بهاره تقوی نژاد

بهاره تقوی نژاد

مدرک تحصیلی: استادیار گروه صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۴ مورد.
۱.

بررسی نقوش گیاهی در تزئینات گچ بری طاق نمای گنبد خانه مسجد جامع هفتشویه اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره تابستان ۱۴۰۳ شماره ۷۰ 57 - 71

کلیدواژه‌ها: مسجد جامع هفتشویه تزئینات گچ بری نقوش گچ بری ایلخانی نقوش گیاهی تزئینات طاق نمای گنبد خانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۸
مسجد جامع هفتشویه در ورودی روستای هفتشویه از منطقه قهجاورستان در شمال شرقی شهر اصفهان واقع شده است. این مسجد عصر سلجوقی به دلیل آسیب های بسیار در سده هشتم هجری قمری موردبازسازی کلی قرار گرفت که در این میان بیشتر به ظاهر بنا توجه شد تا به استحکام آن، درنتیجه اکنون با یک بنای نیمه مخروبه روبه رو هستیم. از تزئینات گچ بری بر جامانده در این بنا می توان به محراب و بخشی از طاق نمای جبهه غربی گنبد خانه اشاره کرد. هدف این پژوهش شناخت ویژگی های بصری نقوش گیاهی آرایه های گچی موجود در طاق نمای ضلع غربی گنبد خانه مسجد جامع هفتشویه است. در راستای دستیابی به هدف پژوهش، پرسش اصلی این است که 1. ویژگی های تزئینات نقوش گیاهی طاق نمای گنبد خانه این مسجد چیست؟ 2. پرکاربردترین نقوش به کاررفته کدام است؟ این پژوهش توصیفی-تحلیلی به شیوه ی کتابخانه ای در بخش نظری و به شیوه میدانی در بخش عملی انجام گرفته و روش تجزیه وتحلیل اطلاعات کیفی است. نتایج مطالعات نشان داد نقوش اسلیمی دارای انواع تک قوس، دو قوس و سه قوس بوده که با سه نوع تزیین شامل طرح هندسی، شیارهای منحنی هلال مانند و طرح بادبزنی در دو ساختار سر اسلیمی به شکل بادامچه و بدون شکل بادامچه کارشده است. نقشمایه گل شش پر نیز در انتهای قوس های اسلیمی و یا به صورت مجزا همچون زوائد روی بندها قابل مشاهده می باشد و نوار تزئینی با طرح کنگره دار شانه عسلی به عنوان تزیین در نقوش استفاده شده است. روش مرسوم قرینه سازی در طراحی موردتوجه نبوده و هنرمند بیشتر از روش بی قرینگی بهره برده و تلاش دارد تا تعادل و توازن طرح را با اعمال ارزش های بصری در نقشمایه ها حفظ کند. نقشمایه ها در کتیبه به بهترین شکل با یکدیگر در تعامل هستند و به موقعیت ها، کمبودها و کنش های یکدیگر پاسخ می دهند.
۲.

تحلیل روایت شناسانه به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه بایسنقری بر مبنای نظریه ژرار ژنت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۲۹ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ 73 - 84

کلیدواژه‌ها: روایت شناسی نگارگری شاهنامه بایسنقری داستان ضحاک ژنت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۳۰
روایت شناسی یکی از روش های تحلیل روایت است. نظریه پردازانی در زمینه روایت شناسی به تحقیق پرداخته اند از جمله آنها می توان به ژرار ژنت اشاره نمود. از نظر ژنت برای تحلیل روایت پنج عامل وجود دارد: تداوم، بسامد، نظم که به زمان مربوط می شوند و دو عامل دیگر وجه و لحن هستند. هدف از این پژوهش، انطباق روایت تصویری به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه بایسنقری بر اساس  عوامل تحلیل کننده  روایت در نظریه ژنت است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و گردآوری مطالب کتابخانه ای است. براین اساس این سؤال مطرح است که چگونه نقاش داستان ضحاک را بر اساس تصویر، روایتگری نموده است؟ عناصر روایت در نظریه ژنت چگونه با روایت تصویری نگاره منطبق می شود؟ از نتایج تحقیق چنین برمی آید که باتوجه به تفاوت های ساختاری میان متن کلامی و متن تصویری برای نگارگر این امکان وجود نداشت که همچون شاعر از پیوستگی تصویر برای نشان دادن رخدادها استفاده کند؛ بنابراین نگارگر تلاش کرده بود تا توالی زمان رخدادها را شکسته و با پیوند دو یا چند رخداد یک تصویر را به نمایش بگذارد. همچنین با مداخله در مواردی چون زمان و وجه، نقش مخاطب را پررنگ تر کرد. می توان گفت نقش نگارگر در لحن به مثابه بیان تصویری پررنگ تر بوده و به عنوان دانای کل عمل کرده است.
۳.

تطبیق تزئینات سردرِ برج های مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی دوره ۶ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۱) 39 - 49

کلیدواژه‌ها: تزئینات معماری دوره سلجوقی بناهای آرامگاهی برج مدور مراغه سه گنبد ارومیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۷۷
برج مقبره های ساخته شده در دوره سلجوقی را می توان یکی از شاهکارهای آجرکاری در این دوره به شمار آورد که به لحاظ تکنیک و تنوع طرح های اجرایی، قابل تأمل است و به نوعی بر تکامل این گروه از تزئینات در قرن ششم هجری دلالت دارد. الب ته آجرکاری ها گاه با تزئینات دیگری از قبیل گچ بری و کاشی های تک رنگ نیز همراه بوده است که این هم نشینی را می توان در برج مدوّر مراغه (563 ه.ق) و سه گنبد در ارومیه (580 ه.ق) به خوبی مشاهده نمود. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال است: ویژگی تزئینات آجرکاری و گچ بری سردرِ دو برج مقبره مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه به لحاظ انواع طرح ها و نقوش، چیست و چه تفاوت ها و شباهت هایی وجود دارد؟ هدف این پژوهش معرفی و مستندنگاری ویژگی های تزئینات به کا رفته در دو بنای مذکور و هم چنین مقایسه تزئینات آجرکاری و گچ بری سردرِهای برج های مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه است. پژوهش حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی، تزئینات سردرِهای برج های مدوّر مراغه و سه گنبد ارومیه را مورد مطالعه قرار داده و روش گردآوری اطلاعات نیز با استناد به منابع مکتوب و پژوهش های میدانی بوده است. یافته ها حاکی از آن است که در این دو بنا (پلان مدوّر)، تأکید عمده بر سردر و نمای ورودی است و در این بخش، از تزئینات متنوع آجرکاری و تلفیق آجر وگچ استفاده شده است. کاربرد کتیبه هایی به خط کوفی در پیشانی طاق نماها و استفاده از تزئینات هندسی (گره) در حاشیه اصلی دورتا دور سردر، از دیگر ویژگی ها و مشابهت های این دو برج مقبره به شمار می رود اما کمیت و کیفیت این نقوش هندسی و تکنیک های اجرایی آن ها با یکدیگر تفاوت هایی دارد.
۴.

مطالعه تطبیقی آرایه های معماری فضای میانسرای خانه های اواخر دوره قاجار (1304- 1260ه.ش) و پهلوی اول شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی هنر سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۶ 1 - 17

کلیدواژه‌ها: آرایه های فضای میانسرا آرایه های خانه های اواخر قاجار شیراز آرایه های خانه های پهلوی اول شیراز انواع آرایه های معماری مطالعه تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷ تعداد دانلود : ۳۸
آرایه های معماری در جداره میانسرای خانه های شیراز با داشتن تنوع بسیار در نوع و کاربرد هر یک از عناصر آن، روح متفاوتی را به فضا داده است. در این فضا از انواع تکنیک های گچ بری، کاشی کاری، کارهای چوبی، سنگی و آجرکاری متناسب با نقش عملکردی هر جز استفاده شده است. در گذر از دوره قاجار و رسیدن به دوران پهلوی اول علاوه بر تغییر در نحوه ساخت بنا و معماری میانسرا، تحولاتی نیز در شکل و ساخت آرایه های معماری حادث شده است. پرسشی در اینجا مطرح می شود که شباهت ها و تفاوت های آرایه های معماری فضای میانسرای خانه های اواخر دوره قاجار و پهلوی اول شیراز در چیست؟ نحوه و نوع آرایه ها به چه صورت بوده است؟ در این مقاله با مقایسه آرایه های فضای میانسرای خانه های اواخر دوره قاجار و پهلوی اول شیراز سعی در پیدا کردن شباهت ها و تفاوت های هر جز از آرایه های معماری را دارد که به وسیله آن می توان به نحوه تغییرات در طول این زمان پی برد. با مطالعه و تحقیق در این باره و مقایسه جز به جز آرایه های معماری علاوه بر شناخت نقوش استفاده شده در هر دو دوره و دسته بندی آن، در مشخص شدن میزان شباهت ها و تغییرات به وجود آمده کمک می کند. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و تطبیقی تاریخی می باشد که به وسیله مطالعات کتابخانه ای، برداشت و بررسی میدانی و تجزیه و تحلیل از طریق مقایسه داده ها انجام شده است. برمبنای مطالعه و مقایسه انجام شده در این مقاله، نتیجه ای که حاصل می شود بدین صورت است که ارسی های دوره قاجار به پنجره هایی ساده با نحوه قرارگیری و ساخت متفاوت تبدیل شده است. ازاره سنگی خانه ها با تغییراتی در نقوش، ترکیب بندی، تکنیک اجرا و در مواردی مصالح جدید همراه بوده است. در گچ بری ها نقش و تکنیک همچنان یک روند را در پیش گرفته و میزان تفاوت های کمی در این دوران ایجاد شده است. در کاشی کاری تفاوت چشم گیری در میزان استفاده، تنوع نقش، رنگ و نحوه قرارگیری دارد. آجرکاری ها نسبت به کارگیری یکسانی دارند ولی در تکنیک اجرا تفاوت هایی ایجاد شده که به نسبت در نقوش نیز این تمایز مشخص است. با این حال در هر دو دوره خانه های باشکوهی ساخته شده است که دارای شخصیت و زیبایی منحصر به فردی هستند.
۵.

بررسی ساختار و ترکیب بندی نقش ماهی در سفال و کاشی های سده ششم تا چهاردهم هجری قمری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی دوره ۶ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۹) 5 - 15

کلیدواژه‌ها: سفال نقش ماهی ترکیب بندی و ساختار فرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۴ تعداد دانلود : ۲۷۲
سفال یکی از هنرهای رایج ایرانی است که همواره مظهر و نمود انواع تزیینات به وسیله انواع نقوش بوده است. یکی از نقش هایی که در سفال هر دوره مشترک هست و از آن به دفعات استفاده شده، نقش ماهی است که دارای تنوع نقش بوده و با ترکیب بندی های گوناگون در ساختار ظروف و اشیا سفالی استفاده شده است. در این پژوهش سعی بر آن است که نقش ماهی بر طبق تصاویر موجود از نظر بصری (ترکیب بندی، ساختار و فرم) مورد بررسی قرار گیرد که منجر به معرفی و شناخت انواع ترکیب بندی، ساختار، فرم و غیره نقش ماهی در این ظروف خواهد شد. حال این سؤال ها مطرح است: 1. جایگاه نقش ماهی در سفال ایرانی از نظر ترکیب بندی و ساختار کدام است؟ 2. فرم ظاهری و موقعیت قرارگیری ماهی در این سفال ها چگونه است؟ این پژوهش با رویکردی توصیفی  -     تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و اینترنتی شکل گرفته است. که با روش نمونه گیری غیر احتمالی هدفمند 30 نمونه سفال با نقش ماهی متعلق به سده 6 تا 14 هجری قمری انتخاب شد تا ویژگی های ساختاری آن ها مورد واکاوی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان می دهد، نقش ماهی در پنج نوع ترکیب بندی شاخص (1/4، دایره ای، افقی، اسپیرال، عمودی)، و در ساختار 1/1 بر روی سفالینه ها به تصویر در آمده است. موقعیت جای گذاری بیشتر در پایین و مرکز تصویر، در فرم ها و اندازه های مختلف و متعدد به تصویر کشیده شده است. تمامی موارد ذکرشده نشان از این دارد کم تر محدودیتی در ترکیب بندی، ساختار و حتی فرم این نقش مایه در تصاویر می توان دید.
۶.

واکاوی الگوهای هندسی پنهان در تزئینات گچ بری کاخ عالی قاپو در اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش هنر سال ۱۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۴ 1-13

کلیدواژه‌ها: کاخ عالی قاپو تزئینات گچ بری الگوهای هندسی اسلیمی و ختایی نقش مایه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۶ تعداد دانلود : ۱۹۸
کاخ عالی قاپو، یکی از بناهای شاخص عصر صفوی در اصفهان است که از حیث معماری و تزئینات، اهمیت بسیار داشته و علی رغم مطالعات انجام شده درباره این بنا، هنوز از قابلیت های ممتازی بالأخص در موضوع بررسی انواع تزئینات و آرایه های معماری برخوردار است. با نگاهی دقیق تر به نقوش موجود در تزئینات گچ بری (کُشته بری) این کاخ درمی یابیم که الگوهای هندسی تکرارشونده ای در لابه لای نقوش گیاهی وجود دارند که به دلایلی از قبیل؛ تراکم نقوش، ساییدگی و کم رنگ شدن گچ بری ها مغفول مانده اند. لذا هدف از این تحقیق، واکاوی و ترسیم گره های موجود در تزئینات گچ بری کاخ عالی قاپو و یافتن ویژگی های نقوش به کاررفته در آنها است. پرسش اصلی پژوهش این است که شاخص ترین گره ها و الگوهای هندسی پنهان به کاررفته در تزئینات گچ بری کاخ عالی قاپو کدام است؟ جمع آوری داده ها به صورت میدانی و کتابخانه ای انجام شده و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. با تجزیه و تحلیل نقوش مورد بررسی درمی یابیم که کاربرد الگوهای هندسی (گره ها) گاه به صورت واضح (مثلاً در گره چینی های سقف و پنجره ها) و گاه به صورت نامشهود در لابه لای نقوش اسلیمی و گل و بوته های ختایی در گچ بری های کاخ عالی قاپو وجود دارد. این الگوهای هندسی و گره های پنهان شامل؛ شبکه لوزی و شبکه مربع قناس و گره های فرفره سر و ته، موج، هشت و چهار لنگه، سینه باز، سرمه دان قناس، هشت و چهار لنگه طبل دار و شمسه و چهار سلی هستند که به واسطه تبدیل خطوط شکسته به منحنی و پوشیده شدن سطح گره توسط اسلیمی ها و ختایی ها، دچار تغییرات ظاهری شده و ویژگی های بصری آنها تغییر نموده اند.
۷.

تحلیل نگاره به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه طهماسبی و رشیدا بر اساس رویکرد روایت شناسی ژرار ژنت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی هنر سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۳ ۱۲-۱

کلیدواژه‌ها: روایت شناسی شاهنامه طهماسبی شاهنامه رشیدا داستان ضحاک ژرار ژنت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۹ تعداد دانلود : ۱۸۲
نگاره به بند کشیدن ضحاک، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه نگارگران بوده است. در بسیاری از شاهنامه ها از جمله شاهنامه طهماسبی و رشیدا، این موضوع به شکلی متفاوت به تصویر کشیده شده است. هدف این مقاله، مقایسه نگاره ها با متن و با یکدیگر بوده است. یکی از نظریه پردازانی که در زمینه روایت شناسی تحقیقاتی داشته، ژرار ژنت از روایت شناسان مطرح ساختارگرا است که طرح جامع و کاملی برای بررسی متون روایی عرضه داشته است. او در نظریات خود به بررسی سه جنبه از گفتار یعنی؛ لحن، زمان و وجه یا حالت توجه داشته است. بر این اساس، سؤال اصلی مقاله این است که نحوه بازنمایی داستان ضحاک در دو نگاره طهماسبی و رشیدا با عنوان به بند کشیدن ضحاک با توجه به دیدگاه ژنت چگونه بوده است؟ در این پژوهش، از عناصر و اجزای داستان و روایت که عبارت هستند از؛ پی رنگ، شخصیت ها، زاویه دید، درون مایه، فضاسازی و زمان و نحوه قرارگیری آنها در بدنه داستان و روایت تصویری به عنوان مؤلفه های تأثیرگذار استفاده شده است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و برای گردآوری مطالب، از منابع کتابخانه ای کمک گرفته شده است. از نتایج تحقیق چنین برآمده که توالی زمان در داستان بر اساس رخدادها صورت گرفته، اما در نگاره ها بر اساس حذف و برجسته سازی و استفاده از متن شعر برای پیوست رخدادها توسط نقاش شکل گرفته است. در نگاره به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه رشیدا، نقاش به یک صحنه اکتفا کرده، اما در نگاره شاهنامه طهماسبی چندین رخداد را تصویر کرده که خود به این توالی کمک نموده است. از سوی دیگر، در متن شعر از چندین راوی استفاده نموده که در نگاره های فوق، محدودیت نمایش راوی دیده شده است. از نظر وجه یا زاویه دید نیز دست شاعر باز بوده، اما زاویه دید در نگاره ها به دلیل تجسمی بودن نسبت به شعر متفاوت است؛ هر یک از نگاره ها با توجه به فاصله کانونی امکان نشان دادن رخدادهای بیشتر را داشته که در این رابطه، شاهنامه طهماسبی به دلیل فاصله کانونی، جزئیات و تعداد پیکره بیشتری را نشان داده و این امر موجب کنش بیشتر حوادث شده است.
۸.

تزیینات هندسی در آرایه های معماری مسجد جامع ورامین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی دوره پنجم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۶) 29 - 39

کلیدواژه‌ها: ایلخانیان مسجد جامع ورامین گچ بری کاشی کاری تزیینات هندسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۲۵۳
مسجد جامع ورامین، یکی از بناهای برجای مانده از دوره ایلخانی است که به واسطه معماری و تزیینات خود، اهمیتی جهانی دارد و برخی محققان آن را از جمله کامل ترین نمونه های معماری مساجد سنتی در ایران قلمداد کرده اند. در این بنا، گچ بری ها و کاشی کاری ها وسعت زیادی از تزیینات را به خود اختصاص داده است و تزیینات هندسی، سهم بسیار مهمی را در در آرایه های این بنا برعهده دارد. این تزیینات دارای ویژگی های هنری ارزشمندی است که کم تر معرفی و بدان پرداخته شده است؛ لذا هدف این مقاله علاوه بر مستندنگاری نقوش، معرفی و بررسی انواع تزیینات هندسی موجود در آرایه های معماری مسجد جامع ورامین است که برای دستیابی به این هدف، از روش توصیفی-   تحلیلی، بر پایه پژوهشی میدانی و  منابع مکتوب؛ استفاده شده است. نتایج مطالعات حاکی از آن است که  بیشترین تزیینات هندسی موجود؛ در نمای شمالی (سردر) و جنوبی (ایوان و گنبدخانه) مسجد جامع ورامین متمرکز بوده که با تکنیک آجر و کاشی؛ کاشی معرق و گچ بری اجرا شده است. هم چنین گره ها در بخش های شاخص هر فضا و در سطوح گسترده مشاهده می شود و بیشتر شامل انواع گره هایی است که در آنها از شمسه های شش، هشت و دوازده پر استفاده شده است.
۹.

بررسی ویژگی های فنی و هنری قاشق های چوبی دوره های صفوی و قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش هنر سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۱ 62-49

کلیدواژه‌ها: هنر ایرانی دوره صفوی دوره قاجار قاشق های چوبی منبت ظریف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۰ تعداد دانلود : ۲۳۹
قاشق های چوبی از جمله آثار هنری هستند که به عنوان شیئ تزئینی و کاربردی در دوره های صفوی و قاجار شناخته می شوند. شناسایی و بررسی ویژگی های به کار رفته در قاشق های هر دوره، نشانگر تکرار و تداوم این ویژگ یها در تزئینات، ترکیب بندی و ساختار کلی این قاشق ها است. از آنجایی که این قاشق ها ویژگی های هنری و فنی مشابه داشته و در بازه زمانی نزد کی به هم ساخته شده اند، پرسش اصلی مقاله ای نگونه مطرح می شود که وجوه اشتراک و افتراق فنی و هنری قاشق های چوبی صفوی و قاجار چه هستند؟ و پرسش فرعی این است که در قاشق های چوبی قدیمی از نظر ویژگی های هنری، بر چه مواردی تأکید بیشتری شده و متداول ترین و پرکاربردترین ویژگی های فنی و هنری در تزئینات کدام هستند؟ هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل ویژگی های هنری و فنی موجود در این قاشق ها بر اساس توصیف و تطبیق آنها است تا وجوه مشترک و متفاوت آنها تعیین شده و در نتیجه با بررسی میزان اشتراکات، متداول ترین و پرکاربردترین ویژگی های فنی و هنری در آنها مشخص شوند. در این پژوهش، روش تحقیق، توصیفی- تطبیقی با رویکردی کیفی است. جمع آوری اطلاعات با بهره گیری از اسناد مکتوب صورت گرفته است. نمونه های آماری پژوهش، 17 تصویر متعلق به دوره های صفوی و قاجار هستند که به صورت هدفمند انتخاب شده و مورد مطالعه قرار گرفته اند. نتایج پژوهش نشان دادند که فرم کلی قاشق ها در هر دو دوره صفوی و قاجار، از الگوی کاملاً مشابهی پیروی نموده است و جزئیات مشترکی دارد. وجود نقوشی چون؛ هندسی، اسلیمی، گل های چند پر و نقوش حیوانی در هر دوره، نمایانگر میزان تأثیرپذیری مشترک این هنرها از الگوهای مشابه است. تر یک ببندی اجزای قاشق ها شامل؛ دهانه، دسته و تزئینات که به صورت یک تکه و چندتکه درست شده اند. تزئینات دربردارنده نقوش متنوع و مختلف با ساختار و به روش انتقالی هستند. قاشقها غالباً یک تکه و از چوب گلابی و با فن منبت و مشبک ساخته شده اند. استفاده از الگوی یکسان دهانه و دسته، هنرمندان مشترک، منطقه جغرافیایی، نوع چوب های موجود و قابل استفاده برای قاشق تراشی و محدودیت فضای طراحی و ساخت برای استفاده از نقوش متنوع تر، از ویژگی های پرکاربرد در ساخت قاشق های چوبی هستند.
۱۰.

مطالعه تطبیقی انواع زیورآلات مردان در دربار صفویان با مغولان کبیر هند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵۸ 105 - 119

کلیدواژه‌ها: زیورآلات مردان درباری جواهرات سنگ های قیمتی صفوی گورکانیان هند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۰
با حضور اسلام در ایران، از سوی احکام اسلامی، محدودیت هایی برای استفاده مردان از زیورآلات مطرح شد این در حالی بود که در دوره های مختلف اسلامی به ویژه در دوره صفوی با استناد به آثار و متون برجامانده، شکوه خیره کننده زیورآلاتی که مردان طبقات مرفه جامعه به کار می برده اند، از تداوم، پویایی و شکوفائی صنعت و هنر زیورآلات سازی مردانه در این دوران خبر می دهد. از سویی دیگر روابط مودت آمیز میان حاکمان صفوی و مغولان کبیر هند، موجب تأثیر و تأثرات فراوانی در زمینه های فرهنگی و هنری در دربار هر دو کشور شد. تولید و مصرف جواهرات و زیورآلات نیز از این قاعده مستثنی نبود چراکه زیورآلات برجامانده در این بازه زمانی در دربار هر دو حکومت، نشان دهنده اشتراکات کلی در شکل و انواع زیورآلات، سبک های ساخت و تزئینات در این صنعت و هنر می باشد. پژوهش حاضر با هدف شناخت و معرفی انواع زیورآلات مردان دربار صفوی و تطبیق آنها با زیورآلات مردان دربارگورکانی هند (مغولان کبیر) و در راستای پاسخگویی به سوالاتی همچون"بر اساس آثار برجامانده، مردان دو دربار صفوی و گورکانیان هند از چه زیورآلاتی استفاده می کردند؟ و چه تفاوت ها و یا شباهت هایی میان زیورآلات آنان وجود داشته است؟"صورت گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تطبیقی و اطلاعات استفاده شده با روش یافته اندوزی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و تحقیقات میدانی در موزه های داخل یا خارج از کشور بدست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که زیورآلات در این دوره به عنوان نمادی برای تشخیص جایگاه اجتماعی افراد در هر دو دولت صفوی و گورکانیان هند به کارمی رفته و مناسبات نزدیک میان دولت های یادشده، سبب ایجاد اشتراکات بسیاری در انواع زیورآلات مورداستفاده، مصالح و شیوه های تزئین، شده و با وجود تفاوت هایی اندک همچون میزان استفاده از انواع سنگ های قیمتی یا تنوع بیشتر در انواع و فرم زیورالات در هند دوره گورکانی؛ بسیاری از فرم ها، مصالح، فلزات و جواهرات به کاررفته در زیور این دو گروه از قبیل جقه ها، انگشتری ها، گوشواره ها، کمربندها و بازوبندها مشترک بوده است.
۱۱.

گونه شناسی آرایه های هندسی پوشاک پیکره های موجود در سفال های مینایی سده 6 و 7 هجری قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش هنر سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۹ ۱۶-۱

کلیدواژه‌ها: پیکره های انسانی سفال مینایی نقوش هندسی گره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۰ تعداد دانلود : ۲۰۳
سفال های مینایی که در اواخر دوره سلجوقی و خوارزمشاهی زیر نظر استادکاران سفالگر و نگارگر تولید می شده، از لحاظ گستردگی طرح و نقش، متنوع تر از آثار ماقبل خود هستند. در این گروه از سفال ها، پیکره های انسانی، از جایگاه خاصی برخوردار بوده و به دفعات در آثار سفالی مشاهده می شوند. در پوشاک این نقش مایه ها، نقوش هندسی متنوعی استفاده شده که این ویژگی، سفال های مینایی را از حیث کاربرد طرح های هندسی، بسیار قابل توجه نموده است. مطالعه و بازشناسی انواع تزئینات هندسی در پوشاک پیکره های انسانی موجود در سفال های مذکور، هدف این مقاله به شمار می رود. در راستای دست یابی به این هدف، پرسش اصلی پژوهش چنین است؛ نقوش هندسی در پوشاک پیکره های ترسیمی در سفال های مینایی از نظر تنوع در ساختار و جایگاه ترسیم چگونه هستند؟ این تحقیق، توصیفی بوده و روش یافته اندوزی، بر پایه مطالعات کتابخانه ای (سایت های اینترنتی، موزه های معتبر و غیره)، تهیه تصاویر و آنالیز نقوش سفال های مینایی به انجام رسیده است. روش نمونه گیری نیز بر اساس نمونه های در دسترس و متنوع بودن نقوش هندسی ترسیمی در پوشاک پیکره های انسانی است. نتایج یافت شده حاکی از آن هستند که تقریباً در اکثر لباس های پیکره ها در سفال های مینایی، از نقوش هندسی و بالأخص گره ها استفاده شده که تنوعی در حدود 30 نوع گره را شامل می شوند و گره "شش و تُکه"، از جمله پرتکرار ترین نقوش هندسی است. همچنین، از مطالعه نمونه ها درمی یابیم که تفاوت چندانی میان گره های استفاده شده در پوشاک مردان و زنان وجود ندارد و گویا هدف هنرمند، تأکید بر آرایه های هندسی، کاربرد این تزئینات بر روی البسه و ایجاد نقشی متفاوت از نقوش گیاهی بر روی پوشاک بوده که به زیبایی و با مهارت، به این هدف نائل آمده است.
۱۲.

معرفی و گونه شناسی تزیینات هندسی در آرایه های معماری گنبد سلطانیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معماری ایران بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۷ 165-178

کلیدواژه‌ها: گنبد سلطانیه دوره ایلخانی تزیینات هندسی آرایه های معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۰ تعداد دانلود : ۱۳۳۴
گنبد سلطانیه یکی از مهم ترین بناهای تاریخی دوره ایلخانی در ایران، دارای پلان هشت ضلعی، هشت مناره و سه بخش گنبدخانه، تربت خانه و سرداب است که با تزیینات متعدد کاشی کاری، گچ بری، آجرکاری و... آراسته شده است. یکی از انواع تزیینات شاخص در آرایه های معماری این بنا، تزیینات هندسی است که به تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه ها از آن ها استفاده شده است. این پژوهش با هدف معرفی انواع تزیینات هندسی به کاررفته در آرایه های معماری گنبد سلطانیه و گونه شناسی این تزیینات شکل گرفته است. در راستای دستیابی به این هدف، پرسش اصلی این مقاله به تزیینات هندسی موجود در آرایه های معماری گنبد سلطانیه و معرفی گونه های شاخص تزیینات هندسی در این بنا اختصاص دارد. روش یافته اندوزی بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده که روشی توصیفی تحلیلی دارد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که کاربرد تزیینات هندسی از جایگاه بسیار مهمی در تزیینات گنبد سلطانیه برخوردار است به نحوی که تقریباً در تمامی قسمت های بنا از قبیل طاق ها، سطوح دیوارها و...، می توان به نمونه های متنوعی دست یافت. این تزیینات عمدتاً شامل گره های پُرکاری است که تلفیق این گره ها با تزیینات گیاهی و کتیبه ها و همچنین کاربرد تکنیک های اجرایی متنوع بر پیچیدگی، تنوع و زیبایی آن ها می افزاید. بیشترین درصد را گره هایی بر پایه عدد مبنای شش، هشت، ده و دوازده، به خود اختصاص داده که از بداعت و گستردگی فراوانی برخوردار است. همچنین سنت تبدیل گره ها (تبدیل گره کُند به تُند)، یکی از گونه های مهم موجود در تزیینات هندسی این بنا به شمار می رود.
۱۳.

مطالعه سیر تحول نقوش قوارهبری در مجموعه کاخ های گلستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره تابستان ۱۳۹۹ شماره ۵۴ 111 - 129

کلیدواژه‌ها: قاجار معماری قواره بری کاخ های گلستان تزیینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۳ تعداد دانلود : ۱۳۲۶
ارگ سلطنتی تهران به عنوان مقر حکومتی سلسله قاجار (1208- 1343ه .ق)، مجموعه متشکل از 6 بنای معظم، با کاربری های گوناگون است که هر یک با تزیینات معماری متنوع و ممتازی آراسته شده است. از جمله این تزیینات که به طور گسترده در کلیه بناهای مجموعه کاخ گلستان به یادگار مانده، تزیینات قواره بری چوب است که زینت بخش درها، پنجره ها و ... است. لذا هدف این مقاله بررسی و مطالعه ویژگی های هنری قواره بری در مجموعه کاخ گلستان و روند تحول نقوش قواره بری های این مجموعه است. پرسش اصلی این پژوهش نیز چنین است: 1- وجوه اشتراک و افتراق در ساختار نقوش آثار قواره بری مجموعه کاخ گلستان کدام است؟ و 2- آثار این مجموعه سلطنتی در گذر زمان چه تحولاتی داشته <span lang="FA" dir="RTL">است؟ این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی (عکاسی) است و به تحلیل کیفی نمونه های مورد مطالعه می پردازد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که نوع کاربری بناها، سلیقه بانی، تأثیر شاخص های اجتماعی و ...، سبب تحولاتی در طرح، نقش و دیگر ویژگی های هنری آثار شده است.<span lang="FA" dir="RTL"> قواره بری های این مجموعه عمدتاً به صورت نقوش تکرارشونده (انعکاسی) و دارای واگیره هایی با فرم مستطیل و ترک هایی از دایره هستند که با نقش مایه اسلیمی آراسته شده و در ارسی ها و فرم هلالی بالای درها (خورشیدی ها)، بیشترین کاربرد را داشته اند. هم چنین به نظر می رسد که تنوع و پیچیدگی نقوش قواره بری و تکنیک های اجرایی آن در بناهای قرون اولیه قاجار نسبت به دوره متأخر آن بیشتر است و شاید بتوان کاخ شمس العماره را به عنوان یک استثنا در نظر گرفت.
۱۴.

گونه شناسی فرم و نقش قاب های نهفته در تزئینات گچ بری قرن هشتم هجری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مرمت و معماری ایران سال دهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۲۱ ۲۶-۱۳

کلیدواژه‌ها: قرن هشتم هجری تزئینات گچ بری قاب های نهفته کتیبه کوفی سبک شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۶ تعداد دانلود : ۱۶۸
تزئینات گچ بری در قرن هشتم هجری، یکی از شاخص ترین تزئینات معماری این عصر به شمار می روند که سبب شده تا دوره ایلخانی، به عصر گچ نیز شهرت یابد. این گچ بری ها در اکثر قسمت های بناهایی با کاربری های مختلف اعم از؛ نمای خارجی، لچکی و طاق نمای محراب، سطوح دیوارها و حاشیه ها به اجرا درآمده و به گونه ای باشکوه به لحاظ طرح ها و تکنیک های ساخت، اجرا شده اند. با نگاهی موشکافانه درمی یابیم که این گچ بری ها، دارای ویژگی های بصری متعددی بوده که می توانند مبین ویژگی های سبکی تزئینات گچ بری در دوره مذکور باشند. این پژوهش، با هدف معرفی و بررسی انواع قاب ها یا فرم های نواری شکل در لابه لای تزئینات گیاهی و کتیبه ها در گچ بری های قرن هشتم هجری آغاز شد تا به بررسی ساختار کلی و تزئینات موجود بر این فرم قاب مانند بپردازد. لذا، مهم ترین پرسش این پژوهش این است که انواع قاب های نهفته در تزئینات گچ بری بناهای قرن هشتم هجری کدام بوده و این قاب ها از حیث تنوع فرم/شکل و تزئینات، چه ویژگی هایی دارند؟ گردآوری اطلاعات، با استناد به مطالعات میدانی گسترده (عکاسی- طرح خطی تصاویر) و منابع مکتوب انجام شده است که روشی تاریخی- توصیفی و رویکردی تطبیقی دارند. نتایج حاصله، که از بررسی 11 بنای متعلق یا منسوب به قرن هشتم هجری از 5 استان کشور به دست آمده، حاکی از آن هستند که یک فرم دالبُری نواری شکل و قاب مانند، در لابه لای تزئینات پُرکار و پیچیده گیاهی پنهان شده که حضور مستمر و متنوع آن سبب شده تا بتوان آن را به عنوان یکی از ویژگی های سبک شناختی تزئینات گچ بری در قرن هشتم هجری قلمداد کرد. این فرم که به اشکال محرابی، مُداخل، قاب قابی، دالبُری با چین و شکن ها و زوایای گِرد یا تیز طراحی شده است، علاوه بر آنکه به تقسیم بندی کادری (حاشیه، طاق نما و ...) که در آن قرار گرفته کمک نموده، گاه به صورت ساده و فاقد تزئین و عمدتاً با استفاده از کتیبه های کوفی تکرارشونده ای، حاوی عبارت/ شعار «الملک لله» تزئین شده که جلوه بصری منحصری را ایجاد نموده است.
۱۵.

مطالعه تطبیقی درهای منبت مسجد افوشته نطنز با آثار مشابه دوره تیموری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۰ 103 - 115

کلیدواژه‌ها: مسجد افوشته درهای چوبی منبت تیموری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۹ تعداد دانلود : ۲۹۰
دوره تیموری را می توان یکی از دوره های درخشان هنرهای چوبی ایران به شمار آورد. این دوره علاوه بر اینکه ادامه دهنده راه دوره های قبلی است، به واسطه نوآوری های موجود در آثار، از دوره های قبل متمایز می شود. از جمله آثار این دوره می توان به درهای نفیس مسجد افوشته اشاره کرد که جزء پرکارترین درهای اسلامی محسوب می شوند. این درها علاوه بر ارزش هنری بالا، به دلیل وجود کتیبه هایی که با دین و مذهب مردم گره خورده، از ارزش مضمونی و اجتماعی بالایی نیز برخوردارند. هدف اصلی پژوهش حاضر، تطبیق اصول طرح و نقش درهای منبت مسجد افوشته با سایر نمونه های شاخص دوره تیموری است. روش پژوهش از نظر روش، توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. با توجه به مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته توسط نگارندگان، این نتایج حاصل شد که درهای مسجد افوشته به میزان بسیار زیادی با الگوی رایج درهای منبت تیموری همخوانی دارد و از لحاظ ترکیب بندی تمامی این آثار تقریباً یکسان و دارای ویژگی های مشترکی هستند. همگی درها دولنگه ای هستند که هر لنگه به سه تنکه تقسیم شده است. نقوش استفاده شده بر روی آنها به ترتیب فراوانی شامل: نقوش گیاهی، نقوش نوشتاری و هندسی است. همچنین، بر اساس مطالعه مضمونی کتیبه ها می توان دریافت که کتیبه های دوره تیموری بیشتر شامل: اشعار، نام بانی و سازنده، تاریخ ساخت، اسامی خداوند، نام حضرت محمد (ص) و نام حضرت علی (ع) است. کاربرد این اشعار و اسامی مذهبی نشان دهنده اعتقادات مذهبی بانیان آثار است که تمایلات شیعی در آن به وضوح دیده می شود.
۱۶.

مستندنگاری ﺧﺎنه قاجاری «قدیمی» ﺩﺭ شهرستان ﮔﺰ و ﺑﺮﺧﻮاﺭ و مطالعه تطبیقی تزئینات بنا با خانه های شاکری و همایی در اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۱ بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۸۸) 91-66

کلیدواژه‌ها: خانه قدیمی دوره قاجار شهرستان گز و برخوار تزئینات معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۷ تعداد دانلود : ۱۶۳
معماری و بافت تاریخی شهرستان گز و برخوار، باوجود ارزش های نهفته در آن، همچنان ناشناخته باقیمانده است؛ یکی از خانه های تاریخی این منطقه، خانه منسوب به خانواده «قدیمی» است. به دلیل توجه ناکافی سازمان میراث فرهنگی، ناتوانی صاحبان خانه در مرمت و نگهداری آن و هم چنین واقع شدن خانه در محدوده خیابان در طرح تفصیلی، همچون بسیاری از خانه های تاریخی شهرستان گز و برخوار، در آینده ای نزدیک تخریب خواهد شد. از این رو معرفی بنا و مطالعه تزئینات آن ضروری به نظر می رسد؛ بنابراین هدف مقاله حاضر به مستندنگاری خانه قدیمی و مقایسه تزیینات این خانه روستایی با نمونه های شهری مشابه -خانه همایی و خانه شاکری- در راستای شناخت دوره تاریخی آن اختصاص دارد. در این پژوهش از روش توصیفی- تاریخی استفاده شده است و رویکردی تطبیقی دارد. در این راستا از مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته در سطح بنا و هم چنین تکیه بر تاریخ شفاهی-خاطرات وراث- استفاده شده است. در ادامه با نگاهی دقیق تر دو فضای اصلی این بنا که به دلیل غنای تزئینات معماری، شاخصه این بنا هستند، به تفصیل تشریح شده و تزئینات آن ها معرفی می گردد. مهم ترین تزیینات این بنا شامل انواع گچ بری با نقوش گیاهی، آینه کاری، کاربرد شیشه رنگی در گچ و نقاشی می شود. با تطبیق تصاویری مشابه از تزئینات و پلان این خانه ها به نظر می رسد بخشی از خانه قدیمی که دارای تزئینات معماری غنی است و قدیمی ترین بخش خانه محسوب می شود، در دوره زمانی مشابه با خانه همایی و شاکری، یعنی دوره قاجار ساخته شده است و بخش های دیگر خانه الحاقاتی است که در دوره های بعدی اضافه شده اند.
۱۷.

صنایع دستی تجلی یافته در مسجد-مدرسه چهارباغ اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جلوه هنر سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۲) 7 - 26

کلیدواژه‌ها: معماری عصر صفویه صنایع دستی مسجد-مدرسه چهارباغ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۹ تعداد دانلود : ۱۰۸۷
مسجد- مدرسه چهارباغ اصفهان به عنوان گنجینه ای از هنر و معماری اواخر عهد صفویه دارای اهمیت بسیاری است. این هنرها در جایگاه صنایع دستی اصیل ایرانی از ظرفیت پژوهشی مناسبی برخوردار هستند. پژوهش پیش رو تلاش دارد ضمن تبیین اهمیت جایگاه هنرهای مذکور در این بنا، آن ها را از حیث ساختار و محتوا موردمطالعه قرار دهد. تا زمینه ساز پاسخ به مهم ترین پرسش این پژوهش باشد که: صنایع دستی در مسجد-مدرسه چهارباغ دارای چه گونه هایی هستند؟ و مهم ترین ویژگی های به کاررفته در آن ها چیست؟ در پژوهش حاضر که از لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی است؛ تعیین جامعه آماری با توجه به تعدد نمونه ها و فضای اندک مقاله، به صورت هدفمند انجام گرفته است. لازم به ذکر است اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده اند؛ و یافته ها به صورت کیفی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته اند، مشاهدات میدانی نشان می دهد که صنایع دستی این بنا از جهت تکنیک شامل، ناب ترین هنرهای منقوش و مکتوب حوزه کاشی کاری، حجاری، فلزکاری، گچ بری و هنرهای چوبی است که دربردارنده نقوش هندسی، نقوش گیاهی و خوشنویسی هستند. در کنار این هنرهای منقوش، این بنا مزین به کتیبه هایی است که بر بستر فلز، چوب، سنگ و حتی دست بافته زیلو اجراشده اند، این کتیبه ها مجموعه ای از آثار خطاطان معروف عهد صفوی همچون محمد صالح و عبدالرحیم جزایری بوده و دربردارنده مهم ترین خطوط ایرانی-اسلامی اند، در بعد مضامین نیز موضوعاتی همچون: آیات قرآن، احادیث، مدح ائمه اطهار و به خصوص حضرت علی (ع) و تمجید از حامی بنا مشاهده می شود. در نهایت، مقایسه اطلاعات نشان می دهد که ساختار و محتوای صنایع دستی به کاررفته با محل قرارگیری و کاربری هر بخش و درمجموع با کاربری اصلی بنا در هماهنگی کامل است. تقسیمات چهارگانه و کهن الگوی چلیپایی و همچنین تقارن های گوناگون، نحوه اجرای صنایع دستی در مقیاس خرد و کلان جایگاه ویژه در این بنا دارند. همچنین متناسب با کاربری علمی بنا و نظم حاکم بر علوم اسلامی، از گره ها و نقوش نظام مند هندسی استفاده شده است. به علاوه، تناسب معنادار پیام ها و مضامین هنرهای مکتوب با کاربری علمی-مذهبی قابل تأمل است.
۱۸.

بررسی الگوهای ساختاری فرم/ نقش ترنج در منسوجات دوره صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۸ 104 - 118

کلیدواژه‌ها: دوره صفوی منسوجات ترکیب بندی ترنج فرم/نقش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۳۴۱
عصر طلایی هنر- صنعت پارچه بافی در ایران را به جرات می توان قرون16 - 17م./ 10 - 11ه.ق. دانست. پارچه های بافته شده در این دوران به لحاظ زیبایی های بصری، ترکیب بندی، نقوش، رنگ و فن بافت مایه ی مباهات هنر این دوران بوده که با تنوع و گوناگونی بسیار به اجرا درآمده است. یکی از این ترکیب بندی های متنوع که به دفعات در ساختار پارچه های این عصر مشاهده می شود، کاربرد فرم/نقش ترنج گونه ای است که با نقوش گیاهی، جانوری و انسانی آراسته شده است. مطالعات انجام شده نشان از کاربرد فراوان این فرم/ نقش در منسوجات داشته است، که نشان می دهد ترنج یکی از نقوش پرکاربرد این دوران است. با توجه به توضیحات فوق؛ هدف اصلی این پژوهش بررسی الگوهای ساختاری نقش/فرم ترنج بر روی منسوجات صفوی است. در این راستا سوالی که مطرح است: در تزیین منسوجات دوره صفوی فرم/ نقش ترنج از چه تنوع ساختاری برخوردار است و جایگاه این فرم/ نقش در ترکیب بندی این پارچه ها چیست؟ برای یافتن پاسخ به این سوال 16 نمونه پارچه های موجود در کتب و موزه های هنری از دوره صفوی انتخاب و سپس ویژگی های ساختاری (ترکیب بندی ، نقوش و...) آن ها بررسی شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، بر مبنای هدف بنیادی و بر مبنای ماهیت تاریخی است. گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای و اینترنتی و تجزیه و تحلیل کیفی بوده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که فرم/ نقش ترنج که به صورت تکرار شونده در منسوجات مشاهده می شود، گاه به صورت آشکار و گاه به صورت الگوی هندسی پنهان1، در اکثر پارچه های دوره صفوی وجود دارد. این ساختار از نظام قرینگی تبعیت کرده و ترکیب بندی های منظم و جدیدی در متن اثر را نشان می دهد که عمدتاً طرح های واگیره ای (به صورت حمیل دار2وبدون حمیل)، به روش انتقالی و به صورت (1 )/4و (1 )/2 بوده است.
۱۹.

مطالعه تطبیقی تزئینات هندسی محراب های گچ بری دوره سلجوقی با محراب های گچ بری دوره ایلخانی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مرمت و معماری ایران سال نهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۰ ۴۰-۲۱

کلیدواژه‌ها: اوایل قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری محراب های گچ بری اجزای محراب تزئینات هندسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۲۱۷
تزئینات هندسی، از جمله تزئینات پرکاربرد در هنر اسلامی بوده که به تنهایی و گاه در تلفیق با سایر نقوش یا کتیبه ها استفاده شده اند. محراب های گچ بری قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری مقارن با عصر سلجوقی و ایلخانی نیز از جمله آثاری بوده که علاوه بر تزئینات متنوع گیاهی و انواع کتیبه ها، با تزئینات هندسی متنوع و زیبایی آراسته شده اند. این پژوهش، با هدف معرفی و مقایسه انواع تزئینات هندسی به کار رفته در محراب های گچ بری قرون مذکور؛ از حیث تنوع، تداوم یا تکرار آنها و محل کاربرد آنها در بخش های مختلف محراب ها، شکل گرفته است. در راستای دست یابی به این هدف، پرسش اصلی این پژوهش چنین است؛ تزئینات هندسی موجود در محراب های گچ بری اوایل قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری کدام بوده و چه شباهت ها و تفاوت هایی در این گروه از تزئینات به لحاظ نوع نقوش و محل کاربرد آنها در اجزای مختلف محراب های عصر سلجوقی و ایلخانی وجود دارند؟ روش یافته اندوزی، بر اساس پژوهشی میدانی (عکاسی- طرح خطی1) و با استناد به منابع مکتوب انجام شده که به روش تاریخی- تطبیقی، به تحلیل داده های به دست آمده از نمونه های مطالعاتی می پردازند. نتایج حاصله، که از بررسی 40 محراب گچ بری تاریخ دار یا منسوب به اوایل قرن ششم تا اواسط قرن هشتم هجری (دارای تزئینات هندسی) به دست آمده، حاکی از آن هستند که در هر دو دوره، بیشترین درصد را گره هایی بر پایه عدد مبنای2 شش از قبیل؛ گره های "شش و شمسه"، "شش و سه پری گردان" و ... به خود اختصاص داده که غالباً در نیم ستون ها و دیوارهای روبرو یا جانبی محراب های گچ بری قرار دارند. استفاده از طرح های هندسی3؛ زیگزاگی، زنجیرمانند و حصیری نیز به دفعات در حاشیه های باریک تکرار شده است؛ اما از جمله بارزترین تفاوت های موجود در تزئینات هندسی محراب های دوره ایلخانی، می توان به کاربرد بیشتر گره ها به لحاظ کمیت، تلفیق نقش مایه های گره با نقوش (گل، برگ) و شکل های هندسی ساده و استفاده از طرح های هندسی پُرکارتر و متنوع تر در حاشیه های باریک، اشاره نمود.
۲۰.

معرفی و بررسی ویژگی های تزیینی محراب گچبری مسجد جامع ساوه در موزه چهارفصل اراک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۶ 4 - 14

کلیدواژه‌ها: مسجد جامع ساوه محراب های گچبری نقوش گیاهی نقوش هندسی کتیبه ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۳ تعداد دانلود : ۳۶۴
مسجد جامع ساوه که در قرون گذشته، تعمیر، تجدید و تزیین شده است، دارای چندین محراب گچ بری از دوره های مختلف تاریخی است که با کتیبه ها و نقوش گیاهی و هندسی زیبا آراسته شد هاند. یکی از محراب های گچ بری این مسجد که به دوره سلجوقی منسوب است، ه ماکنون در موزه چهارفصل اراک نگهداری می شود و دارای ویژگی های هنری ارزشمندی است که کمتر معرفی و بدان پرداخته شده است؛ لذا هدف این پژوهش، معرفی چیستی تزیینات این محراب گ چبری ب هدست آمده از مسجد جامع ساوه و برداشت دقیق آرایه ها به منظور حفظ و احیای این تزیینات است. برای دستیابی به هدف مذکور، پرسش اصلی پژوهش چنین است: انواع تزیینات محراب گچ بری مسجد جامع ساوه( موجود در موزه چهارفصل اراک) کدام است و هر یک از آرایه ها، در کدام یک از بخش های محراب، به اجرا درآمده است؟ در این پژوهش از روش های تاریخی و توصیفی استفاده شده و شیوه گردآوری اطلاعات با استناد به منابع مکتوب و مطالعات میدانی است. نتایج این تحقیق بر این نکته دلالت دارد که علاوه بر کتیبه ها که حجم نسبتاً زیادی از فضای محراب از قبیل حاشیه های دورتادور محراب و اطراف طا قنما و حاشیه بالا و پایین نیم ستون ها را به خود اختصاص داده است؛ نقوش اسلیمی در کنار نقوش ختایی (گل و برگ) نیز؛ سهم عمده ای را در آراستگی فضای داخلی طاق نماها، حاشی ههای پهن و باریک و پس زمینه کتیبه حاشیه دورتادور محراب دارد. ه مچنین از نقوش هندسی (گره ها) نیز بر روی نیم ستو نها (پیلک ها) و لچکی طاق نمای اول استفاده شده است که بر تنوع تزیینات افزوده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان