کرامیان و اوضاع اجتماعی خراسان در دوره غزنویان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فرقه کرامیه که از سده سوم هجری پدیدار شد، در دوره غزنویان، تحت تأثیر عواملی چند، رشد کرد و در حیات اجتماعی خراسان تأثیر گذاشت. در این مقاله ضمن بازکاوی دلایل و عوامل رشد کرامیه، پیامدهای اجتماعی حضور آنها در خراسان در دوره غزنویان بررسی شده است. پایگاه اجتماعی کرامیان و بحران مشروعیتِ حکومت غزنوی در ابتدای قدرت یابی آن سلسله، زمینه همکاری میان کرامیان و غزنویان را فراهم ساخت. پیشوایان کرامی با استفاده از نهادهای اجتماعی آموزشی نظیر مدرسه و خانقاه، به تبلیغ مذهب خود پرداختند و با انتشار عقاید خود در میان بازرگانان، پیشه وران و کارگزاران حکومتی، عملاً نظام قشربندی اجتماعیِ خراسان را در هم شکسته و برای تصاحب منابع اقتصادی و اجتماعی و دست یابی به مناصب اداری به رقابت با پیروان سایر مذاهب و گروه های متنفذ در خراسان پرداختند؛ این رقابت موجب شکل گیری نخستین محنه مذهبی در تاریخ خراسان شد.