رهبری اسلامی

هر حکومتی ساختار و مؤلفه هایی دارد. این نوشتار، ساختار حکومت اسلامی، مؤلفه های آن و کارکرد و نقش امت در این تشکیلات را بررسی و تحلیل می نماید. ابتدا حق حاکمیت در نگره اسلام را با توجه به آیات و روایات مشخص می سازد و سپس ساختار کلی حکومت اسلامی را بر می شمارد و بیان می دارد. که در اندیشه سیاسی اسلام چه در زمان حضور وچه در زمان غیبت امام معصوم علیه السلام سه رکن اساسی دارد: رهبری، دولت و ملت. عناصر و ارکان این حکومت همچون نهاد قانون گذاری اجرایی و قضایی نیز در این نوشتار بررسی می شود. قسمت عمده این پژوهش به رهبری، ویژگی ها و اختیارات و صلاحیت های آن اشاره می کند و در نهایت نقش و کارکرد امت در حاکمیت اسلامی را بررسی می نماید.

دانشگاه های اسلامی به عنوان یکی از پدیده هایی که از دیرباز در سطح سنتی و مدرن در بستر آموزش عالی شکل گرفته اند، شرایط و الزامات ویژه ای می طلبند که یکی از اصلی ترین آن ها رهبری اینگونه از دانشگاه هاست. این پژوهش به دنبال استخراج یک الگوی مفهومی جهت رهبری دانشگاه اسلامی است؛ بدین منظور از روش آمیخته اکتشافی استفاده شده است و بر اساس استراتژی داده بنیاد نوخاسته در بخش کیفی، و روش توصیفی پیمایشی در بخش کمّی، الگوی رهبری دانشگاه اسلامی استخراج گردید. جامعه آماری پژوهش در هر دو بخش کیفی و کمّی، صاحب نظران مدیریت و رهبری اسلامی با تحصیلات دانشگاهی یا با سابقه حضور در عرصه های مدیریتی دانشگاه ها می باشند که با نمونه ۱۹نفری، مصاحبه های عمیق بخش کیفی انجام پذیرفت و پس از برگزاری جلسه گروه کانونی و نهایی سازی مدل اولیه، در بخش کمّی با مراجعه به نمونه ۱۳ نفری، اعتبار مدل مستخرج سنجیده شد. در نهایت از مجموع ۷۷۸ کد باز اولیه، ۶۴ کد انتخابی و ۹ کد نظری استخراج شد؛ لذا الگوی رهبری دانشگاه اسلامی متشکل از ۹ بُعد اسلام مداری، انگیزه بخشی آرمانی، آینده نگری و مآل اندیشی، تربیت محوری، تکلیف محوری هدف مدار، خودسازی مداری، عدالت محوری، علم محوری و فرهنگ سازی ارائه گردید و ابعاد مذکور در الگوی نهایی رهبری دانشگاه اسلامی با مقوله های سازمان دهنده، شامل اصول و مبانی، اقتضائات دانشگاه اسلامی، مبانی بینشی و منشی رهبر و پیروان، و اهداف رهبری دانشگاه اسلامی سازمان دهی گردید.

در این پژوهش، نگارنده بمنظور تبیین الگوی رهبری آیه الله خامنه ای در پاسخ پرسش چیستی این الگو با روشی توصیفی تحلیلی به ساماندهی پژوهش پرداخته است. با این توصیف، برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و برای تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سبک معظم له در رهبری، مبتنی بر نوعی هوشمندی معنوی است. بر اساس این تحقیق، الگوی مورد نظر، دارای مؤلفه های سخت افزاری (رهبری سخت) و نرم افزاری (رهبری نرم) است؛ مؤلفه های سخت در الگوی رهبری معنوی هوشمند، در برگیرنده مواردی همچون امور نظامی، اقتصاد و موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی است و مؤلفه های نرم در این الگو، مشتمل بر مواردی همچون معنویت و خداگرایی، دانش و فناوری، فرهنگ، سیاست، امنیت درون و برون مرزی است. یادآور می شود که اساس کاربست رهبری معظم له با توجه به رهبری نرم، با ابتنای بر مؤلفه معنویت بوده؛ مع الوصف رهبری سخت از الزامات رهبری معنوی هوشمند با توجه به پیچیدگی های تحول دنیای بین الملل تلقی می شود.

امام خمینی (ره) و سپس آیت الله خامنه ای (دام ظله) به عنوان رهبران انقلاب اسلامی موجب دگرگونی در جهان شده و معادلات جهانی را تغییر داده اند. این مهم در سبک سیاستمداری آنها در سطح ملی و بین المللی متبلور است. ازاین رو، بررسی تطبیقی رهبری آنان مفید است. این مقایسه، با بهره گیری از مدل «کری واک» با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و اسنادی و روش تحلیل، مبتنی بر مدل «کری واک» است. نتایج نشان می دهد که از منظر تئوری سازی، رهبری مقام معظم رهبری(دام ظله) در امتداد و بازنمود رهبری امام راحل(ره) است و جنبه تکمیل کنندگی دارد. افزون بر این، الگوهای مورد مطالعه، در مبانی و منظومه فکری همانندی دارند؛ بدین سان که هر دو الگو مبانی توحیدی دارند و از منظومه فکری اسلام سیراب می شوند. این در حالی است که الگوها در صحنه عمل با توجه به کاربست رهبری اقتضایی در هر دو الگو متفاوتند؛ امام راحل (ره) با پیشنهاد مدل مدیریت بر قلب ها به رهبری نرم گرایش دارد، بنابراین از منظر نظری بر رهبری سخت در مقابل دشمنان تأکید می کند. با وجود این، کاربست رهبری سخت در زمان ایشان در مواردی امکان پذیر نبوده است؛ ولی رهبری آیت الله خامنه ای (دام ظله) هوشمندانه و تلفیقی از رهبری نرم و سخت است که در اوضاع کنونی جهان به عنوان الگویی موفق عمل کرده است.

رهبری تحول آفرین، سبکی از رهبری است که در آن رهبر و پیروان تلاش می کنند با تشویق و الهام بخشی به سطوح متعالی، موفقیت سازمان را موجب شوند. آموزه های اسلام به عنوان مجموعه ای دربردارنده ابعاد گوناگون سعادت دنیوی و اخروی انسان ها است که توجه به موضوع سرپرستی، رهبری و روابط میان فردی، از جمله آن ها شمرده می شود. نوشتار پیش رو درصدد است تا از طریق بررسی گفتارهای امیرالمؤمنین (علیه السلام) به عنوان الگوی انسان کامل و با الهام گیری از سبک تحول آفرین، الگوی رهبری تعالی بخش را ارائه نماید. به منظور دستیابی به مؤلفه های مدل رهبری تعالی بخش، متن کتاب شریف نهج البلاغه با روش تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که نتیجه طبقه بندی آن در نرم افزار Maxqda2020، شامل 819 کد اولیه، 186 مضمون پایه، 27 مضمون سازمان دهنده و 6 مضمون فراگیر بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مدل رهبری تعالی بخش مبتنی بر شخصیت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، شامل شش بعد اصلی «هدایت راهبردی»، «هم افزایی میان فردی»، «پرورش قدرت شناختی»، «تقویت آینده نگری راهبردی»، «توسعه زیرساخت های رشد» و »پشتیبان در توسعه فردی» است. در مجموع الگوی رهبری تعالی بخش علوی، نه تنها می تواند یک جایگزین مناسب و اسلامی بر سبک رهبری تحول آفرین غربی باشد، بلکه می تواند به عنوان یک الگوی کامل و بی نقص به جهانیان معرفی شود؛ چرا که انتقادات وارده به سبک رهبری تحول آفرین مانند سوءاستفاده از قدرت و عدم توجه به اخلاق، دیگر در الگوی رهبری تعالی بخش علوی مطرح نیستند.

هدف این پژوهش تعیین تأثیر رهبری اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار از طریق اخلاق کار اسلامی و سرمایه اجتماعی (موردمطالعه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)) است. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کارکنان شاغل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان به تعداد 1000 تشکیل دادند که از طریق فرمول نمونه گیری کوکران تعداد 287 نفر به عنوان نمونه از طریق روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه استاندارد رهبری اسلامی Khaliq Ahmad and Ogunsola ( 2011 ) ، پرسشنامه استاندارد رفتارهای انحرافی در محیط کار Robinson and Bennett (2000) و پرسشنامه سرمایه اجتماعی  Nahapitogoshal(1998) و پرسشنامه استاندارد اخلاق کار- اسلامی Ali (1988) بود که روایی پرسشنامه ها بر اساس روایی محتوایی، صوری و سازه موردبررسی قرار گرفتند و پس از اصطلاحات لازم روایی مورد تأیید قرار گرفت و از سوی دیگر پایایی پرسشنامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 93/0، 91/0، 91/0 و 92/0 برآورد شد و تجزیه وتحلیل داده ها در سطح استنباطی مشتمل بر مدل سازی معادلات ساختاری انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که رهبری اسلامی از طریق اخلاق کار اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار تأثیر منفی و معناداری دارد که ضریب این تأثیر 78/0- است و از طریق سرمایه اجتماعی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار تأثیر منفی و معناداری دارد که ضریب این تأثیر 67/0- است و همچنین تأثیر مستقیم رهبری اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار معنادار منفی ضریب این تأثیر 77/0- است.

هدف این پژوهش تعیین تأثیر رهبری اسلامی و اخلاق کاری اسلامی بر عملکرد اسلامی کارکنان با نقش میانجی فرهنگ سازمانی اسلامی است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کارکنان شاغل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) به تعداد 660 نفر تشکیل دادند که از طریق فرمول نمونه گیری کوکران تعداد 244 نفر به عنوان نمونه از طریق روش نمونه گیری  طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسش نامه استاندارد رهبری اسلامی فبریانی و همکاران (20018)، پرسش نامه استاندارد اخلاق کاری اسلامی علی و الکاظمی (2007)، پرسش نامه استاندارد فرهنگ سازمانی اسلامی فضل الرحمن  و فواد (2022) و پرسش نامه استاندارد عملکرد اسلامی کارکنان  مرسودی و همکاران (2019)بود که روایی پرسش نامه ها بر اساس روایی محتوایی، صوری و سازه مورد بررسی قرار گرفتند و پس از اصطلاحات لازم روایی مورد تأیید قرار گرفت  و از سوی دیگر پایایی پرسش نامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 90/0، 90/0 ، 92 /0 و 92/0 برآورد شد و تجزیه و تحلیل داده ها در سطح استنباطی مشتمل بر مدل سازی معادلات ساختاری انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که رهبری اسلامی، اخلاق کاری اسلامی و فرهنگ سازمانی اسلامی بر عملکرد کارکنان تأثیر مثبت و معناداری دارند. از سوی دیگر، رهبری اسلامی با میانجی فرهنگ سازمانی اسلامی تأثیر قابل توجهی بر عملکرد کارکنان دارد.    

هدف این پژوهش تعیین تاثیر تقوی اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار از طریق رهبری اسلامی و عدالت سازمانی است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کارکنان شاغل در (مورد مطالعه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)) به تعداد660 نفر تشکیل دادند که از طریق فرمول نمونه گیری کوکران تعداد 244 نفر به عنوان نمونه از طریق روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسش نامه استاندارد رفتار های انحرافی در محیط کار اپلبام و همکاران(2007)، پرسش نامه استاندارد تقوی اسلامی عمر و همکاران(2015) و پرسش نامه استاندارد رهبری اسلامی خالق و اوگانسولا (2011(، و پرسشنامه استاندارد عدالت سازمانی نیهوف و مورمن،) 1993 ( بود که روایی پرسشنامه ها بر اساس روایی محتوایی، صوری و سازه مورد بررسی قرار گرفتند و روایی مورد تائید قرار گرفت و از سوی دیگرپایایی پرسش نامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 88/0 ، 90/0 ، 90 /0 و 88/0 برآورد شد و تجزیه و تحلیل داده ها در سطح استنباطی مشتمل بر مدل سازی معادلات ساختاری انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که تقوی اسلامی از طریق رهبری اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار تاثیر منفی و معناداری دارد که ضریب این تاثیر 65/0- است و از طریق عدالت سازمانی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار تاثیر منفی و معناداری دارد که ضریب این تاثیر 69/0- است

مقدمه و هدف پژوهش: مشکل رفتارهای انحرافی در محیط کار همچنان باقی است و این رفتارها به ویژه از منظر اسلام مورد بررسی قرار نگرفته است. اسلام به عنوان یک دین جامع و یک قانون کامل زندگی می تواند راه حل مناسبی برای مدیریت آن ارائه دهد. کارکنانی که به مفاهیم اسلامی پایبند باشد می تواند بهترین رفتار خود را به نمایش بگذارد. از این رو هدف از پژوهش حاضر تعیین تاثیر رهبری اسلامی بر رفتار های انحرافی در محیط کار از طریق معنویت در محیط کار و تقوای اسلامی بود.روش پژوهش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) به تعداد 660 نفر تشکیل دادند که از طریق فرمول نمونه گیری کوکران تعداد 242 نفر به عنوان نمونه از طریق روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند.ابزار پژوهش پرسشنامه استاندارد بود که روایی پرسشنامه ها براساس روایی محتوایی،صوری و سازه مورد بررسی قرار گرفتند و پس از اصطلاحات لازم روایی مورد تائید قرار گرفت و از سوی دیگر پایایی پرسش نامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 92/0، 92/0 ،90/0 و 90/0 برآورد شد و تجزیه و تحلیل داده ها مشتمل بر مدل سازی معادلات ساختاری انجام گرفت.یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که رهبری اسلامی از طریق معنویت در محیط کار بر رفتارهای انحرافی در محیط کار تاثیر منفی و معناداری دارد که ضریب این تاثیر 78/0- بود و از طریق تقوای اسلامی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار تاثیر منفی و معناداری دارد که ضریب این تاثیر 67/0- بود و همچنین تاثیر مستقیم رهبری اسلامی بر رفتار های انحرافی در محیط کار معنادار منفی ضریب این تاثیر 77/0- بود.نتیجه گیری: با بهبود رهبری اسلامی میزان رفتار های انحرافی در محیط کار کاهش می یابد و همچنین با بهبود رهبری اسلامی از طریق معنویت در محیط کار و تقوای اسلامی میزان رفتار های انحرافی در محیط کار کاهش می یابد.