سه سال در آسیا

هدف از این مقاله، بررسی جلوه های فرهنگ عامه در سفرنامه سه سال در آسیا نوشته ژوزف آرتور گوبینو است. نگارندگان بر مبنای روش تحلیل محتوا با بررسی گزارش گوبینو از سفر خود به ایران، اشارات گوبینو به فرهنگ عامه را در شش دسته پذیرایی و مهمان نوازی، تعارفات، آداب پوشش و انواع آن، جلوه های هنر ایرانی، ویژگی های معماری و شهرسازی ایرانی و تفکرات خرافی، بررسی و تحلیل کرده اند. نتیجه این تحقیق نشان می دهد، اگرچه گوبینو در روایت خود از سفر به ایران توانسته است با دقت در جزئیات، شرح مفصلی را از خصایل اخلاقی و عادت های رفتاری ایرانیان ارائه دهد؛ اما با این حال نمی توان تقابل میان «منِ» اروپایی و «دیگریِ» شرقی را که زیربنای تفکرات و توصیفات وی از وجوه مختلف زندگی و آداب و رسوم ایرانیان است نادیده گرفت. تقابل هایی که در ذهنیت سیاح نسبت به دیگری و آنچه به قلمرو او تعلق دارد و دنبال آن گزارش ها و توصیفات وی تأثیری مستقیم دارد.

سفرنامه ها به عنوان یکی از مهم ترین منابع شناخت «خود» در آینه «دیگری» محسوب می شوند. هنگامی که «خود» در  سفرنامه به بازنمایی «دیگری» می پردازد، همواره بخشی از واقعیت «دیگری» را به خوانندگان نشان می دهد. گزینش واژگان در جهت نگارش واقعیت به «گفت وگومندی نام گذاری» که حوزه ای از «کنش معناشناسی» است، مرتبط می شود. کنش معناشناسی، به مثابه نوعی معناشناسی، تولید معنا در زبان و فرایندهای گذر از زبان به گفتمان به واسطه انواع کنش های اجتماعی، فرهنگی و زبانی را مورد تحلیل قرار می دهد. در این راستا، بررسی «بازآرایی» در متن سفرنامه می تواند به عنوان مسئله اصلی پژوهش، روشنگر مکانیسم های خودگفت وگومندی باشد که طی آن گفته پرداز با گفتمان خود وارد گفت وگو می شود. از این رو، سفرنامه سه سال در آسیا اثر کنت آرتور دوگوبینو، نویسنده نام آشنای فرانسوی، به عنوان منبع تحقیق انتخاب گردید. هدف تحقیق، آشکارسازی ابعاد زبان شناسانه و تازه ای از شیوه معرفی «دیگری» به زبان «خود» در سفرنامه است. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن معرفی نظریه کنش معناشناسی، فرایند بازآرایی در سفرنامه گوبینو بررسی و به این پرسش ها پاسخ داده شود: چگونه بازآرایی می تواند در سطح زبانی به معرفی «دیگری» بینجامد و این موضوع تا چه حد در برقراری گفت وگوی بینافرهنگی مؤثر خواهد بود؟ نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که علی رغم گسست های چاپی و بیانی، گوبینو غالباً سعی در ایجاد تعادل میان دو جهان «خود» و «دیگری» در سطح زبانی کرده و فرایند نام گذاری را تا حد زیادی مصون از دیدگاهی نژادپرستانه و فرادستانه نگاه داشته است.