۱.
کلیدواژه‌ها:
نشانه نامعیّن دستوری شدگی فارسی میانه نقش گرایی
هدف این مقاله، تبیین دستوری شدگی نشانه «نامعیّن» از فارسی باستان به فارسی میانه در گروه اسمی است. دستوری شدگی فرایندی است که ناظر بر تکوین امکانات دستوری از منابع واژگانی در بافت های زبانی خاص است. در فارسی باستان، برای اولین بار پیدایش نشانه «نامعیّن» در دستور زبان فارسی از رهگذر بازتحلیل عدد ai̯va ’یک‘ براساس روابط مجازی و سپس بسط استعاری در بافت «تنها یک ’X‘ وجود دارد، این ’X‘ معرف انسان است»، در گروه اسمی رخ می دهد. در فارسی میانه، این نشانه «نامعیّن» دستوری تر شده و به صورت تکواژ وابسته «-ē» در گروه اسمی به طور گسترده تر نقش رمزگذاری مفهوم ’نامعیّن‘ را ایفا می کند. در پژوهش حاضر، دستوری تر شدگی این عنصر زبانی را براساس اصول دستوری شدگی ارائه شده به وسیله هاینه و کوتوا (2007) تبیین می کنیم. در همین راستا، کسب معناهای جدید نشانه نامعیّن را در گذر زمان، از فارسی باستان به فارسی میانه، طبق پیوستار معنایی تکوین نشانه نامعیّن هاینه (1997) تشریح خواهیم کرد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
دستور نقش و ارجاع افعال کنشی وضعیت امر ساخت منطقی نمود
دستور نقش و ارجاع افعال زبان را منطبق با وضعیتهای امر به چهار دسته شامل ایستا، کنشی، پایا و لحظه ای تقسیم می کند.طبقه افعال کنشی خود به زیر طبقاتی مانند مصرفی،اجرایی، تولیدی و غیره در این دستور تقسیم می شوند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی مطابقت طبقه بندی افعال کنشی ارائه شده توسط ون ولین (2005) با افعال کنشی در زبان فارسی است..جهت نیل به این هدف، چارچوب نظری ون ولین (2005) برای تحلیل داده ها مورد استفاده قرار گرفت به این معنی که 98 فعل کنشی از مکالمات روزمره، تارنما های اینترنتی و کتب زبان فارسی استخراج گردید و در دسته بندی افعال ارائه شده توسط ون ولین قرار گرفت. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که طبقه بندی افعال کنشی در زبان فارسی کاملا مطابق با دسته بندی ون ولین نبوده، چنان که دسته جدیدی از افعال به نام افعال حسی به طبقه بندی از پیش موجود اضافه شد و در ساخت ظرفیتی طبقات حرکتی، حرکت در حال سکون، اجرایی و استفاده یا کاربرد تغییراتی ایجاد شد.
۳.
کلیدواژه‌ها:
ساسانیان تدفین استودان کتیبه شوشتر
با توجه به دستورات دین زرتشتی و آئین های مربوط به آن در خصوص جلوگیری از آلودگی عناصر مقدس چهار گانه یا چهار آخشیج (آب، خاک، هوا و آتش) الگوی به کارگیری دخمه و استودان، توسط پیروان این دین برای خاکسپاری اجساد مورد استفاده قرار گرفته است. تعداد بسیار زیادی از این آثار در شوشتر به عنوان یکی از شهرهای مهم دوره ساسانی قرار گرفته است. در این پژوهش برای رسیدن به اهداف تحقیق سعی شده است با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی به معرفی یکی از استودان های دره کالک شور و کتیبه کشف شده کنار آن پرداخته شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد این اثر هم به لحاظ مسائل کتیبه نگاری و خط منفصل آن و هم به سبب اطلاعاتی که درباره تاریخ گذاری نوع معماری تدفین آن به دست می دهد حائز اهمیت بوده و می تواند راهگشای تاریخ گذاری این آثار ارزشمند در دوره ساسانی باشد.
۴.
کلیدواژه‌ها:
معرفگی نکرگی اسم جنس بافت زبانی زبان فارسی
هر یک از نشانه های زبانی و از آن جمله نشانه های معرفگی در زبان می تواند در بافت های زبانی و غیرزبانی مختلف تعابیر متفاوتی داشته باشد. هدف از نگارش مقاله حاضر پاسخ به این پرسش است که آیا می توان در زبان فارسی به محض مشاهده نشانه های معرفگی یا نکرگی با یک اسم، معرفه یا نکره بودن آن را با قطعیت تعیین کرد. این بررسی در چارچوب نظری کتاب «معرفگی» نوشته کریستوفر لاینز (1999) صورت می گیرد و با همان رویکرد، ابتدا نشانه های صوری برشمرده شده برای معرفگی و نکرگی از تحقیقات پیشین گردآوری شده اند. سپس معرفگی هر یک از نمونه های دارای این نشانه ها، که از داده های تصادفی به دست آمده از پیکره «هم-بام» (1401) هستند، با مقایسه با نمونه های ساختگی در بستر گفتمان و با هدف کاربردشناختی بررسی می شود. نتیجه آنکه معرفگی مفهومی مطلق نیست و اسم در روند یک گفتمان، نسبت به وقوع های دیگر خود، معرفه تر یا نکره تر است. اسم جنس که به ارجاع ذهنی اشاره دارد، مطابق اطلاعات مشترک سرنمونه آن در ذهن گویشوران هر زبان به صورت خارج از بافت، دارای سطحی از معرفگی است، اما باید در بافت همراه به لحاظ برآرودن هدف گفتمان، از نظر معرفگی بررسی شود.
۵.
کلیدواژه‌ها:
اشعار کهن فارسی بررسی واژگانی گویش های فارسی خراسان گویش های فارسی افغانستان
هدف این مقاله، بررسی 100 واژه گویشی خراسان بزرگ در سروده های 30 شاعر کهن فارسی است تا نشان دهد استفاده از آن ها تا امروز در گویش مردم مناطق شرق ایران و غرب افغانستان جاری است، اما در فارسی معیار قابل جست وجو نبوده است. اطلاع از این واژه ها در گویش های خراسانی، موضوع درک برخی از اشعار کهن فارسی را مرتفع می سازد. زبان فارسی در بخش های وسیعی از نواحی مرکزی و جنوبی خراسان به دلیل دوری از مرکز و یا واقع شدن در جوار بیابان لوت، کم تر دچار آمیختگی با دیگر زبان ها شده است و عموماً واژه های فارسی اصیل خود را حفظ نموده است و از گونه معیار، کم تر تأثیر پذیرفته اند. از سوی دیگر، گویش-های متنوعی از زبان فارسی در سرزمین افغانستان جاری است که از آن جمله می توان به هروی، کابلی، تاجیکی و هزارگی اشاره نمود. علی رغم جدایی مناطق غربی افغانستان از سرزمین خراسان در حدود یک قرن و نیم پیش، اشتراکات زبانی و گویشی زیادی در کلام مردم دو سوی مرز مشهود است. نقشه گویشی که در آن مرزهای گویش های فارسی شرق ایران و غرب افغانستان مشخص شده باشد، در اختیار نیست و لذا پژوهشگر برای این بررسی واژگانی به گویش های فارسی رایج در افغانستان نیز نظر داشته و در این باره از دانش گویشی دانشجویان افغانستانی ساکن در دانشگاه بیرجند بهره برده است. پژوهنده واژه های مورد نظر را در پیکره واژگانی گردآمده در حاشیه یک تحقیق میدانی در زمینه بررسی تطبیقی گویش های مرز شرقی ایران جست وجو نمود که ذیلاً 100 واژه منتخب را با معنای آن به همراه شاهد مثال مربوط و نیز اشاره به محل کاربرد فعلی آن در شهرهای خراسان بزرگ به ترتیب الفبای فارسی مدخل نموده است.
۶.
کلیدواژه‌ها:
معنی شناسی شناختی پیکره زبانی استعاره مفهومی مجاز مفهومی کرونا
معنی شناسی شناختی سازوکار ذهن برای خلق معنا را به ما نشان می دهد. دو ابزار مهم در این حوزه مطالعاتی استعاره ها و مجازهای مفهومی هستند. در این مقاله استعاره ها و مجازهایی که به ما در درک مفهوم یک پدیده جدید، بیماری کرونا، کمک می کنند مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. تأثیرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی این پدیده استعاره ها و مجازهایی را شکل داده است که می تواند موضوع مطالعات جدی زبان شناختی باشد. در این مقاله با استفاده از پیکره بزرگی از داده های زبانی تحلیلی جامع در چهارچوب معنی شناسی شناختی صورت گرفته است. 4077 استعاره مفهومی و 3852 مجاز مفهومی از پیکره استخراج شده است که پس از بررسی های انجام شده مشخص شد در 60% از استعاره ها مفهوم بیماری با کمک مفهوم انسان برای سخن گویان فارسی زبان درک پذیر شده است. همین طور مجازهای مفهومی، قاب معنایی منحصربه فرد «کرونا» را پیش روی ما قرار می دهند.
۷.
کلیدواژه‌ها:
اختلال طیف اتیسم روایت داستان زبان بیان کننده حالات ذهنی نظریه ذهن
پژوهش حاضر با استفاده از یک کتابچه مصور، زبان مورد استفاده برای توصیف افکار و احساسات شخصیت های داستان را در داستان های روایت شده کودکان با اختلالِ طیفِ اُتیسم و کودکان با رشد زبانی طبیعی را مورد بررسی قرار می دهد (یعنی، زبان بیان کننده حالات درونی). نمونه پژوهش شامل 21 کودک دچار اُتیسم و 24 کودک طبیعی تشکیل بود که از نظر جنسیت؛ هوش و همچنین واژگان دریافتی و بیانی با یکدیگر همتا شده بودند. پژوهش حاضر دارای سه یافته مهم بود. اول اینکه، به رغم عملکرد مشابه در آزمون های استاندارد زبانی؛ تعداد پاره گفته ها و واژه های تولیدشده در داستان ها و گستره صفت ها و افعال تولیدشده در داستان های روایت شده توسط کودکان دچار اُتیسم در مقایسه با کودکان طبیعی کمتر بود. دوم اینکه، پس از کنترل طول داستان؛ در داستان های روایت شده توسط کودکان دچار اُتیسم در مقایسه با داستان های روایت شده توسط کودکان طبیعی کمتر به احساسات و عواطف شخصیت های داستان اشاره شده بود. در نهایت اینکه، یافته های پژوهش حاضر نشان داد که بین استفاده کودکان از اصطلاحات بیان کننده عواطف و احساسات و عملکرد آنها در مجموعه ای از تکالیف تجربی که توانایی های نظریه ذهن را مورد ارزیابی قرار می دهند، رابطه ای خاص وجود دارد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که مهارت های ضعیف روایت داستان در کودکان دچار اختلالِ طیفِ اُتیسم ممکن است حداقل تا حدودی به نقص در توانایی آنها برای تفسیر افکار و حالات درونی دیگران ارتباط داشته باشد.
۸.
کلیدواژه‌ها:
استعاره پیکره ی استعاره پایایی برچسب گذاری معنایی
با پیشرفت چشم گیری که در هوش مصنوعی و پردازش زبان طبیعی رخ داده است، نیاز به درک بیان های غیر تحت اللفظی توسط ماشین بیش از گذشته حس می شود. استعاره یکی از این بیان هاست که ماشین همواره در درک آن به مشکل برمی خورد. برای بهبود این فرایند باید دست به ساخت پیکره ی استعاره زد تا با آن بتوان استعاره را به ماشین آموخت. روال شناسایی استعاره ی دانشگاه آزاد آمستردام (MIPVU) یکی از روش های شناسایی و برچسب گذاری استعاره است. موضوع پژوهش حاضر ارزیابی این روال برای ساخت پیکره ی استعاره ی فارسی است. برای این منظور، پیکره ای از متون خبری و دانشگاهی گردآوری و بر اساس روال گفته شده توسط کارشناسان برچسب گذاری شد. سپس پایایی پژوهش با معیارهای آماری ضریب کاپا و Q کوکران حساب شد. نتایج حاصل از بررسی پیکره نشان می دهد که روال شناسایی استعاره توانسته است با پایایی مناسب (۰.۹۶۴=κ) استعاره های فارسی را شناسایی و برچسب گذاری کند و در نتیجه، روش مناسبی برای ساخت پیکره ی استعاره است.
۹.
کلیدواژه‌ها:
کشش جبرانی ریشه زبان پس رفته همخوان های حلقی همگونی حلقی شدگی مورا
چنانچه به پیشینه مطالعاتی که بر روی برخی از گونه های زبان های ایرانی صورت گرفته نگاهی بیاندازیم، اینگونه به نظر می رسد که کشش جبرانی در برخی از گونه ها تأثیری دوگانه دارد. کشش جبرانی به فرایندی اشاره دارد که طی آن به جبران یک واحد وزنی حذف شده، واحدی دیگر کشیده می شود و به این صورت ساختار مورایی هجا حفظ می شود. در پژوهش های پیشین اینگونه مطرح شده که کشش جبرانی بسته به واکه هدف کوتاه، گاهی با افزایش کمیّت و گاهی با جایگزین کردن آن با واکه کشیده [ɑ] وزن هجا را حفظ می کند. در پژوهش حاضر علّت تغییر کیفی واکه ها در این بافت بررسی شد. بررسی ها نشانگر آن بود که آن دسته از همخوان های پایانه که سبب تغییر در واکه می شوند در طبقه طبیعی همخوان های [حلقی] جای می گیرند و مشخصه مشترک آنها [ریشه زبان پس رفته] است. این همخوان ها طی فرایند همگونی حلقی شدگی مشخصه [ریشه زبان پس رفته] خود را به واکه مجاور گسترش می دهند و سبب تولید آن در جایگاهی افتاده تر و پسین تر شبیه به جایگاه [ɑ] می شوند. ازآنجاکه بافت رخداد این دو فرایند مذکور مشابه است، بررسی تعامل آنها نشان می دهد که در ابتدا، با عملکرد فرایند همگونی حلقی شدگی هسته هجا به واکه ای دومورایی بدل می شود. از آنجا که همخوان های [حلقی] تمایل به حذف شدن از پایانه دارند، به دنبال حذف آنها مورایی سرگردان ایجاد می شود. باوجوداین، دیگر زمینه برای عملکرد فرایند کشش جبرانی برچیده شده است، چرا که واکه کوتاه پیش از همخوان حذف شده به واکه ای دومورایی بدل شده که دیگر توان دریافت مورای سرگردان را ندارد.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
کردی کلهری واکه های ساده صوت شناختی جفت های شبه کمینه نرم افزار پرت
پژوهش های پیشین در زمینه نظام واکه های ساده کردی کلهری در مورد تعداد و نوع واکه های آن اتفاق نظر ندارند. پژوهش حاضر با این فرض که لهجه های مختلف کردی کلهری نظام های واکه ای متفاوتی دارند، به بررسی واجی و صوت شناختی واکه های ساده کلهری رایج در میان زنان و مردان ساکن شهرهای اسلام آباد غرب، گیلانغرب و ماهیدشت پرداخته است. ابتدا از منابع کتابخانه ای و شمّ زبانی گویشوران برای استخراج جفت های (شبه ) کمینه حاوی واکه های ساده کلهری استفاده شد. سپس برای تعیین ویژگی های دقیق این واکه ها، تعیین جایگاه آنها بر روی نمودار واکه ای و مشخص کردن نشانه دقیق آوانگاری آنها تحلیل صوت شناختی صورت گرفت. یازده گویشور در محدوده سنّی 28 تا 65 که در سه شهرستان مذکور سکونت داشتند در این پژوهش شرکت کردند. جفت های (شبه)کمینه توسط گویشوران گفته و در نرم افزار تحلیل صوت پرت ضبط و اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که این گونه از کردی کلهری 9 واکه ساده شامل /i, y, e:, ԑ, ә, ӕ, ɑ, o, u/ دارد. واکه /e/ در پژوهش های پیشین با توجه به بسامد سازه های اول و دوم آن با نشانه [ԑ] مشخص گردید. واکه /o/ در این گویش محل اختلاف بود که این مورد نیز به بحث گذاشته شده است.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
چوب واژه ها گویش شناسی گویش باصری فارس نظام معنایی
یکی از مسایل مورد توجه زبان شناسان و به طور اخص گویش شناسان، بررسی و ثبت و ضبط گویش های بومی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی جامعه است. پژوهش حاضر در قالب رویکردی توصیفی به بررسی چوب واژه ها و نامگذاری دست سازهای چوبی در گویش باصری فارس، به عنوان یکی از گویش های ایرانی جنوب غربی، می پردازد. داده های پژوهش با تکیه بر مطالعه میدانی و بر اساس مصاحبه با ده نفر گویشور بیسواد یا کم سواد زن و مرد ایل باصری گردآوی شده است. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد چوب واژه ها و به کارگیری آنها در بافت معنایی متفاوت از زبان فارسی معیار از ویژگی های بارزگویش باصری به شمار می رود. عموما" باصری ها ابزار چوبی را در حوزه های قالی بافی، دامداری، پخت و پز، و برپا کردن چادر استفاده می کنند. بنابراین، برای این ابزار نام هایی را به کار می برند که کمتر در زبان فارسی معیار شنیده می شود. تصاویر برخی از دست سازهای چوبی نیز در مقاله ارائه شده است. نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده زبان شناسان،گویش شناسان و علاقه مندان به زبان فارسی قرار بگیرد.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
ساختار فاعل غیرفاعلی زبان زرتشتیان یزد حالت نمایی افتراقی واژه بست فاعل غیرمتعارف
زبان زرتشتیان یزد از جمله زبان های ایرانی در معرض خطری است که ویژگی های کهنی در آن به یادگار مانده است. این پژوهش به بررسی ساختار فاعل غیرفاعلی در زبان بهدینان یزد می پردازد. از جمله این ویژگی های آن می توان به شیوه دستوری شدگی این ساختار، محمول هایی به کار رفته در آن و مقوله های معنایی دخیل در ساختار فاعل غیرفاعلی اشاره کرد. این پژوهش می کوشد تا با بررسی ابعاد و ویژگی های زبان زرتشتیان یزد، بر شیوه و سیر تطور و حذف و خلق ساختار های آن زبان پرتو بیفکند و زمینه را برای قیاس و تطبیق این فرایندها در این زبان و سایر زبان های ایرانی فراهم آورد. همچنین امید آن می رود که پرداختن به زبان هایی چنین مهجور و در معرض نابودی گامی هرچند کوچک در جهت جلب توجه پژوهشگران و گویشوران و در نهایت ثبت و حتی به تعویق انداختن خاموشی یکی دیگر از گوهرهای زبانی این مرز و بوم باشد. این پژوهش از منظری رده شناختی به بررسی ساختار فاعل غیرفاعلی در زبان بهدینان یزد می پردازد و از دستاوردهای دبیرمقدم (2018) و دبیرمقدم (1399) درباره ساختارهای دارای فاعل غیرفاعلی بهره می جوید. در زبان رزتشتیان یزد مانند آنچه در فارسی نو مشاهده می شود، محمولِ این ساختار اغلب افعال حسی، روان شناختی، بیان حال و ملکی هستند، اما بر خلاف زبان خواهر خود، زبان بهدینان یزد فاقد پس اضافه «را» است و فاعل غیرفاعلی در آن تنها به صورت واژه بستی دستوری شده است. نکته جالب توجه درباره این ساختار در زبان بهدینان یزد، کاربرد پیش بست با افعال لازم است.
۱۳.
کلیدواژه‌ها:
زبان انسان مغز زبان شناسی عصب شناسی
کتاب زبان های ناممکن، نوشته آندریا مورو، زبان شناس و عصب شناس برجسته ایتالیایی، در سال 2016 توسط انتشارات ام آی تی (مؤسسه فناوری ماسوچوست) به چاپ رسیده است. مطالب این کتاب شامل مباحثی می شود که در بخش هایی از کتاب قبلی مورو، مرزهای بابل: مغز و معمای زبان های ناممکن (مورو، 2015؛ ترجمه شده از زبان ایتالیایی به انگلیسی، و با مقدمه نوآم چامسکی)، نیز به آن اشاره شده بود. کتاب در قالب یازده فصل تنظیم شده است که به همراه فهرست منابع و نمایه انتهای کتاب مجموعاً شامل 145 صفحه می شود. نویسنده در این کتاب به بررسی آنچه که زبان بشر را از هر نظام ارتباطی دیگری متفاوت می سازد — به اصطلاح به کاررفته در کتاب، اثر انگشت زبان بشر — می پردازد، و در فصل های مختلف آن استدلال ها و شواهد نظری و تجربی جالبی را در جانبداری از یک تفسیر زیستی از زبان و قواعد حاکم بر آن ارائه می دهد، که برخی از آخرین یافته های مطالعات عصب شناختی در دو دهه اخیر را در بر می گیرد. این نوشتار مرور کوتاهی بر محتوای کتاب خواهد داشت.
