مطالب مرتبط با کلیدواژه

غزنویان


۴۱.

کرامیه و غزنویان؛ فراز و فرود کرامیه

نویسنده:
منبع: تاریخ نو پاییز ۱۳۹۵ شماره ۱۶

کلیدواژه‌ها: غزنویان محمود غزنوی کرامیه ابوبکر محمد کرامی خاندان میکال

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی غزنوی روابط خارجی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : ۱۰۲۵ تعداد دانلود : ۱۸۵۴
غزنویان در ابتدا توسط کرامیه با اسلام آشنایی پیدا کرده بودند و بعد از کسب قدرت در خراسان، محمود غزنوی بنا به اهداف سیاسی و به دست آوردن مشروعیت از خلافت عباسی، رهبر فرقه ی کرّامیه درآن زمان ابوبکر محمدبن اسحاق محمشاد را به ریاست نیشابور برگزید. اما عملکرد کرامیه در مدت ریاست شان و نیز اقدامات خاندان میکالی رؤسای سابق نیشابور در تضعیف کرامیه و هم چنین بی فایده بودن کرامیه برای محمود بعد از رسیدن به اهدافش، سبب برکناری آن ها از ریاست شهر شد و این مسئله باعث کاهش قدرت کرّامیان شد تا در نهایت، در سال 488ه.ق براثر درگیری مذهبی ای که در نیشابور پدید آمد، آن ها برای همیشه از نیشابور بیرون رانده شدند. این پژوهش با شیوه ی توصیفی تحلیلی و با روش گردآوری کتابخانه ای درصدد است تا روابط کرامیه و غرنویان را تحلیل کند و هم چنین علل برکشیده شدن کرامیه به ریاست شهر نیشابور و هم چنین علل برکناری آنان را بررسی کند.
۴۲.

آسیای مرکزی زیر سلطه عرب ها و ترکان: مقایسه ای در نظام حکومت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات اوراسیای مرکزی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۴)

کلیدواژه‌ها: خلیفه سلجوقیان غزنویان عباسیان سلطان وزارت دستگاه دیوانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵۴ تعداد دانلود : ۶۲۵
از زمان ظهور اسلام در پهنه آسیای مرکزی چند نوع امپراتوری حکم رانده اند؛ امپراتوری اعراب، شامل امویان و عباسیان، امپراتوری غزنویان و سلجوقیان، امپراتوری مغولان و تاتارها، و امپراتوری روس ها. دوران اقتدار امپراتوری عباسیان بیش از یک قرن و نیم دوام نیاورد و به تدریج حکومت هایی مستقل از شرقی ترین نقاط این امپراتوری سر بر آوردند. نقش دستگاه خلافت تنها به مشروعیت بخشیدن به این حکومت ها محدود شد. در این نوشتار دستگاه دیوانی دو نوع از این امپراتوری ها، یعنی امپراتوری عباسیان و امپراتوری غزنویان و سلجوقیان بررسی و مقایسه می شود. روش پژوهش استفاده شده در این نوشتار، مراجعه به منابع دست اول، متون تاریخی و کلاسیک فارسی و پژوهش های موجود در این زمینه است. هدف نوشتار پاسخ به این پرسش است که مهم ترین وجوه تفاوت این دو امپراتوری چیست؟ ابتدا شکل روی کار آمدن امپراتوری عباسیان و دستگاه دیوانی آن، و شکل روی کار آمدن هریک از امپراتوری های غزنویان و سلجوقیان و دستگاه دیوانی آنها بررسی می شود؛ سپس به سه مورد تفاوت دستگاه دیوانی عباسیان، غزنویان و سلجوقیان(میزان تمرکز در امپراتوری، نیروی نظامی، و تعدد دیوان ها ) اشاره می شود.
۴۳.

بررسی تحلیلی حملات غزنویان به هند: از آلپتگین تا سبکتگین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال هشتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۹

کلیدواژه‌ها: هندوستان غزنویان آلپتگین سبکتگین راجا جیپال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۳۴ تعداد دانلود : ۷۲۷
آلپتگین برای جهاد در نواحی ثروتمند شمال هند، به غزنه رفت. وی نخستین کسی بود که حملاتی به قلمرو هندوشاهان انجام داد. غزنویان در دورة حکومت بوری تگین موفق شدند حکومت لویک را که مانع حمله ی آنها به هند بودند، از سر راه بردارند. سبکتگین نیز به شهرهای شمالی هند لشکر کشید و موفق شد برخی از شهرها و قلاع این مناطق را تصرف کند. راجا جیپال حاکم اصلی مناطق شمالی هند کوشید با متحد نمودن راجاهای شمال هند، از پیشروی غزنویان در این مناطق جلوگیری کند. اما سبکتگین این مقاومت ها را در هم کوبید و با عقب راندن جیپال، راه را برای حملات بعدی محمود غزنوی فراهم نمود. مقاله ی حاضر بر آن است که با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، به بررسی حملات غزنویان به هند از ابتدا تا پایان حکومت سبکتگین بپردازد. تحقیق حاضر بر محور این پرسش سامان یافته که فرمانروایان غزنوی از آلپتگین تا سبکتگین در فتح هند چه نقشی داشتند. بر این اساس، هدف مقالة حاضر تبیین نقش فرمانروایان غزنوی از ابتدای تکوین حکومت قصد جهاد در هند است که با از میان بردن حکومت لویک و عقب راندن هندوشاهان گام مهمی برای فتح هند در دورة محمود برداشتند.
۴۴.

تاریخ بیهقی و علوم و فنون نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱۹۱

کلیدواژه‌ها: جنگ تاریخ بیهقی غزنویان اصطلاحات نظامی سلطان مسعود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۰۰۱
تاریخ بیهقی عموماً به مثابه یک اثر صرفاً ادبی مورد خوانش قرار گرفته و این نوع خوانش به نادیده گرفته شدن بخشی از ارزش های آن انجامیده است. در این پژوهش، نمود مسائل مرتبط با جنگ و نظامی گری در تاریخ بیهقی مورد بررسی قرار گرفته است. مدعای اصلی نگارندگان در پژوهش حاضر این است که کتاب تاریخ بیهقی آیینه تمام-نمای جنگ و نظامی گری در دوره غزنوی است و ابوالفضل بیهقی یک تاریخ نویس صِرف نبوده؛ بلکه آگاهی کاملی از علم نظامی گری داشته است. تاریخ بیهقی از حیث توجه به جزئیات جنگ و مسائل نظامی در میان سایر کتاب های تاریخی کلاسیک نیز از جایگاهی ممتاز برخوردار است و یکی از مهم ترین دلایل این دقت در جزئیات، تأثیرپذیری بیهقی از شاهنامه فردوسی است. در این پژوهش نشان داده ایم که اندک بخش های باقی مانده از این کتاب، از اهمیت بالایی در نمایان سازی ماهیت دقیق سپاهی گری در دوره غزنوی برخوردار است. به این منظور، با توجه به شواهد متنی تاریخ بیهقی ارکان سپاه غزنوی را تبیین کرده ایم و بخش های مهم سپاه غزنوی را مورد واکاوی قرار داده ایم. هنگام مطالعه تاریخ بیهقی،گاه به اصطلاحات نظامی برمی خوریم که برای فهم کامل متن باید درک و دریافت دقیقی از آن ها داشته باشیم. هدف عمده دیگر در این مقاله، روشن سازی و توضیح مسائل نظامی به کار رفته در متن، به منظور فهم بهتر آن است.
۴۵.

بررسی پیوند های اجتماعی اصناف و پیشه وران با تصوف در دوره غزنوی

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال پنجم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: تصوف بازار غزنویان اصناف پیشه وران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۷۹ تعداد دانلود : ۷۷۴
اصناف و پیشه وران همواره از گروه های اجتماعی تاثیر گذار در تاریخ ایران بودند و روابط عمیقی با صوفیان داشتند و در دوره های مختلف تاریخی، اوضاع اجتماعی و اقتصادی تا حدودی وابسته به فعالیت این صاحبان حرف بوده است. در دوره ای از تاریخ ایران یعنی دوره ی غزنویان، اصناف زیادی فعالیت می کردند و اصناف مهم و تاثیر گذار در شهرهای بزرگ، بازارهای مخصوص به خود داشتند. در این دوره تصوف رشد زیادی کرده بود و بزرگانی مثل ابوسعید ابوالخیر در نیشابور، پایگاهی برای تمرکز پیشه وران محسوب می شد. این صوفیان برای تأمین منابع مالی خود نیازمند گروه های درآمد زا مثل اصناف بودند. پیوندهای این دو گروه یعنی اصناف، و صوفیان شامل بخش های اقتصادی و اجتماعی می شد. اصناف دوره ی غزنوی، کمک های مالی زیادی را نسبت به صوفیان داشتند و همچنین با ارج نهادن به درویشان و گروه های متصوفه، اعتبار اجتماعی آن ها را بالا برده بودند. بخشی از پیشه وران، مریدان گروه های صوفی محسوب می شدند که با استفاده از پیشه و صنعتی که در آن تخصص داشتند به مسلک تصوف و صوفیان خدمت می کردند. البته صوفیان در تحریک اصناف و پیشه وران برای تحولات اجتماعی و ضدیت با حکومت تقشی نداشتند. زیرا صوفیان با حکومت غزنوی سازش کرده بودند و حتی سلاطین غزنوی به آن ها کمک مالی می کردند و خودشان هم مرید صوفیان بودند و حکایاتی از ارادت سلاطین غزنوی به صوفیان وجود دارد.
۴۶.

پژوهشی بر تزیینات معماری دورﮤ غزنوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۳۶)

کلیدواژه‌ها: غزنویان طرح و نقش تزیینات معماری ترکیببندی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی غوری اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۲۴۸۲ تعداد دانلود : ۱۲۰۲
وجود بناهای تاریخی غزنویان در مناطقی مانند غزنه، لشکری بازار و بلخ که برخی به شکل نیمه مخروبه باقی مانده است یا نام آنها در منابع تاریخی و ادبی معتبر درج شده است، همگی نشان دهندﮤعظمت این تمدن، به ویژه در خلال سال های حکومت سلطان محمود (378تا421ق/988تا1030) و فرزندش مسعود (421تا432ق1030تا1040/م) است. این فعالیت های چشمگیر عمرانی در ساخت مناره ها، کاخ ها، مدرسه ها، مسجدها، باغ ها و بناهای تدفینی با آرایه های متنوع و زیبا تجلی کرده اند و بر اهمیت تزیینات معماری در آراستن بناهای دورﮤ مذکور تأکید می کنند؛ ازآن جمله باید به کاربرد گستردﮤ حجاری هایی با مرمر (رُخام)، آجرکاری های متنوع با تکنیک تراش و قالبی، کاشی های یک رنگ با نقوش برجسته، دیوارنگاره ها، گچ بری ها و آثار چوبی در تزیینات معماری اشاره کرد که از میزان علاقه مندی و تسلط هنرمندان این دوره تاریخی نشان دارند؛ بنابراین معرفی انواع این تزیینات و نحوﮤ کاربرد آنها در بناهای برجای مانده از دورﮤ غزنوی، هدف این مقاله است. درواقع مقاله درصدد پاسخ گویی به چیستی نقوش گیاهی و هندسی و کتیبه ها و ترکیب بندی های به کاربرده شده در این تزیینات است. روش یافته اندوزی با استناد به منابع مکتوب و سایت های معتبر اینترنتی بوده است که به روش تاریخی توصیفی به انجام رسیده است. ﻧﺘیﺠﮥ مطالعات نشان می دهد در تزیینات مذکور، طرح ها و نقش ها شامل انواع کتیبه های ظریف به خط کوفی و قلم نسخ، نقوش نمادین (قندیل)، آرایه های گیاهی موزون و درهم تنیده (اسلیمی و ختایی)، نقوش هندسی همچون گره های شش و هشت و پیلی، انواع جانوران و پرندگان مانند اسب، فیل، شیر، عقاب و...، نقش انسان و موجودات ترکیبی با موضوعاتی نظیر ﺻﺤﻨﮥ نبرد، بزم و ردیف حیوانات در حال حرکت است. این تزیینات بیشتر در کادرهای محرابی شکل، قاب بندی های مُداخل و هندسی و حاشیه ها، ترکیب و تکرار شده است.
۴۷.

عوامل دیرپایی دوران حکومت غوریان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۳۶)

کلیدواژه‌ها: سلجوقیان ماندگاری غزنویان خوارزمشاهیان غوریان شنسبانیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۱۶ تعداد دانلود : ۸۲۶
قدرت سیاسی غوریان با دوران حکمرانی خاندان شنسبانیه شناخته شده است. این خاندان دست کم از سال 401تا612ق/1011تا1215م حکومت کردند و پس ازآن نیز برای سال های طولانی، بازماندگان آنها در شبه قارﮤ هند حکومت کردند. این بررسی پژوهشی توصیفی تحلیلی در حوزﮤ مطالعات تاریخی، کتابخانه ای، است. هدف پژوهش نیز شناخت و ارزیابی عوامل طولانی بودن قدرت سیاسی و نظامی غوریان و دیرپایی استقرار سیاسی آنان در سرزمین های شرقی خلافت اسلامی است. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد این عوامل در وجوه مختلف و به نوﺑﮥ خود هریک در پایداری طولانی مدت حکومت غوریان سهم داشته اند. توان دفاعی و تهاجمی غوریان، موقعیت و گسترﮤ جغرافیایی، محبوبیت نسبی خاندان شنسبانی در میان غوریان، توان مالی و اقتصادی غوریان، اسلام آوردن غوریان، حمایت خلافت عباسی از غوریان، حکومت خانوادگی ﺳﻠﺴﻠﮥ غوریان، وجود مراکز چندگاﻧﮥ حکومت و اوضاع سیاسی پیرامونی از مهم ترین این عوامل بودند.
۴۸.

غنائم هند و کاربردهای آن در اقتصاد غزنه عصر غزنوی

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال پنجم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: اقتصاد تجارت غزنویان غزنه غنائم هند

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی غزنوی اقتصادی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی غزنوی روابط خارجی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان شبه قاره هند
تعداد بازدید : ۱۱۶۷ تعداد دانلود : ۱۱۹۴
یکی از مهم ترین انگیزه های سلاطین غزنوی از حمله به هند کسب غنیمت بود. به منظور دست یابی به این هدف از زمان سبکتگین حملاتی به این سرزمین آغاز شد که کمابیش تا پایان عمر دودمان غزنوی ادامه داشت. در نتیجه این حملات غنائم فراوانی به دست آمد که نقش بسیار مهمی در رونق اقتصادی شهر غزنه ایفا نمود. بکر بودن موضوع حاضر، نقش مهم غنائم هند در اقتصاد غزنه به همراه لزوم انجام پژوهش های اقتصادی در تحقیقات جدید بر اهمیت این موضوع می افزاید. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی متکی بر متون تاریخی، جغرافیایی و ادبی و با هدف بررسی برخی از مهم ترین فتوحات غزنویان در هند و تأثیر غنائم ناشی از آن بر ساختار اقتصادی شهر غزنه در نهایت بدین نتیجه رسیده که غزنویان بنا به انگیزه های مختلفی ازجمله کسب غنیمت به هند حمله کردندکه درنتیجه آن غنائم فراوانی به ویژه در عصر اول حکومت این خاندان به دستآمد؛ و بخشی از این غنائم در کنار سایر مؤلفه های اقتصادی در جنبه های مختلفی از جمله تجارت برده و ضرب مسکوکات به رونق اقتصادی غزنه کمک کرد.
۴۹.

بررسی ساختار هنری فتح نامه های منظوم با تکیه بر فتح نامه های دوره غزنوی

نویسنده:
منبع: علوم ادبی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۰

کلیدواژه‌ها: غزنویان عنصری محمود غزنوی فتح نامه فتح سومنات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۵ تعداد دانلود : ۸۱۱
«فتح نامه از انواع مکاتیب دیوانی و جزء نامه های بسیار مهم و باارزش(تاریخی، سیاسی و اجتماعی) است که حاکی از شرحِ «فتح» و «پیروزی» سپاهی بر سپاه دیگر است. این نوع از مکاتبات، شرحِ «تحقّق موهبت الهی»، «شکست دشمن» و «گزارش چند و چون وقایع» از سوی لشکر پیروز به مافوق (پادشاه یا خلیفه) است. فتح نامه های منظوم زمینه ای برای به رخ کشیدن نیروی تهاجمی و توانایی نظامی است و از اهداف آن می توان به ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان، تخویف مخالفان، ایجاد اشتهار برای ممدوحان و ... اشاره کرد. فتح نامه های منظوم دارای ساختاری کمابیش یکسان است که در کامل ترین صورت آن می توان چنین تقسیم بندی نمود: 1. تمهیدات 2. علل مبادرت به جنگ 3. وصف مسیر لشکرکشی 4. وصف حصار و قلعه های دشمن و میدان کارزار 5. حصول پیروزی و وصف قلعه های بلاد مفتوحه 6. بازگشت از جنگ و ذکر غنائم حاصل از جنگ و تهنیت گویی. از آنجایی که در دوره غزنوی(خصوصاً محمود) فتح نامه های قابل توجهی سروده شده و تا قرن ها مورد تقلید شاعران بوده است در این مقاله تلاش بر آن است تا ساختار هنری فتح نامه های منظوم را با توجه به اشعارِ شاعرانِ دربار غزنوی مورد بررسی قرار بدهیم.»
۵۰.

وقف در خراسان و ماوراءالنهر؛ از پیدایش سامانیان تا پایان غزنویان (279 429ق)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۷۲) 77 - 114

کلیدواژه‌ها: وقف خراسان سامانیان غزنویان ابن سبیل مدارس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۱ تعداد دانلود : ۵۸۱
در سده سوم و چهارم هجری، منطقه خراسان و ماوراءالنهر که تحت سیطره سلسله سامانی و بعد از آن غزنوی قرار داشت، دوران پُررونق فرهنگی، علمی و اقتصادی را پشت سر می گذاشت. علاوه برمؤلفه های مختلف، سنّت وقف در بسترسازی این جریان مؤثر واقع گشت و عاملی اثربخش در امور مختلف مردم خراسان به شمار می رفت. حال با توجه به تحولات جامعه خراسان در دوره مورد بررسی، موارد مصرف وقف عمدتاً در جهت کدام یک از تحولات جامعه مورد استفاده و در اولویت قرار می گرفت؟ سنّت وقف توسط کدام گروه های اجتماعی اجرا می شد؟ این پژوهش، سعی دارد با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، نقش وقف را در دوره مزبور مورد بازکاوی قرار دهد. یافته ها نشان می دهد که وقفیات عمدتاً در سه محور: اقتصادی، اجتماعی و علمی مورد مصرف قرار می گرفت و همه گروه ها در عمل وقف سهیم بودند؛ ولی با این حال، گروه های وابسته به حاکمیت به دلیل انگیزه های سیاسی، اجتماعی و بضاعت مالی، در عمل وقف سهم بیشتری داشتند.
۵۱.

بررسی تاریخی نقش اجتماعی سیاسی ابوسعید ابوالخیر در خراسان عصر غزنوی و سلجوقی در متون ادبی عرفانی، با تأکید برکتاب اسرار التوحید(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۷۲) 291 - 318

کلیدواژه‌ها: ابوسعید ابوالخیر اسرار التوحید تصوف خراسان غزنویان سلجوقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴۰ تعداد دانلود : ۶۴۶
ابوسعید ابوالخیر (357 440ق)، از جمله مشایخ متصوفه مکتب خراسان است که به دلیل نقش نمایی در عرصه های عرفان عملی از یک سو، و حضور گسترده در عرصه های تربیتی و اجتماعی از دیگر سو، توجه متون ادبی و عرفانی را معطوف به بیان کرامات خود ساخته است. بدون شک، نقش وی در خلال رخدادهای قرون چهارم و پنجم هجری قمری، در ایجاد همگرایی جامعه با تصوف بی بدیل و منحصر به فرد است؛ اما به نظر می رسد، برخی متون ادبی و عرفانی چون اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید که به قلم یکی از نوادگان او به نام محمدبن منور (وفات پس از570ق) و درباره زندگی و اقوال و احوال شیخ به نگارش درآمده، در ذکر ارتباط شیخ با سران حکومت غزنوی و سلجوقی، راه اغراق پیموده اند. مقاله حاضر، نقش اجتماعی و سیاسی ابوسعید در خراسان عهد غزنوی و سلجوقی را از طریق مقایسه مطالب مندرج در اسرار التوحید با منابع تاریخی هم عصر او بررسی کرده است.
۵۲.

کرامیان و اوضاع اجتماعی خراسان در دوره غزنویان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ 171 - 198

کلیدواژه‌ها: حنفیان خراسان شافعیان شیعیان غزنویان کرامیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴۸ تعداد دانلود : ۶۷۵
فرقه کرامیه که از سده سوم هجری پدیدار شد، در دوره غزنویان، تحت تأثیر عواملی چند، رشد کرد و در حیات اجتماعی خراسان تأثیر گذاشت. در این مقاله ضمن بازکاوی دلایل و عوامل رشد کرامیه، پیامدهای اجتماعی حضور آنها در خراسان در دوره غزنویان بررسی شده است. پایگاه اجتماعی کرامیان و بحران مشروعیتِ حکومت غزنوی در ابتدای قدرت یابی آن سلسله، زمینه همکاری میان کرامیان و غزنویان را فراهم ساخت. پیشوایان کرامی با استفاده از نهادهای اجتماعی آموزشی نظیر مدرسه و خانقاه، به تبلیغ مذهب خود پرداختند و با انتشار عقاید خود در میان بازرگانان، پیشه وران و کارگزاران حکومتی، عملاً نظام قشربندی اجتماعیِ خراسان را در هم شکسته و برای تصاحب منابع اقتصادی و اجتماعی و دست یابی به مناصب اداری به رقابت با پیروان سایر مذاهب و گروه های متنفذ در خراسان پرداختند؛ این رقابت موجب شکل گیری نخستین محنه مذهبی در تاریخ خراسان شد.
۵۳.

بازشناسی نقش و جایگاه غلامان سرایی در ساختار قدرت غزنویان بر اساس تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۷۵

کلیدواژه‌ها: غلامان سرایی تاریخ بیهقی غزنویان غلامان خاصه وثاقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۷
موضوع غلامان و نقش آنها در مسایل سیاسی و اجتماعی، از موضوعات مطرح دوره غزنویان است. در تاریخ بیهقی که از جمله منابع ارزنده و موثق پژوهش در این دوره است، از غلامان و بویژه گروهی از آنها که «غلامان سرایی» نامیده شده اند، بسیار سخن گفته شده اما تابحال تعریف درست و دقیقی از این غلامان به دست داده نشده است. تعاریف فرهنگ ها در این زمینه، نادرست و یا نارساست و بیشتر شارحان تاریخ بیهقی نیز از کنار این موضوع به سادگی گذشته اند.این مقاله کوشیده است تصویر دقیق تری از این گروه غلامان و نقش آنها در دربار غزنویان ارایه و از این طریق هم به اصلاح تعاریف فرهنگ ها و شرح های تاریخ بیهقی کمک کند و هم گوشه دیگری از چگونگی ساختار قدرت سیاسی در دوره غزنویان را روشن نماید.
۵۴.

بررسی اندیشه عطار در باب معرفت و تطبیق آن با آراء گنوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۷۵

کلیدواژه‌ها: غلامان سرایی تاریخ بیهقی غزنویان غلامان خاصه وثاقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۹ تعداد دانلود : ۵۸۸
آیین گنوسی درحقیقت کیشی عرفانی است که هرچند در دامان مسیحیت پرورش یافت، اما نمی توان آن را آیینی تنها مسیحی دانست. این آیین، نحله های گوناگونی از جمله: مانویت، صابیین مندایی، طریقه شمعون، والنتین، بازیلیدیس، مرقیون و... را شامل می شود. گنوسیان دارای دیدگاه های ثنوی بودند و این جهان را آفریده خدای شر می دانستند. پایه و اصل اساسی عقاید گنوسی این نکته است که روح انسان در این دنیا اسیر است و راه نجات و رهایی او دستیابی به گنوس یا همان معرفت نجات بخش است که توسط فرستادگان الهی و منجیان آسمانی برای انسان به ارمغان آورده می شود و راه کسب این گونه معرفت قلب است نه عقل. این عقیده در عرفان اسلامی نیز یکی از مهمترین و اساسی ترین نکات بشمارمی رود و مشابهت فراوانی در دیدگاه معرفت شناسانه گنوسی و اسلامی وجود دارد. در آثار شاعران بزرگ عارف همچون عطار می توان نشانه هایی از عقاید گنوسی یافت که از جمله این عقاید دیدگاه عطار نسبت به معرفت است.
۵۵.

پوشاک، فرهنگ و کارکردهای آن در تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال هفدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 109 - 135

کلیدواژه‌ها: پوشاک غزنویان تاریخ بیهقی ابوالفضل بیهقی نقش پوشاک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۸۵ تعداد دانلود : ۷۹۷
آشنایی با فرهنگ هر جامعه، نیازمند مطالعه و بررسی پدیده های اجتماعی و فرهنگی آن جامعه است. پوشاک یکی از مهم ترین آن پدیده های فرهنگی است و از زوایای مختلف اجتماعی، هنری، فرهنگی، مذهبی و ... قابل بررسی است. منظور از پوشاک مجموعه جامه ها و وسایلی است که انسان به خود می پوشاند تا نیازهای مختلف خود را در مقابل عوامل طبیعی و اقلیمی با آن برطرف کند. پوشاک در اصل تن پوشی در مقابل آسیب های طبیعی بوده، اما در طی زمان، وسیله ای برای ابراز سلیقه و تشریفات دیگر شده است. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که پوشاک، چه نقش و کارکردهایی در تاریخ بیهقی داشته است. باتوجه به این که عصر غزنویان ، یکی از دوره های مهم تاریخ ایران است؛ با استفاده از پوشاک این دوره می توان به بسیاری از مطالب و ناگفته ها، در این دوره پی برد. برای این پژوهش از متن تاریخ بیهقی و برای تحلیل آن، از متون تاریخی دیگر نیز، کمک گرفته شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد پوشاک، در آن دوران، بسیار حائز اهمیت بوده و بیهقی از پوشاک و توصیفات آن به عنوان یک ابزار برای بیان گفته های خود استفاده می کند، پوشاک کارکردهای بسیاری از جمله سیاسی، مذهبی، اجتماعی و فرهنگی داشته است.
۵۶.

بررسی تاثیر تضعیف نظم اجتماعی در برآمدن دولت نظامی غزنوی براساس جامعه شناسی نظم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۶)

کلیدواژه‌ها: نظم اجتماعی نظامیان غزنویان سامانیان دوره میانه خراسان و فرارود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۳ تعداد دانلود : ۳۱۱
در این نوشتار به صورت موردی به پژوهش در مورد وضعیت جامعه عصر میانه در سده چهارم هجری پرداخته و نسبت بین ارتقای نقش نظامیان در برقراری نظم اجتماعی را مورد بررسی قرار می دهیم. بررسی تاریخی متون این دوران با رویکرد جامعه شناسی نظم نشان می دهد- برخلاف تصور رایج دولت- محور از مفهوم امنیت در مطالعات عصر میانه- که در سده چهارم ه .ق با تشدید فرایند تفکیک و تکثیر گروه بندی های اجتماعی و «ماهای»مختلف و همچنین وجود اختلالات اجتماعی گوناگون در جغرافیای شرقی جامعه اسلامی، برقراری نظم اجتماعی و امنیت با مشکلات فراوانی روبه رو شد. با افزایش تنش ها و دسته بندی های گوناگون اجتماعی، توانایی بسیج، تمرکز قدرت و حقانیت دولت رو به کاهش گذاشت. در این شرایط گروه های نزدیک به قدرت برای برقراری نظم بیرونی در جامعه به رقابت و حتی مبارزه مسلحانه با یکدیگر پرداختند. این فرایند که به سقوط سامانیان و روی کار آمدن غزنوی منتهی شد و شرایط را برای برقراری نظم بیرونی در جامعه مهیا کرد.
۵۷.

بحران اقتصادی غزنویان و تاثیرآن بر بی ثباتی نظم سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۴ (پیاپی ۸۲)

کلیدواژه‌ها: بحران اقتصادی غزنویان بی ثباتی سیاسی خراسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۶ تعداد دانلود : ۶۰۸
غزنویان (360 431ق) از حکومت های دوره میانه با خاستگاه غلامی بودند که پس از برانداختن ولی نعمتان خود در شرق ایران به حکومت رسیدند. مالیات و خراج از منابعِ متعارف و سنتیِ اقتصاد این حکومت بود و از آن جایی که اقطاع داری به علت داشتن عوارض سیاسی هیچ گاه مورد توجه سلاطین غزنوی قرار نگرفت، دست یابی به غنایم هند به منبع درآمد لایزال این سلسله بدل شد که گرچه با تامین مخارج جاری حکومت، ارتش بزرگ و حرفه ای آنها را پیوسته فعال نگه می داشت، اما این غنایم، فیل ها و بردگان، بازخورد قابل انتظار را در تولید، توسعه و رونق اقتصادی غزنویان ایجاد نکرد و مسکوکات فراوان نیز با افزایش نقدینگی، ایجاد تورم و گرانی را رقم زد. در این مقاله به تاثیر لشکرکشیِ هند بر ایجاد قدرت گیری های مالی نهاد سپاه پرداخته ایم که چگونه آنها را از جنگجویان جسور و چابک به طبقه ای مرفه و عافیت طلب بدل کرد. این انحطاط سیاسی و اخلاقی موجب شد آنها با تحرکات ترکمنان درخراسان، دچار شکست پیاپی شوند و با غارت ایشان، توان مالی و نظامی خود را از دست بدهند. رعایای غزنوی نیز که پیش از این به دلیل لشکرکشی به هند، بارها طعم فشارهای مالیاتی را چشیده بودند، با دریافت مالیات های سنگین ایشان و پیدایش قحطی، رویکردی بی طرفانه یا حتی جانبدارانه نسبت به ترکمنان یافتند تا جایی که شکست نهایی غزنویان در نبرد دندانقان رقم بخورد.
۵۸.

ظهور و سقوط طغرل کافرنعمت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴۱) 93 - 109

کلیدواژه‌ها: غزنویان عبدالرشید طغرل کافرنعمت سلجوقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۵ تعداد دانلود : ۲۴۲
سلطان عبدالرشیدبن محمود یکی از سلاطین غزنوی است که در سال 441ق/1050م در غزنه بر اریکه قدرت تکیه زد؛ اما از آنجا که برای اداره قلمرو امپراتوری غزنوی قدرت لازم را نداشت، در مدت زمان اندکی با بحران و مشکلات عدیده ای مواجه شد و پس از دو سال، با شورش طغرل کافرنعمت، دوران حکومت او به پایان رسید. نگارنده در این جستار می کوشد تا حد امکان از زوایای تاریکِ قتلِ عبدالرشید بن محمود به دست غلام سپهسالارش، به نام طغرل، پرده برگیرد. در منابع و پژوهش های دوران غزنوی از طغرل با نام هایی همچون کافرنعمت، مخذول و غاصب یاد شده است؛ اما ماهیت اصلی این غلام سپهسالار همچنان پوشیده مانده و در هاله ای از ابهام فرو رفته است؛ همچنین علت های شورش او علیه ولی نعمتش نیز روشن نشده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای در پی یافتن پاسخ هایی مناسب برای این پرسش هاست که طغرل غلام کدام سلطان غزنوی بوده است؛ همچنین حکومت طغرل چند سال طول کشیده است. یافته های پژوهش حاکی از این نکته است که برخلاف تصور برخی از منابع، طغرل غلام سلطان محمود بوده و بعدها در دوران جانشینان سلطان مسعود هم در دربار غزنویان حضور داشته است. افزون بر این، براساس داده های تاریخی، دوران حکومت او بیش از آن مدتی است که منابع ذکر کرده اند.
۵۹.

جغرافیای تاریخی قهستان (از طاهری تا سلجوقی)

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال سوم تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۷) 5 - 36

کلیدواژه‌ها: قهستان طاهریان صفاریان سامانیان غزنویان سیمجوریان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۸ تعداد دانلود : ۴۲۱
قهستان در جغرافیای تاریخی ایران هویتی مشخص در پیوند با خراسان بزرگ دارد، این منطقه در طی قرون سوم و چهارم هجری همزمان با به قدرت رسیدن حکومت های متقارن نظیر طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان از اهمیت فراوانی برخوردار بود و بین این حکومتها یکی پس از دیگری دست به دست می شد. از ویژگی هایی که باعث جذابیت قهستان برای نهضت های ضد خلافت عباسی بود، وجود موقعیت های جغرافیایی خاص (بین سیستان و خراسان) و وجود گروه های اجتماعی (عیاران، مطوعه و...) و گروه های مذهبی مختلف (مسلمانان، یهودیان، مسیحیان و...) در این منطقه بود. به لحاظ استراتژیکی این منطقه بسیار مهم بوده و خواستگاه عالمان و دانشوران بسیاری نیز بوده است. هدف از این تحقیق، بررسی جغرافیای تاریخی قهستان و وضعیت سیاسی ،اجتماعی و مذهبی  آن همزمان با حکومتهای متقارن می باشد که با روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای مورد واکاوی قرار می گیرد.
۶۰.

ابزارهای مورد استفاده در مجازات مجرمان در ایران سده های میانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴۲ 29-60

کلیدواژه‌ها: ابزارهای مجازات ایران سده های میانه شیوه های مجازات غزنویان سلجوقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۶ تعداد دانلود : ۸۴۷
قبایل صحراگردی که در سده های میانه به ایران سرازیر شدند و چندی بعد به حکومت رسیدند، به رغم ادّعای حمایت از شریعت و پاسداشت آن،در عمل و در عرصه تعامل با دیگران، به آموزه های اسلام دایر بر حفظ حقوق دیگران و بویژه مخالفان پایبند نماندند. گفتنی است که این رویکرد فقط از سوی آنان اتّخاذ نشد و گروه های رقیب و سایر بازیگران عرصۀ سیاست نیز عملا چنین رویه ای در پیش گرفتند و بر این اساس، حجم عظیمی از ابزارهای مجازات در منازعات سیاسی مذهبی ایران آن زمان به کار رفت. از اینرو این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش اصلی است که چرا و چگونه این ابزارها برای مجازات افراد مجرم و غیر مجرم به کار رفت؟ نویسندگان برای پاسخگویی به این پرسش بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، در وهله نخست نوع و چگونگی کاربرد ابزارهای مجازات را واکاوی نموده و سپس میزان انطباق آنها را با آموزه های شریعت و چرائی به کار گیری آنها را در دوره مورد بحث، بررسی کرده اند.