گوبینو

هدف از این مقاله، بررسی جلوه های فرهنگ عامه در سفرنامه سه سال در آسیا نوشته ژوزف آرتور گوبینو است. نگارندگان بر مبنای روش تحلیل محتوا با بررسی گزارش گوبینو از سفر خود به ایران، اشارات گوبینو به فرهنگ عامه را در شش دسته پذیرایی و مهمان نوازی، تعارفات، آداب پوشش و انواع آن، جلوه های هنر ایرانی، ویژگی های معماری و شهرسازی ایرانی و تفکرات خرافی، بررسی و تحلیل کرده اند. نتیجه این تحقیق نشان می دهد، اگرچه گوبینو در روایت خود از سفر به ایران توانسته است با دقت در جزئیات، شرح مفصلی را از خصایل اخلاقی و عادت های رفتاری ایرانیان ارائه دهد؛ اما با این حال نمی توان تقابل میان «منِ» اروپایی و «دیگریِ» شرقی را که زیربنای تفکرات و توصیفات وی از وجوه مختلف زندگی و آداب و رسوم ایرانیان است نادیده گرفت. تقابل هایی که در ذهنیت سیاح نسبت به دیگری و آنچه به قلمرو او تعلق دارد و دنبال آن گزارش ها و توصیفات وی تأثیری مستقیم دارد.

محمدعلی جمالزاده از تأثیرگذارترین چهره های ادبیات داستانی ایران بوده که این گونه ادبی را چه در سبک و چه در محتوا دستخوش تغییرات بسیاری کرده است. نوآوری های جمالزاده تا حدود زیادی در گرو تسلط او بر ادبیات اروپایی بوده است. این رابطه موضوع اصلی مقاله حاضر است که با محدود کردن حوزه مورد بحث و تعمق در آن و با تکیه بر قوانین ادبیات تطبیقی، به تأثیرپذیری مجموعه داستان یکی بود و یکی نبود جمالزاده که به عنوان نخستین مجموعه داستان کوتاه ایرانی در شکل نوین آن به حساب می آید، از مجموعه داستان های آسیایی آرتور دو گوبینو، نویسنده و دیپلمات فرانسوی، و به ویژه داستان « قنبرعلی » او می پردازد. تمامی این ویژگی ها، نویسندگان این مقاله را بر آن می دارد تا در رویکردی تطبیقی، به اثرپذیری سبکی و محتوایی مجموعه جمالزاده از داستان گوبینو بپردازند و در این میان تا حد امکان میزان اصالت عملکرد جمالزاده را نیز بررسی نمایند.

ادبیات آیینهی هر اجتماع انسانی است و توجه به سیمای زن در ادبیات هر فرهنگ میتواند گویای جایگاه زن در اجتماع خویش باشد. بررسی ادبیات متاسفانه بیانگر این مطلب است که این آیینه تصویر زیبایی از زنان به خوانندهی خود ارائه نمیدهد. این اصل در داستانهایی با ریشهی هندی بیشتر نمود پیدا میکند، چرا که آیین هندو با مردسالاری و زنستیزی همراه بوده است. هزار و یک شب نیز با ریشهای هند و ایرانی از این قاعده مستثنی نیست و این درونمایه بر نویسندگان شرقشناس نیز تاثیر گذاشته است. گوبینو از جمله شرقشناسان فرانسوی علاقمند به هزار و یک شببوده که حکایات بسیاری با درونمایههای شرقی نگاشتهاست. در مقاله حاضر سعی شده است که با تحلیل نمودهای زنستیزی در هزار و یک شبو داستانهای آسیایی گوبینو به تاثیر پذیری این نویسنده از هزار و یک شبپرداخته شود. این بررسی نشان از تشابه نمودهای زنستیزی در دو اثر یاد شده دارد.

مقاله حاضر مبانی و ریشه های تاریخی نظریه آریائی گرائی در تاریخ نگاری و تاریخ نگری برخی روشنفکران ایرانی را مورد بررسی قرار می دهد و نقش کنت گوبینو در تکوین این نظریه را بررسی می نماید. فرضیه مقاله این است که دیدگاه یاد شده ریشه در نظریات خاص کنت دوگوبینو درباره تاریخ ایران باستان داشته و از طریق عده ای از نویسندگان تا نیمه دوم سلطنت رضاشاه تداوم و تحول داشته است. هدف پژوهش این است تا به شکلی توصیفی-تحلیلی نشان دهد نگرش آریائی گرائی به تاریخ ایران، آن هم در نیمه نخست قرن نوزدهم متناسب و متناظر با اوضاع و احوال سیاسی آن دوره، و به ویژه واکنشی در برابر شکست های ایران در دو دوره جنگ با روسیه بود. همچنین نظریه آریائی گرائی اهداف سیاسی خاص خود را در دوره رقابت اروپا با روسیه برای تسلط بر ایران پیگیری می کرد. با به قدرت رسیدن نازیها در آلمان و طرح شعار آریائی گرائی، دیدگاههای گوبینو بار دیگر در تفسیر تحولات تاریخی ایران پیش از اسلام هوادارانی یافت. مقاله حاضر زمینه های تاریخی شکل گیری مکتب آریائی گرائی در تفسیر تاریخ ایران را مورد بحث قرار میدهد و تداوم و تحول آن را ارزیابی میکند و یکی از پیامدهای این نظریه یعنی انحطاط ایران را مورد بررسی قرار میدهد.

ایران و گنجینه هنر ایرانی نقش به سزایی در الهام بخشی، و آفرینش شاهکارهای متعدد در ادبیات جهان داشته است. جیمز موریه و گوبینو از نویسندگانی هستند ، که تحت تأثیر این میراث غنی به خلق آثار منحصربه فرد خود دست یازیده اند. هردو با بهرهگیری از شرایط حاکم بر جامعه ایران، مهارت شگرفی در بازتولید انگارههای شرقشناسانه و ایران شناسانه در قالب داستان داشتهاند. آثار داستانی شهیر آنان گواه این امرند. در این نوشتار برآنیم تا جایگاه ایران را « داستانهای آسیایی » و «سرگذشت حاجی  بابای اصفهانی»  از خلال این آثار بررسی کنیم، و در پی آن به نوع نگاه این دو نویسنده به جامعه ایران آن زمان پی ببریم.