مطالب مرتبط با کلیدواژه

دوره قاجار


۴۱.

تحلیل شکلی کتیبه های نستعلیق محمّدابراهیم طهرانی در حرم امام زاده حمزه (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال نهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۳

کلیدواژه‌ها: دوره قاجار کتیبه نگاری قلم نستعلیق شهرری امام زاده حمزه (ع) محمّدابراهیم طهرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۴ تعداد دانلود : ۴۴۰
حرم امام زاده حمزه (ع) بخشی از مجموعه حضرت عبدالعظیم (ع) در شهرری، دارای گنجینه ای از تزئینات نظیر کتیبه نگاری است که علاوه بر محتوای مذهبی، به دلیل شیوه متفاوت اجرای خط بر روی کاغذ، اسنادی مهم در جهت مطالعه روند تحوّلات قلم نستعلیق محسوب می شوند. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای- میدانی و روش مشاهده ای- توصیفی و تحلیلی به این پرسش پاسخ داد که خوشنویسیِ کتیبه های کاغذی به قلم نستعلیق "محمّدابراهیم طهرانی" در حرم امام زاده حمزه (ع) از چه ویژگی های شکلی برخوردار هستند؟ نتایج بررسی ها نشان داد کتیبه های مذکور از نظر اجرایی علاوه بر ویژگی های سبک دوره دوم قاجار به عنوان پیش درآمد سبک دوره سوم مانند تغییر مختصات و انسجام نسبی در شاکله حروف و کلمات؛ برخی ویژگی های شیوه خوشنویسی صفوی نظیر پیوستگی برخی مفردات به حرف "ه" را نیز داشت. این کتیبه ها با محتوای دوگانه مدح بزرگان دینی و شاهانه، به دلیل اجرای مستقیم توسّط کاتب در بررسی تحوّلات خوشنویسی حائز اهمیّت بود.
۴۲.

بررسی مضامین شیعی در تصاویر کتاب چاپ سنگی طوفان البکاء

نویسنده:
منبع: پیکره دوره ششم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۱ 19 - 33

کلیدواژه‌ها: مضامین شیعی طوفان البکاء تصویرسازی دوره قاجار چاپ سنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۲۹۹
ظهور مضامی ن شیع ی درآثار هن ری که پیش از رسم ی شدن مذهب تشی ع در ایران آغاز شده ب ود، در دوران صفویان به رشد فزاینده ای رسید وتا دوران قاجار تداوم یافت. اما ورود صنعت چاپ به ایران عرصه های جدیدی را بر روی هنرمندان گشود. تعداد زیادی از کتب چاپی دوره قاجار که موضوعات دینی داشتند دراین دوره منتشر شد؛ یکی از این ها کتاب مصور طوفان البکاء است که به شرح مصائب اهل بیت پرداخته است که به سبب استقبال فراوان، اغلب مصور نی ز شده است. این پژوهش قصد دارد تصاویر نسخه ای منتخ ب را از کت اب مذکور، از منظر مضامین شیعی بررسی کند. پژوهش پیش رو به صورت توصیفی و تحلیلی و اطلاعات آن به روش کتابخانه ای گردآوری شده است. اکنون سوال آن است که مضامین شیعی تا چه میزان در تصویرسازی کتب مذهبی دوره قاجار کاربرد داشته است؟ و این مضامین در کتاب طوفان البکاء چگون ه به تصوی ر کشی ده شده است. نتایج گویای آن است که کتب حاوی مضامین شیعی حجم قابل ملاحظه ای از کتب چاپی دوره ق اج ار را به خود اختصاص داده اند و تصویرسازی آن ها تداوم سنت منع تصویرگری چهره معصومین(ع) و بهره گیری ازنمادهای مذهب ی را نشان می دهد. پیام نهفته دراین آثار برای مخاطبان شیعه به آسانی قابل دریافت است. اما برای آن دسته از هنرشناسان غربی که با مبانی تفکر شیعی آشنایی ندارند، دشوار است.
۴۳.

بازوبندهایی از جنس حرز و آرزو (پیوست های صوری و فرهنگی بازوبندهای دوره قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم خرداد و تیر ۱۳۹۸ شماره ۲۶ 19-51

کلیدواژه‌ها: فرهنگ مادی مذهب تشیع بازوبند دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۴ تعداد دانلود : ۹۱۵
امروزه در مطالعات تاریخی و فرهنگی، اشیا و تصاویر نیز همچون متن های نوشتاری، به عنوان منابع اطلاعاتی شناخته می شوند. منابعی که نه تنها در تکمیل اطلاعات به دست آمده از منابع نوشتاری اهمیت دارند؛ بلکه قادر به ارائه اطلاعاتی هستند که نویسندگان متن های تاریخی قادر به بیان آن ها نبوده اند. با بررسی این آثار و خوانش مضامین فرهنگی رایج بر آن ها می توان به فهم و درکی عمیق تر از اندیشه های رایج و شیوه زیست و زندگی مردم نائل شد. اشیای طلسمی و تعویذی در زمره اسناد اصیلی قرار دارند که شیوه طراحی و پیوست های فرهنگی و مذهبی رایج در آن ها، پیوستگی بسیاری با فرهنگ عامه مردم دارد. در این تحقیق که با هدف شناخت تأثیر ایدئولوژی و مذهب بر فرهنگ مادی دوره قاجار و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، تلاش شده است تا با مطالعه موردی انواع «بازوبندها»، به چگونگی کاربرد مضامین مختلف بر روی این آثار پرداخته و بدین پرسش اساسی پاسخ داده شود که باورداشت های اسلامی شیعی چگونه در ساختار ظاهری و نقوش رایج در بازوبندهای قاجاری نمود یافته اند؟ در این پژوهش در دو بخش اصلیِ جایگاه بازوبند در فرهنگ ایرانی اسلامی و پیوست های صوری و فرهنگی بازوبندها (روایت ها، کُدها و رمزنگاره ها) بدین مسئله پرداخته شد. نتیجه این بررسی ضمن اینکه نشان از تأثیر مستقیم مذهب تشیع و اعتقادات اسلامی بر بازوبندهای دوره قاجار دارد، بیانگر تأثیر مستقیم باورهای عامیانه در شیوه کاربرد و طراحی این آثار است.
۴۴.

بازتاب فرهنگ و ادبیات عامه در وقف نامه های روزگار قاجار در استان کرمانشاه از منظر تحلیل گفتمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم مرداد و شهریور ۱۳۹۸ شماره ۲۷ 1-26

کلیدواژه‌ها: فرهنگ عامه ادبیات فولکلور وقفنامه دوره قاجار استان کرمانشاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۴ تعداد دانلود : ۴۶۷
فرهنگ عامه مردم ایران در اعصار و قرون کهن ریشه دارد، به گونه ای که می توان ایران را خاستگاه آیین ها، باورها و سنن کهن دانست. استان کرمانشاه ازجمله مناطقی است که دارای ریشه ها و بن مایه های فرهنگی غنی و مختص به خویش است؛ درنتیجه باورهای مردم آن دیار می تواند به خوبی منعکس کننده فرهنگ عامه آن منطقه باشد. در این میان آنچه به طور خاص، مورد توجه است، تبلور این فرهنگ غنی در وقف نامه ها به عنوان بخش مهمی از فرهنگ و ادبیات عامه است. در پژوهش حاضر پنج وقف نامه متعلق به دوره قاجار از این استان انتخاب و بازخوانی شد و سپس به روش توصیفی تحلیلی مشخصه های فرهنگ و ادبیات عامه در آن ها بررسی شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که این متون بهترین ابزار برای رصد تفکرات مردم در دوره قاجار به شمار می روند و می توان بازتاب های فرهنگ و ادبیات عامه را به وضوح در آن ها مشاهده و بررسی کرد. مشاغل و حرفه ها، ابزار و وسایل، اوزان و مقادیر، القاب و عناوین، دعا و نفرین، کنایات و اصطلاحات عامیانه، نسبت های فامیلی، واحدهای اندازه گیری و آیین های مذهبی از جمله عناصر مادی و معنوی هستند که در وقف نامه های انتخاب شده، شناسایی و بررسی و تحلیل شده اند.
۴۵.

بررسی تراجمِ خودنوشتِ تذکره های دوره قاجار؛ با نظری بر تعریف اتوبیوگرافیِ مدرن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۶) 87 - 104

کلیدواژه‌ها: ترجمه خودنوشت تذکره دوره قاجار اتوبیوگرافی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۹ تعداد دانلود : ۴۸۲
تذکره های فارسی از دیرباز یکی از مَراجع زندگی نامه ای و از منابع مهم ادبی، تاریخی و اجتماعی بوده اند. در پی تحولاتِ دوره قاجار در آستانه مشروطه، تطوّر و دگرگونی ویژه ای در گونه های ادبی مختلف ایجاد شد. در این پژوهش به فصلِ مهمی از تذکره های این دوره، یعنی ترجمه خودنوشت مؤلف، پرداخته شده است. تاکنون هیچ پژوهشی درباره ترجمه های خودنوشت تذکره ها، انجام نشده است. در این جستار تراجمِ خودنوشت تذکره های دوره قاجار با تعریف اتوبیوگرافی مدرن سنجیده شد و ضمنِ بیان اهمیت این نوع نوشته، محتوا و انگیزه و نیز نوع روایت و سبک نگارش آن، بررسی گردید. بر مبنای نتایج، جایگاه ترجمه مؤلف در تذکره های این دوره و وجود نمودهایی چون جزئی نگری، پرداختن به عواطف و منویّات درونی و حتی اشتباهات نویسنده و نیز رغبت نویسندگان این دوره به روایتِ اول شخص و «من گفتن»، ویژگی هایی است که ترجمه های خودنوشت تذکره های دوره قاجار را از دوره های قبل متمایز و به تعریف اتوبیوگرافیِ جدید نزدیک کرده است.
۴۶.

بازشناسیِ تأثیر گروه های ذی نفود داخلی بر ناکارآمدی نظام دیوان سالاری ایران در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه پژوهی فرهنگی سال نهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۲۸) 29-55

کلیدواژه‌ها: گروه های ذی نفوذ دیوان سالاری ناکارآمدی اداری ساخت قدرت دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۶ تعداد دانلود : ۵۰۹
تأثیرگذاری گروه های ذی نفوذ داخلی بر ساختار و نظام دیوان سالاری دوره قاجار – به ویژه در شرایط فقدان تاریخی قانون در کشور- نه براساس مصالح عمومی و منافع ملی بلکه معمولاً بر وفق منافع گروهی و بر پایه سلیقه، و هوی و هوس های شخصی صورت می پذیرفت. در این دوره نیز، همانند ادوار پیشین، مناصب دیوانی توسط پادشاه و براساس تشخیص شخصی میان افراد و گروه های ذی نفوذ در ساختار قدرت – نظیر شاهزادگان، رؤسای ایلات، روحانیان و مقامات ارشد دیوانی- تقسیم می شد. این گروه ها با کسب درآمدهای نامشروع از مناصب و موروثی کردن آن ها و سوءاستفاده های مستمر از جایگاه و قدرت شان، آنهم با شیوه های گوناگون از جمله ارتشاء، ایجاد «شبه کاست های» متصلب و گسترش شبکه های گسترده فساد در تشکیلات اداری کشور و هم چنین نهادینه کردن پدیده «تبارگماری» از مهمترین عوامل بازدارنده «تحرک شغلی»، «تحرک اجتماعی» و تحول و در مجموع، ار مواضع ناکارآمدی نظام دیوان سالاری ایران محسوب می شوند. آمیزه ای از روحیات و ویژگی های مخرب و ضد تحول توسعه گروههای یاد شده – نظیر «خویشاوندسالاری» (به جای «شایسته سالاری»)، «ارادت ورزی» (به جای «قاعده ورزی») فروش و به مزایده گذاردن مناصب، فساد گسترده و سازمان یافته مالی و اداری، تملق گویی و «اطاعت محض»، و رقابت های ناسالم (به صورت درگیری های توام با خشونت و حذف افراد)، ... در تاروپود نظام اداری کشور مستقر و نهادینه شد.
۴۷.

مطالعه تطبیقی مکاتب نقاشی در ادوار قاجار و پهلوی اول با رویکردهای فکری در برابر ورود تجدد به ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴۸ 16 - 34

کلیدواژه‌ها: ن‍ق‍اش‍ی ای‍ران‍ی دوره قاجار تجدد غرب گرایی سنت گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۸ تعداد دانلود : ۷۸۷
در عصر قاجار، در پی ورود فلسفهٔ مدرن به ایران، ساختارهای سنتی پیشین شروع به ریزش کرد و اصالت امر ذهنی جای به اصالت امر عینی در چارچوب ابعاد فاهمهٔ انسانی داد. جامعهٔ فکری ایران آن زمان، در مواجهه با دوگانگی فرهنگ پیشین خود و فرهنگ نوین غرب، چند رویکرد مختلف اتخاذ نمود که به زعم برخی نظریه پردازان معاصر می توان آنها را در سه رویکرد کلی غربگرایانه، انطباق گرایانه و انتقادی تقسیم بندی نمود. هر یک از این سه رویکرد با نمایندگان مشخصی در عرصه اندیشه شناخته می شوند. بر پایهٔ فرضیه تحقیق، به نظر می رسد که هم زمان نقاشی ایرانی نیز ضمن خروج از الگوی جامع پیشین، جوهر زیبائی شناختی خویش را وانهاد و در رویکردهای متنوع و البته غیرمتجانسی چون رویکرد غربگرایانه که در تلاش برای بازنمایی امر واقعی بود و در مدارس جدید تعلیم داده می شد، پیکرنگاری درباری که رویکردی انطباقی میان عناصر ایرانی و رهیافت های غربی داشت، و رویکرد انتقادی که در نقاشی قهوه خانه ای و نگارگری نو جلوه گر می شود، ظهور یافته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تطابق رویکردهای متنوع هنری این دوره، در قبال جریانات نوین فکری و شناسایی وجوه اشتراک و افتراق این رویکردها در هر دو حوزه صورت گرفته است. پرسش اصلی عبارتست از اینکه اولاً میان متفکران و هنرمندان از نظر نوع رویکرد چه تشابهات و تمایزاتی می توان قائل شد؟ و ثانیاً در میان دو گروه متفکران و هنرمندان کدام رویکردها تداوم یافت و کدام یک ابتر ماند؟ روش تحقیق در نوشتار حاضر، توصیفی تحلیلی، جمع آوری اطلاعات به شیوهٔ کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها به روش استقرائی است. طبق یافته های تحقیق می توان گفت، در حالی که در حوزهٔ تفکر رویکرد انطباق گرا و رویکرد انتقادی تداوم یافته و به جریان غالب بدل شدند و رویکرد غربگرایانهٔ محض را به حاشیه راندند در نظام هنر این رویکرد غربگرایانه بود که سلطه کیفی و کمّی یافت.
۴۸.

صورت بندی پیوست های فرهنگی نقاشی قاب آیینه های نشان دار دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴۸ 128 - 143

کلیدواژه‌ها: فرهنگ مادی مذهب تشیع قاب آیینه ها دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۹ تعداد دانلود : ۸۳۵
اشیاء که در زندگی عادی مردم، مبتنی بر نوعی عقلانیت ابزاری اند، گاه در زندگی روزمره از جایگاه و کارکرد معمول خود فراتر رفته، کاربرد و جایگاه فرهنگی پیدا می کنند. آیینه ها از جمله اشیاء مادی هستند که با تأثیرپذیری از فرهنگ ایرانی- اسلامی، کارکرد فرهنگی و اعتقادی یافته اند. در این تحقیق، که با هدف شناخت تأثیر ایدئولوژی و مذهب بر فرهنگ مادی دوره قاجار انجام پذیرفته، تلاش گردیده تا با مطالعه موردی «قاب آیینه»، به چگونگی کاربرد مضامین مختلف بر روی این آثار پرداخته شود. آنچه در این گفتار مورد بحث است، نشان دادن روایت ها، کُدها و رمزنگاره های رایج بر روی قاب آیینه های دوره قاجار است. بنا بر این با فرض بر این که قاب آیینه ها در دوره قاجار از کارکرد معمول خود فراتر رفته و به عنوان وسیله ای برای انتقال فرهنگ و ایدئولوژی کاربرد پیدا کرده اند، تلاش گردیده تا بدین پرسش اساسی پاسخ داده شود که: قاب آیینه ها در دوره قاجار چگونه به عنوان ابزاری مادی برای انتقال فرهنگ و ایدئولوژی درآمده اند و چه مضامینی در آن ها رایج بوده است؟ لذا در این پژوهش در دو بخش اصلی، شامل جایگاه آیینه در فرهنگ ایرانی- اسلامی، و پیوست های صوری و فرهنگی قاب آیینه های دوره قاجار (روایت ها، کُدها و رمزنگاره ها) بر روی 30 نمونه انتخابی، بدین مسئله پرداخته شد. روش کار در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی بوده، جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای، اسنادی انجام شده است. برای رسیدن به نتیجه ای بهتر، نمونه های مورد بررسی به روش طبقه بندی خوشه ای، دسته بندی و سپس تحلیل گردیدند. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که قاب آیینه ها در دوره قاجار کارکرد دگرگونه ای پیدا کرده گاه در بیان روایت ها، گاه به عنوان ابزاری در جهت تعلیم و تأکید بر مضامین دینی و اخلاقی و گاه نیز به عنوان حرز و تعویذی برای نگاه داشت و محافظت دارندگان این ادعیه از بلایا کاربرد یافته اند.
۴۹.

بررسی انتساب زمانی، مکانی و هویت هنرمند یک هلالی ستون دار مزین به کاشی هفت رنگ

نویسنده:
منبع: هنرهای صناعی اسلامی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳) 67-70

کلیدواژه‌ها: دوره قاجار کاشی هفت رنگ مکتب کاشی نگاری شیراز استاد ابراهیم میرزا عبدالرزاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۴ تعداد دانلود : ۴۲۰
کاشی های هفت رنگ قاجاری نمود بارزی از هویت تصویری هنر این دوره را به نمایش می گذارد که از نظر سبک و سیاق هنری تفاوت های عمده ای با دوران قبل از خود دارد. کاشی نگاران شیرازی در این دوره مطابق با فرهنگ عامیانه، کاشی هایی با ویژگی های خاص تولید کردند و مکتب کاشی نگاری شیراز را بنا نهادند . این مقاله به بررسی یک هلالی ستون دار مزین به کاشی نگاره کتیبه دار در حراجی بونامز لندن می پردازد و می کوشد با توجه به اسناد موجود و نیز مقایسه و تطبیق ویژگی های مشترک این اثر با آثار مشابه هم دوره در کاشی نگاره های شیراز از جمله درمانگاه نمازی، خانه صالحی و خانه عطروش مسئله انتساب زمانی، مکانی و هویت کاشی نگار آن را روشن سازد . تحقیق حاضر به روش تحقیق تحلیلی و تطبیقی با گردآوری اطلاعات بر پایه مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام یافته است . نتایج به دست آمده از یافته های پژوهش حاضر بیانگر این است که اثر مورد بررسی به لحاظ موضوعات، نقش مایه ها، رنگ بندی و شیوه رنگ گذاری ویژگی های معناداری با کاشی نگاره های مکان های مذکور دارد که مبین تعلق آن به مکتب کاشی نگاری شیراز در اواخر دوره قاجار است. همچنین بررسی کتیبه های این اثر و کتیبه های موجود دراین مکان ها روشن می سازد که هنرمند این اثر استاد ابراهیم کاشی نگاری بوده است که در شیراز فعالیت داشته و دوران حیات وی معاصر با میرزا عبدالرزاق؛ مهم ترین کاشی پز مکتب کاشی نگاری شیراز در اواخر دوره قاجار بوده است .
۵۰.

عراق در دوره حکومت مصطفی قلی خان فرّاش باشی (شعبان۱۳۰۴-ربیع الثانی۱۳۰۵ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و نهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۱۴) 32 - 71

کلیدواژه‌ها: مصطفی قلی خان فرّاش باشی ظل السلطان عراق سلطان آباد دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۹ تعداد دانلود : ۴۲۵
هدف: بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی عراق در دوره حکومت هشت ماهه مصطفی قلی خان فرّاش باشی و علل عزل او از حکومت عراق. روش/ رویکرد پژوهش : توصیفی-تحلیلی و برپایه منابع نسخ خطی، اسنادی، مطبوعاتی، و کتابخانه ای است. یافته ها و نتیجه گیری : یافته های پژوهش نشان می دهد که مصطفی قلی خان، فرّاش باشیِ ظلّ السلطان در دوره حکومت هشت ماهه خود در عراق (اراک امروزی) اقدامات بسیاری درزمینه اجتماعی و اقتصادی انجام داده است؛ ازجمله: ایجاد اطاق تحقیق؛ احیای قنات ها؛ تأمین آب از دیگر روستاها برای مردم؛ تعیین نرخ غلات و سایر اجناس با هدف تثبیت قیمت ها؛ کاهش قیمت ها در هنگام بروز بیماری در برخی بلوکات عراق؛ برگرداندن کشاورزان اراضی خالصه و احیای زمین ها؛ حل وفصل اختلافات محلی؛ و دستگیری مجرمان. درزمینه عزل ناگهانی مصطفی قلی خان از منصب فرّاش باشی و حکومت عراق و مصادره اموالش به دستِ ظلّ السلطان به دلایل زیر می توان اشاره کرد: طمع ظلّ السلطان به ثروت فرّاش باشی؛ محبوبیت فرّاش باشی نزد مردم اصفهان و عراق؛ موفق نبودن فرّاش باشی در پرداخت مالیات تعیین شده؛ و دسیسه متنفذان عراق که قدرتشان در دوران حکومت فرّاش باشی محدود شده بود.
۵۱.

بررسی نامه نگاری زنان در روزنامه ایران نو؛ با تأکید بر نگرش بافت موقعیت کلمات

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال ششم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 63 - 77

کلیدواژه‌ها: روزنامه نگاری زنان مشروطه روزنامه ایران نو بافت موقعیت کلمات دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۵ تعداد دانلود : ۴۳۱
هدف این پژوهش عبارت است ازبررسی جایگاه نگارش زنان در مطبوعات مشروطه به ویژه روزنامه ایران نو. روزنامه ای با رویکرد دموکرات در دوره مشروطه، که با چاپ مطالبی که دارای محتوای  برابری و توجه به حقوق اجتماعی زنان بوده است، زمینه را برای مطرح کردن بیشتر و دقیق تر مطالبات اجتماعی و سیاسی زنان هموارتر ساخت. در تاریخ ایران ، عصر قاجار و در آن، دوره مشروطه را می توان به عنوان نقطه گاه آغازین حضور اجتماعی زن در جامعه معرفی کرد . دوره ای که زن به مطرح کردن درخواست های اجتماعی مانند سوادآموزی، تلاش برای مشارکت سیاسی و اقتصادی، ایجاد انجمن های زنان، ایجاد مطبوعات و حق رأی می پردازند. این پژوهش به روش اسنادی و با استفاده از دو تکنیک تحلیل محتوا و بافت موفعیت کلمات، با تأکید بر دو نامه از زنان به صورت مقایسه ای از روزنامه ایران نو به عنوان یکی از مطبوعات مدافع حقوق زنان، گردآوری شده است. این تحقیق به ثمر رسیدن تلاش اجتماعی زن و احقاق حقوق اجتماعی آنان بعد از یک دهه تلاش  را نشان می دهد.     
۵۲.

آیت الله میرزا محمدرضا مجتهد و نهضت مشروطه خواهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست دوره ۴۶ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ 779 - 795

کلیدواژه‌ها: آیت الله میرزا محمدرضا انقلاب مشروطه ایران دوره قاجار کرمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۲۷۸
یکی از مهم ترین وقایع سیاسی و اجتماعی تاریخ ایران، انقلاب مشروطه است که با وجود تألیفات فراوان در این زمینه، هنوز مجهولاتی از آن باقی مانده است. یکی از این مجهولات نقش یکی از علمای کرمان به نام آیت الله میرزا محمدرضا مجتهد است که در طی مهاجرت صغری یکی از خواسته های متحصنین، بازگشت ایشان از تبعید بود. در برخی آثار مربوط به مشروطه از او نام برده شده و در مواردی از پیشگامان مشروطه معرفی شده است. هدف این مقاله بررسی عملکرد این روحانی در روند حوادث و تحولات نهضت مشروطه است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که ایشان یکی از نیروهای تأثیرگذار در تحولات مشروطه در کرمان بوده، اما برخلاف آنچه نقل شده مشروطه خواه نبوده است. نقش ایشان در انقلاب مشروطه منحصر به فرصتی است که از موقعیت فلک کردن او توسط حاکم وقت کرمان نصیب آزادی خواهان در تهران شد تا به نظام استبدادی و عین الدوله بتازند و خواهان حاکمیت مشروطه در ایران شوند.
۵۳.

بررسی روند چگونگی شکل گیری و گسترش نهاد نوین پست در دوره قاجار و پهلوی اول(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال سیزدهم تابستان ۱۳۹۷ شماره ۵۱ 105 - 122

کلیدواژه‌ها: چاپار پست دوره قاجار پهلوی اول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۸ تعداد دانلود : ۵۱۲
زمان روی کارآمدن قاجارها، هیچگونه سیستم ارتباطی منظمی در کشور وجود نداشت. کشور از یک دوره نسبتاً طولانی جنگ و کشمکش های نیروهای سیاسی برای دست یابی به قدرت، آسیب جدی دید بود و بسیاری از زیرساخت های ارتباطی شبکه حمل و نقل خصوصاً چاپارخانه ها نابود شده بود. در زمان نادرشاه، حتی سربازان شاغل در این مراکز به میدان های جنگ فراخوانده شده بودند؛ در نتیجه هیچ سازمان رسمی جهت فرستادن اطلاعات از یک بخش به بخش دیگر از کشور، حتی بین والیان و دولت مرکزی وجود نداشت. اصلاحات عمیق دامنه دار و وسیعی در خطوط ارتباطی و شبکه حمل و نقل در دوره پهلوی ایجاد شد. راههای شوسه ساخته شد بنابراین ساختمان پست مرکزی در تهران و برخی از نواحی شهری بزرگ ساخته شد. هدف پژوهش حاضر، بررسی روند چگونگی شکل گیری و گسترش نهاد نوین پست در دوره قاجار و پهلوی ایران بود. روش این پژوهش تاریخی از نوع تحلیلی است که بر پایه مطالعات و بررسی های کتابخانه ای و اسناد آرشیوی است. گردآوری داده ها پس از نقد و بررسی آنها مورد تفسیر و تحقیق قرار گرفت.
۵۴.

گزارش اخبار نجف

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۲۷ مرداد و شهریور ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۱۵۹) 91 - 96

کلیدواژه‌ها: کتاب اخبار نجف نجف در اسناد فارسی نجف در نشریات فارسی دوره قاجار دوره مشروطه علی موجانی عمادالدین خاتمی نسیم مقرت فخری حیدری روابط ایران و عثمانی معرفی کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۵ تعداد دانلود : ۲۵۵
کتاب اخبار نجف بر اساس اطلاعاتی که در اسناد و نشریات فارسی درباره اوضاع و اخبار نجف انتشار یافته، در دو مجلد در سال 1394 و توسط نشر شهر به زیور طبع آراسته شده است. جلد دوم کتاب اخبار نجف در اسناد فارسی، مربوط به فهرست توصیفی اسناد نجف بوده و بیشتر شامل روابط ایران و عثمانی در دوره قاجار است. نویسنده در نوشتار حاضر اقدام به معرفی این اثر کرده است.
۵۵.

جلوه های فرهنگ عامه در سفرنامه سه سال در آسیای ژوزف آرتور گوبینو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هفتم مهر و آبان ۱۳۹۸ شماره ۲۸ 193-218

کلیدواژه‌ها: فرهنگ عامه سفرنامه گوبینو سه سال در آسیا دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱ تعداد دانلود : ۷۰۰
هدف از این مقاله، بررسی جلوه های فرهنگ عامه در سفرنامه سه سال در آسیا نوشته ژوزف آرتور گوبینو است. نگارندگان بر مبنای روش تحلیل محتوا با بررسی گزارش گوبینو از سفر خود به ایران، اشارات گوبینو به فرهنگ عامه را در شش دسته پذیرایی و مهمان نوازی، تعارفات، آداب پوشش و انواع آن، جلوه های هنر ایرانی، ویژگی های معماری و شهرسازی ایرانی و تفکرات خرافی، بررسی و تحلیل کرده اند. نتیجه این تحقیق نشان می دهد، اگرچه گوبینو در روایت خود از سفر به ایران توانسته است با دقت در جزئیات، شرح مفصلی را از خصایل اخلاقی و عادت های رفتاری ایرانیان ارائه دهد؛ اما با این حال نمی توان تقابل میان «منِ» اروپایی و «دیگریِ» شرقی را که زیربنای تفکرات و توصیفات وی از وجوه مختلف زندگی و آداب و رسوم ایرانیان است نادیده گرفت. تقابل هایی که در ذهنیت سیاح نسبت به دیگری و آنچه به قلمرو او تعلق دارد و دنبال آن گزارش ها و توصیفات وی تأثیری مستقیم دارد.
۵۶.

فرمان های تولیت (تولیت نامه ها، نیابت نامه ها) در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و نهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۵) 148 - 168

کلیدواژه‌ها: دوره قاجار فرمان های تولیت تولیت نامه نیابت نامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۴ تعداد دانلود : ۳۱۹
هدف : فرمان های  موچود در مخزن خطی کتابخانه ملی ایران که صادرکننده آن ها محل اختلاف است از لحاظ شکل و محتوا شده بررسی  است روش و رویکرد پژوهش: این مقاله با روش سندپژوهی نوشته شده است.  یافته ها و نتیجه گیری : باز آنجا که در فقه شیعی جایگاه سلطنت عاریه ای دارد، شاهان قاجار با مجوز علمای شرع وارد حوزه وظایف و اختیارات روحانیون می شدند و در دستور و فرمان صادر می کردند. به دلیل آن که صادرکننده فرمان ها -با مشخصه های ظاهری مهر و امضای روی آن- شاهان بوده اند، این گونه اسناد در ردیف فرمان شاهان قرار داده می شوند.
۵۷.

بررسی آموزه های تعلیمی در نخستین مطبوعات تخصصی زنان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادبیات تعلیمی سال یازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴۲ 39 - 66

کلیدواژه‌ها: ادبیات تعلیمی دوره قاجار مطبوعات زنان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۳۰۶
با پیدایی انقلاب مشروطه و طرح مفاهیم جدید در حوزه فرهنگی و اجتماعی، پرداختن به مسائل تعلیمی مرتبط به زنان نیز مورد توجه قرار گرفت. از اواخر عصر قاجار شاهد انتشار نشریاتی هستیم که به صورت اختصاصی به موضوعات مربوط به آنان پرداخته اند. در پژوهش حاضر با تأکید بر نخستین نشریات تخصصی زنان که در اواخر دوره قاجار با مدیریت بانوان ایرانی انتشار یافته، مباحث و موضوعات تعلیمی و تربیتی بررسی شده است. این نشریات با بهره گیری از شیوه های گوناگون، به ویژه استفاده از آموزه های ادب تعلیمی و گونه های ادبی همچون شعر و داستان و نمایش نامه، در پی تربیت نسل جدید دختران ایرانی بودند که همسو با تحولات پدیدآمده در جامعه آن روز ایران است. آنچه در وهله اول برای نویسندگان این نشریات اهمیت داشته، تشویق بانوان به علم آموزی و کسب دانش است. در این دسته از نشریات به هیچ روی دیدگاه های برتری جویانه زنانه دیده نمی شود و شاید بتوان گفت همچنان نوعی نگاه مردسالار در این مطالب دیده می شود. مضامین تعلیمی به کاررفته در این نشریات با توجه به مسائل موجود در جامعه آن روزگار، به عنوان گام هایی ارزشمند در راستای احیای حقوق زنان در جامعه ایران به شمار می آید.
۵۸.

دیوان محاسبات و مسئله پرداخت حقوق در دوره قاجار (1327-1329ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۴ (پیاپی ۱۳۴) 129-157

کلیدواژه‌ها: دیوان محاسبات مالیه دوره قاجار مشروطیت اس‍ن‍اد ت‍اری‍خ‍ی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۶ تعداد دانلود : ۵۵۴
پرداخت حقوق کارکنان کشوری و لشکری یکی از چالش های مهم حکومت قاجار بود. افزایش روزافزون تعداد حقوق بگیران، تأخیر در پرداخت ها یا برقراری حقوق های بی محل، مسئله پرداخت حقوق را به چالشی بزرگ تبدیل کرده بود. روش های سنتی و استخدام مستشاران خارجی هیچ یک نتوانست این مشکل را حل کند. پس از مشروطیت، دولت و مجلس برای حل این مسئله سازوکارهای نظارتی مستقل ایجاد کردند تا هم از استفاده نادرست درآمدهای کشور جلوگیری کنند و هم روند پرداخت حقوق کارکنان تسریع شود. در همین راستا، دیوان محاسبات با هدف نظارت بر مالیه، به ویژه سامان دادن به اوضاع آشفته پرداخت حقوق کارکنان تشکیل شد. مسئله اصلی این پژوهش، از یک سو بررسی علت و ضرورت تشکیل دیوان محاسبات و از سوی دیگر، بررسی عملکرد آن در نحوه رویارویی با مسئله پرداخت حقوق کارکنان دولت است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تأخیر فراوان در تصویب قانون دیوان محاسبات، وجود نواقص زیاد در نظام نامه داخلی، ناتوانی در احضار صاحب جمعان و تسویه حساب آنها، نبود تخصص و تجربه در میان اعضای دیوان و گسترده بودن دامنه مسئله پرداخت حقوق، موجب ناکارآمدی دیوان محاسبات و در نهایت انحلال آن شده بود.
۵۹.

بررسی شمایل حضرت یوسف و سلیمان(ع) در بناهای شیراز

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال پنجم اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) جلد دوم 45-59
تعداد بازدید : ۱۹۸۷ تعداد دانلود : ۲۷۳۳
کاشیکاری یکی از شیوه های نقش پردازی آرمان گرایانه در تزئینات معماری سنتی ایران است. در دوره قاجار، نقشینه کردن دیوار ابنیه عمومی و خصوصی با شمایل و مضامین مذهبی جلوه ای نوین یافت. کاشی نگاران قاجار در نقش پردازی، کتب ادبی، تاریخی و مذهبی، سنت های کهن نگارگری و اسلوب های غربی را منبع الهام قرار دادند. چهره نگاری و شمایل نگاری از ائمه معصومین(ع) و پیامبران یکی از موضوعات مورد توجه و از اصلی ترین مضامین هنر دینی آن ها بود که تا به امروز هنوز ادامه دارد. از دوره صفویه تا قاجار شمایل نگاری های بسیاری در شهرهای مختلف ایران توسط هنرمندان و به دستور حاکمان یا بزرگان وقت ایجاد شد که به نوعی نقش مذهب و تاثیر قصص و آیات قرآن را نشان می دهد. در بسیاری از بناهای شهر شیراز شمایل نگاری انجام شده که شامل باغ، حمام، خانه و ... می باشد. هدف از این مقاله بررسی بناهایی است که شمایل نگاری حضرت یوسف(ع) و حضرت سلیمان(ع) در آن ها کار شده و با توجه به محدودیت بازدید از برخی خانه های بافت تاریخی متاسفانه یک خانه در بررسی این مقاله قرار گرفته است.
۶۰.

بررسی و تحلیل عملکرد کارخانه های تولید شکر در مازندران (1267تا1332ق/1850تا1914م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۴۴) 89 - 104

کلیدواژه‌ها: کارخانه شکر ساری کارخانه شکر بارفروش مازندران امیرکبیر دوره قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۱ تعداد دانلود : ۵۶۲
از نیمه دوم قرن 13ق/19م، مصرف قند و شکر در ایران افزایش یافت؛ بنابراین دولتمردان قاجار تلاش کردند با تأسیس کارخانه های صنعتی، از یک سو به نیازهای مردم در این زمینه پاسخ دهند و از سویی دیگر، مراحل صنعتی کردن تدریجی بخش های مختلف کشور و نیز وابستگی این قبیل محصولات به دولت های اروپایی را پیگیری کنند. در راستای این هدف، برای تأمین شکر مصرفی مردم، دو کارخانه تصفیه شکر در شهرهای ساری و بارفروش پایه گذاری شد. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای برای پاسخ گویی به این پرسش که عملکرد کارخانه های تولید شکر در دو شهر ساری و بارفروش و نیز سیر تغییرات تجارت این محصول در زمان حکومتگران قاجار چگونه بوده است، این فرضیه را به آزمون می گذارد: عملکرد کارخانه های مازندران در تولید شکر تصفیه شده با موفقیت نسبی همراه بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد در بسیاری از مواقع، دولت قاجار به واردات قند و شکر برای تأمین مایحتاج مردم مجبور شد؛ اما در مقاطعی، به ویژه دوره صدارت امیرکبیر، با تولید شکر در کارخانه های صنعتی و جدید مازندران، واردات این محصول برای نخستین بار کاهش محسوسی را تجربه کرد؛ همچنین این کارخانه ها در زمان هایی موفق شدند بخشی از نیاز مصرفی مردم را تأمین کنند و حتی ممکن است به صادرات فرآورده های خود دست یافته باشند.