مطالب مرتبط با کلیدواژه

ماده


۴۱.

استنتاج بهترین تبیین و «ایراد گروه بد»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هستی و شناخت جلد دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ 111 - 130

کلیدواژه‌ها: IBE ایراد گروه بد بیز زوجِ متناقض خود شکنی ماده صورت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۵۷ تعداد دانلود : ۴۸۶
مطابق با استنتاج بهترین تبیین (IBE)، فرضیه ای که بهترین تبیین را برای دسته ای از پدیده ها ارائه می دهد، احتمالاً صادق است. وَن فِراسِن (1989) با استدلالی که به «ایراد گروه بد» مشهور است، این ادعا را به چالش کشیده است. بر طبق این اشکال، این باور که بهترین تبیین به احتمال بسیار تبیینی صادق است مستلزم این باور پیشینی است که تبیین صادق به احتمال زیاد در میان تبیین های رقیب در دسترس (ارزیابی شده) جای دارد؛ باوری که هیچ دلیلی برای آن نداریم. بسیاری از فیلسوفان کوشیده اند تا نادرستی «ایراد گروه بد» را نشان دهند. از این میان، چهار استدلال که آن ها را استدلال از طریق بیزگرایی، استدلال از طریق زوج متناقض، استدلال از طریق خود شکنی  و استدلال از طریق تمایز میان ماده و صورت IBE می نامیم از اهمیت بسزایی برخوردارند (Niiniluoto, 2004) ;(Lipton, 1993); (Lipton, 1993) ;(Schupbach, 2013). در این نوشتار با بررسی استدلال های یاد شده نشان می دهیم که سه استدلال نخست نادرستند و تنها استدلال از طریق تمایز میان ماده و صورت IBE می تواند کارساز باشد.  
۴۲.

تبیین رابطه اتحادی نفس و بدن از نگاه حکیم مدرس زنوزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت صدرایی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 83 - 89

کلیدواژه‌ها: نفس بدن زنوزی ماده صورت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۳ تعداد دانلود : ۳۷۴
در فلسفه مشائیان مسلمان، کندی و فارابی نگاهی نوافلاطونی به نحوه ارتباط نفس با بدن دارند و نحوه ارتباط مزبور را از سنخ رابطه صورت با ماده می پندارند ولی ابن سینا اگرچه در برخی مواضع این نوع نگاه به رابطه یاد شده را تأیید نموده است ولی با توجه به اینکه نفس ناطقه انسانی را محل دریافت معقولات کلی مجرّد می داند، از همین رو نفس را ذاتاً جوهری مجرد می پندارد و بر همین اساس نگاهش به نحوه ارتباط نفس با بدن آنستکه بدن نمی توان محل برای نفس باشد و نفس در تشخصش وابسته به بدن بشود (آنچنانکه در خصوص صورت و ماده گفته می شود) بلکه بدن حداکثر میتواند ابزار و آلت برای تحقق برخی افعال نفس باشد. این دو نوع نگاه به نحوه تعامل نفس با بدن تا قبل از ملاصدرا پیرامون رابطه نفس با بدن در مشائیان مسلمان وجود دارد و البته غلبه با نگاه سینوی است. اما در حکمت متعالیه، مبتنی بر اتحادی دانستن رابطه ماده با صورت این انگاره شکل می گیرد که رابطه نفس با بدن از سنخ روابط اتحادی است و نه انضمامی. اما اینکه دقیقاً توضیح داده شود نفس با بدن به چه نحو رابطه اتحادی دارد در لسان ملاصدرا مغفول می ماند و این حکیم زنوزی است که به این مهم پرداخته و توضیح می دهد مقصود از رابطه اتحادی نفس با بدن آنستکه بدن تجّلی مادی نفس است و نفس تجلی روحانی بدن و ایندو دو سر یک طیف هستند. زیرا انسانیت یک حقیقت ذوامراتب و مشکک است که جلوه مادی آن بدن و جلوه مجرد آن نفس است پس بدن همان نفس بصورت لابشرط است و نفس همان بدن بشرط لا (از نواقص و کاستیهای مادّی)است.
۴۳.

برابر انگاری های ناشی از تسامح مترجمان فارسی قرآن کریم (بررسی موردی تسامح در تشخیص ریشه و ساخت صرفی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۱ 167-196

کلیدواژه‌ها: ترجمه فارسی قرآن برابرانگاری ماده ساخت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۴۷۶
در دوره معاصر، با شکل گیری ترجمه های متعدد از قرآن و نظر به اهمیت و نقش بنیادی ترجمه در ارتباط عموم مردم با معارف قرآن کریم، مطالعات علمی نقد ترجمه های قرآن کریم به عنوان یکی از حوزه های مطالعات قرآنی شکل گرفته است. ضرورت پژوهش در این عرصه، زمانی ملموس می گردد که با تفاوت برداشت از قرآن به جهت خطاهای ترجمه ای مواجه می شویم. مطالعات نقد ترجمه های قرآن، به دنبال ایجاد یک دستگاه انتقادی برای ارزیابی ترجمه های قرآن بوده و از این رو به معرفی لغزشگاه های پیش پای مترجمان می پردازد. پژوهش حاضر در این راستا، با روش توصیفی و تحلیل انتقادی، "برابرانگاری های ناشی از تسامح" را به عنوان یکی از لغزشگاه های مترجمان فارسی قران کریم مورد بررسی قرار داده وضمن برشمردن گونه های مختلف برابرانگاری تسامحی، به دو گونه "تسامح در تشخیص ریشه واژگان" و " تسامح در توجه کردن به تفاوت ساخت های صرفی شبیه به هم" پرداخته و 12 نمونه برای آن ها بیان کرده است. گزارش های آماری عملکرد مترجمان در نمونه های مورد بررسی، بیانگر این است که که ترجمه های انصاریان، بهرامپور، صفوی، موسوی گرمارودی و علی اکبر طاهری، در تشخیص ریشه و ساخت صرفی کم ترین میزان لغزش و تسامح را دارند و با یک لغزش، ترجمه های موفق در این زمینه هستند. از آن سوی ترجمه های محمد ابراهیم بروجردی (9 لغزش)، محمد کاظم ارفع (7 لغزش)، ابراهیم عاملی (6 لغزش)، محمد کاظم معزی (6 لغزش) توفیق کم تری در دوری جستن از برابرانگاری تسامحی داشته اند.
۴۴.

طرحی نو در معیار تمایز مجرد و مادی با ارزیابی معیارهای دیگر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت فلسفی سال شانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۶۴)

کلیدواژه‌ها: مادی مجرد ماده مجرد مثالی و محسوس ظاهری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۴ تعداد دانلود : ۶۸۸
تقسیم موجود به مجرد و مادی، یکی از تقسیمات مهم و سرنوشت ساز در فلسفه است که توجه به آن، پاسخ بسیاری از مشکلات فلسفی را به همراه دارد. متفکران مسلمان در آثار خویش از مجرد و مادی بحث کرده و تعریف هایی از آن ارائه داده اند. ایشان در این تعریف ها ویژگی های موجود مجرد و مادی و معیار تمایز آنها را بیان کرده اند که دقت در این معیارها و مبانی آنها، چالش هایی را نمایان می سازد. در نوشتار حاضر با نقد و بررسی معیارهایی همچون ماده، مقدار، شکل، وضع، طول، عرض، حجم، رنگ، وجود فی الماده و وجود مع الماده، استعداد، تغییر، حرکت، قابلیت انقسام خارجی، زمان، مکان، شخصیت و جزئیت که توسط متفکران مسلمان مطرح شده، معیار جدیدی در تمایز موجود مادی از مجرد ارائه می گردد که بر اساس آن، موجود مادی، موجودی است که با حواس ظاهری درک می شود و یا وابسته به آن است؛ ولی موجود مجرد، موجودی است که نه محسوس با حواس ظاهری است و نه وابسته به آن.
۴۵.

بررسی مفهوم «صورت» نزد ابن باجه و تاثیر آن بر حرکت طبیعی اجسام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه علم سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 83-111

کلیدواژه‌ها: صورت ماده علل چهارگانه حرکت ارسطو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۳۸۳
حرکت، مبدا اساسیِ طبیعیات ابن باجه(1098-1138) است که بر تمامی دیدگاه های طبیعی وی خصوصا ترکیب موجودات از ماده و صورت و علل چهارگانه تاثیر گذاشته است. این امر سبب شده تا شناسایی عوامل موثر در حرکت اجسام طبیعی در مکانیک ابن باجه ای نقش برجسته ای ایفا کند. مهم ترین عامل حرکت از نظر او متمرکز بر «صورت» و تغییر آن در هنگام جابجایی است. در مقاله ی حاضر مفهوم صورت نزد ابن باجه و تاثیر آن بر حرکت طبیعی اجسام بررسی خواهد شد. استدلال های ابن باجه در مبحث «صورت» و مفاهیم مرتبط با آن علاوه بر تاثیر از آرای ارسطو، به واسطه ی عقل گرا بودن وی همواره از اندیشه های افلاطون و فارابی نیز بهره گرفته است. وی به تاثیر از فارابی، نقش صورتی معقول و مجرد از ماده(عقل فعال) را در عالم مافوق قمر و حرکت اجرام سماوی و به تبع آن در حرکت اجسام زمینی موثر دانسته است. این دیدگاه در استدلال او پیرامون تمایز محرک از متحرک در حرکت خودبه خودیِ اجسام طبیعی نیز تاثیرگذار بوده است.
۴۶.

اصالت روح: از منظر قرآن، فلاسفه اسلامی و عالمان معاصر غربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: غرب شناسی بنیادی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 197-217

کلیدواژه‌ها: روح شعور ماده غیرمادی سیستم پیچیده علم تجربی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۹ تعداد دانلود : ۷۰۸
از قدیم مساله دو بعدی بودن انسان، یعنی واجد جسم و روح بودن او، مورد مناقشه بوده است. در عصر جدید که فلسفه تجربه گرائی حاکم گردید، بیشتر این نظر رایج شد که اصالت با ماده است و روح و حیات ناشی از فعل و انفعالات ماده هستند. در دهه های اخیر تعداد رو به افزایشی از محققان معتقدند که ذهن (شعور یا روح) مادی است ، اما علم امروز نمی تواند مساله شعور انسانی را توضیح دهد، و این به دلیل پیچیدگی ذهن است. اما علم آینده آن را توضیح خواهد داد. بعضی دیگر، مثلاً پوپر، علیرغم اعتقاد به مادی بودن شعور، آن را به دلیل اینکه یک سیستم پیچیده است ، هیچوقت قابل توضیح برحسب فعالیتهای مغز نمی دانند. اما ، از نظرعده ای از سرآمدان علم معاصر شعور مادی نیست و آنها آن را هیچوقت قابل توضیح به وسیله علم تجربی نمی دانند. از گروه اخیر ، عده ای شعور را افاضه خاص خداوند تلقی می کنند. متاسفانه اظهارات جالب بعضی از سرآمدان علم معاصر در مورد شعور، در دهه های اخیر، کمتر به محیط ما منتقل شده است. در این مقاله سعی می شود تا مروری بر برخی از تحولات اخیر و رویکردهای مختلف نسبت به مسئله شعور و روح از منظر حکمای اسلامی و عالمان معاصر غربی صورت گیرد.
۴۷.

مقایسه مفهوم ماده فلسفی ارسطوئی (هوله) و ماده در دوره جدید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هستی و شناخت جلد ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: ماده matter ὕλη هوله هیولی قوه معقولات ثانیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۲۷۶
 تبیین مفهوم ماده ارسطویی (هوله) دارای اهمیت است. نخست، ازاین جهت که به نظر می رسد ارسطو نخستین فیلسوفی است که اصطلاح هوله را در معنای فلسفی آن به کاربرده و به واسطه او، این مفهوم وارد فلسفه شده است. دوم اینکه، تصور ماده اولی، با چالش هایی همراه است؛ زیرا به گفته ارسطو، ماده اولی هیچ گونه تعینی ندارد. به نظر می رسد مفهوم ماده به طورکلی در فلسفه ارسطو، مانند مفهوم صورت، مفهومی فلسفی است که باید آن را از سنخ معقولات ثانیه به شمار آوریم. ماده ارسطویی بر هر ماده فیزیکی خارجی تقدم دارد. پس آیا ترجمه هوله ارسطویی به «Matter» که به ماده فیزیکی گفته می شود، موجب خلط مبحث نیست؟ در این نوشتار به تبیین این مباحث مهم که نقش بسزایی در درک و تصور مفهوم ماده دارد، پرداخته می شود.
۴۸.

علل اربعه از دیدگاه ابن باجه: رفع دوگانگی موجود در تمایز ماده و صورت ارسطویی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۱۷ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) 389 - 427
تعداد بازدید : ۵۲۸ تعداد دانلود : ۴۷۶
ابن باجه در موضوع علل چهارگانه از فلسفه طبیعی ارسطو تبعیت کرده است اما در نوع تببین خود از این علل از «منطق» و «نظریه شوق طبیعی» بهره برده است. او علل چهارگانه را در قالب «جنس و فصل» تعریف می کند و همه این علل را «محمولات ذاتی» به حساب آورده است. ابن باجه در تبیین علل چهارگانه بر اساس چهار شوق طبیعی، به شوق پنجمی با عنوان «وجود خارجی» و «وجود ذهنی» اشاره می کند که حاکی از یک وجود خارجی در جسم و دو وجود ذهنی در محرک و متحرک است. وی با اثبات معنای دوگانه «موضوع»، به دوگانگی مفهوم صورت می رسد و این مسأله در نهایت به معنای دوگانه آن (صورت خارجی و صورت عقلی) منتج می شود. در مقاله حاضر براهین و استدلال های او در این باره بررسی خواهد شد. مفهوم دوگانه صورت در آراء و اندیشه های ارسطو به دو معنای «صورت مادی» و «صورت غیرمادی» موجود است، ولی شواهد حاکی از آن است که وی به طور صریح به «صورت معقول» اشاره ندارد. بر اساس یافته های این پژوهش، اشاره به «صورت معقول» در دیدگاه ابن باجه کاملاً مشهود است و می توان از این نظر او را متأثر از اندیشه های افلاطون دانست.
۴۹.

الگوی مشترک براهین تجرد نفس با محوریت بدن در اندیشه ابن سینا و ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا دوره ۲۳ پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۸۹)

کلیدواژه‌ها: بدن جسم ماده نفس تجرد نفس ابن سینا ملاصدرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۵ تعداد دانلود : ۲۹۵
حکمای اسلامی همچون ابن سینا و ملاصدرا در مباحث انسان شناختی خود، به بیان ویژگیهای نفس و از جمله اثبات تجرد آن پرداخته اند. با استقرا در آثار این دو حکیم، میتوان ملاحظه کرد که براهین مثبِت تجرد نفس تماماً بر اساس نفی ویژگیهای جسم و ماده بدنی استوار شده اند؛ به این معنا که نفس، فاقد ویژگیهای بدن و جسم است و از اینرو تجرد آن به اثبات میرسد. بعنوان نمونه، ماده بدنی دارای کمیت، وضع، تغییر، انقسام پذیری و تناهی افعال است و ضعف، کهولت و خستگی عارض آن میگردد و علم به بدن و افعال آن نیز حصولی و تابع وضع و محل است. این دو فیلسوف با نفی و سلب این خصایص از نفس، تجرد آن را به اثبات میرسانند و بنابرین، شناخت نفس و اثبات تجرد آن جز با شناخت بدن و سلب ویژگیهای بدنی از آن امکانپذیر نیست. در این نوشتار، علاوه بر بازنویسی براهین اثبات تجرد نفس و تعیین جایگاه کلیدی بدن در آن، الگویی کلی برای مجموع این براهین طراحی و عرضه شده است.
۵۰.

تحلیل و نقد دیدگاه راسل در باب ذهن و ادراکات ذهنی از دیدگاه ملاصدرا و شهید مطهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های هستی شناختی سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۹ 1-27

کلیدواژه‌ها: ذهن ماده فیزیکالیسم تجرد نفس ادراکات ذهنی حافظه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۲ تعداد دانلود : ۲۹۹
راسل در باب ذهن و بدن ابتدا اذعان به وجود عالم بودِ فرانمود کرده و فارغ از دادههای حسی و ظاهری که از اشیاء بر ذهن نمودار است، عینیت مستقل ذات اشیاء را میپذیرد. اما در ادامه با اعتباری دانستن این عینیت و تقلیل آن به آنچه داده حواس و تجربه مستقیم نفس است، تفسیری متفاوت از اعیان نموده و درصدد تقارب عین و ذهن برمیآید. سرانجام امور ذهنی را به امور فیزیکی تحویل نموده و اینهمانی ذهن و مغز را میپذیرد. شهید مطهری در مقابل با جانبداری از تجرد نفس با قرائت صدرالمتألهین، وحدت سِعی نفس را که شامل نفس و بدن توأمان است پذیرفته و هرگونه تقریری از ادراک و حافظه را مبنی بر فیزیکالیسم رد مینماید. در دیدگاه وی بدن و ابزارهای آن معد ادراکاتیاند که توسط نفس انجام میگیرد. در نتیجه، با اتخاذ مبانی فلسفه اسلامی که اولاً توسط ملاصدرا بیان شده و در آثار مطهری بازنمود یافتهاند، میتوان مبانی فیزیکالیستی راسل را در این باب نقد نمود.
۵۱.

مهم ترین شبهات معاد جسمانی با جسم عنصری در ترازوی نقد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت فلسفی سال هجدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۷۱) 75-89

کلیدواژه‌ها: معاد جسم عنصری جسم مثالی ماده زمان و مکان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۲ تعداد دانلود : ۳۶۱
معاد جسمانی یکی از مسائل اصلی و تأثیرگذار در حوزه دین است که حجم وسیعی از منابع دین را به خود اختصاص داده است. بسیاری از اندیشمندان اسلامی درصدد تحلیل و بررسی این موضوع برآمده و برخی از آنها نیز دیدگاه خاصی را درباره آن مطرح کرده اند. درباره کیفیت معاد جسمانی اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما براساس عقیده صحیح و نیز براساس آیات و روایات، معاد جسمانی در روز قیامت با جسم و بدنی عنصری محقق می شود نه با بدن مثالی. با این حال، بر نظریه معاد جسمانی با جسم عنصری، شبهه ها و اشکال هایی از سوی برخی اندیشمندان مطرح شده است. در این نوشتار، هفت شبهه از شبهات مهمِ معاد جسمانی با جسم عنصری، بررسی می شود و نشان داده خواهد شد که هیچ یک از آنها نمی توانند ظهور آیات و روایات در عنصری بودنِ معاد جسمانی را خدشه دار کنند. این شبهات عبارت اند از نبود ماده در قیامت، نبود زمان در قیامت، نبود مکان در قیامت، نبود فساد در قیامت، انشائی بودنِ موجودات اُخروی، تکرار دنیا و وحدت فعل الهی.
۵۲.

دیدگاه نوصدرائیان معاصر دربارۀ سازگاری نظریۀ «ترکیب جسم از ماده و صورت» با نظریۀ «ترکیب جسم از اجزاء»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نشریه فلسفه سال ۴۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 133 - 152

کلیدواژه‌ها: نوصدرائیان معاصر ماده صورت ترکیب جسم سازگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۸ تعداد دانلود : ۱۸۹
در این مقاله، دیدگاه نوصدرائیان معاصر دربارۀ سازگاری نظریۀ «ترکیب جسم از ماده و صورت» با نظریۀ «ترکیب جسم از اجزاء» را بررسی می نماییم. برای این منظور، در مقدمه، با اشاره به اینکه یونان خاستگاه مبحث ماده و صورت است و ارسطو، جسم را مرکب از ماده و صورت می داند؛ دیدگاه ذی مقراطیس، که جسم را مرکب از اجزاء غیر قابل تجزیه می داند، را بیان می کنیم. در ادامه، دیدگاه ابن سینا، ملاصدرا و هادی سبزواری را، که ترکیب جسم از اجزاء را اِبطال می نمایند، ذکر می کنیم و پس از آن به بیان نظر نوصدرائیان معاصری چون عبدالله جوادی آملی، سیدمحمد حسین طباطبایی، مرتضی مطهری و محمد تقی مصباح یزدی در این باره می پردازیم و تفاوت آراء آنها نسبت به  بسیاری از فلاسفه پیشین و علل این اختلاف رویکرد را روشن می سازیم و سپس در جمع بندی آراء، سازگاری نظریۀ «ترکیب جسم از ماده و صورت» با نظریۀ «ترکیب جسم از اجزاء» را از منظر نوصدرائیان معاصر نتیجه می گیریم. این مطلب، گوشه ای از تطوّر مباحث مرتبط با ماده و صورت در فلسفه اسلامی و تکامل تدریجی آن و گشوده شدن افق های تازه در تحلیل مسائل را نشان می دهد و از دست آوردهای فلسفی معاصر محسوب می شود.
۵۳.

بررسی دیدگاه های مختلف فلاسفه اسلامی در نقد و اصلاح نظریه ماده - صورت گرایی مشائیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال بیست و پنجم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۶۵ 81 - 112

کلیدواژه‌ها: ماده صورت جسمیه صورت نوعیه جسم ابن‏سینا مشائیان جزء لایتجزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۵ تعداد دانلود : ۲۱۵
در این مقاله، نظریه ماده- صورت گرایی مشائیان و مبانی آن در مواجهه با دیدگاه های جدید فیزیکی (نظریه اتم ها) را نقد و تحلیل کرده و بدین منظور، دو دیدگاه رقیب این نظریه در تاریخ فلسفه اسلامی، یعنی نظریه منسوب به رواقیان (عرضه شده ازسوی ابوالبرکات و سهروردی) و نظریه ذره گرایی در تفسیرهای فلسفی (اجسام صغار صلبه) و کلامی آن (اجزای لایتجزی) را بررسی کرده ایم؛ سپس رویکرد اندیشمندان معاصر درباره نظریه ماده- صورت گرایی را واکاوی و آنان را براساس نظراتشان به سه گروه تقسیم کرده ایم: دو گروه از ایشان نظریه ماده- صورت گرایی را نفی کرده و هرکدامشان به نحوی از یکی از نظریات مخالفان با این نظریه حمایت کرده اند. در این میان، محیی الدین الهی قمشه ای و استاد حسن زاده آملی به نظریه ذره گرایان تمایل یافته و استاد مصباح یزدی و استاد فیاضی به نظریه منسوب به رواقیان گرایش پیدا کرده اند. دسته دیگر، کسانی همچون فاضل تونی و علامه طباطبایی هستند که کوشیده اند به نحوی میان نظریه ماده- صورت گرایی و نظریه اجسام صغار صلب و دیدگاه فیزیک جدید جمع کنند؛ باوجود آن، برخی مبانی نظریه ماده- صورت گرایی مانند متصل دانستن جسم، بالفعل نبودن اجزای جسم و وجودداشتن هیولای اولی همچنان با چالش های فلسفی و تجربی مختلف روبه روست.
۵۴.

تبیین ابن سینا از پدیده دورجُنبانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال بیست و پنجم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۶۵ 217 - 243

کلیدواژه‌ها: دورجنبانی تله کینسیس علیت نفس طبیعت ماده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۶ تعداد دانلود : ۱۸۶
یکی از پدیده های موردمطالعه در فراروان شناسی، دورجنبانی است که آن را از دو منظر تجربی و فلسفی می توان بررسی کرد. درحوزه تجربی به اثبات وجود این پدیده و درقلمرو فلسفی به امکان عقلی و تبیین وجود آن پرداخته می شود. برای فهم تبیین فلسفی ابن سینا از پدیده دورجنبانی باید جایگاه اصل علیت، چگونگی تعامل نفس با ماده و نیز معانی طبیعت ازنظر وی را بازشناسیم. ابن سینا بدون انکار اصل علیت و با توسع معنای آن که علاوه بر علیت فیزیکی، علیت غیرفیزیکی را نیز دربر می گیرد، پدیده دورجنبانی را مسئله ای طبیعی دانسته که مطابق با نظم کلی جهان و حاصل گسترش دامنه فعالیت نفس از محدوده بدن به جهان پیرامون آن است.
۵۵.

شفاعت و نسبت آن با تکامل نفس از منظر حکمت متعالیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهایی در فلسفه و کلام سال پنجاه و دوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۰۴ 143 - 160

کلیدواژه‌ها: شفاعت برزخ آخرت تکامل قوه ماده نگرش غایت نگر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۳ تعداد دانلود : ۲۳۰
شفاعت از مسلّمات دین اسلام به شمار می رود و اصل آن تردیدناپذیر است. در این فرایند، شفاعت شونده برای اسقاط عقاب یا افزایش پاداش، نیروى خود را با نیروى شفیع گره مى زند و سبب تکامل و ارتقای هستی خود می شود. بنابراین نفوس مستعد با یاری جستن از مقربان درگاه حق از ظلمت نجات می یابند و به رحمت بیکران الهی می پیوندند. ازآ نجاکه روح انسان برای دریافت وضعیت جدید و رسیدن به کمال، نیازمند استعداد و آمادگی است، هرگاه این آمادگی به وجود آید، با رفع موانع و حجاب ها، موقعیت برای نورانی شدن باطن و ترقی آن فراهم می شود و شفاعت رخ می دهد. ازاین رو، شفاعت یکی از راه های ترقی و تکامل نفس بعد از مرگ به شمار می رود. حال، این پرسش مطرح می شود که مگر در عالم برزخ و به ویژه در نشئه آخرت نیز قوه و ماده وجود دارد؟! به این پرسش از سوی فیلسوفان پیروِ حکمت متعالیه پاسخ هایی داده شده است. در مقاله حاضر، هریک از این پاسخ ها پس از مرور به روش توصیفی تحلیلی، ارزیابی و دیدگاه مناسب تر تبیین شود. 
۵۶.

مابعدالطبیعه تعریف: مسائل تعریف در کتاب زتا و اتای مابعدالطبیعه ارسطو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: منطق پژوهی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 175-192

کلیدواژه‌ها: وحدت تعریف ماده کلیت امور مرکب اجزاء تعریف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۵ تعداد دانلود : ۱۹۲
هدف این مقاله بازسازی مسائل و پاسخ هایی است که ارسطو در زتا و اتا از مابعدالطبیعه درباره ی تعریف مطرح می کند. پیشفرض اساسی ارسطو در این جا اجزاء داشتن تعریف و تناظر آن با ذات یا صورت است. همین پیشفرض به مسائل اصلی مطرح شده در زتا و اتا می انجامد. این مسائل مترتب بر یکدیگر هستند و پاسخ به هر یک به مسأله ی دیگر می انجامد. مطابق بازسازی این مقاله، ارسطو با چهار مسأله ی اصلی امور برهم نهاده، وحدت تعریف، ماده به عنوان جزئی از تعریف و کلیت تعریف رو به روست. اگر تعریف باید دارای اجزاء باشد، میان اجزاء نیز وحدت نیاز است. این اجزاء داشتن و در عین حال وحدت را چه چیزی تضمین می کند؟ پاسخ ارسطو ماده است. حال ارسطو با مسأله ی توجیه ورود ماده به تعریف رویاروست، چراکه ماده نامعقول است. برای حل این معضل، باید ماده را به نحو کلی شده و نامتعین لحاظ کنیم و این خود به آخرین مسأله، یعنی کلیت تعریف، می انجامد.
۵۷.

بررسی دیدگاه ابن سینا درباره چگونگی ترکیب در اجسام مادّی برمبنای نظریه ماده- صورت گرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال بیست و پنجم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۶ 195 - 222

کلیدواژه‌ها: ابن سینا ماده- صورت گرایی ترکیب ماده صورت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۴ تعداد دانلود : ۱۲۱
در این مقاله، دیدگاه ابن سینا درباره ترکیب را ذیل نظریه ماده- صورت گرایی بررسی کرده ایم. ابتدا نشان داده ایم مسئله ترکیب حقیقی بنابر تعاریف موجود، درخصوص چگونگی حضور اجزای مادّی در ترکیب، دچار مشکلات منطقی و متافیزیکی است؛ سپس ایده ای جدید از ترکیب حقیقی را به دست داده ایم که با دیگر مبانی موردنظر شیخ الرئیس همخوانی ندارد و بنابراین، دیدگاهی خالی از اشکال در این حوزه موجود نیست. در بخش دوم، ازطریق بازسازی استدلالی از مرحوم سبزواری نشان داده ایم ترکیب انضمامی بدان سبب که در قیاس با ترکیب اتحادی، دچار اشکال منطقی نیست، پذیرفتنی تر است. براساس نتایج دو بخش پیشین، در بخش سوم، ترکیب حقیقی را برمبنای وضعیت اجزای مادّی و صوری بررسی کرده ایم. در این مرحله، شش گزینه محتمل و متفاوت درباره وضعیت متافیزیکی ماده و صورت را به دست داده و توسط آن ها دو مسئله را بررسی کرده ایم: نخست، آنکه دیدگاه ابن سینا به کدام گزینه نزدیک تر است؛ دوم، آنکه کدام گزینه پذیرفتنی تر می نماید. نهایتاٌ در بخش چهارم، از زاویه ای دیگر نشان داده ایم تحلیل ترکیب ازمنظر ابن سینا ازطریق تحقق بخشی رابطه حلول یا تعلق نیز امکان پذیر است؛ اما این بیان ابن سینا هم نمی تواند پاسخی مناسب برای مسئله ترکیب باشد؛ زیرا اطلاع بخش نیست و به نوعی این همان گویی محسوب می شود.
۵۹.

ابن سینا و پاسخ به پارادوکس هایی درباره ماده و صورت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه و کلام اسلامی سال پنجاه و پنجم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 153 - 133

کلیدواژه‌ها: ماده صورت پارادوکس ابن سینا کیت فاین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۳ تعداد دانلود : ۱۷۵
در این مقاله پاسخ ابن سینا به دو پارادوکس کیت فاین درباره ماده و صورت را بررسی کردیم. پارادوکس هایی که در ذیل نظریه ماده - صورت گرایی ارسطوئی طرح می کند و مفروضات ارسطویی را از منظر آنها می سنجد. پاسخ ابن سینا به این پارادوکس ها مهم است زیرا مزایا و کاستی های احتمالی موجود در ماده-صورت گرایی سینوی را مشخص می کند. بر این اساس در مقاله: نخست، می پردازیم به پارادوکسی، درباره امکان تمایز میان دو شیئی که صورت و ماده مشترک دارند. برای رفع پارادوکس، سه آموزه انتقال ماده، صورت مشترک و ترکیب قابل طرح است با انکار هر آموزه پارادوکس حل می شود ابن سینا پارادوکس اول را با انکار صورت مشترک پاسخ می دهد. دوم، می پردازیم به پارادوکسی، درباره تغییر ماده در یک شی و حفظ اینهمانی آن در طول زمان، که نشان دادیم ابن سینا در این موضع نمی تواند پارادوکس را حل کند و تنها راه ممکن ابن سینا نسبی کردن رابطه جزئیت ماده به شاخص زمان است.
۶۰.

نگاهی انتقادی به استدلال برخی فیلسوفان مسلمان معاصر در باب قاعده «کل حادث زمانی مسبوق بقوه و ماده تحملها» با تأکید بر آرای ابن سینا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فلسفه اسلامی سال اول تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 121 - 146

کلیدواژه‌ها: امکان امکان استعدادی امکان ماهوی ماده حادث زمانی ابن سینا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۹۱
قاعده «کل حادث مسبوق بقوه و ماده تحملها»، از قواعد با اهمیت فلسفی است که نتایج عدیده ای در فلسفه به بار می آورد؛ از جمله اثبات هیولی یا اثبات دیدگاه علامه طباطبایی در باب حرکت و موجود سه اشکوبه ای که تصویر می کنند. این قاعده از دیرباز مورد اشاره ارسطو قرار گرفته است و ابن سینا برای آن استدلال تام و مستحکمی را به همراه مقدمات و مؤخراتی اقامه می کند؛ اما به تدریج استدلال ابن سینا در آثار فلاسفه بعدی، به فراموشی سپرده شده و مقدمات و مؤخرات آن، جای خود استدلال را گرفته اند. این مطلب سبب شده است بعضی از فیلسوفان معاصر، ابن سینا را به شکل مستقیم یا غیر مستقیم، متهم به مغالطه اشتراک لفظی و غفلت از تفکیک میان امکان ماهوی و امکان استعدادی کنند. مقاله پیش رو در صدد بیان استدلال اصلی ابن سینا و نشان دادن جایگاه صحیح مقدمات و مؤخرات آن در عبارات خود ابن سیناست؛ همچنین روشن خواهد شد که فیلسوفان معاصر که در صدد جایگزین کردن استدلالی دیگر به جای استدلال مشهور شده اند، نتوانسته اند استدلال قابل قبولی ارائه کنند.