نقش ایدئولوژی در خلق باورهایِ متضاد از غرب در نمایشنامه جعفرخان از فرنگ برگشته بر اساس آرایِ آلتوسر(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات فرهنگی و ارتباطات سال ۱۹ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۷۲
229 - 252
حوزه‌های تخصصی:
پژوهش حاضر با این هدف انجام گرفته است تا نشان دهد چگونه ایدئولوژی موجب پدیدآمدن رویکردهای مختلف و متضاد نسبت به غرب می شود. در نمایشنامه «جعفر خان از فرنگ برگشته(1300)، جعفر خان، غرب را مهد تمدن و بالاترین نقطه پیشرفت و تکامل فرهنگی می داند، در برابر او، خانواده اش، غرب را ویرانشهری می دانند که نه تنها هیچ نشانه ای از پیشرفت و ترقی ندارد، بلکه مرکز تباهی است. لویی آلتوسر، فیلسوف فرانسوی و ساختاگرا، تفسیر نوین و متمایزی نسبت متفکرانِ مارکسیست از ایدئولوژی ارایه کرد. آلتوسر ایدئولوژی را بازنمایی تخیلی افراد با شرایط واقعی می پندارد و انسان و هویتش را برساخته ایدئولوژی می داند. از نظر او، در عصر جدید، نهادهایی همچون مدرسه، خانواده و غیره، ایدئولوژی عمومی شکل می دهند، حتی بدون آن که آنان از این مساله آگاهی داشته باشند. حسن مقدم، در نمایشنامه «جعفر خان از فرنگ برگشته» جدال و ستیز این دو نوع نگاه را نسبت به فرنگ یا غرب نشان می دهد. به نظر می رسد که این دو نوع ادارکِ متضاد نسبت به غرب، برساخته دو شکل از ایدئولوژی هستند که یکی غرب را آرمانشهر و دیگری آن را ویرانشهر در نظر می گیرد. پژوهش حاضر که با استناد به منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی- کیفی پدیدآمده است، در ابتدا تفسیری جامع از مفهوم ایدئولوژی و نظریه های آلتوسر ارائه می دهد، سپس با تمرکز بر ساختار نمایشنامه، نقش و تأثیر ایدئولوژی بر تفکر و رویکرد شخصیت ها- به مثابه دو ادراک در برابر هم- نسبت به غرب مورد بررسی و واکاوی قرار می دهد.