عبدالقیس

برای بررسی وجود اندیشه های طاکلامی در میان راویان و اصحاب ائمه، بایسته است که کل میراث روایی ایشان جمع آوری و تبویب شود و گرایش های احتمالی آنان به موضوعات کلامی مورد ارزیابی قرار گیرد. در بحرین قدیم (شامل کویت، احساء، قطر و مجمع الجزایر بحرین کنونی) گرایش غالب راویان و محدثان، نص گرایی بوده و این جریان، حوزة علمی بحرین را قرن ها در اختیار داشته است و حتی برخی، اخبارگرایی قرون متأخر در بحرین را ادامة همان جریان نص گرای قدیم دانسته اند. در نوشتار پیش رو، با استفاده از منابع حدیثی و رجالی ضمن معرفی محدث - متکلمان بحرینی (با تأکید بر قبیلة عبدالقیس) و در یک بازة زمانی (عصر امیرالمؤمنین تا امام جواد‰)، تلاش شده تا پیشینة کلامی حوزة بحرین به عنوان جریانی میانه و درخور توجه بازشناسی شود و با نمایاندن وجود این جریان، انگارة نص گرایی مطلق و بی رقیب در میان بحرینی ها نقد شود.

اگر چه فارس در نهایت توسط نیروهایی فتح شد که عمدتاً از بصره عازم می شدند و طبیعی بود که تحولات مذهبی این استان متأثر از بصره باشد، با این وجود تا تأسیس شاخه ای از آل بویه در فارس عواملی نظیر حضور کارگزاران شیعی، ارتباط برخی از شیعیان فارس با ائمه، تحرکات قبیله شیعی عبدالقیس در جنوب فارس، مهاجرت رجال عرب شیعی به فارس، عبور امام رضا(ع) از این استان، قیام و شهادت احمد بن موسی در فارس و پراکندگی سادات همراه ایشان زمینه ی ورود تشیع را فراهم کرد به طوری که در آستانه شکل گیری آل بویه تعدادی از ساکنان این استان شیعه شده بودند. پس از تأسیس آل بویه وضعیت مذهب تشیع در فارس متحول شد و با اقداماتی که امیران این سلسله انجام دادند زمینه گسترش تشیع در این استان فراهم گردید، البته پیدایش جسد مطهر احمد بن موسی(ع) در عصر سلغریان و ساختن بقعه بر آن و نیز اقداماتی که مادر شیخ ابواسحاق اینجو در کنار بقعه انجام داد در گسترش تشیع بی تأثیر نبوده است. در این مقاله به روش توصیف همراه با تحلیل و نیز گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و استفاده از منابع تاریخی و رجالی درصدد بررسی چگونگی ورود و گسترش تشیع در فارس هستیم.

ساختار سیاسی و اجتماعی متشتت جزیره العرب در روزگاران پیش از اسلام، تابعی از حاکمیت نظام قبیله ای بود. با ظهور اسلام و حرکت اصلاح گرایانه پیامبر اکرم(ص)، این ساختار، به سوی همگرایی سیاسی سیر نمود. اما چند دهه بعد از وفات آن حضرت، نظام متمرکز، به یک جریان گریز از مرکز تبدیل شد و بار دیگر، قبایل منطقه جزیره العرب در یک صف بندی جدید سیاسی- و احیاناً مذهبی- به ایفای نقش پرداختند. در این میان، قبیله عبدالقیس با حضور در روند جریان های سیاسی- اجتماعی صدر اسلام و ارتباط عمیق و ریشه دار آنها با تشیع از یک سو، و دگرگونی ترکیب قومی و جمعیتی سرزمین های پیرامون خلیج فارس از سوی دیگر، به صورت عنصری فعال و تأثیرگذار در معادلات سیاسی و اجتماعی ظاهر شد. این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، می کوشد تا نقش بنی عبدالقیس را در تحولات صدر اسلام مورد بررسی قرار دهد و اهتمام آنها را در فتوحات شرقی قلمرو خلافت اسلامی باز نماید و به تبیین حمایت بخشی از آنها از علی بن ابی طالب و جریان موسوم به تشیع، بپردازد.