مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱۲۱.
۱۲۲.
۱۲۳.
۱۲۴.
۱۲۵.
۱۲۶.
۱۲۷.
۱۲۸.
۱۲۹.
۱۳۰.
۱۳۱.
۱۳۲.
۱۳۳.
۱۳۴.
۱۳۵.
۱۳۶.
۱۳۷.
۱۳۸.
۱۳۹.
۱۴۰.
تشیع
حوزه های تخصصی:
کتاب کشف الاسرار از مهم ترین آثار امام خمینی به شمار می آید که در شناخت بهتر و کامل تر ابعاد سیاسی و اعتقادی ایشان حائز اهمیت فراوانی است. این اثر در ظاهر امر پاسخی است به جزوه ای سی و چند صفحه ای که شبهاتی را علیه باورهای مردم شیعه مذهب مطرح کرده بود، و در واقع امر کتابی است علمی و چند وجهی که حاوی مضامین مختلف در دفاع از مسائل عقیدتی مذهب تشیع و تنقید از نظام حکومتی ایران و طرح مبانی حکومتی اسلام می باشد. به لحاظ مضامین مختلف و متعدد این اثر، شناسایی منابع و مصادری که امام خمینی از آنها در تدوین کتاب بهره گرفته مورد توجه این مقاله است. با استخراج کلیه منابع و مآخذی که مؤلف کتاب کشف الاسرار به آنها اشاره کرده مشخص می شود که طیف قابل توجهی از آثار و منابع در رشته های مختلف اعم از: عقلی و کلامی، حدیثی و روایی، ملل و نحل، تاریخی، فقهی و... مورد ارجاع و استناد وی قرار گرفته است.
سیر تاریخی بنای مسجد غدیر تا تخریب(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
واقعه بزرگ غدیر، همواره دلایل و نشانه هایی برای اثبات خود داشته است. یکی از مستندات آن ساخت بنای یادبود مسجد غدیر است. این مقاله به بررسی سیمای مسجد غدیر از طریق مستندات روایی، کَتبی و تصویری می پردازد؛ ابتدا به مباحثی پیرامون موقعیت جغرافیایی غدیرخم، علت انتخاب این منطقه برای اعلان موضوع جانشینی پیامبر (ص)، نام های آن و آبادی هایی که در کنار این آبگیر موجود است، پرداخته و سپس تاریخچه و مشخصات مسجد غدیر در طول تاریخ و توجهی که ائمه و فقها نسبت به فضیلت این مسجد و نماز خواندن در آن داشتند، اشاره خواهد کرد.
هر چند امروز این سرزمین منطقه ای متروک است و جریان های وهابی تلاش بر زدودن آن از افکار جهانیان دارند به گونه ای که پس از سیزده قرن مسجدی را که به فرمان حضرت محمد(ص) در این مکان بنا شده بود را تخریب کردند، ولی منطقه ی غدیرخم روزی شاهد یکی از بزرگترین حوادث تاریخ اسلام بوده که هیچ گاه از خاطره ی مسلمانان پاک نخواهد شد و مسجد غدیر نیز نشانه ای از این رویداد بزرگ جهان اسلام است. این پژوهش بیانگر مظلومیت مذهب تشیع و در حقیقت سندی برای اثبات آن است، و با استناد به روایاتی از بزرگان و پیشوایان و کتب تاریخی و تصاویری مربوط به آن، سعی دارد مخاطبان را بیشتر با این مکان مقدس آشنا سازد.
سنجش شیعه گری ابن مسیب(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سعید ابن مسیب از تابعانی است که حضور چشمگیری در اسناد احادیث بویژه روایات اهل تسنن دارد. هویت دوگانه مذهبی او، بزنگاه اختلاف بر پذیرش یا عدم پذیرش روایات او می باشد. از این رو، این نوشتار با تمرکز بر هویت شناسی مذهبی ابن مسیب، دلایل و شواهد دال بر مذهب او را گردآوری کرده است و با روش جرح و تعدیل رجالی بدین نتیجه رسیده است که او رسما مذهب اهل تسنن را پذیرفته است. اگر چه دشمنی ناصبی گونه ای با مذهب تشیع نداشته است و با ابراز محبت به دستگاه امامت، محبت وافر خود را بدین دستگاه و مذهب تشیع نشان داده است.
ترازوی احد خو: علی(ع) در آثار مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
آموزه ولایت حلقه اتصال دو جریان مهم تشیع و تصوف در عالم اسلام است ، از این رو درونمایه اصلی آثار پیشگامان هردو جریان سیره و سخنان اولیا بوده است. این جستار به تحلیل و نشان دادن سیمای علی(ع) در سه اثر سترگ جلال الدین محمد مولوی (مثنوی ، کلیات شمس و مجالس سبعه) و گزارش افلاکی از مناقب او اختصاص دارد. مولانا (604-672ق) که بی تردید خود از کاملان طریقت است، سلسله طریقت و حتی نَسَبیت مادری خود را به امیرالمؤمنین می رساند. در نگاه مولوی، از ویژگیهای بی قیاس حضرت علی(ع)، اخلاص، زهد، بینش، شهود و مرگ ستایی مورد اقتدای جلال الدین است. افزون بر آنها، رحمت و کرم علی تا بدان حد است که در گزارش احتمالاً برساخته مولوی از داستان عمرو بن عبدود، علی(ع) سرانجام هم حیات جسمانی و هم حیات معنوی به آن یل عرب اعطا می کند و حتی به ابن ملجم نوید شفاعت در روز حشر می دهد. در نظر مولوی، علی تنها محرم اسرار شب معراج پیامبر بوده است. همچنین در باور وی، اگر آن شاه هستی، در پی کسب مقام خلافت بود، نه برآمده از حبّ دنیا و ریا است، بلکه در پی این بود تا نخل خلافت و نیابت پیامبر را به ثمر برساند و آن را جانی دگر بخشد.
بررسی تطبیقی آموزه ولایت در تشیع و تصوف (با تأکید بر اصول کافی، نهج البلاغه و مثنوی معنوی)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
از سده های نخستین تاریخ اسلام، صوفیان به گرایشهای شیعی منتسب و متهم بوده اند، چنان که ارتباط عین القضات و مقتولان دیگر تصوف با روافض، یک دستاویز عمده قتل آنان را پدید آورده است و بیشینه طرائق صوفی، سلسله خود را به علی(ع) می رسانیده اند. هرچند دو جریان عرفان اسلامی و فرقه های شیعی در مبانی معرفت شناسی، توحید، وحی، نبوت و غیره اختلافاتی دارند، بحث ولایت و تداوم رهبری کاریزماتیک و آسمانی جامعه، مهم ترین حلقه اتصال و شباهت این دو جریان پرتلاطم را تشکیل می دهد. این مقاله به معرفی بیش از 20 ویژگی اولیا، مانند معیت با حق، وساطت فیض الهی و مخاطبه مستقیم با خداوند، در آثار مولوی به ویژه مثنوی معنوی می پردازد و متناظر با اوصاف مذکور، روایات شیعی را از منابع دست اول اندیشه شیعه، مانند نهج البلاغه و اصول کافی متذکر می شود و شباهتها را می نمایاند. به رغم این شباهتها، تفاوت مواضع این دو جریان را نیز درباره نَسَبیت خاص، تعریف عصمت، مصادیق و غیره تبیین می کند.
تاریخ نگار ایرانی در دربار عثمانی و رویکرد به تشیع با تکیه بر تاریخ جنّابی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
العیلم الزاخر فی احوال الاوائل و الاواخر معروف به تاریخ الجنّابی کتابی است به زبان عربی در تاریخ عمومی عالم از ابتدا تا قرن دهم هجری که توسط مصطفی جنّابی به سلطان مراد سوم عثمانی (982-1003ق.) تقدیم شده است. به نوشته برخی از مؤلفان، تبار این مورخ از جنّابه فارس (گناوه) است و به همین سبب به جنّابی معروف شده است. اهمیت این امر نیز حضور یک مورخ ایرانی تبار در دربار عثمانیان در قرن دهم هجری قمری است. از این مؤلف تألیفات چندی برجای مانده است اما العیلم الزاخر فی احوال الاوائل و الاواخر مهم ترین اثر اوست که موجب اشتهارش شد. اهمیت تاریخ نگاری جنّابی در این است که وی نخستین تاریخ نگار عثمانی است که به صورتی جامع به تألیف تاریخ عمومی اسلام مبادرت کرده است. علاوه بر آن فذلکه یکی از کتاب های تاریخی معروف سلسله عثمانیان اثر کاتب چلبی نیز خلاصه ای از کتاب تاریخ جنابی می باشد. نیز العیلم الزاخر فی احوال الاوائل و الاواخر به عنوان مأخذ در دیگر کتاب های تاریخی مهم عثمانی مورد توجه تاریخ نگاران این دوره واقع گردیده است. این امر می تواند بیانگر تأثیرپذیری تاریخ نگاری عثمانی و مورخان آن از یک مورخ ایرانی تبار باشد که نکته ای در خور اهمیت است. از این اثر دو نسخه خطی در کتابخانه ملک تهران به شماره بازیابی 4351 و 4370 موجود است. هدف از ارائه این مقاله معرفی این اثر و ویژگی های آن از نظر شیوه تاریخ نگاری با تکیه بر چگونگی نگرش مؤلف آن به مسئله چالش برانگیز تشیع در میان دو دولت عثمانی و صفوی، با استفاده از گزارش های وی درباره شخصیت امامان معصوم -علیهم السلام- و خاندان های حکومتگر شیعی است.
یورش مغولان، رکود علمی و اثر آن بر گسترش تشیع در ایران
یورش مغولان که با کشتارهای فجیع و ویرانی های عظیم همراه بود، تمدن اسلامی را تا آستانه نابودی کامل کشانید. نابودی مراکز علم و دانش، کتابخانه ها، کشتار دانشوران و طلاب، مهاجرت و گریز بسیاری از ایشان به اکناف و اطراف دنیای اسلام دور از چپاول مغول گوشه ای از ضربات این بلیه ی تاریخی محسوب است.
از دیگر سوی با اتمام سیل ویرانگر فتوحات مغولی و در سایه ی تساهل مذهبی مغول و البته برافتادن تسلط مذهبی خاندان عباسی و فروماندن مذهب اهل تسنن از پشتیبانی بی شرط و قید دستگاه خلافت، مذهب تشیع به فرصتی تاریخی دست یافت تا آزادانه در معرض تبلیغ و نشر قرار گیرد. در کنار تمام عللی که بر گسترش تشیع در این عهد عنوان شده اند، بر نقش مناظرات آزاد مذهبی میان ارباب مذاهب و پیروزی علمای شیعی در برابر رقیبان اهل سنت خویش در پرتو دانش و منطق،خاصه در منابع شیعی تاکید رفته است. این نوشته با صحه گذاشتن بر چنین روندی در پی آن است که نشان دهد، ضربات جبران ناپذیر مغول بر بنیان های دانش و مراکز پژوهش و مدارس و ویرانی شهرها و مراکز تمدنی، فضایی از رکود علمی پدید آورد که قربانیان اصلی آن جامعه ی علمی اهل سنت و اسماعیلیان بودند. جامعه ی تشیع اما تیزبینانه با نزدیکی به حاکمیت مغولی و اظهار ایلی و مصون ماندن از هم پاشیدگی کامل، نیز حتی المقدور، مشارکت یا سهیم شدن در قدرت، خود را تا حد زیادی از این فروپاشی رهانید. تاکید این مقاله نیز به واقع بر آن است که در گسترش تشیع در این عهد در میان تمام اسباب دیگر این رکود علمی جامعه را نادیده نباید گرفت.
ساخت تنزیهی تشبیهی شناخت خداوند در دیباچة شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تنزیه و تشبیه، یکی از مباحثی است که پیوسته متکلّمان به آن توجّه داشته اند. تنزیه، منزّه دانستن خداوند از هر گونه صفت انسانی و تشبیه، نسبت دادن ویژگی های مردمان به آفریدگار است. فردوسی در مقام تنزیه، به تعبیر نگارنده، یزدان را «خداوندِ نام» می گوید که تنها نامی از آن در میان است و در مرتبة تشبیه، او را «خداوندِ جای» می نامد؛ یعنی همان مقام شکل گیری آفرینش که مظاهر اسماء و صفات خدا در هستی گام می نهد و به این سان آفریدگار، توصیف پذیر می شود. آن چنان که از برخی متون پهلوی زردشتی، متن های مانوی و تفکّر شیعیان اسماعیلی نیز برمی آید، یزدان پیش از آفرینش، تنها نام است؛ اما پس از آفرینش دارنده جای می شود که شناسایی او را ممکن می کند. فردوسی همچنین در مصراع: «ز نام و نشان و گمان ب رت ر است» به راه تنزیه می رود؛ ولی در مصراع پس از آن: «نگارندة بر شده گوهر است» با تشبیه، یزدان را نگارگر یا نقّاش می خواند و به این گونه، تنزیه و تشبیه را همراه می کند که این دیدگاه از اندیشه های شیعی و باورهای باستانی او برخاسته است.
عبدالله سویدی و روایتی سلَفی از کنگره تقریب نادرشاه افشار در نجف(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
کنگره نجف که با هدف تقریب بین مذاهب اسلامی و به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه جعفری در سال 1156ق./1743م. برگزار شد، یکی از آخرین تلاش های نادرشاه افشار برای ایجاد تغییر در نظم سیاسی-مذهبی معارض میان ایران شیعی و عثمانی سنی بود. اگرچه تاکنون اشارات و مطالعات متعددی در باب گزارش این نشست و اثرات آن صورت گرفته است، اما این نوشتار با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی در مطالعات تاریخی که مبتنی بر بررسی موشکافانه اسناد و مدارک کتابخانه ای است، تلاش می کند روایت سنّی سلفی این نشست را که برآمده از مشاهدات شیخ عبدالله سُوَیدی، نماینده والی بغداد در نجف بود مورد تحقیق قرار دهد. در این زمینه بسط و تفسیر مقدماتی همچون شناخت سیاست های مذهبی نادرشاه افشار، شرایط سیاسی، اجتماعی عراق در نیمه قرن هجدهم میلادی و زمینه های شکل گیری اندیشه سلفی در میان علما و متفکران مسلمان مورد توجه قرار خواهد گرفت. همچنین غایت این پژوهش بررسی خاستگاه های اجتماعی و فکری جریان سلفی در عراق و ارائه تاریخی مختصر از روند شکل گیری کنگره نجف است که با مقایسه تطبیقی دو روایت شیعی و سنی از این نشست، تصویری تازه از مناسبات فکری و فرهنگی رایج در طیف سنی و سلفی علمای عراق ارائه خواهد شد.
بررسی جایگاه دولت آل عُیون و نقش آن در گسترش تشیع در بحرین(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در بحرین قدیم، تشیع قدمتی دیرینه دارد و از اواخر قرن سوم هجری به بعد شاهد شکل گیری دولت های مختلف شیعی بوده که از میان آنها، آل عیون از حیث دیرپایی و تأثیرگذاری در گسترش شیعه اهمیت بیشتری داشته است. در این تحقیق ضمن نمایاندن جایگاه دولت شیعی آل عیون در بحرین، نقش آنان در گسترش تشیع مورد بررسی قرار می گیرد. یافته های تحقیق حاکی از ریشه دار بودن تشیع در آن سرزمین است. زمینه ها و عواملی از قرن نخست هجری موجب توسعه تشیع در بحرین بوده و با ضعف عباسیان، شیعیان این منطقه موفق به تشکیل دولت شدند. ساخت مکان های مذهبی مثل مساجد و مدارس، تربیت علما دینی و آثار علمی آنان، وجود شاعران دوستدار اهل بیت ^ ، ارتباط آل عیون و اندیشوران بحرینی با کانون های علمی و مقدس در عراق و ضرب سکه به نام اهل بیت ^ را می توان ازجمله محورهای مهم فعالیت این دولت برای گسترش تشیع دانست. شیوه پژوهش در این نوشتار، توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.
طریقت ذهبیه در عصر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
ذهبیه، سلسله صوفیانه شیعی بود که در تمامی دوران حکمرانی صفویان در ایران حضور داشت و در عرصه های اجتماعی – سیاسی ایفای نقش کرد. این طریقت نسبت به دیگر سلسله های صوفیانه عصر صفوی اعم از شیعه و سنی، در طول حیات خویش، فراز و فرود کمتری داشته است. با این وجود روابط آنان با دولت صفوی، تحت تأثیر شرایط سیاسی و مذهبیِ جامعه ایران عصر صفوی را می توان به سه دوره متمایز تقسیم کرد. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و استفاده از متون اصلی تاریخی و طریقتی در پی پاسخ برای این پرسش است که فعالیت های سیاسی- اجتماعی طریقت ذهبیه و تعامل آن با شاهان صفویه چگونه بوده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که می بایست دلایل تمایز این سلسله با سلسله های صوفیانه دیگر را در 1- نزدیکی و قرابت سلسله صفوی با ذهبیه 2- تلاش ذهبیه در جهت حفظ و تثبیت حکومت صفوی3- تلاش در جهت احیاء صبغه صوفیانه دولت صفوی و نپذیرفتن مقامات دیوانی و درباری و در نهایت4 - سلوک عرفانی معتدل از جمله دلایل تمایز این سلسله با طریقت های دیگر بود.
تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
هدف اصلی نوشتار حاضر مطالعه ساخت های اجتماعی عصر صفویه با توجه ویژه به موضوع طبقات اجتماعی در ظرفیت و فرایند تمدّنی آن روزگار است. اهمیت این موضوع ناشی از آن است که از نظام طبقاتی صفویه می توان به عنوان نظامی باز با ویژگی تمرکز فرصت ها و پیوند متقابل یاد کرد. به هنگام ظهور صفویان (907-1135هجری) همواره مفصل بندی (همزیستیِ) طبقاتی پویایی مابین اجتماعات عشایری (ایلی)، دهقانی و شهری (خرده کالایی شهری) فراهم گردید، چندان که صفویان ساخت اجتماعی ایران را با تأکید بر هویّت مذهبی و ملّی جدیدی تعریف کردند. کلیت شکل بندیِ طبقات اجتماعی صفویان همچون بستری می ماند که در سایه آن وحدت سیاسی و ملی، مدنیت، رفاه اجتماعی، رونق اقصادی و پویای فرهنگی و روابط گسترده با دول خارجی به وجود آمد. البته این توصیف به معنای تأیید همة جنبه های ساختار طبقاتی عصر صفویه در دوره های سلاطین صفوی نیست، زیرا تحولات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و شیوه حکومتی، در ایجاد ساختار طبقاتی در دوره حاکمان مختلف صفوی، نقش اساسی داشته است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه شناختی در تحلیل پدیده های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه ای، سیر تمدّن در طبقات اجتماعی دولت شیعی صفویه را در چشم انداز حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه به عنوان پایه و زیربنایی برای دوره های بعد بررسی و تحلیل نماید.
بازتاب تغییر دیدگاههای مذهبی در تواریخ عمومی دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
از جمله ادوار درخشان تاریخ ایران دوره صفویه است . در این برهه تاریخ ایران شاهد تحول بزرگی در عرصه های مختلف سیاسی و فرهنگی بود. در این دوره صفویان با اعلام رسمیت یافتن تشیع نه فقط از توان ایدئولوژی پویایی تشیع جهت سلطه سیاسی خود بهره گرفتند بلکه این واقعه چهره مذهبی ایران را نیز تحت تاثیر قرار داد . تاریخ نگاری این دوره از جمله عرصه های بودکه از این حادثه بزرگ متاثر گردید و به نوعی آیینه تمام نمای عصر خود شد. در واقع هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و برپایه منابع کتابخانه ای تنطیم گردیده است پاسخ به این سوال مهم است که : تغییر دیدگاههای مذهبی در دوره صفویه چه تاثیری در تاریخ نگاری عمومی این دوره داشته است؟ بررسی های اولیه موید آن است که اگر چه تاریخ نگاری عمومی عصر صفوی در شیوه و اسلوب کلی استمرار تاریخ نگاری عصر تیموری بود اما تغییر ات مذهبی عصر صفوی چهره تاریخ نگاری عمومی این دوره را نیز متاثر کرد. چنانکه تواریخ عمومی این دوره نیزدر کنار نهادهای سیاسی و فرهنگی صفویه در جهت نهادینه کردن فرهنگ تشیع دراین دوره گام برداشتند.
جغرافیای تاریخی و سیاسی بیهق از فتح اسلام تا دوره غزنویان
حوزه های تخصصی:
بیهق از شهرهای مهم خراسان بزرگ، و دارای شرایط مساعد طبیعی و اقلیمی، رودخانه ها و کاریزها، شرایط اقتصادی مناسب و ویژگی های اعتقادی و فرهنگی بوده است. این شهر جزء نیشابور یکی از چهار ربع مهم خراسان بود. بیهق در دوره اسلامی توسط مسلمانان فتح شد. و با توجه به دور بودن آن از مرکز خلافت اسلامی (اموی-عباسی) به یکی از شهرهای تبدیل شد که مخالفان دستگاه خلافت و نیروهای گریز از مرکز در آن به فعالیت می پرداختند. این پژوهش در نظر دارد، جغرافیای تاریخی و سیاسی بیهق از ورود اسلام تا دوره غزنویان را مورد بررسی قرار دهد و نشان دهد که چه حوادث مهمی در بیهق در قرون اولیه اسلامی رخ داده است.
ظرفیت های فرهنگ سیاسی تشیع در آفرینش تمدن نوین اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
فرهنگ های پیشرو با ارائة عناصر تمدن ساز، انگیزه بخش و غایت آفرین، نقشی اساسی در خلق تمدن های بشری بر عهده دارند. فرهنگ پیشرو تشیع به عنوان عامل بسترساز در پیروزی انقلاب اسلامی، در مرحلة تمدن سازی نیز از قابلیت های بسیاری برخوردار است. این پژوهش با رویکرد «تحلیلی- توصیفی» و مبتنی بر روش «مطالعات اسنادی»، در پی دستیابی به پاسخ این سؤال بنیادین است که فرهنگ سیاسی تشیع از چه ظرفیت هایی در پی ریزی تمدن نوین اسلامی برخوردار است؟ بدین روی، درصدد است تا جایگاه و نقش عملی این مؤلفه ها در ظهور دولت های قدرتمند شیعی در قرون اولیه اسلامی را از لحاظ علمی بررسی کند. براین اساس، می توان گفت: بعد سیاسی فرهنگ تشیع با ارائة عناصر تمدن سازی همچون توان بسیج بالا، رهبری عالمانه، عقلانیت، و شریعت محوری، در کنار پویایی بخشی به لایه های گوناگون در سایة انگیزه های بی پایانی همچون عدالت طلبی و تحقق جامعة آرمانی در قالب فرهنگ انتظار، و همچنین طراحی الگوی نوین تمدن اسلامی، می تواند نقش بسزایی در فرایند تمدن سازی جامعة اسلامی ایفا کند.
راهبرد حکومت ممالیک در قبال تشیع
حوزه های تخصصی:
تشیع در مصر با حکومت فاطمیان گسترش یافت و در دوران 250 ساله حکومت آنان همواره به عنوان دین رسمی این سرزمین شناخته می شد. با انحلال حکومت فاطمیان توسط ایوبیان و روی کار آمدن صلاح الدین ایوبی، دوران جدیدی از تحولات در مورد مذهب شیعه آغاز گردید. سیاست های خشن به کار گرفته شده در مورد شیعیان توسط ایوبیان، راه را برای غلبه مذاهب اهل سنت در مصر بازنمود. در ادامه، بردگان ترک نژادی که در دستگاه ایوبی بودند، راه اسلاف خود را ادامه دادند. این مقاله در پی این سؤال است که راهبرد حکومت ممالیک در قبال شیعیان چگونه بود؟ و به بررسی راهبردهای دولت ممالیک پرداخته است. این حکومت ها توانستند با اتخاذ راهبرد حذف مذهب شیعه به عنوان یکی از مذاهب رسمی و جایگزینی مذاهب اربعه و ممنوعیت اجرای حدود شیعی و سیاست قتل و تهدید به اهداف خود برسند تا جایی که در ممالک تحت نفوذ آن ها که درگذشته شیعیان فراوانی زندگی می کردند شمارکمی بر مذهب سابق باقی ماندند و شیعیان در محدودیت کامل قرار گرفتند.
تأثیر باورها و آموزه های شیعی بر تزئینات سکه های دوره صفوی
حوزه های تخصصی:
سکّه و سکّه شناسی یکی از مقوله های مهم در مطالعهٔ بُعد اعتقادی و فرهنگی مردم است. علائم و نشانه های روی سکه ها نشان می دهد که بخش مهمی از نقوش و کتیبه ها متأثر از مذهب و اعتقادات مردم است. رسمیت مذهب تشیع در دورهٔ صفوی و تأثیرات عمیق این مذهب در باورها و اعتقادات ایرانیان، موجب شد تا اشعار، ادعیه، و نقوش نمادین در وصف ائمه بر روی مسکوکات منعکس گردد و ارادت ایرانیان را نسبت به ائمه نشان دهد. هدف از این مقاله بررسی تأثیر ایدئولوژی مذهبی بر مسکوکات صفوی از لحاظ محتوای نقوش و کتیبهٔ سکه ها و همچنین بررسی میزان تأثیرگذاری محتوا و مضمون کتیبه های سکه ها در رسمیت شناختن مذهب تشیع توسط قشر متوسط جامعه است. روش تحقیق در این نوشتار به صورت توصیفی- تحلیلی با رویکرد نظری تاریخ فرهنگی از طریق گردآوری اطلاعات در کتابخانه است. این مقاله با مطالعه و بررسی سکه های صفویه سعی دارد به سوالات زیر پاسخ دهد: ۱. ایدئولوژی مذهبی شیعه چه تأثیری بر تزیینات سکه ها گذاشته است؟ ۲. کتیبه ها و علائم سکه ها علاوه بر اینکه نشان دهندهٔ ارادت شاهان نسبت به ائمه هستند، در چه زمینه های فکری دیگر طراحی شده اند؟ مطالعه و بررسی نقوش و کتیبه ها نشان دهندهٔ تبلیغ ایدئولوژی شاهان صفوی برای مشروعیت حکومت شیعی و ادارهٔ جامعهٔ صفوی است که ریشه در اعتقادات و باورهای شیعی دارد.
تحلیل نگرش هجویری در کشف المحجوب نسبت به مذهب تشیع(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
علی بن عثمان هجویری از زعما و بزرگان تاریخ ادبیات عرفانی صوفیه است که با تأسی به معارف قرآن و فرهنگ نبوی و با استغراق در سخنان صوفیان صافی ضمیر موفق به تألیف کشف المحجوب شده است. هجویری به سبب تأثر از شرایط زمانی، مکانی و جایگاه مذاهب کلامی، به ویژه غلبه اشعریت، مواضعی پرلغزش و پرتشتت در باب مذهب تشیع برگزیده و گزارشگر گزاره هایی عقل ستیز و باورسوز دربارة این مذهب بوده است. این پژوهش درصدد نقد آرای هجویری در باب مذهب تشیع از طریق بررسی کلی روش ها و رویکردهای عرفانی- کلامی مؤلف در قالب نقد محتوایی با نگرش درون دینی و با سنجش نگره هایی چون تناقض های درونی، مخالفت با قرآن، سنت و تاریخ، گزینش و حذف، پذیرش و رد متعصبانه در تحلیل کلی سامان یافته است. نگارندگان به این نتیجه رسیده اند که هجویری به شیوه پیچیده پیشوایان خود، صحیح و ناصحیح را آمیخته و دچار مغالطه در باب مذهب تشیع بوده است.
اوضاع مذهبی گیلان در دوره صفویه
حوزه های تخصصی:
گیلان در طول تاریخ همواره یکی از مناطق مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران بوده است. اما هم زمان با ظهور صفویان به جهت موقعیت خاص جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی بر اهمیت و اعتبار آن افزوده شد، به گونه ای که در نظام ایالات عصر صفوی از اهمیت خاصی برخوردار گشت. گیلانیان هنگام اقامت اسماعیل میرزا نقش زیادی در باورهای فکری و مذهبی اسماعیل میرزا داشتند. سادات کیا بین سده های هشتم تا دهم ﻫ..ق قسمت وسیعی ازگیلان، به ویژه گیلان بیه پیش با مرکزیت لاهیجان را در دست داشتند. این خاندان ابتدا زیدی مذهب بودند و به هنگام قدرت یابی صفویه به تشیع اثنی اعشری گرویدند. امیران آل کیا لقب کارکیا داشتند که به معنای شاه یا حاکم است. خاندان حکومتگر محلی گیلان عنوان کیا داشتند و خاندان آل کیا پس از رسیدن به قدرت، سلسله حکومت خود را کارکیا یا آل کیا نامیدند. در دوره شاه تهماسب اول و شاه عباس دوم به جهت اهمیت اجتماعی و اقتصادی گیلان نخست حکومت های محلی را محدود نموده و سپس آن ها را ساقط نمودند. از این زمان با وجود تسلط صفویان بر گیلان این سرزمین به صورت کانون شورش های ضد صفوی درآمد زیرا ثروت های گیلان توسط صفویان غارت می شد. با این حال حضور سیاسی صفویان بر گیلان موجب ارتباط جهانی این سرزمین با جهان غرب شد و مسیر تجاری غرب با ایران گشوده شد.
بررسی چگونگی ورود و گسترش تشیع در فارس از آغاز تا پایان حکومت آل اینجو
حوزه های تخصصی:
اگر چه فارس در نهایت توسط نیروهایی فتح شد که عمدتاً از بصره عازم می شدند و طبیعی بود که تحولات مذهبی این استان متأثر از بصره باشد، با این وجود تا تأسیس شاخه ای از آل بویه در فارس عواملی نظیر حضور کارگزاران شیعی، ارتباط برخی از شیعیان فارس با ائمه، تحرکات قبیله شیعی عبدالقیس در جنوب فارس، مهاجرت رجال عرب شیعی به فارس، عبور امام رضا(ع) از این استان، قیام و شهادت احمد بن موسی در فارس و پراکندگی سادات همراه ایشان زمینه ی ورود تشیع را فراهم کرد به طوری که در آستانه شکل گیری آل بویه تعدادی از ساکنان این استان شیعه شده بودند. پس از تأسیس آل بویه وضعیت مذهب تشیع در فارس متحول شد و با اقداماتی که امیران این سلسله انجام دادند زمینه گسترش تشیع در این استان فراهم گردید، البته پیدایش جسد مطهر احمد بن موسی(ع) در عصر سلغریان و ساختن بقعه بر آن و نیز اقداماتی که مادر شیخ ابواسحاق اینجو در کنار بقعه انجام داد در گسترش تشیع بی تأثیر نبوده است. در این مقاله به روش توصیف همراه با تحلیل و نیز گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و استفاده از منابع تاریخی و رجالی درصدد بررسی چگونگی ورود و گسترش تشیع در فارس هستیم.