امام حسین

شهادت امام حسین(ع) و ماجرای عاشورا حادثه ای است که امروز به عنوان یک فرهنگ به آن نگریسته می شود و تاثیر شگفت این حادثه در طول تاریخ در قالب آثار متعدد هنری، از جمله شعر بازتاب داشته است.شعر عاشورا همزاد شعر فارسی است اما تا قبل از صفویه حجم و گستردگی ندارد، گرچه حضور آن در قرن های چهارم تا نهم هجری اثبات شده است و این مقاله ویژگی های این عصر را برمی شمارد.از ویژگی های شعر عاشورایی در این دوره استفاده از عناصر ماجرای عاشورا به صورت تلویح و تلمیح است. کاربرد لحن حماسی و کلام فخیم، پرهیز از ضجه و زنجموره، پاسخ به شبهات اعتقادی در باب عاشورا، از قبیل صحت لعنت بر قاتلان امام حسین از دیگر ویژگی های آن است. نگاه عاشقانه و عرفانی به واقعه کربلا نیز از دیگر برجستگی های آن است.

کربلا و حوادث مربوط به آن در اشعار شاعران فارسی،خصوصا شاعران شیعی نمود بسیار زیادی دارد. مولانا محمد اهلی شیرازی یکی از شاعران شیعی است که در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم،این موضوع را در اشعار خود پرورانده است. این پژوهش بر مبنای بررسی اشعار کربلایی او شکل گرفته است. از مهمترین یافته های مقاله حاضر می توان به این نکات اشاره نمود: بهره گیری شاعر از تفکرات شیعی. توصیف وقایع کربلا،که موضوع اخیر در این مقاله تحت عناوین زیر بررسی شده است: تاثیرپذیری شاعر از حوادث کربلا،ترسیم گوشه هایی از وقایع کربلا،تاثیر حوادث کربلا بر عالم و توصیف شاعر از آنها و بهره گیری از اجرام آسمانی و طبیعت و... . در این توصیف ها، شخصیت های مثبت و منفی در واقعهکربلا،آرایه های که با محوریت کربلا در شعر اهلی پدید آمده است. در مجموع اهلی یکی از موفق ترین شاعرانی است که با تفکرات شیعی خود بسیاری از احوال و وقایع تاریخ شیعه و خصوصا سرگذشت کربلا را در شعر فارسی ترسیم نموده و سبب ماندگارتر شدن این مفاهیم در ادبیات فارسی شده است.

در منطقه شمال ایران با توجه به فرهنگ و شرایط خاص آب و هوایی این ناحیه که تا حدی با سایر نواحی ایران تفاوت دارد، در طول زمان، معماری خاصی شکل گرفته که برخاسته از فرهنگ برونگرا با ریشه های ایرانی و اسلامی بوده است. سقانفار، نوعی نفار است که به نام حضرت ابوالفضل، ساقی لب تشنگان کربلا بنا شده است. مبحث اصلی این مقاله با توجه به پژوهش های میدانی مطالعه و شناخت نفارها و سیر تکاملی آن به سقانفار، و شناخت معماری بومی مازندران و انعکاس اعتقادات و باورهای آئینی و مذهبی مردمان بومی مازندران در معماری سقانفارها و تکایا به دنبال آن در آداب و رسوم ماه محرم است. این گونه معماری توسط روستاییان ابداع و کامل شد و توسط آنها نیز مراقبت و حفاظت شده و می شود. معماری سقانفارها، جزیی از معماری بومی و روستایی این منطقه محسوب می شود و تنها گونه معماری است که برای یک شخص ""حضرت ابوالفضل"" ساخته شده و در جهت حفاظت و پاسداری از فرهنگ ارزشمند"" عاشورا"" رواج یافته است. فرضیه مقاله این است که سقانفارها، حلقه ای از تاریخ معماری ایران است که به دلیل عدم مطالعات و پژوهش های مناسب و کامل مغفول مانده اند. این مقاله سعی دارد با شناخت این نوع بناها و کشف ریشه های معماری آنها، بتواند کمکی باشد در راستای شناخت اصالت های بومی و استفاده از آنها در بازپیرایی معماری معاصر از آفت هایی که از جوانب مختلف بدان وارد می شود.

جنبش توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی و یارانش یکی از مهترین جریانات سیاسی – مذهبی در تاریخ اسلام بعد از نهضت عاشورا است که جهت انتقام از قاتلان امام حسین انجام گرفت. این جنبش شیعی از ابعاد اجتماعی مورد توجه تاریخنگاران مدرن عرب از جمله ابراهیم بیضون قرار گرفته است. ایدئولوژی اصلی جنبش توابین توبه و پشیمانی بدلیل عدم همراهی با امام حسین در واقعه عاشوراست. نهضت توابین علاوه بر مبانی و اصول مذهبی دارای ابعاد سیاسی تشکیل حکومت علوی بود، که نظریه خروج آنها بر ضد حاکم ظالم زمینه ساز قیامهای بعدی شیعه بر ضد نظامهای اموی و عباسی شد. بررسی و واکاوی نهضت توابین از دیدگاه ابراهیم بیضون با روش تحلیلی-تفسیری، مسأله اصلی پژوهش حاضر را تشکیل می دهد.

عنصر عقلانیت در ابعاد گفتاری و رفتاری آن در نهضت عاشورا نقش مهمی داشت که شامل همه اقدامات عملی و سخنان امام حسین در مراحل مختلف قیام است. عنصر عقلانیت هدف از قیام را بکارگیری مناسب ترین و معقول ترین روش ها و ابزارها بیان می کند و نشان دهنده پیوند منطقی نتیجه و وظیفه در کلیت این نهضت است. این امر در مراحل مهم این نهضت چون مواجهه امام با حاکم مدینه، وصیت او به برادرش محمد بن حنفیه، نامه های او به مردم بصره و کوفه، مواجهه امام با سپاه حر و خطبه هایش در روز عاشورا آشکار است. از ویژگی های مهم عقلانیت گفتاری امام تاکید بر اهداف اصلی از قیام، بویژه تحقق عدالت و آزادی، رفع ظلم و امر به معروف و نهی از منکر است. ویژگی های عقلانیت رفتاری امام بکارگیری روش ها و ابزارهای گوناگون برای بیان روشن هدف از قیام و گشودن افق های آینده برای آن است. در این زمینه نوشتن نامه ها و ایراد خطبه های روشنگرانه و استناد به قرآن و سنت نبوی و بیان نسبت خود با رسول خدا (ص) دارای اهمیت خاصی است. همچنین عقلانیت قیام امام حسین بطور کلی در تاکید بر وظایف دینی اصیل اوست که نتایج آن ممکن است در کوتاه مدت یا دراز مدت به باربنشینند، که این امر مبین پیوند منطقی نتایج و اهداف در نهضت عاشورا است. در این مقاله، پنج متغیر، نتیجه، وظیفه، اهداف، روش ها و ابزارها از منظر عقلانیت گفتاری و رفتاری امام حسین (ع) در نهضت عاشورا مورد بازخوانی قرار خواهد گرفت.

شعر در نزد قدما اهمیت فراوانی داشته است؛ چنان که بدان حلّه می گفته اند. تار و پود این حلّه از عناصری تشکیل یافته که موسیقی از مهم ترین آن هاست و با دیگر عناصر شعری، پیوندی تنگاتنگ دارد. اگر موسیقی شعر با موضوع تناسب داشته باشد، نقش بسزایی در تأثیرگذاری شعر، انتقال معنا و عاطفه نهفته در آن دارد. ابن عرندس از شعرای نامور شیعه در مدح، منقبت و سوگ ائمه اطهار به ویژه امام حسین قصائد فراوانی سروده است. از مشهورترین قصاید وی در این زمینه، رائیه ای است که در آن به مدح ائمه اطهار و به ویژه رثای امام حسین می پردازد. از مهمترین نتایج مقاله می توان به این موارد اشاره کرد: ابن عرندس برای انتقال بخشی از عواطف و معانی مورد نظر خود به تکرار برخی از حروف و کلمات دست زده است. بحر طویل نیز به دلیل هجاهای فراوان و طولانی خود با عواطف و احساسات غمین شاعر همخوانی دارد. حرف رویّ «راء» مضموم، به قصیده شکل ملایمی بخشیده و شاعر با بهره گیری از صنایعی چون طباق و ایهام، علاوه بر ایجاد وحدت در شعر، موسیقی ابیات را دوچندان نموده است. مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی فضایی موسیقایی این قصیده می پردازد تا مشخص شود که شاعر تا چه اندازه توانسته است از عناصر موسیقایی در جهت انتقال معانی مورد نظر خود بهره گیرد.

دعایی که از زبان معصوم نقل می شود، دارای معنای سرشار و دلالت های عرفانی و عمیقی است، که از پس ظواهر کلمات می توان بدان دست یافت، بنابراین ارتباط نیرومندی بین کلام و معنا وجود دارد. در بررسی، تجزیه و تحلیل یک اثر ادبی، پدیده ها و عناصر آن را برای رسیدن به مقصود که همان آشنایی با محتوا و پیام آن است باید در نظر داشت. اصولا آنچه در سبک شناسی ترکیبی و ساختاری یک اثر پرداخته می شود تحلیل آن است نه ارزیابی. در این تحلیل، پیام ادبی بر مبنای ساخت و فرم که هر دو جنبه معنی و صورت را در بر می گیرد مورد نظر است. آنچه در این مقاله به بررسی آن می پردازیم برخی از پدیده های سبک شناسی در سطح ترکیبی است و به دلالت های معنایی که این ترکیبات دارند اشاره می شود. کلید واژه ها: دعای عرفه، سبک شناسی، سطح ترکیبی. دعایی که از زبان معصوم نقل می شود، دارای معنای سرشار و دلالت های عرفانی و عمیقی است، که از پس ظواهر کلمات می توان بدان دست یافت،

نهضت امام حسین از دیدگاه های مختلف مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اینکه امام حسین اساس کار خود را دعوت به قرآن و سنت پیامبر اعلام می کند، بررسی بعد قرآنی این نهضت ضروری به نظر می رسد. مسئله مقاله حاضر این است که امام حسین برای معرفی حرکت خود مردم را به چه آیاتی از قرآن ارجاع داده است؟ از این رو نوشتار حاضر بر آن است تا با استخراج داده های تاریخی و تحلیل آن به کمک آیات قرآنی، استنادات امام حسین به آیات قرآن را در طول قیام عاشورا مورد بررسی قرار دهد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که امام حسین با استناد به آیات قرآنی در موقعیت های گوناگون توانست تفسیر کاملی از اصول، اهداف و ویژگی های قیام عاشورا، وضعیت جامعه و نیز لشکر دشمن ارائه کند. بازخوانی حماسه حسینی با تأکید بر بعد قرآنی، موجب بازگشت امت اسلامی به قرآن و وارد کردن معارف قرآن در زندگی روزانه مسلمانان خواهد شد.

 قلب قرارگاهِ شهود و مرکز دریافت معارف باطنی بر مدار «طهارت» به شمار می رود. «قلب سلیم» فارغ از ماسوی الله و «قلب عَقول» درون گراییِ برون نگر بوده و در هندسه سلوک وحیانی از منزلت خاصی برخوردار است؛ به طوری که کاربست بنیادینی در کشف حقایق معرفتی و تولید دانش عرفانی دارد. اهمیت و ضرورت تبیین منزلت قلب آنجاست که در معارف حسینی معرفت قلبی نقش زیرساختی از مقام حدوث تا بقا در هندسه سلوک تا شهود ایفا می نماید. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که معرفت قلبی بر پایه مأثورات و برخی مکاشفات حسینی از چه منزلتی در هندسه سلوک برخوردار است؟ برای دست یابی به پاسخ از روش نقلی- عقلی استفاده شد و دستاورد نهایی این است که معرفت قلبی به صورت دوسویه و ذومراتب در مقام تحقیق و تحقق سلوک دارای منزلت بنیادی است و شهود در حالت خواب و بیداری ممکن و معرفت زاست.

هدف پژوهش حاضر بیان روش های تربیت اخلاقی عرفانی در ساحت تربیت توحیدمدار با تکیه بر دعای عرفه، با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. سؤال پژوهش این است که روش های تربیت اخلاقی عرفانی در کلام و بیان حضرت امام حسینj در دعای عرفه چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد: 1. دعای عرفه از آغاز تا انجام بر مدار توحید ایراد شده و با وجود مضامین متکثر و متعدد یک متن جامع و به هم پیوسته در موضوع توحید و مشحون از دلالت های تربیتی است؛ 2. در منشور تربیتی دعای عرفه، روش های ویژه ای برای پرورش دادن و ربّانی شدن انسان مورد تأکید قرار گرفته، و در ساحت تربیت اخلاقی عرفانی مشتمل بر روش های تربیتی در خور توجه است؛ 3. روش های تربیت اخلاقی عرفانی دعای عرفه در دو زمینه خودتربیتی و دیگرتربیتی است. در این مقاله روش هایی که در هر دو زمینه کاربرد دارد مورد بررسی قرار گرفته است؛ 4. در این مقاله روش یادآوری نعمت های خداوند، روش تربیتی تضرع، روش تربیتی ایجاد امید، روش مثبت اندیشی، روش آخرت گرایی، روش التزام به اخلاق و روش محبت مورد بررسی قرار گرفته است.

با روی کار آمدن دودمان صفوی و فرمانروائی شاه اسماعیل یکم معمار مذهب شیعه در ایران، پادشاهان صفوی در بازسازی و گسترش ساختمان و بویژه تزئینات آن تلاش بسیار نموده اند. هنگامی که در سال ٩١٤ هجری برابر با ١٥٠٨ میلادی شاه اسماعیل برای نیایش به بارگاه رفت صندوقی ساخته شده با تزیینات خاتم بر روی آرامگاه گذاشت و با طلا و آئینه کاری رواق ها و سنگ فرش مرمر، در آنجا قالی های گران بها فرش کرد...

سوگواری و گریستن بر امام حسین علیه السلام همواره از جهات گوناگون، موضوع پژوهش ها و تحلیل های درون دینی و برون دینی بوده است. یکی از مسائلی که پرسش ها و شبهات فراوانی را برانگیخته، آثاری است که در روایات شیعی برای گریستن بر مصائب امام حسین علیه السلام بیان شده است. مخالفان، چنین روایاتی را برخاسته از گزاف اندیشی و موجب جرأت ورزی بر گناه دانسته و تحلیل منطقی و استواری برای آن قائل نمی شوند. هدف از نوشتار حاضر ارائه تحلیلی روا ن شناختی از سازوکار تأثیر معنوی گریستن بر مصائب امام حسین در روح و روان انسان مؤمن و در نتیجه، آمرزش گناهان او استدر این پژوهش با تحلیل آموزه مغفرت بخشی گریستن بر امام حسین و مقایسه آن با آموزه توبه، که مهم ترین ساز و کار معنوی آمرزش گناهان در فرهنگ اسلامی است، به دست آمد که فرایند روانشناختی توبه و گریستن بر امام حسین، یعنی جداشدن از بدی ها و گرایش به سوی خوبی ها یکی است و تحولات روان شناختی شخص توبه کننده و شخص سوگوار از شباهت قابل توجهی برخوردار است. در این پژوهش، شیوه جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای و روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی است.

گفتار و جملات شخصیت های تاریخی گاه می تواند به مثابه بروز باورها و عقاید واقعی و درونی آنان تعبیر شود، در همین راستا برای فهم برخی از حقایق تاریخی می توان از مسیر کشف مفهوم و تفسیر این جملات گذر کرد. در این میان مداقه پیرامون جملاتی که به معصومین(ع) منتسب می گردد، به جهات مختلف دیگر اعم از علم و عصمت، ضرورتی دوچندان می یابد. این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و با رهیافت های تاریخی، حدیثی و کلامی، بررسی جمله «مثلی لا یبایع لمثله» که به باور طیفی از علما در واقعه بیعت گیری از امام حسین(ع) در نزد حاکم مدینه و در مواجهه با تهدیدات مروان بن حکم بر زبان امام(ع) جاری شده و پیامدها و آموزه ای که از دل آن جمله بدست می آید، را بر عهده دارد. بر اساس یافته ها و با توجه به گمانه های متفاوت در این زمینه، می توان به صحت صدور این جمله کلیدی با دیده تردید نگریست بدون آنکه ملتزم به بیعت امامان(ع) با خلفا باشیم؛ زیرا پذیرفتن جمله، مستلزم توجیهات مختلف تاریخی و کلامی خواهد بود.

قیام امام حسین× واقعه ای بی نظیر بود که تأثیر بزرگی بر تاریخ اسلام گذاشت. در کتاب های حدیثی روایات فراوانی درباره این واقعه نقل شده است. اقبال درست شیعیان به این موضوع، زمینه ای شد تا عدّه ای، متونی فاقد اعتبار را درباره واقعه عاشورا به معصومان علیهم السلام نسبت دهند و از این راه، مقاصد مختلفی را دنبال کنند. در این نوشتار یکی از متون منسوب به ائمّه^ درباره ورود به ماه محرّم و اقامه عزا برای امام حسین علیه السلام بررسی می شود. این روایت در فضای مجازی و برخی از منابر به «حدیث هلال محرّم» معروف شده است.

هدف: هدف از انجام این مقاله اثبات این موضوع است که نخل به عنوان نماد ایزدی قربانی شونده در مناطق نخل خیز فارس به ویژه در شهرستان جهرم، در آیین های سوگواری امام حسین(ع) به صورت حقیقی و نمادین کاربرد داشته است. روش تحقیق: روش انجام این تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی و مشاهدات میدانی است. یافته های تحقیق: بر اساس یافته ها، آیین های سوگواری از آیین های بسیار کهن تاریخ بشر است. نگاهی خاستگاه این رسوم نشان می دهد آیین های سوگواری عمومی و مشهور، از منشاء اسطوره های زایش و رستاخیز مایه گرفته و ادامه یافته اند. در اساطیر، ایزدی نباتی قربانی می شود تا خونش ضامن حیات و برکت بخش باشد که حاصل این قربانی یا خودنثاری ایزدی، به نوعی تکرار عمل کیهان آفرینی و پیدایش و تکوین جهان هاست. ایرانیان روح واقعه عاشورا را لمس کرده اند و این دیده ها، الگوهایی کهن را در ذهن تاریخی ایشان بازآفرینی کرده است تا این واقعه را علاوه بر حادثه ای در پهنه تاریخ، رخدادی ازلی و ابدی بینگارند. در فرهنگ ایرانی، پیکره نخل به پیکره انسان تشبیه شده و از سویی نیز نمادی از ایزد شهید بین النهرین، یعنی دوموزی است. خون امام حسین(ع) بسان سیاوش و سایر قهرمانان که ناجوانمردانه و مظلومانه کشته شده اند، برکت بخش سایر قیام هاست، بنابراین در اذهان و آیین های ایرانی، درخت نخل که نماد ایزدی گیاهی قربانی شونده است و در عزاداری های اساطیری به کار می رفته، نماد شهادت امام حسین(ع) نیز قرار می گیرد و قربانی می شود. نمونه مورد مطالعه این تحقیق، شهرستان جهرم، از شهرهای کهن و نخل خیز فارس و جنوب ایران است که در منابع مکتوب کهن نیز از کیفیت خرمای آن تعریف شده است. تا بدانجا که سیاحان در دوره صفوی، این شهر را جنگل نخل نامیده و از کیفیت درختان نخل، شکل و خرمای آن بسیار سخن گفته اند. با این حال در تحقیقاتی که درباره نخل انجام شده، به ریشه های اسطوره ای و سنن مرتبط با این درخت در فارس یا جهرم اشاره نشده است.نتایج تحقیق: بر اساس نتایج به دست آمده، نخل ماتم هم تمثیلی از امام حسین(ع) و هم نماد شیئی مقدس، یعنی تابوت شهدا، در آیین های سوگواری محرم در فارس است. این مراسم نیز، مانند بسیاری از عزاداری های آیینی، هم نوعی اعلام سوگواری و ماتم در پی به شهادت رسیدن امام حسین(ع) و همراهی و حمایت و هم نوعی ابدی دانستن امام حسین(ع) و قیامش است. شیوه هایی چون: نخل ماتم، تابوت و کتل و... از اشکال نمادین آیین عزاداری محرم در جهرم است که در تمام آن ها از گذشته تا کنون نخل وجود داشته است. این سنت ها با سایر سنن مناطق جنوب فارس مانند لار، لامرد، خاوران و... که نخل خیزند نیز در برخی موارد تطابق دارد. محصولات حاصل از نخل چون خرما، حلوا، نان های شیرین و... نیز در مراسم عزاداری امام حسین(ع) در فارس و جهرم به صورت نمادین برای شادی روح درگذشتگان استفاده می شوند که آن ها نیز ریشه در اساطیر دارند.

سرمایه اجتماعی، دارایی ارزشمند هر ملت است و می تواند به عنوان نوعی درمان برای مشکلات اجتماعی تلقی شود. مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارهای اجتماعی و شبکه های اجتماعی مؤلفه هایی تأثیرگذار بر سرمایه اجتماعی هستند که می توانند موجب افزایش بهره وری فردی و گروهی و ارتقای ارتباطات اجتماعی شود. این پژوهش با هدف تبیین تأثیرگذاری مراسم سوگواری امام حسین علیه السلام، بر روی مؤلفه های سرمایه اجتماعی انجام شده است. این پژوهش، یک مطالعه مروری است که با جستجو در چندین پایگاه اطلاعاتی فارسی و انگلیسی و با استفاده از کلید واژه های مرتبط با موضوع انجام شده است. پس از مشخص شدن مطالعات و حذف مقالات تکراری، در غربالگری اول، عنوان و چکیده های مرتبط مشخص شدند و در غربالگری دوم، مقالات نهایی مشخص گردیدند. در نهایت 47 مقاله کاملاً مرتبط با کلمات کلیدی مدنظر یافت شد که می-توانستند هدف پژوهش را توجیه کنند. بنابراین تأثیر مراسم سوگواری امام حسین علیه السلام بر روی مؤلفه های تشکیل دهنده سرمایه ی اجتماعی یعنی اعتماد و امنیت، شبکه ها و پیوندها، احساس تعلق، ارزش ها و هنجارها، مشارکت، کنشگری، تنوع و تعامل متقابل با استفاده از مقالات منتخب و مستندات موجود تبیین شد. این پژوهش نشان می دهد مراسم های سوگواری امام حسین علیه السلام بر روی همه مؤلفه های سرمایه اجتماعی مؤثر است و سرمایه ارزشمند اجتماعی در ایران است و باید در حفظ، استحکام و ارتقای آن کوشید.

برنامه ریزی یکی از وظائف مهم مدیران در سازمان است. این مفهوم در سیره مدیریتی امام حسین (ع) جایگاه ویژه ای دارا است که ریشه های آن را در آموزه های قرآن باید جست. این تحقیق در صدد است با استفاده از روش اجتهادی (تحلیلی استنباطی) تحلیلی قرآنی از برنامه ریزی امام حسین ارائه نماید. این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی کتابخانه ای بهره برده است. در این پژوهش ابتدا برنامه ریزی به عنوان یکی از وظایف مدیریت، بررسی و تبیین شده سپس سیره مدیریتی امام حسین (ع) در برنامه ریزی بیان و در ادامه مستندات و مبانی قرآنی آن حضرت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ره آوردهای پژوهش نشان می دهد که برنامه ریزی در مدیریت امام حسین (ع) دارای دو جنبه برنامه ریزی مادی و معنوی است. این برنامه ریزی دارای اصول و مبانی است که بر اساس آیات قرآن قابل تفسیر و تحلیل است که از اندیشه امام آغاز شده و تا میدان اجرا امتداد می یابد. از دیگر دستاوردهای این تحقیق نگاه نویی است که به نهضت عاشورا و قرآن ایجاد خواهد شد و این رویکرد برای مدیران بسیار الهام بخش و اثرگذار خواهد بود.