درخت حوزه‌های تخصصی

امروزه سازمان ها با محیطی متلاطم و ناآرام روبرو هستند. تهدیدهای محیطی از هر سو حیات و بقای سازمان ها را تهدید می کند. سازمان ها باید جایگاه فعلی خود را شناخته، نقاط قوت و ضعف خود را دقیقاً تحلیل کرده و با تکیه بر قوت ها از فرصت های محیطی استفاده کرده و خود را برای بر خورد با تهدیدها آماده کنند. این مهم در قالب برنامه ریزی استراتژیک امکان پذیر است. در چارچوب برنامه ریزی استراتژیک سازمان توانمندی و شرایط محیطی را تحلیل کرده و بر اساس آن اهداف قابل دسترس و روش های ریسدن به آنها را مشخص می کند. در این راستا آنچه مهم است این است که چگونه می توان یک برنامه ریزی استراتژیک ، پویا و کاربردی برای سازمان تدوین کرد. این مقاله در دو بخش به معرفی مدل های برنامه ریزی استراتژیک می پردازد. ابتدا تعدادی از مدل های تدوین بر نامه ریزی استراتژیک را که بر اساس توالی زمانی شکل گرفته اند معرفی کرده و سپس در بخش دوم تکنیک های جدولی برای تجزیه و تحلیل بر نامه ریزی استراتژیک را معرفی می کند. این مقاله گام های اساسی طراحی برنامه ریزی استراتژیک و نحوه تحلیل متغیر های اساسی آن را بررسی می کند.

امروزه بسیاری از سازمان ها برای کسب مزیت رقابتی پایدار و بهره وری، از نظام مدیریت راهبردی استفاده می کنند. نهادینه کردن یک نظام مدیریت راهبردی در سازمان ها مستلزم استفاده از روش های مناسب تحقیق می باشد. تحقیق حاضر با هدف تعیین روش های تحقیق در مدیریت راهبردی صورت گرفته است. مورد مطالعه در این تحقیق، تحقیقات انجام شده در حوزه مدیریت راهبردی سطح کلان کشور می باشد. این تحقیق برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع توسعه ای -کاربردی و از لحاظ هدف تحقیق از نوع اکتشافی و به لحاظ نوع داده های مورد استفاده یک تحقیق کیفی است. روش این تحقیق از نوع تحقیقات موردی است، لذا فرضیه های تحقیق با استفاده از این متدولوژی مورد بررسی قرار گرفته اند. ابزار جمع آوری داده ها، اسناد و مدارک (نتایج تحقیقات منتشر شده در حوزه مدیریت راهبردی) می باشد که با استفاده از منابع مختلف، داده های لازم جمع آوری و از طریق روش تحلیل مقایسه الگوها، داده ها تحلیل شدند. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده های جمع آوری شده نشان می دهد که از بین انواع روش های تحقیق، روش تحقیق موردی، اقدام پژوهی و قوم نگاری به ترتیب روش های مناسبی جهت طراحی راهبرد، اجرای راهبرد و کنترل راهبرد می باشد.

مقاله حاضر بر مبنای نظریه نقاط مرجع استراتژیک (SRP?s) الگویی را جهت هماهنگی بین استراتژی بازاریابی و استراتژی سطح کسب و کار ارایه می دهد. در ادبیات تئوریهای مدیریت می توان سه نوع الگوی هماهنگی را شناسایی کرد: الگوی عقلایی، الگوی طبیعی و الگوی همه جانبه. در این مقاله بعد از مروری بر مبانی فلسفی و منطقی نقاط مرجع استراتژیک دو نقطه مرجع به عنوان نقاط مرجع اعلم در نظر گرفته شدند که عبارتند از: میزان کنترل (کم یا شدید) و کانون توجه (داخلی یا خارجی). بر مبنای نقاط مرجع استراتژیک استراتژی های بازاریابی و استراتژیهای سطح کسب و کار تعیین شدند و سپس رابطه بین گونه های مختلف استراتژیهای مذکور مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش صنعت دارویی کشور و نمونه آماری شرکتهای زیر مجموعه هولدینگ دارویی تامین (TPICO) می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که بین استراتژی مرحله ورود به بازار با استراتژی فرصت جو، استراتژی بازار در حال رشد با استراتژی تحلیل گر، استراتژی بازار بالغ با استراتژی مدافع تمایز طلب و استراتژی بازار در حال افول با استراتژی مدافع کم هزینه بر مبنای نقاط مرجع استراتژیک هماهنگی وجود دارد و در این حالت عملکرد بهتری نسبت به سایر حالت ها مشاهده می شود.

نقش فناوری اطلاعات در به دست آوردن اهداف توسعه استراتژیک یک سازمان همواره مورد بحث بوده است. در این مقاله تجربیات شرکت توسعه پترو ایران - زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران - در تلاش برای دستیابی به اهداف توسعه استراتژیک شرکت و همچنین دستیابی به اهداف بلندمدت دولت جمهوری اسلامی ایران از طریق توسعه فناوری اطلاعات توضیح داده شده است. در ابتدای پروژه سعی شد یک برنامه قابل انعطاف و یک زمان بندی دقیق آماده شود، شرکت روش تصمیم گیری از پایین به بالا را برگزید که از طریق آن کاربران بالقوه در فرآیند انجام امور مشارکت کرده و مورد مشورت قرار گرفتند. حمایت ستاد مدیریت ارشد برای انتقال به سیستم جدید نیز حیاتی و از ابتدا مورد توجه قرار گرفته بود. اگر چه یک راه حل آماده و تست شده که بتواند نیاز سازمان را مشخص کند وجود نداشت، اما توانایی شناخت مجموعه نرم افزار های مرتبط و تلفیق و یکپارچه سازی آنها از طریق توسعه و بهسازی شبکه داخلی شرکت (Intranet) و پایگاه داده داخلی موجود بود. اکنون کنترل بخش های مختلف آسان تر شده است و همه بخش ها به طور عالی به اطلاعات دسترسی دارند. زمان بندی پروژه ها دقیق تر شده است، لذا، مدیریت قادر شده است که استراتژی بلند مدت را تدوین کند. این بهسازی ها و توسعه ها توانایی رقابتی شرکت را بهبود داده است.

در این مقاله در راستای نقش برنامه ریزی استراتژیک فرهنگی در بقای سازمانها ابتدا به بررسی نقش بنیادی فرهنگ و سپس به رابطه فرهنگ و استراتژی پرداخته شده است. فرضه های اصلی این پژوهش در سه حوزه انسجام درونی، تطابق بیرونی و فرضیه های میانی مورد بررسی قرار گرفته است. در حوزه انسجام به ماهیت انسان، ذاتا خوب/ ذاتا بد، ماهیت روابط انسان، وظیفه گرایی در مقابل رابطه گرایی، خاص گرایی در مقابل عام گرایی، سلسله مراتب و فردگرایی در مقابل جمع گرایی پرداخته شده است. در حوزه تطابق بیرونی به رابطه با طبیعت کنترل، پرهیز از ناشناخته ها، ماهیت فعالیت انسان، انجام دادن در مقابل بودن، دستیابی در مقابل اعطا و ماهیت واقعیت و حقیقت و در حوزه فرضیه های میانی به حریم شخصی و فیزیکی، زبان، پیچیده و ساده، زمان، یک بعدی و چندبعدی و گذشته، حال، اینده پرداخته شده است و در پایان نیز نتیجه گیری شده است و همه این واقعیت ها نشان می دهد که برای استفاده بهینه از منابع و امکانات مادی و معنوی سازمان ها باید به مقوله فرهنگ در برنامه ریزی استراتژیک فرهنگی به طور جدی توجه کرد.

امروزه بیشتر سازمان ها برای افزایش توانمندی ها، رشد و بقای بلند مدت و کاهش ریسک عملیات خود نیازمند تدوین برنامه ریزی استراتژیک می باشند. این برنامه ها ارتباط مستقیمی با سیاست ها، اهداف، ماموریت ها، اندازه، پویایی، درجه پیچیدگی و ساختار سازمان دارد. ازاین رو برنامه ریزی استراتژیک با نگاه به آن عوامل تعیین می گردد.در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از فنون برنامه ریزی استراتژیک، عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها)، اهداف بلند مدت سازمان شیلات ایران شناسایی شده و برای دستیابی به این اهداف استراتژی های مناسب تدوین و پیشنهاد شود. در این راستا جهت تدوین برنامه استراتژیک سازمان شیلات، سوالاتی مطرح شده و براساس تحلیلهای انجام شده، مدلی جهت پاسخ گویی به سوالات با هدف تدوین برنامه ریزی استراتژیک سازمان ارایه شده است.

"رویکرد مبتنی بر منابع1 "، بر منابع داخلی شرکت به عنوان ریشه مزیت رقابتی تاکید دارد. بررسی و تجزیه و تحلیل محیط خارجی برای کشف فرصت ها و تهدیدها به تنهایی نمی تواند موجب برتری رقابتی شرکت شود. از سوی دیگر، تغییرات محیط بیرون زیاد و ناشناخته است و در این شرایط، برنامه ریزی بر مبنای عوامل خارجی ریسک بالایی دارد. لذا منابع و قابلیت های داخلی شرکت مبنای مطمئن تری برای تدوین برنامه های راهبردی سازمان هستند. هنگامی می توان راهبردهای مبتنی بر منابع را تدوین کرد که درک کاملی از "شایستگی های محوری2 " سازمان وجود داشته باشد. هدف این پژوهش ارائه مدل شناسایی شایستگی های محوری است. سؤال های اصلی تحقیق عبارت اند از: کدام قابلیت ها، به شایستگی محوری تبدیل می شود؟ قابلیت های راهبردی در چه صورتی به شایستگی های محوری تبدیل می شود؟ شایستگی محوری شرکت ایران خودرو چیست؟ لذا تحقیق دارای دو فرضیه است. از "تکنیک های آماری آزمون T "، "آزمون کلموگروف – اسمیرنف" و "آزمون فریدمن" برای تحلیل داده ها گردآوری شده، و آزمون فرضیه ها استفاده می شود. تحقیق به صورت مطالعه موردی در شرکت ایران خودرو انجام گرفت و جامعه آماری آن مدیران ارشد شرکت است، داده های تحقیق با استفاده از پرسش نامه جمع آوری شدند. یافته های تحقیق نشانگر این است که قابلیت طراحی بر مبنای نیاز مشتری و قابلیت تطبیق و توسعه فناوری های خریداری شده؛ "شایستگی محوری" در شرکت ایران خودرو است.

کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته، اگر نتوانند توانایی ها و استعدادهای ذاتی و طبیعی خود را شناسایی کنند، همواره به صورت کشوری وابسته و متکی به کشورهای صنعتی باقی خواهند ماند. بنابراین، ایجاد و حفظ مزیت رقابتی به عنوان یک عنصر کلیدی برای موفقیت در عرصه های ملی و بین المللی اجتناب ناپذیر است. لازمه این مهم نیز شناسایی توانمندی ها و ظرفیت های رقابت پذیر در صنایع گوناگون و اقتصاد ملی است. مبانی تئوریک تحقیق حاضر بر اساس دو نگرش موجود به منشأ مزیت رقابتی، یعنی "تئوری مبتنی بر منابع شرکت" و "تئوری سازمان صنعتی" تدوین شده است. از این دو نوع نگرش، تکیه اصلی پژوهش روی تئوری مبتنی بر منابع است. با توجه به این مکتب، دو نوع رویکرد در شناسایی عوامل داخلی راهبردی بررسی شده است: 1. رویکرد وظیفه ای 2. رویکرد زنجیره ارزش. از دو رویکرد اخیر، در پژوهش حاضر از رویکرد وظیفه ای استفاده شده است و در این رویکرد نیز، از تجزیه و تحلیل نسبت ها بهره گرفته ایم. تعیین تأثیرعواملی چون توانایی مدیریت، فروش و بازایابی، مالی و حسابداری، تولید و عملیات برای کسب مزیت رقابتی در شرکت ایران خودرو از جمله هدف های این پژوهش است .

با ارتقای پیچیدگی محیط جهانی، رشد سرسام آور فناوری وافزایش ارتباطات شبکه ای دنیا، برنامه ریزی استراتژیک و فعالیتهای آینده نگاری و شکل گیری نیز اهمیت بالایی پیدا کرده است. بتدریج که سازمانها به اهمیت آیده نگاری پی می برند، بسیاری از سازمانها به انجام این فعالیت همت می گمارند. هر چند مشکلات بسیاری بر سر راه آینده نگاری سازمانها وجود دارد که از میان آنها می توان به مواردی مانند کمبود متدولوژی مناسب، ضعف در پیوستگی کار، سطح نفوذ پایین نتایج، ضعف در یکپارچه سازی فعالیتها ، پیش بینی آینده نزدیک بجای آینده نگاری و...اشاره کرد. امروزه واژه آینده نگاری بصورت گسترده ای بکار رفته و بیانگر طیف وسیعی از رویکردهایی است که بهبود فرآیند تصمیم گیری را بدنبال دارد. رویکردهایی که تفکر در مورد آینده بلند مدت را به همراه داشته مبتنی بر فرآیند تصمیم گیری استراتژیک و بر آوردهای هوشمندانه است. آینده نگاری سازمانی محتاج چارچوب و متدولوژی مناسب است. این مقاله به متدولوژی تحلیل روند و تعیین میزان تاثیرات متقابل روندها بر همدیگر پرداخته و با ارایه روشی اثرات متقابل روندها بر همدیگر را بررسی نموده و وضعیت سازمان را برای تعیین استراتژی مناسب با استفاده ازاین روش بدست می دهد. ضمنا مدلی برای تاثیرات متقابل روندها بر همدیگر را از دیدگاه مفهومی ارایه داده و نوع رفتار ایجاد شده در سازمان را تعیین می کند.

امروزه دانشگاه ها به عنوان سازمانهایی غیرانتفاعی همچون سازمان های انتفاعی، با محیطی پیچیده و متلاطم روبرو هستند؛ محیطی که منابع، اثرات و انتظارات آن دائماً در حال تغییر و تحول است. هدایت صحیح دانشگاه از میان این تلاطم ها و ناآرامی ها در جهت نیل به چشم انداز خود نیازمند شناخت و درک صحیح از محیط و تحولات آن، ارزیابی واقع گرایانه از قابلیت ها و ضعف های داخلی سازمان و اتخاذ تصمیم های راهبردی هوشمندانه می باشد. این مساله زمینه بکارگیری مدل های برنامه ریزی استراتژیک در دانشگاه ها را فراهم نموده است. در این تحقیق تلاش شده به منظور تسریع حرکت دانشگاه امام صادق(ع) به سوی چشم انداز خود، با استفاده از یک مدل مناسب برنامه ریزی استراتژیک، استراتژی های کلان حوزه پژوهش دانشگاه امام صادق(ع) طراحی و تدوین گردد.

هدف از نگارش مقاله حاضر تعیین عناصر تفکر استراتژیک در سازمان‌های ایرانی و همچنین شناسایی روابط و تعاملات موجود میان عناصر مذکور است. شناسایی عناصر تفکر استراتژیک و تعیین روابط متقابل و تعاملات آنها از طریق بررسی ادبیات موضوع و نظرات خبرگان انجام شده است. نتایج با بهره‌گیری از متدولوژی مدل‌سازی ساختاری تفسیری (Interpretive Structural Modeling) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در قالب یک مدل ارائه شده است. در این مدل عناصر تفکر استراتژیک، در چهار سطح و بر اساس میزان وابستگی و همچنین قدرت پیش برندگی آنها در ارتباط با سایر عوامل، دسته‌بندی شده‌اند. عناصری که در سطح بالاتر قرار دارند دارای ماهیت پیرو بوده و عناصری که در سطوح پایین‌تر قرار دارند دارای قدرت پیش برندگی بیشتر هستند. مدل ارائه شده مبنایی جهت ارزیابی ظرفیت تفکر استراتژیک در سازمان‌های ایرانی فراهم نموده و همچنین از طریق سطح بندی عواملی می تواند در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی در خصوص اولویت بندی اقدامات بهبود و آموزش‌های سازمانی می تواند بسیار راه‌گشا بوده و منجر به اثربخشی بیشتر سرمایه گذاری‌های ملموس و غیر ملموس سازمان‌ها گردد.

تغییرات ارزش افزوده فعالیت های صنعتی در اثر سیاست های صنعتی - اقتصادی شاخصی مهم برای شناخت وضعیت ساختار صنایع می باشد. این مقاله با استفاده از داده های ارزش افزوده صنایع بیست و سه گانه در بخش صنعت ایران، به تجزیه و تحلیل ساختار صنعتی و تعیین قدرت رقابت پذیری هریک از فعالیت های صنعتی پرداخته است که به وسیله شاخص های متداول از جمله متوسط شاخص تغییرات ساختاری و شاخص قدرت رقابت پذیری برای سال های 1374 تا 1384 تبیین شده است. نتایج به دست آمده از شاخص های تحلیل ساختاری نشان می دهد که از صنایع مورد بررسی با کدهای دو رقمی ISIC صنایع تولید سایر وسایل حمل و نقل، تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر، تولید کاغذ و محصولات کاغذی، تولید فلزات اساسی، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی و تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی نسبت به سال پایه از رشد ارزش افزوده بالایی برخوردار بوده اند، یعنی تغییرات ساختاری مثبتی از خود نشان داده اند. همچنین در این سال ها، در بین گروه های مختلف صنایع (طبقه بندی صنایع با کدهای دو رقمی (ISIC صنایع ذغال کک - پالایش و سوخت های هسته ای، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی و تولید فلزات اساسی به ترتیب، با نرخ رشدی معادل 10.81، 7.49 و 5.49 درصد، حایز بالاترین میزان نسبت شاخص رقابت پذیری برای نیروی کار بوده اند.

فرآیند برنامه ریزی استراتژیک و محصول آن، بعنوان یک برنامه مدون در هر حوز ه ای بسترساز رشد، تنظیم کننده فعالیت ها و حتی روابط و ضوابط می باشد. هر نظامی که متغیر های درونی آن از پویایی بیشتر برخوردار بوده و از دایره کنترل قطعی خارج باشد، نیاز بیشتر به این برنامه با منظور نمودن سناریو های مختلف دارد. نظام آموزشی از متغیر هایی که کمتر قالب پذیر بود ه اند، شکل یافته و «استاد و دانشجو و محتوای آموزشی» سه عنصر مبین این نظام هستند. در این مقاله ضرورت حضور برنامه ریزی استراتژیک در حوزه آموزش مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با نیم نگاهی به نوع سازمان، الگوی مناسب جهت برنامه ریزی استراتژیک مشخص می شود و برای کاربردی شدن موضوع، حوزه آموزش دانشگاه امام صادق(ع)، بستر برنامه ریزی استراتژیک قرار گرفته تا از این رهگذر اهداف استراتژیک و استراتژی های دانشگاه در حوزه آموزش به عنوان گام های اولیه و پیشنهادی برنامه ریزی ارائه شود.

برنامه ریزی استراتژیک،در موفقیت سازمان ها در میدان رقابت نقشی کلیدی دارد . این نوع برنامه ریزی که تاکنون غالباً مورد استفاده سازمان های بزرگ واقع شده است ، اگر بدرستی تدوین شود،به انتخاب استراتژی هایی منجر می شود که در صورت اجرای صحیح و بموقع ، تعالی و پیشتازی سازمان را به ارمغان می آورد . تحقیق حاضر در نظر دارد تا تفاوت های موجود بین برنامه ریزی استراتژیک در سازمان های بزرگ با این نوع برنامه ریزی در مؤسسات کوچک را شناسایی نموده،از طریق مقایسه تطبیقی مدل های موجود برنامه ریزی استراتژیک برای سازمان های بزرگ و کوچک،مدلی مناسب از این نوع برنامه ریزی برای مؤسسات کوچک ارائه کند. برای شناسایی تفاوت های برنامه ریزی استراتژیک بین سازمان های کوچک و بزرگ،تعدادی تفاوت مشخص از مطالعه ادبیات موضوع استخراج شده،از نمونه آماری تحقیق در این باره پرسش به عمل آمد. در نهایت با گردآوری و تجزیه و تحلیل نظرات آنها،تفاوت ها مورد شناسایی قرار گرفت . برای طراحی مدل مفهومی این تحقیق ، 9مدل برنامه ریزی استراتژیک برای سازمان های بزرگ و 3 مدل برنامه ریزی استراتژیک برای مؤسسات کوچک مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفت . از این مقایسه تطبیقی ، سه عامل به عنوان وجوه مشترک دوازده مدل بررسی شده شناسایی شد، که این سه شامل ماموریت /چشم انداز،عوامل داخلی/خارجی و استراتژی در برنامه های استراتژیک بودند؛ وبه عنوان شاکله اصلی مدل مفهومی جدید قرار گرفتند و یک عامل دیگر با توجه به ویژگی خاص موسسات کوچک،بینش مدیران ارشد سازمان های کوچک،به مدل اضافه شد و مدل جدید با چهار عامل و به صورت شماتیک طراحی شد و مبنای تحقیق حاضر قرار گرفت . این تحقیق از نظر هدف "کاربردی" و از نظر روش گردآوری داده ها"توصیفی" است وبه خاطر این که شرکت های کوچک قطعه سازی خودرو را مورد مطالعه قرار داده است،میتوان آن را مطالعه موردی به حساب آورد. جامعه آماری این تحقیق مدیران شرکت های کوچک قطعه سازی خودرو استان تهران بودند که به لحاظ برخورداری از ویژگیهایی مشترک،نمونه آماری به صورت تصادفی ساده از بین آنها انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده های مورد نیاز،علاوه بر داده های ثانویه از طریق پرسشنامه و مصاحبه حضوری،داده های اولیه نیز از نمونه آماری جمع آوری شد . داده های جمع آوری شده از طریق آزمون Z تجزیه و تحلیل شد(جامعه نرمال و تعداد نمونه بیش از 30). نتیجه تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که از نظر نمونه آماری ، بین برنامه ریزی استراتژیک در شرکت های بزرگ با این نوع برنامه ریزی در شرکت های کوچک در موارد مختلف تفاوت معناداری وجود دارد و مدل ارائه شده در این تحقیق از ابعاد مختلف برای برنامه ریزی استراتژیک شرکتهای کوچک مناسب می باشد.