، مراکز درمانی، کلینیک های زیبایی و... مراجعه کرده اند و برای انجام مصاحبه انتخاب شده اند. یافته ها: داده های گردآوری شده در قالب سه مضمون اصلی، خودمدیریتی، براندازی و تثبیت هویت، کدگذاری و تحلیل شدند. این عوامل و پیامدهای ذکرشده حاکی از آن است که زنان و مردان به وسیله زیبایی خواهان تغییر و مدیریت هویت خود هستند تا از این طریق بتوانند خود جدیدشان را به همگان معرفی کنند. نتیجه گیری : عوامل خودمدیریتی زمینه گرایش را در زنان و مردان به زیبایی ایجاد کرده و دستیابی به هویت جدید زنان را با پیامد براندازی هویت و مردان را با تثبیت هویت مواجه ساخته است.

مقدمه : رویکردهای بیش ازانسان، مجموعه تفکرات و نظریاتی را دربرمی گیرند که بر ارتباط ماده، انسان، طبیعت، فناوری و تمامی امور انسانی و غیرانسانی در یک شبکه، به صورت درهم کنش و ارتباطی تأکید دارند و اخیراً جایگاه ویژه ای در علم جامعه شناسی یافته اند. این دسته نظریات از گابریل تارد، جامعه شناس کلاسیک آغاز می شود و در اندیشه دیگرانی چون دولوز-گاتاری و متفکران مادی گرایان جدید و نیز بسیاری از متفکران حیطه علم و فناوری به خصوص برونو لاتور قابل ردیابی است. از آنجا که ریشه تفکر این رویکردها تأکید بر پیوند تمامی عناصر نامتجانس در جامعه است، اتخاذ روش ویژه ای که بتواند هدف آنان را در تحلیل ها پوشش دهد، اجتناب ناپذیر است. در این مقاله، اینستاگرام به مثابه یک میدان پژوهش در تحقیقات بیش ازانسان معرفی و برخی توصیه های روش شناختی ارائه می شود. روش : در این پژوهش با مطالعه منظم اسنادی و کتابخانه ای، بسیاری از روش های خلاقانه در زمینه روش مردم نگاری و فضای مجازی و همچنین روش هایی را که توصیه هایی درباره مردم نگاری، اینترنت و رویکردهای بیش ازانسان ارائه دادند، واکاوی و ردیابی کردیم. یافته ها : با توجه به تمایل بسیار این رویکردها به روش و روش شناسی مردم نگاری، ابتدا ریشه های مردم نگاری و محیط اینترنت و روش های پیشنهادشده در این زمینه معرفی شدند و از روش ها و توصیه های روش شناختی مانند وب نگاری ، مدل قوم نگاری و اینترنت ، وب نگاری بیش ازانسان ، مردم نگاری اجتماعی-مادی و داده های دیجیتالی بیش ازانسان را مطرح کردیم. نتیجه گیری : با توجه به پیشینه های نظری رویکرد بیش ازانسان و روش های مذکور، یک کلاژ روش شناختی با عنوان «اینستانگاری بیش ازانسان» معرفی می شود.

مقدمه : یکی از تغییرات مهم در چند سال اخیر که نهاد آموزش و فلسفه آن را به عنوان یک ابزار برای ایجاد تغییرات مهم و سازنده، دستخوش تحول کرده است، «کالایی شدن» آن است. مفروضه ای که به سبب آن دسترسی به فرصت ها و امکانات آموزشی برابر از بین رفته است. در پژوهش حاضر با درنظرداشتن رویکردها و نظریات مارکس، لوکاچ و پولانی درمورد کالایی شدن درصدد صورت بندی نظری و تجربی این مفهوم در مناطق حاشیه شهر سنندج برآمدیم. روش : روش مورد استفاده، مردم نگاری انتقادی برگرفته از روش شناسی پنج مرحله ای کاراسپیکن است که در پی نقد و تغییر وضع موجود قرار دارد. گردآوری داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته با ۳۵ نفر از معلمان و مدیران آموزشی شهر سنندج صورت گرفته است. در تحلیل مصاحبه ها از تحلیل تماتیک و برای اعتبار آن ها از اعتبار تفسیری استفاده شده است. یافته ها : یافته ها نشان می دهد داده های مونولوگ محور (مفروضات اولیه و کلی پژوهشگران) با داده های به دست آمده از مصاحبه ها (دیالوگ محور) همخوانی داشتند و آن ها را تأیید کردند. تفسیر مفاهیم حاصل از داده ها، حاکی از چهار مقوله ثانویه تمایز به میانجی آموزش، تمایل به خصوصی سازی آموزش در مناطق شمال شهر، کاهش دسترسی به امکانات و فرصت های آموزشی در مناطق حاشیه و تله محرومیت فقر در مناطق حاشیه نشین است که شهر سنندج و به ویژه مناطق حاشیه آن را با چالش نابرابری آموزشی مواجه ساخته است. نتیجه گیری : نتایج نشان از عدم دسترسی همه به آموزش و تشدید نابرابری ناشی از آن مقوله هسته ای است که نشان از ایجاد نابرابری شدید و تشدید آن به وسیله کالایی شدن آموزش دارد.

مقدمه : بیماری کووید-19 چالشی جهانی در قرن بیست ویکم است که برای نخستین بار در شهر ووهان چین در دسامبر 2019 گزارش شد. به دلیل شیوع گسترده این بیماری در سراسر جهان از جمله ایران و تأثیر آن بر حوزه های مختلف زندگی انسان معاصر، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر بیماری کووید-19 بر رفتارهای محیط زیستی شهروندان شهر تهران با استفاده از نظریه انگیزش محافظت پرداخته است. روش : روش تحقیق مطالعه حاضر پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شهروندان تهران به تعداد 8,693,706 نفر و حجم نمونه 400 نفر است و به منظور دسترسی به افراد نمونه از روش نمونه گیری دردسترس استفاده شده است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است که از روایی و پایایی لازم برخوردار است. یافته ها: یافته ها نشان داد انگیزش محافظت بر رفتار محیط زیستی اثر مستقیم و معناداری (بتا= 193/0 و 000/0 = Sig) دارد. واریانس تبیین شده 19 درصد است. همچنین در بین مؤلفه های انگیزش محافظت، بیشترین و کمترین درصد از میانگین نمره قابل اکتساب به ترتیب به ترس (88/79 درصد) و رفتار محیط زیستی (52 درصد) اختصاص داشته است. نتایج آزمون رگرسیون نشان داد بین متغیرهای تهدید درک شده (بتا= 257/0)، حساسیت درک شده (بتا= 225/0) و کارایی پاسخ (بتا= 351/0) با رفتار محیط زیستی رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد. نتیجه گیری : نتایج این مطالعه، نقش سازه های انگیزش محافظت (تهدید درک شده، حساسیت درک شده و کارایی پاسخ) و ترس را بر رفتارهای محیط زیستی تأیید می کند. این نتایج می تواند در هرگونه سیاست گذاری اطلاع رسانی و ترغیبی در زمینه کووید-19 و نیز آموزش های مرتبط بهداشتی مورد توجه جدی قرار گیرد.

مقدمه : هدف عمده پژوهش حاضر، فهم معنای شرط بندی برای افراد و علل سوق پیداکردن آن ها به انجام شرط بندی است. بدین منظور به واکاوی انگیزه، اقدام و نگهداشت افراد در شرط بندی اینترنتی از منظر کسانی که در فعالیت های شرط بندی شرکت دارند و به شرط بندی اعتیاد پیدا کرده اند و همچنین از منظر کارشناسان و مددکاران اجتماعی پرداختیم. در بخش نظری، برای تحلیل بهتر معنا و درکی که افراد از شرط بندی دارند و انتظام بخشی به داده های حاصل از پژوهش میدانی، دیدگاه نظری پیر بوردیو درباره میدان و عادت واره مورد استفاده قرار گرفت و از مدل فرانظری تغییر رفتار نیز برای تحلیل چگونگی اعتیاد افراد به شرط بندی استفاده شد. روش : محوریت تحقیق، مصاحبه عمیق است. در این پژوهش با 35 مشارکت کننده مصاحبه انجام شده است: 20 مصاحبه با افرادی که تجربه شرط بندی آنلاین و اعتیاد به آن را داشته اند، 10 مصاحبه با مددکاران و روان درمانگرانی که مراجعانی از بین افراد شرط بند داشته اند و درنهایت 5 مصاحبه با متخصصان علوم اجتماعی. یافته ها : یافته ها تفاوت های زیادی را در انگیزه قمار بین طبقات بالا و پایین نشان می دهد. افراد طبقات بالای جامعه از قمار به عنوان یک سرگرمی و هیجان یاد می کنند؛ درحالی که افراد طبقه پایین، قمار را فرصتی برای کسب درآمد می دانند. این افراد از نظر ذهنی می خواهند هرچه زودتر وضعیت بد اقتصادی خود را تغییر دهند؛ بنابراین خطر قمار در افراد طبقات پایین بسیار بیشتر است. این خطر زمانی قوی تر می شود که فرد معتاد به قمار باشد و پولی برای شرط بندی در دست نداشته باشد؛ بنابراین مجبور به دریافت پول از خانواده اش می شود که بار روانی وحشتناکی را برای او به همراه دارد. نتیجه گیری : با توجه به تحلیل مصاحبه های انجام شده، معنای شرط بندی برای افراد بسته به میدان و طبقه اجتماعی آن ها مختلف و انگیزه افراد طبقات بالا و پایین برای انجام این کار متفاوت است. نتایج تحقیق نشان می دهد انگیزه شرط بندی در طبقات بالای جامعه عمدتاً سرگرمی و لذت از هیجان ناشی از شرط بندی و در طبقات پایین، بهره گیری از جنبه های اقتصادی آن است که آن ها را به شرکت در شرط بندی آنلاین سوق می دهد.

مقدمه: این مقاله رویکردی اجتماعی به منظور درک و تحلیل تحولات فرهنگ سیاسی در جوامع مختلف ارائه می کند. بدین منظور نقش ابعاد و مؤلفه های توسعه اجتماعی در تغییرات فرهنگ سیاسی در 20 کشور منتخب جهان در سال 2020 را بررسی می کند روش: مقاله حاضر از روش مقایسه ای ​​با رویکرد توصیفی - تحلیلی استفاده می کند. واحد مورد مطالعه کشورهای مختلف در سال 2020 است که باروش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که فرهنگ سیاسی تحت تأثیر فرایند توسعه اجتماعی دچار تغییر و دگرگونی می شود؛ به طوری که نقش متغیرهای توسعه اجتماعی نظیر فعالیت های مدنی، انجمن ها، انس جام درون گروه ی و بروز سرمایه اجتماعی عمومی، رشد روزافزون باورها در خصوص براب ری جنسیتی، ادغام اقلیت ه ا، نیازهای اساسی انسانی، بنیان های به زیستن و فرصت ها، در جهت گیری های فرهنگ سیاسی شهروندان جوامع مختلف به سمت یک فرهنگ سیاسی مشارکتی و دموکراتیک مؤثر است. نتیجه گیری: یافته ها نشان می دهند که توسعه اجتماعی فراتر از دیگر ابعاد توسعه است و جنبه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی زیرمجموعه آن هستند. بدین ترتیب فرهنگ سیاسی شهروندان به عنوان جزئی از روند توسعه سیاسی یک جامعه در فرایند توسعه اجتماعی متحول می شود؛ بنابراین توسعه اجتماعی مقدم بر فرهنگ سیاسی است. این رویکرد، رویکردی نظری تحت عنوان «رویکرد اجتماعی» در تحلیل فرهنگ سیاسی است که برخلاف رویکردهای قبلی و رایج که بر نقش عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در تحلیل فرهنگ سیاسی تأکید می کردند، نقش ابعاد اجتماعی توسعه را در تحلیل و تبیین فرهنگ سیاسی تعیین کننده می داند.

مقدمه : می توان گفت فساد همزاد دولت ها بوده و هست و هرگونه تلاش برای بسامان کردن اوضاع جامعه و عاری ساختن آن از فساد باید مبتنی بر برنامه ریزی در کلیه سطوح اقتصادی، اجتماعی و سیاسی باشد. در این میان، رجوع و استناد به نظرات استادان و اندیشمندان می تواند نقش بسزایی در شناخت چیستی، ماهیت فساد و راه های کنترل آن داشته باشد. روش : در این مطالعه از روش کیفی و با رویکرد تحلیل تماتیک استفاده شد. بدین شیوه که فرایند پژوهش از طریق مصاحبه با 15 نفر از استادان صاحب نظر دانشگاه های تهران (تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی) پیش رفت و در کنار آن، اسناد و ادبیات موضوع نیز بررسی شد. سؤال محوری تحقیق درباره موضوع فساد اقتصادی و بررسی نظرات استادان درخصوص چیستی، چرایی و علل وقوع آن در کشور بود. سؤالات پژوهش تا مرحله رسیدن به اشباع نظری و متعاقب آن ظهور تم های فرعی و اصلی ادامه یافت و موجب شکل گیری طبقات و تم های فرعی و اصلی شد. یافته ها: عواملی که از نظر مشارکت کنندگان در وقوع فساد نقش دارند، از عوامل تاریخی و فرهنگی تا وجود انحصار و فقدان رقابت، تغییر ارزش ها، تداخل سیاست و اقتصاد، مادی گرایی و وابستگی دولت به نفت در کنار نبود شفافیت، ابهام و تعارض در قوانین، اقتصاد دولتی، ضعف سیستم قضایی، نبود احزاب و پایین بودن هزینه های فساد است که به ظهور تم اصلی وجود شبکه نهادی و شیوع فساد در نظام اقتصادی منجر شد. نتیجه گیری: از منظر اساتید ضعف حکمرانی به نهادینه شدن و گسترش فساد کمک کرده است. از این رو برای مهار فساد باید حکمرانی خوب مطمح نظر بوده و برای مبارزه با آن باید تمام عوامل تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دخیل در ایجاد آن در نظر گرفته شوند.