محمد فتحیان

فضای مجازی، به مثابه یک نظام کلان اجتماعی-فنی، متشکل از کنشگران و ذی نفعان متضاد و متکثر، و نیز مؤلفه های متعدد فنی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. این پیچیدگی و تنوع، استفاده از رویکرد های نظام مند در ساختاردهی به مسأله را اجتناب ناپذیر می کند. بدین منظور، رویکرد «تحلیل موقعیت» به عنوان روشی برای ساختاردهی به مسائل پیچیده و ساخت نیافته معرفی شده است. خاستگاه تحلیل موقعیت به عنوان خوانش نسبتاً تازه ای از روش نظریه داده بنیاد، سنت های علمی و فلسفی چند دهه انتهائی قرن بیستم از جمله پسا مدرن گرایی، پساساختارگرائی، برساخت گرائی اجتماعی، نظریه کنشگر شبکه برونو لاتور و نظریه نظام های اجتماعی-فنی است. در این مقاله، پس از ذکر دلایل کفایت استفاده از رویکرد تحلیل موقعیت در پرداختن به مسأله پژوهش، بر مبنای داده های متنی، اسناد، کتاب ها، مقالات، و اخبار و گزارش های رسانه ها، نقشه های موقعیت برای انگاره اینترنت ملی ترسیم شده است. در بخش پایانی نیز، حسب نتایج حاصل از کاربست رویکرد تحلیل موقعیت در پژوهش حاضر، مزایای آن برای سیاست پژوهی در حیطه فضای مجازی ارائه خواهد شد.

با وجود رشد روزافزون بازاریابی وابسته در ایران به خصوص در صنعت گردشگری، محققان توجه چندانی به این حوزه نکرده اند. هدف از این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر سنجش عملکرد بازاریابی وابسته برخط در صنعت گردشگری کشور بوده است. با توجه به اینکه این پژوهش، ازنظر هدف توسعه ای و ازنظر شیوه گردآوری اطلاعات، توصیفی پیمایشی بوده است، ابتدا با مطالعات مروری، مجموعه ای از معیارهای سنجش عملکرد بازاریابی وابسته شناسایی شدند. پس از مصاحبه با خبرگان حوزه ی بازاریابی گردشگری، پرسشنامه در میان نمونه آماری یعنی فعالین حوزه گردشگری کشور توزیع شد. پس از جمع آوری پرسشنامه به تجزیه وتحلیل داده ها، استخراج و رتبه بندی معیارهای مناسب جهت سنجش عملکرد بازاریابی وابسته برخط در صنعت گردشگری کشور پرداخته شد. نتایج این تحقیق نشان داد که شش عامل قابلیت های نمایش، توانمندی ارتباطی، عوامل مالی، ایجاد مزیت رقابتی، قابلیت های جذب و ایجاد برند، عوامل مهمی جهت سنجش عملکرد بازاریابی وابسته در صنعت گردشگری کشور هستند.

بانکداری متمرکز سامانه ای جامع و یکپارچه برای پاسخ دهی به موقع و دقیق به تقاضاهای مشتریان و گزارش گیری از اطلاعات آن هاست که این کار را از طریق کانال های مختلف ارتباطی بین مشتریان و بانک ها و یک پایگاه داده مشترک بین تمامی شعب جهت باقی ماندن در عرصه رقابت انجام می دهد. برای این که از یک فناوری جدید به صورت بهینه و در مسیر اهداف کسب و کاری خود استفاده کنیم مجبور به استفاده از نقشه راهی هستیم که پیاده سازی فناوری جدید را به صورت راهبردی برای ما میسر می سازد. برای این کار چارچوب های راهبری و نقشه راه های زیادی در منابع مختلف و برای استفاده و کنترل فناوری های مختلف ارائه شده است. چارچوب راهبری فناوری اطلاعات کوبیت یکی از این نوع چارچوب هاست که جهت هدایت و کنترل فناوری اطلاعات در سازمان به کار می رود. در این مقاله با استفاده از چارچوب مرجع کوبیت مدل راهبری فناوری اطلاعات بانکداری متمرکز ارائه داده می شود که برای این کار ابتدا با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار اسمارت پی ال اس فعالیت های مورد نیاز برای راهبری بانکداری متمرکز تعیین گردید. همچنین جهت اختصاص زیرفرایندهای چارچوب کوبیت به فعالیت های بانکداری متمرکز از نظر خبرگان استفاده و تحلیل آن ها با نرم افزار اس پی اس اس انجام شد. t

گروه بندی مشتریان و ایجاد محصولات و خدمات متناسب با نیاز آنها، یکی از مهم ترین موضوعات مطرح در مدیریت ارتباط با مشتریان است. تاکنون استفاده از مدل های ایستا برای گروه بندی مشتریان متداول بوده است، اما عواملی همچون تغییرات تکنولوژی، ورود مشتریان جدید، ورود رقبا و افزایش تنوع محصولات طی چند دوره زمانی، باعث تغییر نیاز و رفتار مشتریان خواهد شد. بنابراین، استفاده از مدل های ایستا، تغییر رفتار مشتریان را نادیده گرفته و در عمل پاسخگوی نیازهای جدید آنها نخواهد بود. این موضوع به ویژه در صنعت مخابرات با میزان بالای ریزش مشتریان اهمیت دارد. در این مقاله تغییر رفتار گروهی از مشتریان یک شرکت مخابراتی طی 10 ماه با به کارگیری خوشه بندی فازی، مدل سازی شد؛ سپس الگوهای مشابه در رفتار مشتریان به دست آمد. نتایج هفت نوع الگو را در رفتار مشتریان نشان می دهد که دو مورد منجر به ریزش مشتریان شده است. در عمل می توان از الگوهای به دست آمده برای طراحی بهینه خدمات و جلوگیری از ریزش مشتریان استفاده کرد.

امروزه ظهور خدمات مبتنی بر وب مانند تجارت الکترونیکی، بانک داری الکترونیکی و موارد مشابه موجب ایجاد تغییرات اساسی در روش زندگی انسان ها شده است. وب یک رسانه ارتباط مستقیم با هزینه کم را برای ارائه خدمات کسب و کارها به مشتریانشان فراهم می کند. کسب و کارها برای فعالیت های ترویجی و بازاریابی هدفمند نیاز به ثبت، بررسی و تحلیل رفتار کاربران و کشف دانش نهفته در آن را دارند تا بتوانند محتوا و ظاهر وب سایت خود را با علایق و نیازهای کاربران سازگار و شخصی سازی کنند. در این راستا برای تحلیل رفتار کاربران و ارائه پیشنهادات پویا و متناسب با الگوهای رفتاری آن ها می توان از تکنیک های وب کاوی استفاده کرد. در این پژوهش مدلی ارائه شده است که به کمک آن می توان رفتار کاربران الکترونیکی را تحلیل و پیش بینی کرد. در این مدل ابتدا کاربران به کمک الگوریتم انتشار کشش خوشه بندی شده اند و سپس به وسیله الگوریتم کاوش الگوهای ترتیبی سی. ام. اسپید رفتارشان تحلیل شده است. در گام بعد برای هر خوشه پروفایل کاربری مختص آن خوشه تشکیل می شود. سپس به کمک این پروفایل ها می توان توصیه هایی را به کاربران جدید ارائه کرد. نتایج به دست آمده حاکی از این است که مدل ارائه شده کارایی قابل قبولی دارد.

شناخت حوزه های علمی و بررسی تغییرات آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این مقاله با ارائه مدلی مبتنی بر ارجاعات تجمعی زمان مبنا، تغییرات علمی حوزه کیفیت داده بررسی و تحلیل شده است. از ویژگی های این مدل، قابلیت انطباق بر سایر حوزه ها و همچنین قابلیت نمایش کلیه تغییرات علمی از جمله تولد، ادغام، شکست یا مرگ یک حوزه علمی است. گام های اجرایی این مدل به ترتیب عبارت اند از: آماده سازی داده، استخراج مدل ارجاعات زمان مبنا، کشف مجامع علمی، اتصال مجامع علمی، استخراج مدل تغییرات، تحلیل تغییرات علمی. به منظور بررسی کیفیت مدل ارائه شده، کلیه مقالات به چاپ رسیده بین سال های 1970 تا 2009 که بیش از 7000 مقاله را شامل می شود، بررسی شدند. بر اساس مدل مبتنی بر ارجاعات تجمعی زمان مبنا، مشخص شد حوزه کیفیت داده در حوزه های مختلف در حال مطالعه است. همچنین بر اساس بررسی انجام شده، بین تعداد ارجاعات و رشد حوزه کیفیت داده، همبستگی 82 درصدی وجود دارد که نشان دهنده اهمیت ارجاعات برای زنده ماندن و رشد حوزه های علمی است

در قرن بیست و یکم، تغییر، باثبات ترین مشخصه ای است که می توان برای دنیای کسب و کار معرفی کرد؛ این مشخصه، ناشی از نوآوری های فناوری و نیازهای در حال تغییر مشتریان است، سازمان ها را به سمت چالش های جدیدی هدایت می کند و بی توجهی به آن، بقا و موفقیت سازمان ها را به طور فزاینده ای تهدید می کند. براین اساس، بسیاری از سازمان ها در اولویت های کسب وکار و دیدگاه های راهبردی خود، تجدیدنظر کرده و بر سازگاری با تغییرات محیط کسب وکار و پاسخ سریع به نیازهای بازار و مشتری، از طریق روش های جدید همکاری تأکید می کنند. این رویکرد، چابکی نام دارد. در محیط پرآشوب و به شدت متغیر کنونی، چابکی، مسأله ای حیاتی و از مهم ترین فاکتورهای بقا و پیشرفت سازمان هاست. سازمان های خدماتی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. این سازمان ها فقط خدمات خود را به فروش نمی رسانند، بلکه راه حل های برآوردن نیازهای واقعی مشتریان را هم به فروش می رسانند. آنها معتقدند خدمات شان کامل نیست و به منظور غنی سازی ارزش های دریافتی مشتریان از خدمت و ایجاد ارزش افزوده برای آنها، سعی در غنی سازی محصول خود دارند. این مسأله سبب دسترس ناپذیر شدن موقعیت سازمان های چابک برای رقبا می شود. از این رو پژوهش حاضر، به دنبال الگویی برای چابک سازی زنجیره تأمین خدمات پس از فروش خودرو سنگین با استفاده از روش نگاشت مفهومی است. در همین راستا، ابتدا مبانی نظری و پیشینه پژوهش، بررسی و شاخص های دستیابی به چابکی در زنجیره تأمین سازمان های خدماتی، شناسایی شد. سپس با استفاده از تحلیل عاملی از میان شاخص های شناسایی شده، عوامل اصلی چابک سازی زنجیره تأمین سازمان های خدماتی، شناسایی و الگویی مفهومی به وسیله الگو سازی معادلات ساختاری تدوین شد. با به کارگیری این الگو، مدیران واحدهای خدماتی می توانند قدرت پاسخ گویی ارائه خدمات را افزایش داده و سهم بیشتری از بازارهای رقابتی را در اختیار بگیرند.

مدل های ارزیابی عملکرد واحدهای فناوری اطلاعات و ارتباطات تا کنون از دیدگاه های متفاوتی به موضوع پرداخته اند. از آنجا که فناوری اطلاعات و ارتباطات از دو وجه تمایز مفید و مضر برای محیط زیست برخوردار است، این پژوهش با دخالت بعد محیط زیست، قصد دارد مدل جدید ارزیابی عملکرد را با توجه به محیط زیست ارائه کند. برای نیل به چنین مدلی از تلفیق معیارهای مدل جایزه ملی کیفیت ارتباطات و فناوری اطلاعات جمهوری اسلامی ایران، مدل کارت امتیازی متوازن فناوری اطلاعات و ارتباطات سبز، مدل مدیریت سبز ایران، استانداردهای سازمان جهانی ارتباطات و مدل های دیگر بهره برده شد و جامع ترین معیارهای مطرح با بازتعریفی در مفاهیم بنیادین چارچوب ارتباطات سبز ارائه شد. بدین منظور با بهره گیری از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، عوامل نهایی شناسایی شدند و به کمک روش تحلیل سلسله مراتبی به هر یک وزنی اختصاص یافت و مدل هرم سبز ارزیابی عملکرد واحدهای فناوری اطلاعات و ارتباطات به دست آمد.

امروزه شاهد رونق چشم گیر اجتماعات مجازی بسیاری هستیم که تقریبا همه آنها هدف سود رسانی اقتصادی قرار گرفته اند. در این مقاله با نگاه تجاری به اجتماعات مجازی، به بررسی نوع و چگونگی سودرسانی این اجتماعات به کسب و کارها و بنگاه های تجاری پرداخته شده است. این تحقیق اجتماع مجازی را به عنوان یک مدل کسب و کار درنظر گرفته که می تواند تاثیر بسزایی بر فرایند تصمیم گیری خرید مشتری داشته باشد و مدلی از عوامل موثر بر رفتار خرید مشتریان و تاثیرات و ارتباطات آنها را ارائه می کند. فرضیات مدل مذکور از طریق 110 نفر از اعضای جامعه مجازی منتخب، با استفاده از پرسشنامه مورد ارزیابی قرار گرفته است. تحلیل آماری پاسخ های دریافتی توسط برنامه آموس و روش تحلیل مسیر نشان داد که عواملی همچون کیفیت اطلاعاتی یک اجتماع مجازی، اعتماد افراد نسبت به یکدیگر، حس تعلق، برداشت اعضای اجتماع مجازی از سودمندی و قابلیت پذیرش نفوذ اعضا، بر رفتار خرید آنها به میزان متفاوتی تاثیر گذار بوده و همچنین هویت اجتماعی اعضا رابطه معناداری باقابلیت پذیرش نفوذ آنها ندارد.

امروزه ایده ی تشکیل سازمان های مجازی، به عنوان شیوه ی نوینی از مشارکت و مدیریت مشارکتی از سوی اندیشمندان طرح شده است. بر مبنای اظهار نظر آنان در خصوص قابلیت به کارگیری این ایده در صنعت بیمه، ایده ی مذکور در قالب یک سازمان بیمه گر مجازی مورد توجه قرار داده شده است و با توجه به معرفی معماری سازمانی، به عنوان روشی اثربخش و کارا در مدیریت کسب وکار سازمان های امروزی، تلاش شده تا چارچوب مناسب معماری سازمانی برای این سازمان مجازی شناسایی و پیشنهاد شود. در همین راستا، نخست با بهره گیری از نظرات خبرگان و به واسطه ی پیمایش دلفی، معیارهای ارزیابی و انتخاب چارچوب مذکور از بین معیارهای شناسایی شده، برگزیده و بر مبنای آنها، چارچوب های مورد توجه به عنوان گزینه های تصمیم گیری از طریق فرایند تحلیل سلسله مراتبی ارزیابی شده و پس از بررسی اعتبار تصمیمات اخذ شده در خلال این فرایند، چارچوب مناسب معماری سازمانی برای سازمان مجازی بیمه گر مورد توجه در پژوهش شناسایی و پیشنهاد شده است.

در محیط کاری پویا و اغلب آشفته کنونی، فناوری اطلاعات به عنوان یک مزیت رقابتی بسیار مؤثر حاکم شده و سازمان ها تا حد زیادی به آن وابسته هستند. به موجب این وابستگی، اهمیت اتحاد و تطبیق میان راهبرد های فناوری اطلاعات و راهبرد های کسب وکار در سازمان ها افزایش یافته است. این اتحاد، هدف اولیه حاکمیت فناوری اطلاعات است. هدف از این پژوهش ارزیابی و مقایسهی بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات سازمان هایی است که در بخش خدمات مالی (بانکهای دولتی و خصوصی) فعالیت میکنند. برای سنجش و مقایسهی بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات بانکهای ایران در تطبیق راهبرد های کسب وکار با راهبرد های فناوری اطلاعات، از مفاهیم حاکمیت فناوری اطلاعات و چارچوب COBIT4.1 استفاده شده است. در این پژوهش داده ها از 17 بانک بزرگ دولتی و خصوصی جمع آوری شده است. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که بانکهای خصوصی به واسطهی نوع ساختار و بلوغ حاکمیت فناوری اطلاعات و راهبرد های سازمانی دارای رتبه بلوغ یافتگی (98/1) بالاتری نسبت به بانکهای دولتی (60/1) در بهکارگیری و انطباق با تکنولوژی فناوری اطلاعات هستند.

با توجه به رشد چشمگیر دانشگاهها و صنایع، امروزه بخش اعظم سرمایه های جوامع، اعم از نیروی انسانی و منابع مالی، در این دو بخش متمرکز شده است. با پیشرفت روزافزون علوم و صنایع فاصله این دو نهاد پایه ای جوامع نیز روز به روز بیشتر می شود. کاهش فاصله علم و صنعت از یک سو و کاستن از هزینه های تحقیقات مربوط به تجاری سازی از سوی دیگر، جوامع بشری را در دهه اخیر به سوی استفاده از ابزارهای جدیدی به نام مراکز رشد سوق داده است. از طرفی، مراکز رشد امروزی دارای محدودیتهای مکانی و زمانی و از انعطاف پذیری و گستره عملکرد محدودی برخوردارند. این مراکز رشد در راستای تخصیص بهینه منابع محدودی که در اختیار دارند، مجبورند خود را به دانشگاه یا منطقه خاصی محدود و بعضاً قوانین جذب و حمایت سختگیرانه ای وضع کنند. لیکن مراکز رشد مجازی به دلیل عمومیت و فراگیری بازار که ناشی از مجازی بودن، وسعت طیف مکانی و توانایی به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات است، قدرت اشتغالزایی و فراگیری در سطح کشوری و بین المللی را از طریق توسعه صنایع کوچک و متوسط فناور دارند. در این مقاله سعی شده تا با بیان مفاهیم مراکز رشد و سیر تکاملی آن، عملکرد مراکز رشد در تجاری سازی یافته های تحقیقاتی بررسی شود. در ادامه، مراکز رشد مجازی و نقش فزاینده آنها در توسعه اقتصادی و استفاده بهینه از منابع موجود معرفی و مدل مراکز رشد مجازی با به کارگیرِی فناوریهای نوین به عنوان عامل توانمندساز در رفع معضل اشتغال و حرکت به سوی توسعه اقتصادی از دید تاثیر گذاری کلان ارائه شده است.

در جهان امروز، فنّاوری اطلاعات به عنوان مهمترین رکن توسعه جوامع بشری محسوب شده و روز به روز برشتاب حرکت جوامع از دوران صنعتی به عصر اطلاعات افزوده می شود. مطالعات انجام شده درباره برنامه های توسعه اغلب کشورها، نش انگر محوری بودن نقش فنّاوری اطلاعات دراینگونه برنامه هاست و در این میان توسعه منابع انسانی متخصص به عنوان مهمترین عامل برای نیل به چنین هدفی محسوب می شود. در مقاله حاضر نتیجه طرح پژوهشی نیازسنجی منابع انسانی متخصص کشور در عرصه مهندسی فنّاوری اطلاعات مورد توجه قرار می گیرد؛ به همین دلیل ابتدا با ارائه تعریفی ازفنّاوری اطلاعات و نیروی کار آن، به بررسی روشهای پیش بینی منابع انسانی اشاره می شود و سپس با انتخاب یکی از روشهای یاد شده و با ترازیابی کشورهای مشابه ایران با توجه به شاخصهای مختلف اقتصادی و اجتماعی، مدلی برای پیش بینی نیروی انسانی متخصص در زمینه های مهندسی مرتبط با فنّاوری اطلاعات در ایران ارائه می گردد. در پایان با مقایسه نتایج حاصل از این مدلسازی با نتایج کشورهای تراز به نقاط ضعف و قوت آن اشاره می شود. نتایج این تحقیق از آن حکایت دارد که سالیانه حدود پنج هزار نیروی انسانی متخصص باید در رشته های برق، الکترونیک، کامپیوتر و مخابرات در مقاطع تحصیلی مختلف تربیت و به بازار کار کشور عرضه گردد. با احتساب رشته های جدیدی همچون دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، جامعه شناسی و فنّاوری اطلاعات،  یادگیری الکترونیکی و نظایر آن که بتازگی مورد توجه نظام آموزش عالی در کشورها قرار گرفته است، در برنامه چهارم توسعه کشور تربیت نیرویی حدود سی تا چهل هزار نفر در رشته های مرتبط با فنّاوری اطلاعات و در مقاطع مختلف آموزش عالی ضروری به نظر می رسد. همچنین براساس نتایج حاصل از تحقیق لازم است برای حصول اطلاعات دقیق تر برای برنامه ریزی هر دو سال یک بار روند پیش بینی با اطلاعات جدید تکرار شود.

در کشور ایران نیزمانـند سـایرکشورها مشکل ترافیک بویژه در ابعاد تراکم و تصادفات بسیار نگران کننده است. تاکنون در بـرنامه هـای مخـتلف، سازمانهای درگیر با حمل و نقل، طرح های مختلفی را که به نوعی جزء زیرپروژه های حمـل و نقـل هوشمندند ، برای رفع مشکلات خود به اجرا در آورده اند، اما طرح جامعی در خصوص اجـرای سیستم های هوشمند هـنوز در کشـور تبییـن نشـده اسـت. فقـدان برنامه راهبردی سیستم های هوشمند عـلاوه بـر ایـن که باعث تکرار سـرمایه گذاری هـای مشـترک در زیرسـاختهای جامعه می شود، بلکه باعث ناهماهنگی وناسازگاری این سیستمها با یکدیگـر شده و ممکن است مشکلات عدیده ای را در اتصال زیرسیستمها به یکدیگر ایجاد کرده و علاوه برآن کـه مشـکلی را از حمـل و نقـل کشور حـل نمی کند، ممکن است باعث ایجاد معضلات جدید در بهره برداری ازسیستم حمل و نقل نیز بشوند. در تحقیق حاضر ابتدا به مرور ادبیات وبررسی و کاربردهای سیستم های حمل و نقل هوشمند پرداخته شده و سپس با استفاده از متدولوژی برنامه ریزی راهبردی با نگرش پیش تدبیری راهبردهای توسعه سیستم های حمل و نقل هوشمند تدوین شده است. برای تدوین استراتژی ها از ماتریس SWOT استفاده شده است. در ادامه به منظور الویت بندی راهبرد ها از فنون تصمیم گیری با معیارهای چند گانه ( AHP )و روش QSPM استفاده شده ونتایج حاصل از آن با استفاده از ضریب رتبه ای اسپیرمن مقایسه شده است.

با ارتقای پیچیدگی محیط جهانی، رشد سرسام آور فناوری وافزایش ارتباطات شبکه ای دنیا، برنامه ریزی استراتژیک و فعالیتهای آینده نگاری و شکل گیری نیز اهمیت بالایی پیدا کرده است. بتدریج که سازمانها به اهمیت آیده نگاری پی می برند، بسیاری از سازمانها به انجام این فعالیت همت می گمارند. هر چند مشکلات بسیاری بر سر راه آینده نگاری سازمانها وجود دارد که از میان آنها می توان به مواردی مانند کمبود متدولوژی مناسب، ضعف در پیوستگی کار، سطح نفوذ پایین نتایج، ضعف در یکپارچه سازی فعالیتها ، پیش بینی آینده نزدیک بجای آینده نگاری و...اشاره کرد. امروزه واژه آینده نگاری بصورت گسترده ای بکار رفته و بیانگر طیف وسیعی از رویکردهایی است که بهبود فرآیند تصمیم گیری را بدنبال دارد. رویکردهایی که تفکر در مورد آینده بلند مدت را به همراه داشته مبتنی بر فرآیند تصمیم گیری استراتژیک و بر آوردهای هوشمندانه است. آینده نگاری سازمانی محتاج چارچوب و متدولوژی مناسب است. این مقاله به متدولوژی تحلیل روند و تعیین میزان تاثیرات متقابل روندها بر همدیگر پرداخته و با ارایه روشی اثرات متقابل روندها بر همدیگر را بررسی نموده و وضعیت سازمان را برای تعیین استراتژی مناسب با استفاده ازاین روش بدست می دهد. ضمنا مدلی برای تاثیرات متقابل روندها بر همدیگر را از دیدگاه مفهومی ارایه داده و نوع رفتار ایجاد شده در سازمان را تعیین می کند.