فلسفه و منطق

اومانیسم شالوده فرهنگ و فلسفه بعد از رنسانس در غرب است که بر اساس آن، انسان میزان کلیه ارزش‏ها و فضایل از جمله حق و حق‏گرایى است. در طول چند قرن که اندیشه مزبور در شاهرگ‏هاى جوامع غربى جریان دارد تحولاتى اساسى در این نگرش رخ داده است. اومانیسم علاوه بر شمول بر اصولى چون اختیار و آزادى و فردگرایى انسان، به علت وجود اصل مداراى دینى با هر دین و آیینى از توحیدى گرفته تا الحادى قابل جمع است. در تلقى اومانیستى مفاهیم ارزشى تعاریف خاصى پیدا مى‏کنند؛ براى مثال حق و حق‏گرایى با محوریت انسان تعریف مى‏شود که در مقاله حاضر به نحوى اجمالى به آن پرداخته شده است.

۱۴۳.

چیستی و هستی علوم انسانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدباقر حشمت زاده

منبع: قبسات ۱۳۸۳ شماره ۳۴

کلیدواژه‌ها: علوم انسانی انسان‌شناسی روابط هستی فرایند علم و معرفت، توسعه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۱۸۳۹۸

انسان بالاترین رتبه را در بین مخلوقات داراست. او عامل اصلی علم و شناخت وهم پس از خالق، اصلی‌ترین موضوع شناخت و معرفت است. انسان با داشتن روح ملکوتی و جسم ناسوتی موجودی دوبعدی و منحصر به فرد است. او اگر برای علم و پژوهش موضوعیت و اولویت پیدا کند، مقدمات تاسیس علوم انسانی شکل می‌گیرد و نقطه آغاز و عزیمت این رشته طرح مجهولات اساسی درباره آدمی است . هنگامی‌که با کمک مفروضات و معلومات اثبات شده و متدها و روش‌های خاص علوم انسانی ، سؤالات مزبور پاسخ گفته شود، معارف انسان‌شناسی تولید و حاصل می‌گردد این معرفت پس از الاهیات مهم‌ترین و اولی‌ترین دانش بوده و برای دسترسی به آن باید از معلومات و اطلاعات مربوط به همه موجودات مطلع بود. از آنجا که این دانش دربارة انسان و جهت بهینه‌سازی حیات و سعادت اوست، فوق العاده مهم و ضروری است. لیکن علیرغم چنین ارزشی و اهمیت ذاتی، در عمل این دانش در جامعه و در بین آدمیان و در قیاس با سایر علوم و فنون ، چندان نقش و جایگاهی ندارد. در این رابطه می‌توان دور باطل و تسلسلی را دید که نمایانگر اوج آسیب‌ها و ناهنجاری‌های این معرفت بوده و راهبرد بهینه اعتلاء و ارتقاء علوم انسانی، شکستن این دور باطل است: سؤالات و دست‌اندرکاران چنین می‌نمایند که ضعف بنیادی و وضعیت موجود و ضعیف این معرفت،‌عامل اصلی انزوای آن است. در حالی که اصحاب این دانش بر این باورند که عدم توجه مسؤولین و عدم اعتنا به تولیدات و محصولات این علم، موجب ضعف و انزوای آن شده است.

۱۴۴.

بررسی برهان وجودی آنسلم برای اثبات وجود خدا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: توحید عبدی

منبع: قبسات ۱۳۸۵ شماره ۴۱

کلیدواژه‌ها: براهین اثبات وجود خدا برهان وجودی کامل‌ترین موجود ممکن برهان پیشینی براهین پسینی ضرورت منطقی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه دین

تعداد بازدید : ۱۸۳۴۸ تعداد دانلود : ۲۳۵۶

نوشتاری که پیش رو دارید به بررسی یکی از براهین پرسابقه اثبات وجود خداوند در تاریخ فلسفه غرب می‌پردازد که با عنوان «برهان وجودی» معروف بوده و از زمان کانت به این نام موسوم شده است. در این نوشتار به سابقه تاریخی این برهان در فلسفه مسیحی پرداخته شده و وجود و تقریر‌های گوناگون برهان اشاره شده و به تفصیل به بیان دو تقریر آنسلم از برهان توجه شده است . آنسلم در تقریر اول از تصور خدا به‌عنوان بزرگ‌ترین موجود ممکن قابل تصور به اثبات وجود خدا می‌پردازد و در تقریر دوم به وجوب وجود آن تأکید می‌کند. ما در این مقاله به نقطه نظرات فلسفه درباره وجود یک یا دو نوع تقریر از برهان وجودی توجه کرده و دو تقریر را پذیرفته‌ایم. در طول پیدایش و تکوین،‌ این برهان مورد انتقاد فراوانی واقع شده است که از زمان خود آنسلم با گونیلو شروع و با توماس آکوئینی و کانت ادامه یافته و هنوز مورد بحث افرادی نظیر جان هیگ و دیگران نیز قرار گرفته است. جوهر این نقدها این است که از صرف تصور چیزی، نمی‌توان به وجود عینی آن راه یافت. ما نتیجه‌گیری کرده‌ایم که شارحان و پذیرندگان، هر چقدر تلاش کرده‌اند نتوانسته‌اند مشکلات برهان را بر طرف نمایند و آن چیزی جز، خلط میان مفهوم، مصداق و انتظار آثار وجود خارجی از وجود ذهنی و نیز خلط مرز منطق مابعدالطبیعه است.

۱۴۵.

نگاهی نو بر مبانی منطق ریاضی

نویسنده: علیرضا قائمی نیا

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۷۲ شماره ۴۷

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۸۳۱۱

۱۴۶.

روشنفکری و دکتر شریعتی

نویسنده: عبدالحسین خسروپناه

منبع: کتاب نقد ۱۳۸۲ شماره ۲۶ و ۲۷

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه اندیشه های فلسفی در ایران معاصر

تعداد بازدید : ۱۸۱۴۷

۱۴۷.

تبیین مفهوم «سلامت» براساس مفهوم وابستگی وجودی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: احمدرضا همتی مقدم

منبع: ذهن ۱۳۸۳ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: سلامت وابستگی وجودی فلسفة پزشکی مسئله ذهن و جسم

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه ذهن

تعداد بازدید : ۱۸۰۹۸

مفهوم سلامت و بیماری، دو مفهوم بسیار مهم در پزشکی هستند که در مشخص ساختن حدود فعالیّت پزشکی، کنترل متخصصان و وظیفة اجتماعی، نقش محوری دارند. در این سی‌ سال اخیر و با تولد رشته‌ای به‌ نام فلسفة پزشکی، این مفاهیم مورد بازبینی جدی قرار گرفته‌اند. در این مقاله تلاش می‌شود بر اساس مفهوم «وابستگی وجودی» (supervenience)، که مفهومی در فلسفة‌ ذهن و برای حل مسئله ذهن و جسم است، «سلامت» با چهار بعد «زیستی ـ روانی ـ محیطی ـ معنوی» تبیین شود.

۱۴۸.

عرفان در افق اندیشه استاد مطهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدجواد رودگر

منبع: قبسات ۱۳۸۳ شماره ۳۰ و ۳۱

کلیدواژه‌ها: عرفان اخلاق وحدت وجود ریاضت عشق و محبت حکمت و فلسفه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق گروه های ویژه اندیشه های فلسفی در ایران معاصر

تعداد بازدید : ۱۷۸۲۱

در این مقاله بر آن شده‏ایم تا «عرفان» را از دیدگاه استاد شهید مطهری بررسی کرده، به تبیین نگرش‏ها وگرایش‏های عرفانی او بپردازیم؛ چه این‏که استاد، عرفان را از نوع شناخت شهودی و مبتنی بر سیر و سلوک عملی‏ دانسته تا انسانِ عارفِ سالک، از مرحله «فهمیدن» به منزل «رسیدن و دیدن» تکامل یافته، به مقام توحید درمراتب گوناگون نائل شود که عرفان را با توحید ناب و انسان کامل نسبتی تام و تمام خواهد بود و در این جهت برخی‏ازاصول عرفانی از وحدت شخصی وجود، سلوک و شهود، ریاضت و عشق و محبّت بررسی شده و استاد، مقوله«وحدت وجود» را در مقام تصوّر و تصدیق از نوع سهل و ممتنع دانسته، معتقد است: بسیار اندکند کسانی که به‏حقیقت معنا و ماهیت آن‏ می‏پردازند. به اعتقاد استاد، عرفان با تصوّف فرق دارد و اوّلی را مقوله‏ای فرهنگی و دومی را اجتماعی می‏داند و به‏شدّت برنظریه اصالت، استقلال و غنای عرفان اسلامی و زایش و رشد و بالندگی عرفان اسلامی از دامن فرهنگ و آموزه‏های‏ قرآنی ـ روایی تأکید دارد و نظریه بیگانه بودن عرفان با آموزه‏های اسلامی یا التقاطی و تلفیقی بودن عرفان اسلامی با عرفان‏های هندویی، مسیحی و... را نقد کرده، نمی‏پذیرد؛ اگر چه تأثیر و تأثّر فرهنگ‏های اخلاقی ـ عرفانی را با عرفان‏ اسلامی قبول دارد. و نیز در این مقاله بر آن شدیم تا به تجلیّات و نماد و نمونه‏ای از گرایش‏های عرفانی استاد شهید مطهری و تحوّل‏تکاملی اندیشه، انگیزه و عمل وی از حکمت به عرفان به‏ویژه در اواخر عمر گرانبهایش اشاراتی داشته‏ باشیم.

۱۴۹.

مفهوم قدرت از دیدگاه نیچه

نویسنده: ذوالفقار ناصری صدر

منبع: اسفار سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۶ 159-186

کلیدواژه‌ها: نیچه ارادة معطوف به قدرت مفهوم قدرت اصالت اراده نسبیت ارزش های اخلاقی حقیقت و مرگ خدا

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۱۷۷۹۸ تعداد دانلود : ۹۰۷۳

فردریش نیچه، از اندیشمندان برجستة آلمانی است که متأثر از فیلسوف بدبین هم وطنش، آرتور شوپنهاور، کوشید با تأکید بر ارادة آدمی رویکردی نو به عالم و آدم افکند. او اراده آدمی را، اراده ای معطوف به قدرت می داند. لذا بر محور آن، ساختار هستی شناسی او پی ریزی می گردد؛ بدین معنا که نیچه تمام مفاهیم ارزشی همچون اخلاق، حقیقت و... را متناسب با ارادة معطوف به قدرت در آدمی درک می کند. بر این اساس، نگاهی نسبیّت انگارانه را در پیش می گیرد. نیچه بر آن است که اخلاق سنّتی را فرومایگانی که از شکوفا کردن ارادة معطوف به قدرت خویش ناتوان بودند، بازآفرینی کردند تا ارادة دیگران را بدین وسیله به مهار قدرت خویش درآورند. لذا سخت به مسیحیت، که وارث ارزش های اخلاقی است، می تازد و آن را مایة ننگ بشر غربی برمی شمارد. از این رو، نیچه تنها حقیقت مطلق را ارادة معطوف به قدرت می داند که چون این گونه اراده ها، گوناگون اند و تأویل های آن ها نیز فراوان است، لذا حقیقت ها نیز فراوان خواهند بود. پس، جهان از نگاه او، معنا و ارزش ذاتی ندارد و ارزش ها، به تأویل های آدمیان از ارادة قدرت شان وابسته است. از آنجا که اصل بنیادین در سراسر فلسفه نیچه " اراده معطوف به قدرت" است، در این نوشتار نخست به تبیین ابعاد مختلف این اصل می پردازیم و سپس رویکرد وی را به ارزش های اخلاقی در پرتو آن بررسی می کنیم.

۱۵۰.

عدالت اجتماعی و مسائل آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید احمد واعظی

منبع: قبسات ۱۳۸۳ شماره ۳۳

کلیدواژه‌ها: برابری عدالت توزیعی عدالت اجتماعی ساختار اجتماعی معیار عدالت حق و خیر جان رالز

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه سیاسی

تعداد بازدید : ۱۷۶۸۳

این مقاله بر آن است که عدالت اجتماعی یا عدالت توزیعی را مورد بحث قرار دهد. عدالت توزیعی با تئوری عدالت جان رالز، وارد مرحله جدیدی شده است. مطابق نظر رالز، عدالت یک ارزش ساده در میان ارزش‌های دیگر که بر نظم اجتماعی و روابط انسانی اثر می‌گذارد، نیست. بلکه یک ارزش اجتماعی متعالی و اساسی است. اهمیت و جایگاه ارزش اجتماعی آن همسان با اهمیت مسأله حقیقت در معرفت انسانی است. همان‌گونه که اعتبار مشروعیت هر تئوری وگزاره شناختی به واسطه مسأله حقیقت، محک زده می‌شود مشروعیت و کمال هر ساختار اجتماعی نیز مبتنی بر سازگاری و انطباق آن با اصول عدالت است

۱۵۱.

فلسفه حق(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: جرمی والدرون محمدرضا ظفری

منبع: علوم سیاسى ۱۳۸۱ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: حق نظریه هاى حق حقوق اخلاقى حقوق سیاسى مبانى فلسفى حق

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۴۵

مفهوم ((حق)) در علم حقوق, اخلاق و سیاست کاربرد وسیعى دارد و منشإ همه حقوق قانونى, اخلاقى و سیاسى, قواعدى است که پیکره این علوم را تشکیل مى دهد; براى مثال حق امنیت جسمانى اشخاص از قاعده کیفرى ممنوعیت ایراد ضرب و جرح به دست مىآید. با این وصف, هیچ حقى را نمى توان بر اساس قاعده مربوط توجیه کرد, زیرا خود این قواعد, بر اساس منطق و مبنایى وضع شده اند که در فلسفه هر یک از این علوم, از آن به نظریه حق تعبیر مى شود. در این مقاله تلاش شده است تا مهم ترین نظریه هاى حق, مبانى فلسفى وضع قواعد مذکور و ریشه هاى پنهان حق, تفکیک هر یک از حقوق از دیگرى و نسبت آنها با آزادى و... تبیین گردد.

۱۵۲.

حسن و قبح افعال از دیدگاه علامه طباطبایی

نویسنده: علی ربانی گلپایگانی

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۷۵ شماره ۶۸

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۵۵۴

۱۵۳.

مروری بر نتایج اساسی فلسفه اسپینوزا

نویسنده: ولفسون مترجم: احمد خوانساری

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۶۸ شماره ۲۴

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد تاریخی عصر جدید دکارت تا کانت عقل باوری ( قرون 16 و 17)

تعداد بازدید : ۱۷۵۲۹

۱۵۴.

نسبیت فرهنگی , مبانی و نقدها

نویسنده: محمدرضا کاشفی

منبع: قبسات ۱۳۷۸ شماره ۱۴

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه فرهنگ

تعداد بازدید : ۱۷۴۰۹

۱۵۵.

متد تحقیق در فلسفه

نویسنده: سید عباس نبوی

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۷۳ شماره ۵۸

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۴۰۳

۱۵۶.

رابطه اخلاق و تربیت چگونه است؟

نویسنده: محمود نوذری

منبع: حوزه و دانشگاه ۱۳۷۴ شماره ۵

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۲۶۶

۱۵۷.

اطلاق و نسبیت اخلاق

نویسنده: محسن بزرگ مقام

منبع: کیهان اندیشه ۱۳۷۳ شماره ۵۸

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۱۲۰

۱۵۸.

واژه استعلایی در فلسفه کانت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد محمدرضایی عقیل فولادی

منبع: فلسفه دین زمستان ۱۳۸۷شماره ۱

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد تاریخی عصر جدید کانت تا ابتدای دوره معاصر ایده آلیسمِ آلمانی (قرون 18 و 19)

تعداد بازدید : ۱۶۸۸۹ تعداد دانلود : ۵۳۳۵

واژة «استعلایی» از مفاهیم کلیدی تفکّر کانت است که اساساً نظام فلسفی خویش را با آن می‌شناساند [ایدئالیسم استعلایی]. با وجود این، واژة مذکور در فلسفة کانت در معنای یکسانی به کار نرفته است. با توجه به اینکه در گفته ها و نوشته های راجع‌به کانت، عمدتاً یک معنا برای آن ذکر می‌شود [شرایط تجربة ممکن]، لذا روشن سازی معنای این اصطلاح، جهت جلوگیری از بدفهمی آنْ لازم می نماید. دستاورد این پژوهش ـ که اساساً با هدف رفع ابهام از ترکیب «آزادی استعلایی» صورت گرفته ـ این است که «استعلایی» در ترکیب مذکور و نیز موارد دیگری در فلسفة کانت ـ که در مقاله آمده است ـ به معنای «شرایط تجربة ممکن» نبوده و به معنای «متعالی» است؛ یعنی بنا به توجیهاتی که بیان شده است، کانتْ «ترانسِندنتال» را عادل «ترانسِندنت» به کار برده است.

۱۵۹.

خدا در فلسفه اسپینوزا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید محمد حکاک

منبع: قبسات سال بیست و ششم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۰۰ 149 - 168

کلیدواژه‌ها: جوهر صفت حالت خدا طبیعت

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق

تعداد بازدید : ۱۶۸۶۰ تعداد دانلود : ۱۳۱۸

اسپینوزا فیلسوف معروف اروپا در دوره جدید در بخش اول از مهم ترین کتاب خود، یعنی «اخلاق» نسبتاً به تفصیل درباره خدا سخن گفته است. او خدا را جوهر می نامد که دارای صفات نامتناهی است و طبیعت عبارت از حالات صفات نامتناهی اوست. بنابراین جوهر، صفت و حالت سه عنصر اصلی واقعیت در نظر اسپینوزاست. مهم ترین مسئله در فلسفه اسپینوزا نظر اوست درباره تعالی یا عدم تعالی خدا از طبیعت. به بیان دیگر این مسئله که طبیعت که مجموعه نظام حالات خداست همان خداست یا نه، خدا علاوه بر ظهور در حالات، حقیقتی است متعالی از آنها. به عبارت سوم آیا اسپینوزا معتقد به «همه خدایی» است که بر اساس آن خدا همان کل طبیعت است که هر شیئی جزئی از آن را تشکیل می دهد یا نه، او برای خدا وجودی متعالی از طبیعت هم قایل است؟ در این مقاله با استناد به متن سخن اسپینوزا، «همه خدایی»بودن او نفی شده و همچنین اثبات شده است که برهان او بر وجود خدا همان برهان وجودی آنسلم نه بلکه برهان صدیقین است که بر پایه آن خدا وجود صرف و بنابراین واجب الوجود است.

۱۶۰.

بررسی تطبیقی هستی شناسی از منظر کانت و سهروردی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید مرتضی حسینی شاهرودی

منبع: فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد ۱۳۸۰ شماره ۵۳ و ۵۴

کلیدواژه‌ها: کانت هستی‏شناسی سهروردی محمول حقیقی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۸۴۳

سهروردی و کانت، به عنوان دو فیلسوف از دو مکتب فلسفی متفاوت، هر کدام اندیشمندانی بزرگ و صاحب نظرانی نام‌آور در حوزة فلسفی خویش هستند. این دو فیلسوف با فاصلة زمانی بیش از شش قرن در موضوع هستی‌شناسی، تا اندازه‌ای نظراتی همانند دارند، هر دو وجود را امری اعتباری و منحصر به نسب و اضافات و روابط می‌دانند که بودن آن در گزاره‌ها، تنها بیان‌کنندة نسبت موضوع ومحمول گزاره‌ها است که نه چیزی بر موضوع می‌افزاید و نه چیزی از آن می‌کاهد. دقت در نظرات سهروردی به ویژه در مسألة نور ولوازم آن، ما را نسبت به آن چه گفته شد به تردید واداشته و وی را از کانت جدا می‌سازد و او همان گونه که ویژگیِ یک حکیم اشراقی است، هستی‌شناسی شهودی را ارائه می‌کند.

درخت حوزه‌های تخصصی