تشیع

بیهق، نام قدیمی سبزوار و یکی از شهرهایی است که پیش از استقرار تشیع در دوره صفوی به تشیع اشتهار داشته است. رواج تشیع در بیهق، مرهون یک دوره تدارک از اواسط قرن دوم هجری است که نقطه عطف آن را باید به حضور امام رضا 7 در خراسان و روشنگری های مؤثر عقیدتی و توحیدی ایشان دانست. یکی از مهم ترین مؤثران این دوره تدارک، نقبا هستند که سرپرستی امور سادات و علویان را در هر شهری بر عهده داشتند. نقابت علویان در نیشابور (کرسی خراسان) در اوایل عصر سامانی به علویان حسینی (بنوزباره) محول شد. پژوهش حاضر به بررسی فعالیت های نقبای آل زباره در نیشابور، دلایل مهاجرت آنان به بیهق و نقش آنان در تعمیق تشیع امامی بیهق پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد نحوه سیاست حکومت های شرق در مقابل نقبای زباری که بیشتر تحت تأثیر اختلاف مذهبی و عقیدتی میان دو طرف بود، یکی از اولین دلایل مهاجرت خاندان زباره به بیهق بوده است. نقبای حسینی زباره با مدیریت سیاسی دینی و اجتماعی در پی تعهدات نقابتی خود، با بهره گیری از شرایط مساعد مذهبی و حمایت بی شائبه شیعیان امامی بیهق، توانستند با دعوت علمای شیعی و جذب سادات شیعی از اقصی نقاط جهان اسلام در اشاعه و رشد اندیشه های شیعی بکوشند.

طاهریان اندکی پس از شهادت امام رضا  بنای حکومتی در خراسان را برافراشتند که هنوز دل های مردم با خاطرات حضور امام در مرو توأم بود. ولایتعهدی امام، فرصتی مغتنم بود که امکان آشنایی گسترده مردم با معارف شیعه فراهم آید. از این رو رویکرد طاهریان به تشیع افزون بر زمینه های پیشین خود، بیشتر می توانست متأثر از ارتباط و آشنایی آن ها با امام رضا  در خراسان باشد. در این راستا شاید اقدام طاهر بن حسین در تمرد از خلافت و دعوت به سوی علویان به دلگرمی از حمایت مردم مرو بازمی گشت که پشتیبان علویان بودند. بررسی زمینه های ارتباط خانوادگی طاهریان با خاندان های حامی تشیع همچون خزاعه و عجلیان ری، به همراه عملکردهای مثبت آن ها در این باره، می تواند فرضیه گرایش به تشیع در میان این خاندان را تقویت کند. سیاست های طاهر و عبدالله حاکمان خراسان نیز در همسویی بیشتر با علویان قرار داشت. در کنار روایات متفاوت منابع درباره عملکرد دوسویه مثبت یا منفی طاهریان با تشیع، دلایلی مبنی بر همگرایی آن ها به سبب ضرورت اجتماعی یا برخورد شخصی با تشیع و علویان بیشتر به چشم می خورد. در راستای پاسخ به پرسش میزان ارتباط طاهریان با تشیع، تلاش می شود مجموع عوامل همسویی آنان با نقد دیدگاه های مربوط به این ارتباط بیشتر مورد توجه و بررسی قرار گیرد.

اوضاع نابسامان و آشفته خلافت عباسیان در میانه سده سوم هجری، ستمگری و بی عدالتی عاملان عباسی در طبرستان و دوری مسافت طبرستان تا مرکز خلافت عباسی، بستر مناسبی جهت تشکیل حکومت محلی علویان فراهم ساخت. علویان طبرستان با داعیه تأسیس حکومت شیعی مستقل و نفی سیادت عباسیان، زمام حکومت را به دست گرفتند. با توجه به نقش مشروعیت در بقا و دوام هر حکومت و این که تحکیم پایه های هر نظام سیاسی و ثبات و پایداری آن بسته به میزان مشروعیت آن نظام است؛ این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، از طریق تحلیل داده های تاریخی، عوامل اقتدار و مشروعیت علویان طبرستان را بررسی خواهد کرد. این پژوهش نشان می دهد که علویان طبرستان بر خلاف دیگر حکومت های هم زمان خود، مشروعیت خویش را از خلیفه عباسی دریافت نکردند بلکه با استناد به انتساب خود به پیامبر-صلی الله علیه و آله- و وجاهت مردمی و عدالت طلبی و با توسل به مذهب شیعه، پایه های اقتدار و مشروعیت خویش را استحکام بخشیدند و بیش از نیم قرن دوام آوردند.

مقاله حاضر می کوشد به تحلیل علل و عوامل مؤثر بر مناسبات فکری، نظامی، و سیاسی علویان با حاکمان و مردم گیلان و دیلمان بپردازد. سرزمین های دیلمان و گیلان همواره در دوره خلافت اموی و عباسی، با مخالفت با خلفا، سر سازگاری با آنان نداشته اند؛ مردم دیلمان، با ظهور علویان به عنوان مدعیان عقیدتی و سیاسی خلافت عباسی و برای تشدید مخالفت های خود، روی خوش به آنان نشان دادند و علویان هم، در دوره های نخست قدرتگیری، توانستند با استفاده از رویکرد ضد خلافت دیلمیان به موفقیت های مهمی در گیلان و دیلمان دست یابند. بر این اساس در نگاه نخست، گرایش دیلمیان به علویان تحت تأثیر منافع سیاسی و نظامی آنان بود، اما از نیمه دوم قرن سوم با تلاش های فکری مداوم علویان در گیلان و دیلمان، زمینه تغییر آیین های باستانی دیلمیان به نفع تشیع و سایر مذاهب اسلامی فراهم شد. نگارنده، با توجه به مآخذی که در این زمینه وجود دارد، سعی کرده است دلایل همگرایی و واگرایی دیلمیان با علویان و همچنین تأثیر سیاسی و نظامی دیلمیان را بر حکومت علویان پژوهش کند.

با به قدرت رسیدن کیائیان در شرق گیلان و تأکید آنان بر ترویج و گسترش تشیع زیدی، عرصه فعالیت های فکری برای پیروان سایر نحله ها و مذاهب بسیار تنگ شد. کیائیان در قبال مخالفانی که بخشی از فرهنگ دینی گیلان بودند، رویه مماشات و تساهل در پیش نگرفتند؛ به گونه ای که طی دوران دویست ساله حکومتشان، پیروان آیین های اسلامی و غیرآن در گیلان، سرکوب یا از آن اخراج شدند. اصرار بر تشیع زیدی و انتخاب این مذهب به عنوان تنها مذهب مردم گیلان از سوی حاکمان بیه پیش و از سوی دیگر، تعصب حاکمان تالش و بیه پس بر تسنن، بسترساز جنگ های خونینی در تاریخ میانه گیلان تا پیش از صفویه شد. ماحصل این نبردها فرسودگی نظام اجتماعی و اقتصادی گیلان و تصرف آسان این سرزمین توسط شاه عباس صفوی در 1000ق بود. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که دغدغه های دینی و مذهبی حاکمان محلی گیلان تا چه میزان بر اختلاف های سیاسی و فرهنگی آنان تأثیرگذار بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که ریشه بسیاری از مناقشات سرزمینی دودمان های محلی گیلان و تالش، اختلاف هایی مذهبی بوده است که بسترساز جنگ های مداوم در این سرزمین شده است. پژوهش حاضر با تکیه بر رویکرد تاریخی و به شیوه مطالعه توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است.

العصر العباسی عصر الاتجاهات المختلفه سیاسیاً واجتماعیاً ودینیاً؛ وطبعاً شعراءه ذات نزعات متباینه تراها فی اشعارهم فالشاعر تاره یتظاهر بالزندقه وتاره بالایمان بالله ومنهم ابونواس اذا تتعمق فی شخصیته وبیتئه تراه زندیقاً ولکن اشعاره الایمانیه تمنعک من هذا الرأی وتؤدی الی تراجعک.

إن وجود المجتمع غیر المنظم لأبناء الشیعه فی العقد الثان ى من القرن الأول بالمقارنه مع التنظیمات الشیعیه الت ى عاشت فی القرن الثالث إنما یدل علی حصول تطور ملموس وملحوظ فی هیکلیه هذه المدرسه. و یعود ذلک إلی القیاده الحکیمه و الرشیده لأئمه أهل البیت (ع) الت ی تُعد العامل الأساس لتحقیق هذا الأمر و قد تجسّدت فی تربیه و إعداد الکوادر الإنسانیه لتوفیر الأجواء بهدف نشر مدرسه التشیع و ایصالها إلی أتباعها فی العالم و إیجاد العلاقات الوثیقه و المؤثره معهم حتی فی أبعد المناطق الجغرافیه من العالم الإسلامى. إن هذه الدراسه اعتمدت علی نظریه «کیدنز» و هی تحت عنوان «الهیکلیه» و التی تجعل من الفرضیه القائله بأن ما قام به أئمه أهل البیت (ع) فی مجال تربیه و إعداد التلامیذ و اعتبارهم حلقه وصل بین اتباع مدرسه أهل البیت (ع) فی أنحاء العالم الإسلامى هو الذی أنتج هذا التطور ف ی هیکلیه و نظام مدرسه التشیع. و تسعی هذه الدراسه إلی البحث و التدقیق فی أسالیب أئمه أهل البیت (ع) ف ی تربیه خواص شیعتهم.

تبحث المقاله عن المقومات المؤثره فی السلوک والرؤیه التاریخیه السیاسیه لشیوخ أردبیل قبل نشأه الصفویه، ومدی تأثرها بالحرکات المعاصره لهم. ففی أواسط القرن الثامن نشاهد نموّ الإتجاه الدینی فی الطریقه الصفویه بسبب الفراغ السیاسی. العقائدی إثر غزو المغول من ناحیه وانهیار الخلافه من ناحیه أخری. ثم مابین القرن السابع حتی العاشر برز دور شیوخ طریقه أردبیل فی الساحه السیاسیه لثلاثه أسباب: أولاً. القرابه السببیه مع طائفه «آق قویونلو» وهی طائفه أریستوقراطیه طالبه للسلطه؛ ثانیاً. استغلال مفهوم الجهاد فی نهضتهم السیاسیه؛ ثالثاً: اعتناق فکره الغلو فی الساحه الدینیه. فهذه الأسباب الثلاثه عوامل تفوّق طریقه أردبیل. إن غزو المغول ساعد علی نموّ النزعه إلی التصوف کنقطه ثقل روحیه بین جماهیر الشعب، کما هیأ المجال لتکوین الحکومه الصفویه السیاسیه فی القرن العاشر. وفی الوقت نفسه، جعل مسار طریقه أردبیل مساراً متجهاً نحو الحصول علی السلطه والتناسق مع الحرکات الصوفیه الأخری فی القرنین الثامن والتاسع. وهذه المقاله هذه والتی تم جمع بیاناتها بطریقه مکتبیه ضمن المنهج التاریخی والوصفی تحاول أن تجیب علی سؤالین هما: أین کانت الفکره الدینیه فی طریقه أردبیل الصوفیه قبل قیام الدوله الصفویه؟ وأی العوامل کان لها تأثیر فی نشوء اتجاه الشیوخ الصفویین؟ فمع أن الفرق الصوفیه والغالیه تحولت تحولاً ذاتیاً إثر الغزو المغولی وتعزیز مکانه التصوف، لکن النقطه الهامه أن الصفویه التی نجحت فی تأسیس حکومه شامله تعدّ أبرز عامل لبروز الحرکات الصوفیه فی الفتره المعاصره لها.

مروری بر همه مدل ها و گویه های طراحی شده به منظور سنجش دینداری در ایران نشان می دهد که در هیچ کدام از این مدل ها به صورت منظم و روشمند، ویژگی های خاص مذهب تشیع، به عنوان مذهب غالب در جامعه ایران دیده نشده است. در این مقاله، به منظور رفع این نقیصه، با تکیه به آرای هانری کربن، شیعه شناس معاصر، یکی از وجوه خاص شیعه، یعنی پیوستگی و استمرار رابطه انسان با خدا به واسطه امامان و اولیای الهی برجسته شده است. همچنین با استخراج مفهوم توسل جویی به عنوان مفهوم کلیدی خاص دینداری در تشیع، تعریفی عملیات آن در سه بعد اعتقادی، مناسکی (عملی) و تجربی برای استفاده در پیمایش های سنجش دینداری در ایران ارائه شده و در بخش تجربی پژوهش نیز، این مفهوم در جامعه آماری شهر یزد سنجیده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد سطح توسل جویی در جامعه مورد مطالعه نسبتاً بالاست. براساس یافته های میدانی پژوهش نیز میزان توسل جویی در میان زنان بیشتر از مردان و در میان ازدواج کرده ها بیشتر از مجردهاست. در این مطالعه، میان طبقه اجتماعی و میزان توسل جویی رابطه معنادار و معکوسی وجود دارد؛ به طوری که توسل جویی افراد طبقه پایین بیشتر از طبقه بالا گزارش شده است. هرچه برخورد گزینشی با دین و خصوصی شدن دین بیشتر باشد، میزان توسل جویی کمتر است. رابطه معکوس و معنادار میان سبک زندگی و میزان توسل جویی بدین معناست که هرچه افراد دین دارتر هستند، سبک های زندگی، سنتی و غیرمدرن تر می شود. هرچند نتایج این پژوهش نشان دهنده شباهت نسبتاً زیاد الگوی پاسخ ها به سنجه های توسل جویی با الگوی پاسخ ها به سنجه های دینداری در دیگر تحقیقات این حوزه است، هنوز نمی توان درباره نوآوربودن این سنجه ها و قدرت آن ها در سنجش تفاوت ها و ظرایف نهفته در نوع دینداری شیعیان قضاوت دقیقی کرد.

اسلام سیاسی، متعاقب انقلاب اسلامی ایران، در جمهوری اسلامی موجودیت عینی یافت و در بازاریابی سیاسی افکار عمومی جهان اسلام، خود را بهعنوان کالای پرمشتری برای مسلمانان جهان اسلام، که در عصر جدید همواره سرخورده و شکستخورده و ناکام بودهاند، درآورد. این خوانش انقلابی از اسلام در ایران موفقیت عملی و عینی خود را در قالب ایجاد تغییرات اجتماعی در انقلاب اسلامی، نظامسازی با منطق جمهوری اسلامی که سنّت و مدرنیته را در ترکیبی موزون بهکار گرفت و نیز در ایجاد نظامی ماندگار و چهلساله نشان داد؛ اما الگوی رقیب و وهابی داعش در برابر این اسلام سیاسی قد علم کرده، با دولتسازی نیمبند  خود در عراق و سوریه به خودنمایی  میپردازد. در این نوشتار به مقایسه تطبیقی اعتقادات سیاسی، اخلاقیات سیاسی و رفتار سیاسی در منظومه سیاسی شیعه و داعش پرداخته شده است؛ از جمله این موارد، مقایسه اعتقادی موضوع منجی و مهدویت، مقایسه اخلاقی مسئله خلافت و ولایت و مقایسه رفتاری مسئله مهمّ جهاد و جنگ  است.

تأسیس دولت سعودی از همان ابتدا سرکوب و به حاشیهراندن شیعیان را در پیداشت. در این میان ضعیف کردن نهادهای شیعی رنگ دولتی به خود گرفت و به سیاست رسمی رژیم تبدیل شد. در این فضا با آنکه شیعیان بهدنبال هویت شیعی خود راهکارهای مختلفی از انقلابیگری تا گفتوگو و چانهزنی با حکومت را در پیش گرفتهاند تاکنون به حق اجتماعی و سیاسی خود نرسیدهاند. در نوشتار حاضر باتوجه به برخورد تبعیضآمیز حکومت آل سعود با اقلیت شیعه وضعیت و چالشهای پیشروی شیعیان بررسی میشود. استدلال نگارنده این است که بهدلیل پیوند ساختار قدرت با ایدئولوژی وهابیت ضعفهای ساختاری-نهادی و اختلاف در نگاه مبارزاتی میان فعالان شیعی و تبعیض علیه شیعیان کما ادامه دارد و بیرون رفتن از وضعیت موجود ثمربخش نیست. رهبران و نخبگان شیعه باید با پذیرش واقعیتهای موجود و در پیشگرفتن استراتژیهای مسالمتآمیز مبتنی بر گفتوگو تعامل و ارتباط خود با دیگر گروهها و شبکههای داخلی را نیز افزایش دهند.

امروزه در مباحث ژئوکالچر، پرداختن به تحرکات و اجتماعات بزرگ و اثرگذار به عنوان یکی از جلوه های پرستیژ ژئوپلیتیکی، اهمیت مطالعاتی فزاینده ای یافته است. در میان شیعیان، زیارت از مناسک و شعائر بسیار مهم دینی است و در متون روایی شیعه تاکید زیادی بر آن شده است. اما وقتی روی زیارت کربلا تکیه می شود، مسئله صرفاً جنبه فردی و معنوی ندارد و باتوجه به عقب سیاسی-هویتی واقعه عاشورا، کارکردهای سیاسی-اجتماعی این زیارت پررنگ تر می شود. در این میان بر زیارت اربعین بیش از دیگر روزها تأکید شده و اربعین از این منظر، صرفاً یک آیین مذهبی و درون دینی نیست؛ بلکه باید آن را آیینی انسانی، فراملیتی برشمرد که ظرفیت های پیدا و پنهان آن می تواند در راستای ارتقای پرستیژ ژئوپلیتیکی شیعه در آغاز هزاره سوم اثرگذار باشد. حضور چنین جمعیتی برای شرکت در یک مراسم فی نفسه بسیار مهم و یک رویداد بزرگ می تواند تلقی شود. این مقاله که به شیوه توصیفی-تحلیلی گردآوری گردیده، با استفاده از مطالعات اسنادی وکتابخانه ای و همچنین مشاهدات میدانی نگارندگان در چند دوره پیاده روی اربعین، در صدد است تا در قالب ادبیات علمی و تخصصی حوزه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، به این سوال پاسخ دهد که امروزه و در عصر جهانی شدن، پیاده روی اربعین چگونه توانسته است به ارتقای پرستیژ ژئوپلیتیکی تشیع کمک کند.

علم کلام از الزامات جداناپذیر دین و مذهب است و همواره نقش تعیین کننده ای در قوام سازی بنیادهای فکری و ایمانی آن ایفاء کرده است. متولیان این علم با رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران عصر صفوی در طول تقریباً دو و نیم قرن این فرصت را بدست آوردند تا به بازاندیشی در آراء کلامی پیشینیان بپردازند. در این جستار فرایند تحول تاریخی علم کلام تحت تأثیر دو مشرب عقلی و اخباری از حیث دستاوردهای کمی با تکیه بر منابع همان دوران و به روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. رویکرد تاریخی مورد استفاده در این پژوهش نشان می دهد که در نیمه اول حکومت صفوی تا زمان شاه عباس اول متکلمان شیعی تحت تأثیر روش عقلانی خواجه نصیر طوسی، با شرح و تفسیر جدید، آثار کلامی قدما را احیاء و به دفاع و بسط اصول اعتقادی شیعه در برابر مذهب رقیب یعنی تسنن پرداختند. اما در نیمه دوم حکومت صفوی، علم کلام با چیرگی روش اخباری بر ساحت آموزش علوم دینی تا حدود بسیاری از روش استدلالی خواجه نصیر فاصله گرفت، و تنها کوشش های ملاصدرا با دفاع و ادغام روش مشائی و اشراقی در مطالعه علوم دینی مانع از آن شد تا علم کلام تسلیم محض اخباریون شود. علاوه بر بازشناسی مسائل سنتی کلام دینی در برابر تسنن، تقابل با جریان های انحرافی صوفیان و مبشران مسیحی موضوعات تازه ای بودند که محور تدوین مکتوبات کلامی شیعه در این نیمه قرار گرفتند.

آموزه های تشیع در آیین اسلام از جمله مسایل بحث برانگیزی است که ملل و نحل نویسان و نظریه پردازان جهان غرب و اسلام را به خود مشغول داشته است. این پژوهش برخی از مفاهیم کلیدی تشیع را در اندیشه های گلدزیهر و برداشت خاص او را درباره آموزه های آن بررسی می کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که دیدگاه گلدزیهر از ریشه ها و بن مایه های منابع اصیل تاریخی و مذهبی تراوش کرده یا محور دیدگاه وی یهودی گری وتورات انگاری یا حداقل غرق شدن در منابع و مصادر غیرشیعی است؟ فرضیه نگارنده بر آن است که اگرچه تلاش شده مبانی تحقیقاتی گلدزیهر بر اساس روش علمی عنوان گردد، لکن تأثیرپذیری وی از محیط و منابع یهودی و لااقل غیرشیعی نیز خالی از گفتگو نیست. یافته پژوهش نشان می دهد که انشعاب پذیری دنیای اسلام و گرایش به مباحث ویژه چون: امامت و مهدویت تا حدی دامن زدن به طرح شبهات فرقه ها و نحله های متعدد است با این همه باید اذعان نمود در پاره ای جزئیات نگاه ایشان بدین نتیجه می رسیم که دست کم مبنای وجود مباحث موردنظر گلدزیهر چون تقریب آیین وتفکر شیعی با دیگر فرقه ها وگروه ها مانند تأثیر ایرانی گری و خاصه معتزله واجد حقیقت است.

در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات و تصاویر آن به روش کتابخانه ای و مجازی جمع آوری شده، تعدادی از نگاره های نسخ خطی مکتب قزوین با مضمون شیعی مربوط به دوره ی صفوی معرفی شده اند. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این است که قصه های برگرفته از قرآن، وقایع و آموزه های اسلام و تشیع، که به شکلی صریح یا نمادین بیانگر حقیقت و حقانیت تشیع هستند، شاکله ی اصلی این نگاره ها را می سازند و مضامین و مفاهیم کانونی و مهم تشیع مانند حق جانشینی و امامت حضرت علی (ع) به انتخاب خداوند، عصمت امامان شیعه، باور به کرامات و معجزات امامان، باور به شفاعت امامان و بیان شأن و جایگاه قدسی ائمه، در نگاره های این نسخه ها بازنمایی شده اند.هنرمندان به وجود آورنده، این آثار با اجتناب از روش واقع گرایانه و با به کارگیری نشانه ها، نمادها و تمهیدات تجسمی و تصویری، توانسته اند باورها، روایت ها و مفاهیم رمزی و معنوی را در قالب تصویر به تجسم درآورند و نگاره های شیعی را از نگاره های مذهبی متمایز سازند. همچنین شمایل و چهره ی شخصیت های مقدس شیعه را به شکلی نمادین و با عناصر تزیینی خاص به تصویر کشیده و بر جایگاه بی بدیل و قدسی ایشان تأکید نمایند و مخاطب را به شناخت وجه معنوی و کمال باطنی ایشان هدایت کنند.

تشیع در سرزمین شام به عنوان مکتبی تأثیر گذار، از سده های آغازین اسلام تا کنون، با وجود سختیهایی که از سوی مخالفان خود در منطقه شام روبه رو بوده، هویت شیعی خود را حفظ کرده است. از آنجا که مکتب تشیع در شام به عنوان بخشی از میراث تاریخی شیعه است که حوادث مهمی از تاریخ را به چشم دیده، شناخت چگونگی حفظ هویت تشیع در سرزمینی که همواره با دشمنی با مکتب تشیع شهره بوده، بدون رویکرد تاریخ اجتماعی دست نیافتنی است. این مقاله درصدد بررسی عوامل و مؤلفه های مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان در منطقه شام است. برای دستیابی به این منظور، با رویکردی توصیفی تحلیلی و مطالعه منابع تاریخی و کهن، عوامل و مؤلفه های مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان شام تا قرن هفتم واکاوی شد. نتیجه آنکه وجود حاکمان شیعی در برهه هایی از تاریخ و حضور خاندانهای شیعی و مهاجرت برخی از بزرگان و عالمان شیعه و اقامت در شام را می توان از عوامل مؤثر و برگزاری آیینها و مراسم های شیعی، توجه به اماکن مقدسه و نوع موقوفات و نذورات و وجود نمادهای شیعی از مؤلفههای مؤثر در ماندگاری هویت تشیع در شامبه شمار می آیند.

هدف این پژوهش، آسیب شناسی تغییر مذهب در استان خوزستان است. روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی با راهبرد استقرایی است. جامعه آماری، اساتید دانشگاه و حوزه، خبرگان فرهنگی در استان خوزستان و افراد در معرض تغییر هویت فرهنگی هستند که با استفاده از روش نمونه گیری تعمدی و قضاوتی، تعداد 25 نفر از اعضای جامعه آماری به عنوان حجم نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار گرد آوری داده ها، مصاحبه آزاد (عمیق) است. متون پیاده شده حاصل از مصاحبه ها، با استفاده از نرم افزار Maxqda2018 تحلیل شد. تعداد 9 مقوله اصلی و 39 مقوله فرعی مورد شناسایی قرار گرفتند. یافته ها نشان می دهد که عوامل زمینه ای، ساختاری ومداخله ای مهم ترین علل بروز و شیوع این پدیده نوظهور در استان هستند. امکان بهره برداری و سوءاستفاده جریان های ضدانقلاب تجزیه طلب، تکفیری و تروریستی از گرایش یافتگان به وهابیت در خوزستان، مهم ترین آسیب های این جریان خواهد خواهد بود. آسیب های احتمالی آینده تغییر مذهب در خوزستان، تغییر فاز از گروه های سنی بالا به جذب و یارگیری از جوانان و نوجوانان؛ از جنسیت مذکر به جنس مونث؛ و از روش پنهانی به روش آشکار معرفی شده است.  

امروزه سرمایه اجتماعی دارای اهمیت فراوان است و پایین بودن آن به این معناست که ذخیره اعتماد اجتماعی به قدر کافی درجامعه وجود ندارد و در نتیجه آن پیوندها درجامعه مخدوش شده و اخلاق عمومی مورد تهدید قرار می گیرد و بدنبال آن کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی دستخوش بحران می شود. در جهت ارتقای سرمایه اجتماعی در کشورمان ارائه نظریه ای بومی و متناسب با ساختار و شرایط سیاسی و اجتماعی کشورمان و با رویکردی دین محور و ارزشی ضروری است. دراین مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و نیز تاریخی تفسیری به این مهم پرداخته می شود که امامت شیعه، با داشتن شاخصه هایی چون عصمت، علم و ولایت الهی ضمن ارائه ی بهترین منظومه معرفتی سرمایه اجتماعی در گسترش و تقویت مهمترین مؤلفه های شناختی سرمایه اجتماعی یعنی مولفه اعتماد و دو شاخه اصلی آن یعنی باور و رفتار اعتمادی بسیار موثراست.

سه موضوع کانونی در موضوع آموزه های اسلامی و حقوق بشر می تواند مورد توجه باشد: 1. حقوق بشر چیست؟ 2. نقد اسلام بر حقوق بشر کجاست؟ و 3. تبیین دیدگاه اسلام از حقوق بشر چگونه انجام می شود؟ روشن است که حقوق بشر در گذشته های دور به دشواری می توانست در مذاهب و ادیان ورود پیدا کند. (Tomuschat, 2008: 18) اسلام نیز به مانند همه دیگر مذاهب در آغاز از در آشتی با حقوق بشر هم نشین نشد.  بسیار طبیعی به نظر می رسید که طرفداران حقوق بشر بتوانند احکامی مانند آزادی اندیشه، بیان، مذهب و نیز رویارویی با برده داری، شکنجه، مجازاتهای خشن و اعدام را به عنوان یک باور و ارزش جهانی  گسترش دهند. از سوی دیگر، شماری از رهبران و علمای مذهبی ادیان گوناگون به جای ارایه روندهای بهتر برای زندگی افراد که در هر مذهب وجود دارد، با تاکید بر نقطه های تقابل به حقوق بشر تاختند. اینگونه شد که احکام مذهبی با حقوق بشر در ستیز قرار گرفت و برخی تقابل شریعت با حقوق بشر را مطرح کردند. این پژوهش در پاسخ به پرسش کلیدی چگونگی آشتی میان حقوق بشر و اسلام این فرضیه را مورد آزمون قرار می دهد که: جا به جایی تعامل شریعت اسلامی با آموزه های مدنی اسلامی در موضوع حقوق بشر کاهنده جنبه های سلبی ارتباط حقوق بشر و اسلام است. پژوهشگر در این زمینه از مطالعات شخصی و یافته های آموزشی – پژوهشی خویش برای تنظیم این نوشتار بهره برده است.

ناپایداری تشیع پدیده ای تاریخی جهان اسلام آندلس، مغرب ، مصر ،هندوستان، ماورائالنهر ، بین النهرین ، حجاز است ،مولف مفهوم ژئوپلیتیکی ناپایداری را درمقاله دول شیعه در شما ل افریقا (کنفرانس تحولات خاورمیانه و شمال افریقا ، انجمن ژئوپلیتیک ایران سوم اسفند سال 1390 ) مولفه های ناپیداری است و پژوهش بررسی ناپیداری تشیع در اندلس در لحظات احتضار بلنسیه نقطه استراتژیک اندلس برهمین اساس است. آندلس نوعی ناپایداری مضمن را از دوره گوتی به ارث برده بود و امویان و عباسیان بویژه برای حذف قدرت تشیع از اندلس آن را نهادینه کرد به طوری که به سقوط اندلس رسید.دانشمند شیعه، ابن اباردرصدد بسیج غرب اسلامی با شعائر اهل بیت برای نجات اندلس بود ونتوانست واندلس در سراشیب سقوط نهایی رفت زیرا حذف تشیع ازاندلس پتانسیل مسلمانان برای حفظ اندلس را خنثی کرد، قتل او مشخص کرد،دولت ممالیک مانع اقدامات ابن ابار شده است . ویروس ناپایداری را پیشتر سقیفه به جهان اسلام تزریق کرده بود و لذا سلسله ای توطئه از فتوحات تا سقوط زمینه های ناپایداری تشیع در اندلس است . کتاب تاریخ تحلیلی اندلس 1389 تحلیل و تبیین این توطئه های ناپایدار کننده را شروع کرد و تقابل امویان با شیعیان و سرکوب حرکت ها و قیام های شیعی را نشان داد وکتاب تاریخ تحلیلی مغرب (1389) \"تقابل و حساسیت عباسیان با فاطمیان و علویان»، را به شکل بسیار مفصل \" ، ادریسیان و فاطمیان در جزیره سیسیل و دولت بنی زیری و دولت مرابطین و دولت موحدین و جانشینان آن حفصیان و بنی مرین بررسی نمود ، مقاله علل ناپایداری دولت های شیعی در شمال افریقا تحرکات دولت اموی و عباسیان در حذف تشیع از مغرب پرداخت ، مقاله ادریسیان در مجموعه مقالات کتاب تاریخ تشیع ( 1390 )هم این مطلب را تحلیل کرده است . مقاله 1381 بررسی تحولات فلسفی و کلامی عهد مرابطین در مبارزه با انذیشه شیعی به شکل تاریخی و کلامی و فلسفی و سیاسی و نظامی است ، مرابطین برای عباسیان تشیع را در اندلس برچیدند و در مغرب از ریشه در اوردند . مقاله تحولات فلسفی و کلامی موحدین ( 1382) علل ناپایداری تشیع در اندلس است و مقاله مهدویت در غرب اسلامی( 1384) استفاده ابزراری ازآموزه مهدویت بوسیله امویان مرابطین است مقالات و اثار مولف ناپایداری تشیع در اندلس را به خوبی تصویر کرده است ومورد انتحال در اثری با نام علل ناپایداری تشیع دراندلس قرار گرفت که فقط با تغییر کلمات است و نوعی ریزه خواری و سرقت پوشیده در نتیجه رانت اموزشی و کج روی پژوهشی است ( بویژه اگر شخص باسمت و مسئولیت در سن نزدیک شصت سال بدون هیچ سابقه پژوهشی در موضوع مورد نظر،در حال اخذ دکتری باشد ) تحقیقات مولف که منتحل از آن ها آگاه بوده است رساله دکتری شد دسته بندی مطالب مقالات و تحقیقات مولف از 1381 به بعد است که بدون هیچ اشاره به آن ها انتحال شده است . این که چگونه و با چه احساسی چنبن سرقت ادبی صورت گرفته است چیزی جز تمسک به شیوه طغیان اخلاقی و ستمگری امویان نیست و این منتحل با امویان اندلس بویژه با محمد بن هشام بن عبد الجار خلیفه اموی اندلس که برای جلب قلوب مردم خود را مهدی نامید و به اصطلاح جدیداز مهدویت استفاده ابزاری کردندویا با مهدی مرابطین عبدالله بن یاسین که او هم با مهدوین چنین کرد،قرین ومحشور است ونیز کسانی که ابزار برای او تهیه کردند. خطوط و محور های اصلی تحقیقات پیشین مولف که انسان با انصاف مطالعه کند متوجه می شود ازلحاظ کمی وکیفی به خوبی ناپایداری تشیع دراندلس راتحقیق کرده است،مقاله مرابطین که اساس وشروع پژوهش است حایزرتبه درمقالات کشور شد. سالها تحقیق مولف براساس مصادراندلس، چهار عامل ناپیداری چنانکه ذکر شد رامعلوم کرده است واین فرد منتحل همین چهار مولفه را اورده است. انتشار اسلام درجهان همراه توسعه تشیع بوده است اما گسترش اسلام ازافریقیه تا پواتیه با محنت وحذف مواجه شد.