۱.
کلیدواژه‌ها:
امام کاظم (ع) الکافی وثوق سندی وثوق صدوری صبر تنهایی عقل
مفصل ترین حدیث «کتاب العقل و الجهل» اصول الکافی حاوی سفارش های پربار امام کاظم (علیه السلام) به هشام بن حکم است. علیرغم توصیه های فراوانِ آموزه های دینی به ارتباط با دیگران در فرازی از این حدیث نه تنها از تنهایی نهی نشده بلکه صبر بر آن نشانه ای برای کمال عقل شمرده شده است. نوشتار پیش رو با روشکتابخانه ای وتحلیل محتوا درپی پاسخ به این سؤالات است که سند حدیث چگونه است و رابطه میان صبر بر تنهایی و قوت عقل چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد براساس وثوق سندی حدیث ضعیف ارزیابی می شود اما قرائن محتوایی مثبِت ارتباط صبر برتنهایی و قوت عقل است. در آموزه های دینی صبر بر تنهایی به دلیل اجتناب از معاشرت مذموم و استقلال اندیشه و پایداری در مسیرحق، حکایت از قوت قدرت عاقله خواهدداشت. نتایج نیز حاکی از آن است که آگاهی و رشد عقلانی همچنین درک ماهیت پدیده تنهایی بر مبنای خداباوری از جمله عوامل مؤثر در تقویت صبر بر تنهایی است.
۲.
کلیدواژه‌ها:
نعمت شماری حدیث حوائج الناس فهم پیشرفته حدیث نعمت نقمت حوائج مردم
بسیاری از آموزه های دستوری اسلام مرتبط با دیگران سامان یافته و از جمله مهم ترین آموزه های این مکتب، رفع حوائج مردم است. تحقیق حاضر، ضمن تأکید بر قابلیت های متون دینی در تولید علم، به دنبال بررسی اثر نعمت شماری رفع حوائج مردم براساس حدیثِ «حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَیْکُمْ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عَلَیْکُمْ» می باشد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و پیمایش گام های دو گانه؛ (فهم عمومی حدیث و فهم پیشرفته حدیث)، در یک فرآیند قانونمند، از مسیر استخراج و صورت بندی علمی آموزه-های قرآن و حدیث، به فهم عمیق حدیث با استفاده از حرکت معکوس پرداخت. حاصل پژوهش حاضر نشان می دهد، برخى افراد به جهت موقعیتی که دارند، براى برآوردن نیازهایشان مورد مراجعه مردم قرار مى گیرند و لذا دچار ملالت مى-شوند. مرکز ثقل حدیث در این مسأله، واژه «نعمت» است. از آن جایی که معصوم(ع)، مرکز ثقل درمان ملالت را نعمت بودن نیاز مردم، قرار داده، معلوم می گردد علت ملالت، «نقمت دانستن» حوائج مردم است. طبیعى است که براى درمان «یعنى ملول نشدن» باید عکس عمل کرد. گریز یا گرایش انسان به برآورده کردن نیازهای مردم، وقتی اتفاق می افتد که فرد معطوف به اندازه سنجی (=سنجش سود و زیان) نیازهای مردم شود. در موقعیت های اجتماعى، پرستاری یکی از مشاغلی است که در معرض چنین رخدادی هست.
۳.
کلیدواژه‌ها:
توکل معناشناسی توکل مراتب توکل آیات توکل - روایات توکل موضوع حکم فقهی حکم فقهی- اخلاقی حکم فقهی- تربیتی
آثار نوشتاری معاصر و پیشین درباره معنای توکل رویکردهای متفاوتی دارند که گاهی ذوق عرفانی و مشرب علمی نیز جهت خاصی به معنای ارائه شده از توکل داده و حتی گاهی از آن صرف نظر شده است؛ ولی معناشناسیِ توکل مبتنی بر نگاه به مجموعه آیات و روایات و منطبق با ضوابط استنباطیِ فقهی، در این آثار دیده نمی شود. این پژوهش با روش تحقیق کیفی متن محور در شاخه توصیفی-تحلیلی به تحلیل آیات و روایات برپایه روش تحلیل استنباط فقهی به شناخت توکل و مراتبش پرداخت. مطابق یافته ها توکل بر دوپایه ایمان و یقین استوار است؛ با تحقق آنها احساس نیاز به واگذاری امور به خدا در انسان پیدا می شود؛ سپس با واگذاری امور به خداوند متعال توکل تحقق می یابد. همچنین دریافتیم که توکل بر غیر خدا نهی شده است و متوکل علیه تنها بر خداوند متعال تعین دارد. همچنین مطابق یافته ها توکل سه مرتبه دارد: اول: توکل در ترک کسب و کار و توکل بر غیرخدا؛ دوم: توکل در مقام ترس و اضطراب؛ سوم: توکل در مقام اطمینان.
۴.
کلیدواژه‌ها:
علی بن حَسّان هاشمی علی بن حَسّان واسطی تمییز مشترکات طبقه روایی اَسناد مشکل
با واکاوی میراث کهن حدیثی و رجالی شیعه، با دو راوی با نام «علی بن حَسّان» مواجهیم: «علی بن حَسّان هاشمی» و «علی بن حَسّان واسطی»؛ یکی با یادکردی ویژه چون: «ثقهٌ ثقهٌ » مورد اعتماد قلمداد شده و دیگری با یادکردهای مخرّبی چون: «ضعیفٌ جدّاً» و «غالٍ»، روایاتش نپذیرفتنی اعلام شده است. این پدیده، تمییز و جداسازی مصادیق این عنوان مشترک را در اسناد حدیث، بر پایه راهکارهای اطمینان بخش، ضروری می نماید. برای این منظور، پس از اثبات تعدّد این دو راوی (برخلاف نگره شیخ صدوق)، با بهره گیری از منابع رجالی، فهرستی و نیز اسناد احادیث، به گردآوری راهکارهای تمییز مشترکات پرداخته شد. از آنجایی که هر دو علی بن حسّان در طبقه ای تقریبا مشترک قرار دارند و نمی توان تنها بر پایه تخمین محدوده زندگی، به بازشناسی طبقه روایی ایشان پرداخت، طبقه شناخت دقیق دو راوی بر پایه ارتباط با ائمه علیهم السلام و توجه به مشایخ و روایت گران ایشان، در دستور کار بعدی این نوشتار قرار گرفته است. حل اسناد مشکل برخی کتب حدیثی، که پیاده سازی راهکارهای گردآوری شده را با درنگ بیشتری روبرو می سازد، آخرین بخش از مقاله را به خود اختصاص داده است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
ابن ولید قمی تاریخ حدیث شیعه طرق و اسناد کتابهای شیعه رجال شناسی
یکی از راه های شناخت نزدیک تاریخ و سرگذشت حدیث، توجه و بررسی دقیق محدثان و شخصیت های کلیدی در نشر حدیث است. سده چهارم و پنجم قمری به سبب دسته بندی و شکل گیری جوامع حدیث شیعه و نیز تثبیت موقعیت و ساختار اعتقادات امامیه، دوران برجسته ای است. ابن ولید قمی یکی از این محدثان سده چهارم است که با واسطه و بی واسطه تاثیر زیادی بر رجالیان و محدثان بغداد داشته است. نجاشی و شیخ طوسی صدها کتاب از اصول اصحاب ائمه را با طریق و الگوی ثابت ابن ابی جید از ابن ولید از صفار دریافت کردند. شیخ طوسی تعداد کتب بیشتری از طرق ابن ولید استفاده می کند و در این بین گاه از شیخ صدوق یا پسر ابن ولید اسناد را بازگو می کند. ارزیابی های رجالی ابن ولید که بیشتر تضعیفات او نسبت به برخی راویان مانند محمد بن موسی همدانی یا کتابهای آنها صورت گرفته، نیز نقل شده است. شیخ طوسی معمولا این تضعیفات را بدون جرح و تعدیل پذیرفته یا گزارش کرده است؛ اما نجاشی آنها گاه ردّ می کند و گاه با دید شک می نگرد. از مقایسه سخنان نجاشی و ابن غضائری برمی آید نجاشی در انتقاد از ابن ولید تحت تاثیر آراء استاد مستقیم خود ابن غضائری بوده است.
۶.
کلیدواژه‌ها:
صحیفه سجادیه صحیفه پژوهی تولیدات علمی روندها و گرایش ها تحلیل متون مرور نظامند
پژوهش حاضر با هدف مرور نظام مند به روش پژوهش پیمایشی- مقطعی و از نوع کاربردی، مقالات حوزه صحیفه سجادیه در ایران را مورد تاکید قرار داد. به منظور دستیابی به منابع، پس از تعیین پرسش و معیارهای ورود و خروج منابع، پایگاه های اطلاعاتی هدف با استفاده از کلیدواژه های مرتبط با این حوزه جست وجو شد و پس از آن، 91 منبع شناسایی و وارد مطالعه گردید. تمامی پیشینه ها در حیطه های نویسنده، سال انتشار، مجله، موضوع، مؤسسه و دانشگاه های برتر و پرکار این حوزه در سطح جهانی و نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و مراکز اسلامی شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد روند کلی تولید علمی این حوزه با گذشت زمان روند صعودی داشته است. زنان نقش کمی در تولیدات علمی این حوزه دارند (تنها 25%)، به ترتیب موضوعات حوزه مطالعات اسلامی، قرآن، معارف اسلامی، حدیث، ادیان، فلسفه، کلام، علوم تربیتی، زبان عربی و اخلاق اسلامی، جزء پرکارترین حوزه های موضوعی مطرح شناخته شدند. علی مرعشی استادیار گروه روان شناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز نویسنده برتر با چاپ سه مقاله و مجله اندیشه دینی با انتشار بیشترین تعداد مقالات (7/7% تولیدات علمی) و دانشگاه اصفهان با تولید نه مقاله جزء برترین های حوزه صحیفه پژوهی شناخته شدند.
۷.
کلیدواژه‌ها:
فقه الحدیث روایات مناقب امام حسین صحیح بخاری
امام حسین، به مقیاس ویژگی های که دارد، شخصیت ایشان، به عنوان یکی از محورهای بحث میان اندیشمندان قرارگرفته و از جهات مختلفی به آن پرداخته اند. یکی از بحث های مهم، مقام و جایگاه ایشان، در منابع روایی اهل سنت بوده که برخی پژوهش های دراین باره انجام یافته است. اما «صحیح بخاری» که معتبرترین کتاب حدیثی اهل سنت است، تحقیق قابل ملاحظه ای، در خصوص این موضوع انجام نشده و این امر، موجب گردیده تا این گمانه وارد آید که در این اثر به مناقب امام حسین توجهی نشده است؛ پژوهش فراروی درصدد تبیین مقام و جایگاه امام حسین در صحیح بخاری است. یافته های پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای نگارش یافته است، نشان می دهد که بخاری ضمن اینکه حدود نُه روایت را از طریق امام حسین نقل کرده، بابی را خاصی را در رابطه به مناقب امام حسن و امام حسین آورده است. از مطالعه روایاتِ بخاری، به دست می آید که امام حسین نسبت به سایر اهل بیت، شباهت بسیار نزدیکی به پیامبر داشته، به عنوان فرزند، همواره تحت مراقبت، محبت و شفقت ایشان قرار داشته و از جایگاه ویژه ای نزد او و اصحابش برخوردار بوده که حتی پیامبر، معیار دوستی و دشمنی با خود را، دوستی و دشمنی با حسین تعیین کرده است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
فقه الحدیث رازداری نشانه شناسی رویکرد ارتباطی کلامی یاکوبسن
رازداری از جمله روایاتی است که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. پژوهش حاضر در راستای بررسی فقه الحدیثی روایات رازداری درصدد است با بهره گیری از دانش نشانهشناسی، لایههای مختلف مضمون احادیث مذکور را بررسی کرده و ساختار و نشانه شناختی آنها را واکاوی نماید.در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی، بر اساس رویکرد یاکوبسن انجام شده احادیث رازداری بررسی شده است. نشانه شناسی دانشی است که به وسیله آن می توان به حقایقی از قرآن و احادیث دست یافت تا ارتباط میان خدا و بشر و میان انسان ها را بهتر سامان داد، نشانه شناسی ابزارها و مولفه هایی برای پژوهشگران قرار می دهد تا با مطالعه روشمند نشانه ها تحلیل هایی از متون فراهم آورد. نظریه ارتباط کلامی اهمیت ویژه ای در معنی و اهداف در فرآیند ارتباط اجتماعی دارد. برای فهم هر موضوعی ساختارهای کلامی را با توجه به کارکردهای شش گانه باید معنا کرد.نتایج نشان می دهد روایات رازداری در اسلوب های متفاوت معنایی به کار رفته.احادیث رازداری با توجه به اهداف ارتباطی در فرآیند ارتباطی اجتماعی آن قابل تبیین هستند و در قالب کارکرد های شش گانه قابلیت تطبیق داشته.پرده پوشی معنای مشترک روایات رازداری است در کارکردهای ترغیبی و عاطفی و ارجاعی رویکرد ارتباطی کلامی رومن یاکوبسن نمایان است و دارای ابعاد فردی و جمعی در سطوح روابط انسانی است
۹.
کلیدواژه‌ها:
روایات حبس زنان تحلیل گفتمان حدیثی فرهنگ جاهلی نقد حدیث حضور اجتماعی زنان
روایات در باره زنان در دوران تدوین و نشر، فراز و فرودهای بسیاری را پیموده است که در نیمه قرن اول با حضور زنان آغاز لکن در قرون بعدی به سمت خانهنشینی آنان پیش رفت. در متون روایی مجموعهای از روایات وجود دارد که به حبس زنان دستور میدهد و علت را درخلقت زنان از مردان و عورت بودنشان ؛ می داند. بنابراین امر به خانهنشینی آنان شده است، بررسی روایات یادشده، از باب کشف حقیقت و ارائه تصویر مناسب زن در اسلام ضروری است؛ نوشتار حاضر به روش توصیفی _ تحلیلی و با رویکرد تحلیل گفتمان درصدد نقد و بررسی روایات فوق است. در بررسی این روایات، با دو برداشت کلی مواجه شدیم. برداشت اول : برداشت عرفی و مشهور می باشد که شارحان حدیث این دسته از روایات را حمل بر حبس زنان کرده اند که به علت اختلاف در ارزیابی اسناد و عدم سازگاری با قرآن و سیره نبوی،منعکس کننده گفتمان اسلامی نبوده و تحت تاثیر فرهنگ زمانه که متاثر از منش حاکمیت و فرهنگ یهود بود، صادر شده است.برداشت دوم نظر مبتنی بر برخی قرائن متنی است که این روایات را حمل بر تسریع در ازدواج زنان کرده و راه برون رفت از اشکالات فوق است.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
ابن عاشور مهدی (ع) انکار مهدویت احادیث مهدویت اهل سنت
اعتقاد به ظهور حضرت مهدی(ع) از باورهای قطعی و مشهور اهل سنت است . با این وجود برخی از علمای اهل سنت به ویژه در سده های اخیر در صدد تردید یا انکار این آموزه برآمده اند. یکی از این افراد محمد طاهر معروف به ابن عاشور (متوفاى1393) از مفسران بنام اهل سنت در قرن چهارده است. این پژوهش با روش توصیفی انتقادی در صدد آن است که دیدگاه ابن عاشور در مسأله مهدویت را تبیین نماید و با تکیه بر منابع اهل سنت به بررسی و نقد آن بپردازد. از تحلیل دیدگاه ابن عاشور در سه محور کلامی، تاریخی و روایی به دست آمد که از نظر وی مهدویت تنها یک مسأله علمی است و ارتباطی با حوزه اعتقاد و اخلاق و عمل ندارد؛ پایگاه تئوری این بحث نیز شیعه است و روایات وارد شده در این زمینه هم همگی ضعیف و مردود هستند. اما بررسی ها در منابع اهل سنت حاکی از این است که ایمان به مهدویت امری لازم محسوب شده است. شیعی دانستن این مسأله هم اتهامی بدون دلیل و مقلدانه است. در بررسی روایات نیز قواعد تخصصی اعتبار سنجی آنها از سوی ابن عاشور لحاظ نشده است
