واکه های ساده

مقاله حاضر با هدف توصیف واکه های ساده در گویش لکی نورآبادی در تقابل با فارسی نوشتاری معیار نگاشته شده است. بر این مبنا، به دنبال مقدمه ای کوتاه مشتمل بر جای گاه این گویش در خانوادة زبان های ایرانی، به ارائه مجموعه ای از تحلیل های ساختاری در آن می پردازیم. تحلیل فوق، با تأکید بر نقش واجی کشش واکه ای در گویش، واکه های ساده در آن را در چهار دسته: 1. پسین و گرد [/u/, /:ɔ/, /ɔ/, /:ɑ/, /ɑ/]، 2. پیشین و گسترده [/i/, /:I/, /I/, /ε/, /a:/, /a/]، 3. پیشین و گرد [/У/, /:ø/, /ø/] و 4. مرکزی [/ә/, /ɜ/] ارائه و توصیف می نماید. تقسیم بندی فوق مجموعه ای مشتمل بر 16 واکه ممیز را در نظام واکه ای گویش در مقابل نظام 6 واکه ای فارسی برمی شمرد.

مینجایی نام عمومی گویش هایی از زبان لری است که به صورت پراکنده با نام های لری خرم آبادی، بالاگریوه ای، سیلاخوری، بروجردی، ملایری و غیره شناخته می شوند. هدف این مقاله تعیین مقدار پارامترهای صوت شناختی همچون بسامد سازه های اول و دوم واکه های ساده، تاثیر جنسیت و نوع هجا بر این پارامترها و در نهایت ارائه نمودار فضای واکه ای گویش خرم آبادی و بالاگریوه ای است. در کل 1217 نمونه آواییِ گردآوری شده از 18 گویشور زن و مرد حاوی واکه های ساده (i، ɪ، ʏ، e، ø، a، ə، u، o، ɑ)، با استفاده از نرم افزار PRAAT مورد بررسی قرار گرفت. سپس نتایج آن، با استفاده از نرم افزار SPSS در دو بخش آمار توصیفی و تحلیلی گزارش شد. با توجه به مقدار به دست آمده از بسامد سازه اول، واکه های /a/ و /i/ به ترتیب بازترین و بسته ترین واکه اند. واکه /i/ بیش ترین بسامد سازه دوم را نشان داد و پیشین ترین واکه ساده لری مینجایی است. این در حالی است که واکه /ɑ/ در گویشوران مرد و واکه /o/ در گویشوران زن پسین ترین واکه اند. نوع هجا در میزان بسامد سازه های اول و دوم تاثیر دارد. بسامد سازه های اول و دوم در گویشوران مرد پایین تر از گویشوران زن است.

پژوهش های پیشین در زمینه نظام واکه های ساده کردی کلهری در مورد تعداد و نوع واکه های آن اتفاق نظر ندارند. پژوهش حاضر با این فرض که لهجه های مختلف کردی کلهری نظام های واکه ای متفاوتی دارند، به بررسی واجی و صوت شناختی واکه های ساده کلهری رایج در میان زنان و مردان ساکن شهرهای اسلام آباد غرب، گیلانغرب و ماهیدشت پرداخته است. ابتدا از منابع کتابخانه ای و شمّ زبانی گویشوران برای استخراج جفت های (شبه ) کمینه حاوی واکه های ساده کلهری استفاده شد. سپس برای تعیین ویژگی های دقیق این واکه ها، تعیین جایگاه آنها بر روی نمودار واکه ای و مشخص کردن نشانه دقیق آوانگاری آنها تحلیل صوت شناختی صورت گرفت. یازده گویشور در محدوده سنّی 28 تا 65 که در سه شهرستان مذکور سکونت داشتند در این پژوهش شرکت کردند. جفت های (شبه)کمینه توسط گویشوران گفته و در نرم افزار تحلیل صوت پرت ضبط و اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که این گونه از کردی کلهری 9 واکه ساده شامل /i, y, e:, ԑ, ә, ӕ, ɑ, o, u/ دارد. واکه /e/ در پژوهش های پیشین با توجه به بسامد سازه های اول و دوم آن با نشانه [ԑ] مشخص گردید. واکه /o/ در این گویش محل اختلاف بود که این مورد نیز به بحث گذاشته شده است.