محمدسعید میری

فهم معنای زبانِ انسان برای ماشین همواره با چالش هایی رو به رو است. استعاره نیز یکی از موضوع های دشوار در پردازش معنایی است. درک استعاره در ارتقا و توسعه فعالیت های حوزه پردازش زبان طبیعی اهمیت فراوانی دارد. مقاله حاضر به معرفی روشی برای شناسایی استعاره ها در زبان فارسی می پردازد. هدف این مقاله، پیشنهادِ شیوه نامه ای است که به کمک آن بتوان پیکره ای برای استعاره های فارسی تدوین کرد. برای انجام چنین کاری نیاز است که ملاک هایی برای شناسایی و برچسب گذاری استعاره معرفی شود. روال شناسایی استعاره ی دانشگاه آزاد آمستردام (ام.آی.پی.وی.یو) می تواند انواع استعاره را شناسایی کند و در ساخت پیکره استعاره نیز از آن می توان بهره برد. مبنای مقاله حاضر نیز همین روال شناسایی است. بهره گیری از این روال از دو جهت مفید است: نخست، به کمک این روال می توان پیکره ای از استعاره های فارسی تهیه کرد، دوم، به پژوهشگران حوزه استعاره، به ویژه زبان شناسان پیکره ای، کمک می کند که با روایی و پایایی مطلوبی استعاره های فارسی را تحلیل کنند. لازم به گفتن است که برای آزمودن کارآیی روال پیشنهادی، پیکره ای از داده های فارسی (متون خبری و دانشگاهی) گردآوری و توسط سه کارشناس برچسب گذاری شده و یافته های مطلوبی (ضریب کاپای ۰.۹۶۴) به دست آمده است که در پژوهشی جداگانه به آن خواهیم پرداخت.

با پیشرفت چشم گیری که در هوش مصنوعی و پردازش زبان طبیعی رخ داده است، نیاز به درک بیان های غیر تحت اللفظی توسط ماشین بیش از گذشته حس می شود. استعاره یکی از این بیان هاست که ماشین همواره در درک آن به مشکل برمی خورد. برای بهبود این فرایند باید دست به ساخت پیکره ی استعاره زد تا با آن بتوان استعاره را به ماشین آموخت. روال شناسایی استعاره ی دانشگاه آزاد آمستردام (MIPVU) یکی از روش های شناسایی و برچسب گذاری استعاره است. موضوع پژوهش حاضر ارزیابی این روال برای ساخت پیکره ی استعاره ی فارسی است. برای این منظور، پیکره ای از متون خبری و دانشگاهی گردآوری و بر اساس روال گفته شده توسط کارشناسان برچسب گذاری شد. سپس پایایی پژوهش با معیارهای آماری ضریب کاپا و Q کوکران حساب شد. نتایج حاصل از بررسی پیکره نشان می دهد که روال شناسایی استعاره توانسته است با پایایی مناسب (۰.۹۶۴=κ) استعاره های فارسی را شناسایی و برچسب گذاری کند و در نتیجه، روش مناسبی برای ساخت پیکره ی استعاره است.