نظریه میدان

این مقاله رهیافت های نظری به تجزیه و تحلیل مدیریت در سازمان های رسانه ای را مورد بررسی قرا رمی دهد. با توجه به نقش منحصر به فرد این سازمانها در حیات سیاسی فرهنگی و اقتصادی توسعه مبانی نظری جهت مطالعه مدیریت و رهبری در آن ها منطقی و ضروری می نماید. سازمان های رسانه ای طیف وسیعی را شامل می شوند که در مقاله حاضر منظور از سازمان رسانه ای رسانههای جمعی اعم از رادیو – تلویزیون و مطبوعات می باشد. سازمان های رسانه ای با داشتن ویژگی ها منحصر به فرد خود در مقایسه با سایر سازمانهای بزرگ نیاز به مدیریتی متفاوت پیدا می کنند. این مقاله در سه بخش به بررسی بنیان های نظری مدیریت در سازمان های یاد شده می پردازد : در ابتدا نظریه های جهان شمول مدیریت بررسی شده که در این رابطه سه نظریه جهان شمل مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. یکی از این رهیافت های جهان شمول نظریه کارگزاری است که به تفصیل بدان پرداخته می شود. سپس رویکردهای اقتضایی مدیریت مورد مداقه قرار می گیرند که موضوع اصلی آن ها نیاز به تطبیق با محیط می باشد و سرانجام برخی رویکردهای نوین و سهم آن ها در شکل گیری نظریه سازمان های رسانه ای مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. در پایان چنین نتیجه گرفته می شود که سازمان های رسانه ای در اداره خود نیازمند بکارگیری چندین بخش ساختاری هستند برخی با مبانی نسبتا معروف در زمینه مدیریت و برخی با مبادی اخر در نظریه های سازمان . تحقیقات و مطالعات بیش تر در این زمینه ممکن است زوایای جدیدی را به توسعه نظریه سازمان های یاد شده بیفزاید.

افزایش چشمگیر تعداد سالن های نمایش در طی دهه اخیر موجب ایجاد تغییرات بنیادی در فرایند تولید و مصرف تئاتر در شهر تهران شده است. دگرگونی هایی که بر عاملان مختلف، از گروه های تولیدی و سالن داران گرفته تا تماشاگران، تأثیر گذاشته است. پژوهش حاضر با استفاده از مفاهیم نظری جامعه شناسی بوردیو و با درنظرگرفتن اهمیت میدان دانشگاه در شکل گیری سرمایه فرهنگی و تثبیت سلیقه مشروع، علل و معانی این تغییرات را بررسی کرده است. در این زمینه چگونگی تعامل عادت واره ها و سرمایه های تماشاگران میدان تئاتر خصوصی با عاملان میدان دانشگاه و مبارزات و راهبرد های هر یک در میدان های تئاتر تحلیل شده اند تا زمینه تحلیل و طبقه بندی کنش ها و انتخاب های آنان (تماشاگران) فراهم شود؛ بنابراین، بر مبنای چارچوب روش شناختی پی یر بوردیو و با تحلیل علت کاوانه و معنی کاوانه آن دسته از داده های تجربی که از دو طریق کیفی (مصاحبه نیمه ساخت یافته و مشاهده) و کمی (پرسش نامه ترکیبی) در میدان تئاتر و دانشگاه گردآوری شده اند، تفاوت های قریحه پرورش یافته بین گروه های استادان، دانشجویان و تماشاگران تئاتر و حوزه های به کاربردن این داده ها در میدان تئاتر مشروع بررسی شده اند. در پایان این نتیجه حاصل شده است که میزان اثرگذاری سرمایه فرهنگی در مبارزات میدان تئاتر مشروع به مرور کمتر شده است و سرمایه اقتصادی و حضور گسترده تر مخاطب، نقش کلیدی تری در منطق تولید و مصرف میدان تئاتر مشروع ایفا کرده است؛ به عبارتی، این تماشاگران تازه وارد به مرکز قدرت در میدان تئاتر تبدیل شده اند و سلیقه (سرمایه فرهنگی و عادت واره های) آنان سبب شده است نظام ادراک و طبقه بندی خود را به میدان تئاتر تحمیل کنند. این تماشاگران تازه وارد در کنار رشد پرشتاب تعداد سالن های نمایشی که همگی به ناچار خود را با قاعده اقتصاد بازار تئاتر منطبق می کنند، سبب تمایززدایی بیش از پیش از هویت مکان های تئاتری و نوع اجراهای آنها شده اند.

جسم نزد بسیاری از فیلسوفان یونانی همچون ارسطو و حکمای اسلامی همچون ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا پیوسته «متصل» است که البته این دیدگاه، نظر ذره گرایان را که قایل به گسستگی جسم هستند، نفی می کند. با توجه  به اینکه آخرین یافته های فیزیک جدید نیز با دیدگاه پیوستگی جسم مقارنه دارد، ما در این مقاله برآنیم وجوه تقارن میان دیدگاه غالب در فلسفه اسلامی و فیزیک جدید در خصوص پیوستگی جسم طبیعی را کاوش کنیم. این وجوه عبارت اند از: پیوستگی میدان های بنیادین طبیعت در مدل استاندارد ذرات بنیادی، وجود حد یا جزء مشترک در مفهوم فلسفی «اتصال» و نیز «میدان» در فیزیک جدید که در قالب انتگرال فوریه یا جمع پیوسته امواج و میدان های ساده جزئی قابل تبیین است. علاوه بر این در این خصوص نیز بحث خواهد شد که مفهوم خلأ کامل (هیچ یا عدم) که بر اساس دیدگاه ذره گرایی است، هم در فلسفه اسلامی و هم در فیزیک جدید- که در آن خلأ موجودی نه تنها خالی بلکه پیوسته و غنی است- طرد می شود.

یکی از گفتمان های مهم در میدان موسیقی ایرانی از دوره ی مشروطه به بعد بر محوریت دوگانگی بین سنت و مدرنیته قرار گرفته است. این دوگانگی وقتی ظهور یافت که موسیقی ایرانی در دوره ی مشروطه با چالش هایی ملهم از غرب روبرو شد. این گفتمان و کشمکش های آن ناشی از کنش های کنش گران میدان موسیقی ایرانی بود، کنش گرانی که هر کدام تاحدی واجد سرمایه ی جدید و یا سرمایه ی سنتی بودند. با این که صورت نهایی این گفتمان بیش تر در دهه ی 1340 در میدان روشنفکری مفصل بندی شد، شروع شکل گیری آن را می توان تا دهه ی 1290 پی گرفت، یعنی زمانی که میدان موسیقی تازه داشت شکل می گرفت. هدف این مقاله آن است که با تمرکز بر جدال میان وزیری و عارف، دو چهره ی اصلی میدان موسیقی ایرانی، پیدایش این گفتمان را در حوزه ی موسیقی ایرانی در دهه ی 1290 بررسی کند. چارچوب مفهومی این پژوهش از نظریه ی میدان پیر بوردیو است. برای انجام دادن این پژوهش از روش مطالعه ی موردی بهره گرفته شده و داده های مورد نیاز از نوشته های کنش گران میدان در روزنامه ها، مجلات، کتاب ها و سرگذشت نامه ها گردآوری شده است. نتیجه ی پژوهش حاضر نشان می دهد که آن چه به اصطلاح دوگانگی بین سنت و مدرنیته خوانده می شود در سال های شکل گیری میدان موسیقی ایرانی وجود نداشته است، بلکه در نسل های بعدی به خاطر موقعیت میدان های سیاسی و روشنفکری در دهه ی 1340 برساخت پیدا کرده است.

در سال های اخیر، به واسطه تحولات فراوان در حوزه تولید و نمایش فیلم در ایران، گرایش به وجوه هنری و متفاوت در گونه های مختلف فیلم سازی، منجر به تشکیل گروه سینمایی هنر و تجربه شد. این گروه با حمایت های دولتی توانست در مدت زمانی کوتاه، خود را در میان سینماگران و مخاطبان، به عنوان پایگاهی فرهنگی برای تولید فیلم هنری، مطرح کند. مشابه چنین فرایندی را می توان در تجربه تاریخی سینمای فرانسه در دهه شصت میلادی مشاهده کرد. این پژوهش می کوشد با بهره گیری از آرای پیر بوردیو، جامعه شناس فرانسوی، به ویژه نظریه میدان وی و مفاهیم پیرامونی آن، جایگاه فرهنگی گروه سینمایی هنر و تجربه در سینمای ایران را تحلیل کند. همچنین نشان دهد که سینمای هنر و تجربه، به منزله مجرایی برای سینمای هنری و تجربی، چگونه تلاش می کند در میدان قدرت سینمای ایران، برای خود زیرمیدانی با ویژگی خودمختاری تعریف کند و در این زمینه، تا چه حد موفق بوده است.

مفاخره در مقام مضمونی شعری یا به عنوان زیرگونه ای ادبی، در دیوان های شاعران کلاسیک فارسی حضوری پررنگ دارد. این جستار با رویکردی تحلیلی در پی واکاوی مفاخره در شعر شاعرانی چون منوچهری دامغانی، سنایی غزنوی، و خاقانی شروانی برپایه نظریه میدان بوردیو است. به این منظور، پس از استخراج نمونه هایی از قصاید مفاخره آمیز این شاعران و درنظرگرفتن مسائل تاریخی و اوضاع اجتماعی حاکم بر دوره های موردنظر و منش و ذهنیت شاعران، کوشش کردیم نمونه ها را براساس چهار قاعده میدان ادبی بوردیو (منش، سرمایه، منازعه و بی غرضی) تحلیل کنیم. نتایج بررسی ها نشان داد که منوچهری، به دلیل گرایش به میدان قدرت، برای رسیدن به نام و نان و تثبیت موقعیت خود، شعر و هنرش را برای مدح و مفاخره به این میدان اختصاص داده و اصل بی غرضی میدان ادبی را، که در پی ناب سازی ادبیات است، رعایت نکرده و به همین دلیل به حاشیه میدان رانده شده است. اما، با تغییر میدان قدرت در عهد غزنویان دوم و دوره سلجوقی و تغییر احوال شاعران به دلیل مسائل و پریشانی های به وجودآمده، شاعرانی چون سنایی و خاقانی با توجه به منش خاص خود از میدان قدرت فاصله گرفتند و در پی ناب سازی ادبیات و مبارزه با میدان قدرت برآمدند که دراین میان، خاقانی، به دلیل بی غرضی و رعایت قواعد میدان ادبی، توفیق بیشتری نسبت به سنایی غزنوی داشته است.

کاربردپذیری کلیشه وار مبادی جامعه شناسی هنر بوردیو همچون سایر نظریه های اروپایی مورد تردید است. از این رو، در مقاله حاضر در دو بخش با عناوین «تفاوت زمینه تکوین با زمینه کاربرد» و «تفاوت ماهوی ماده موضوعه ها» با اشاره به اینکه هر نظریه در بستر اجتماعی- فرهنگی منحصربه فرد خود و به منظور تبیین قلمرو موضوعی خاصی نشو و نما می یابد، لذا برای توضیح امر اجتماعی جامعه مقصد و نیز استفاده در زمینه تحلیلی متفاوت نیازمند بازبینی است. با توجه به اینکه معماری یکی از شاخه های هنری برجسته در ایران پیشامدرن و عرصه ای بحث انگیز پس از آن دوران است، به تذکر نکاتی پرداخته ایم که برای به کارگیری نظریه میدان و جامعه شناسی هنر بوردیو در زمینه ای متفاوت لازم به نظر می رسند.

خمسه نظامی از اواخر قرن هشتم هجری به دلیل داشتن داستان هایی عاشقانه و غنایی مورد توجه نگارگران ایران قرار گرفته است. در بسیاری از داستان های خمسه، زنان قهرمانان اصلی هستند یا در داستان نقشی اساسی دارند که خود بیانگر میزان اهمیت زنان در منظومه های نظامی است. نظامی، برخلاف نگاه منفی رایج به زنان در جامعه، با رویکردی مثبت جایگاهی رفیع به آنان می بخشد. در دوره های مختلف نیز این داستان ها، به خصوص لیلی و مجنون ، خسرو و شیرین و هفت گنبد بهرام گور، که در آن زنان حضوری پررنگ دارند، مورد توجه نگارگران قرار گرفته و تصویرسازی شده است. با بررسی و تجزیه و تحلیل تصاویر زنان در خمسه های دوره های متفاوت می توان به زمینه فرهنگی اجتماعی و همچنین جایگاه زنان در هر دوره پی برد. لذا با مطالعه تصویر زنان در نسخه های مصور می توان به بررسی جایگاه زنان در دوره های مختلف پرداخت. این رساله به چگونگی بازنمایی زنان در تصاویر خمسه قرن نهم ( خمس ه برلاس ) می پردازد. بررسی این نگاره ها با توجه به تعریف جامعه شناسی هنر پی یر بوردیو و نظریه تأثیر میدان های مختلف در خلق اثر هنری صورت می پذیرد. میدان هایی چون میدان ادبی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... . میزان تأثیر این میدان ها در به تصویر کشیدن زنان در خمس ه یادشده، از جمله موارد مورد بحث در این رساله است. در نتیجه گیری نهایی می توان گفت بازنمایی تصویر زن در خمسه قرن نهم ( خمس ه برلاس ) به دلیل سبک هنری بهزاد و توجه او به واقع گرایی اجتماعی، بیشتر برگرفته از زمینه ها یا میدان های اجتماعی و فرهنگی عامه است.

با کم شدن قدرت استودیوهای فیلم سازی در هالیوود، جریانی از فیلم سازی مستقل در آمریکا به وجود آمد. به مرور زمان و با گذشت چند دهه از شروع این رویکردِ تازه، بر اساس مناسبات مختلف حاکم بر نظام سینمایی آمریکا، تفاوت هایی در دلِ این مدل از فیلم سازی قابل رصد است. هدف از این پژوهش، تبیین این تمایزات و گرایش هاست. تمایزهایی که در سینمای مستقل معاصر آمریکا انشعاب ایجاد می کنند. این پژوهش می کوشد با بهره گیری از آرای پی یر بوردیو، جامعه شناس فرانسوی، به ویژه «نظریه میدان» وی و مفاهیم پیرامونی آن، دو رویکرد مشخص در سینمای مستقل آمریکا را شناسایی و تبیین کند. نخست سینمایی موسوم به سینمای «شبه مستقل» که به مثابه تمهیدی اصلاحی در خدمت سینمای جریان اصلی قرار می گیرد و از طرفی دیگر، شکلی از سینما با عنوان «سینمای مستقل» که توانسته است از جنبه های گوناگونِ زیبایی شناختی، نگاه به اقلیت، مباحث اقتصادی و سیاسی در دل سینمای آمریکا، میدان متمایزی را ایجاد کند.

ادبیات نمایشی همواره در ساختار روایی ، فرم و مضامین با گفتمان های اجتماعی در ارتباط بوده و معضلات جامعه مخاطبین خود را بازنمایی کرده است. در دو دهه اخیر بازخوانی تاریخی زنان عصر مشروطه مورد توجه قرار گرفته است و در قلمرو ادبیات نمایشی به تولید متون مهمی منجر شده است. پژوهش حاضر سعی دارد از دریچه جامعه شناسی هنر میل به این گونه بازخوانی را بررسی کند. در این راستا سه نمایشنامه ندبه (بهرام بیضایی)، شهادت خوانی قدمشاد مطرب در طهران (محمد رحمانیان) و شب سیزدهم (حمید امجد) از منظر آرای پی یر بوردیو تحلیل می شوند. از دیدگاه بوردیو انسان ها برای کنش دارای منطق خاصی هستند و همین منطق کنش است که انسان ها را به جهان اجتماعی پیرامون خود مرتبط می سازد. در آرای بوردیو نظریه میدان، ابعاد کنش انسان (عاملان) در جامعه را با مثلث ارتباطی هبیتاس، میدان و سرمایه می کاود. نتیجه آن که؛ قهرمانان این آثار اگرچه بازنمودی از زنان جامعه معاصر نویسندگان هستند، اما جای گیری آنان در فرادستی میدان قدرت عصر مشروطه را می توان برگرفته از ماهیت آرمانی این متون دانست.