جامعه پژوهی فرهنگی

هویت جماعت گرایانه مذهبی در جامعه ایرانی از طریق سبک های زندگی و سیاست های مصرف درصدد بازنمایی هویت متمایز خود با دیگران می باشد.در این نوشته تاکید اصلی بر مکتب قرآن است که خود شاخه ای از مذهبیون اهل تسنن است و امروزه در شهرهای کردنشین اهل تسنن ساکن هستند.این مقاله کیفی بوده و با رویکرد تاریخ شفاهی و با استفاده از تکنیک مصاحبه عمیق انجام گرفته است.بر این اساس تعداد 32 نفر از اعضای مکتب قرآن که در شهرهای مختلفی سکونت داشتند،به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و مصاحبه درباره سبک زندگی آنها در مدت سه ماه انجام گرفته است و جهت تحلیل داده های جمع آوری شده از کدگذاری سه مرحله ای استفاده شده است.یافته های این تحقیق حاکی از آن است که در میان افراد عضو این جماعت مذهبی، بحث از نوعی هراس نسبت به جهان بیرون از جماعت و ترس از رخنه هویت جماعت گرایانه مذهبی در جامعه ایرانی از طریق سبک های زندگی و مصرف درصدد بازنمایی هویت متمایز خود با دیگران می باشد.تاکید اصلی این مقاله بر مکتب قرآن است که خود شاخه ای از مذهبیون اهل تسنن است و امروزه در شهرهای کردنشین اهل تسنن ساکن هستند.مقاله کیفی بوده و با رویکرد تاریخ شفاهی واستفاده از تکنیک مصاحبه عمیق انجام گرفته است.بر این اساس تعداد 32 نفر از اعضای مکتب قرآن به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و مصاحبه درباره سبک زندگی آنها در مدت سه ماه انجام گرفته است و جهت تحلیل داده های جمع آوری شده از نظریه زمینه ای استفاده شده است.یافته های این تحقیق حاکی از آن است که در میان افراد عضو این جماعت مذهبی،بحث از نوعی هراس نسبت به جهان بیرون از جماعت و ترس از رخنه کردن این جهان به درون روابط زیسته آنان به شکلی وسواس گرایانه در قالب امر و نهی هایشان نسبت به سیاستهای مصرف به درستی دیده می شود.افراد عضو این جماعت مذهبی در پناه گفتمان حاکم بر جماعت،در واقع در برابر گفتمان حاکم بر جامعه و سلسله مراتب اجتماعی ای که بنیان های قدرت و اقتصاد بدان دامن می زنند، مقاوت کرده اند و همین الگوهای ارزشی و گزینشی موجبات یکدست بودگی این اعضاء را فراهم آورده است. این جهان به درون روابط زیسته آنان به شکلی وسواس گرایانه در قالب امر و نهی هایشان نسبت به سیاستهای مصرف دیده می شود.افراد عضو این جماعت مذهبی در پناه گفتمان حاکم بر جماعت، در واقع در برابر گفتمان حاکم بر جامعه مقاوت کرده وهمین الگوهای ارزشی و گزینشی موجبات یکدست بودگی و همسطحی این اعضاء را فراهم آورده است.

نینیان اسمارت با رویکردی پدیدار شناختی به مطالعه دین پرداخته و تمایزاتی اساسی میان پدیدارشناسی کلاسیک و پدیدارشناسی نوین در پژوهش های دینی قائل است. وی نقش مهمی در گسترش مطالعات فلسفه دین در بیرون از سلطه الهیات مسیحی داشته و تلاش کرد با نگرشی جامع تر به دین و کارکردهای دین بپردازد. پدیدارشناسی نوین با زیست جهان های دینی سروکار دارد و می کوشد تا بجای صرف مطالعات انتزاعی دین، به فهم و تحلیل رویکردهای واقعی زندگی، دین، نقش اجتماعی و فرهنگی و تاریخی آن دست زند. در این مقاله میخواهیم علاوه بر تبیین بنیان های پدیدارشناسی نوین، اهمیت گسست فکری از سیطره الهیات مسیحی در دین پژوهی را نشان داده و جایگاه چنین شیوه ای از مطالعات دین در جوامع را تبیین نماییم. وی در مطالعات دینی و ضرورت گذار از آن، با ذات گرایی به مخالفت می پردازد؛ همچنین وی با رویکرد تحویل گرایی ادیان و تجربه ها به دینی واحد با تجربه مسیحی مخالفت دارد. ما میخواهیم تا ابتدا پدیدارشناسی دین را شرح دهیم، سپس تفاوت های اصلی دو نوع آنرا بیان کرده و سرانجام اهمیت روش اسمارت در فلسفه دین جدید را آشکار ساخته و بر فهم اسمارت بر تعریف دین نیز نقد وارد سازیم.

ایده و به تناسب آن ماهیت دانشگاه همواره با استعاره های گوناگونی در نسبت با ساخت تاریخی زمانه توصیف و تبیین شده است. بنابراین هدف تحقیق حاضر مطالعه پدیدارشناسانه دانشگاه در پیوند با استعاره ایده ال بودن است. در واقع هدف تحقیق یاقتن معنای دانشگاه ایده ال در میان اساتید به عنوان کنشگران دانشگاهی است. به لحاظ روش شناسی، رویکرد آن کیفی است و از منظر پدیدارشناسانه با تاکید بر رویکرد فان مانن برای تحلیل داده ها استفاده شده است. جامعه آماری آن اساتید شاغل در دانشگاه گیلان در حال حاضر هستند. روش نمونه گیری آن هدفمند با تاکید بر تنوع حداکثری است. با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته و پس از مصاحبه با 25 نفر از اساتید دانشگاه گیلان و اشباع نظری داده ها گردآوری شد. یافته های تحقیق بیانگر 8 مقوله به عنوان ویژگی های یک دانشگاه ایده ال هستند. این مقولات دانشگاه های انسان محور، مسئله محور، جهان محور، علم محور، کیفی، غیرایدئولوژیک، کنشگر و شتاب را شامل می شوند. بر این مبنا در یک دانشگاه ایده ال، دانشگاه نه در کرانه بلکه در مرکز قرار دارد. آموزش ترجمه ای از پژوهش است و پژوهش نخبه گرایانه به عنوان یک کالای لوکس بخشی از تعلقات دانشگاه نیست. درنهایت با یک تفکر سلبی در نسبت با جهان بیرون، میدان رقابت علمی برمبنای ارزش های دانشگاهی تعیین می شود.

مسئله نفس و بدن در تاریخ تفکر غربی با پشتوانه افلاطونی مسیحی منجر به ایجاد درک نوع خاصی از مفهوم شناخت و حقیقت شده بود. نظم گفتمان کلاسیک فلسفه با نقدهای رادیکال نیچه به یکباره فروپاشید و با ایجاد گفتمانی جدید، نظم نوینی را در پهنه جهان فلسفی معاصر پدید آورد. نیچه آنچه را که قرن ها تحت مرجعیّت افلاطونی مسیحی منجر به حذف بدن از پهنه آرای فلسفی گشته بود دوباره وارد عرصه تفکر ساخت. نیچه از بدن به عنوان ”عقل بزرگ“ و از آگاهی به عنوان ”عقل کوچک“ یاد می کند و بدین شکل پاتوس را مقدم و شرط هرگونه اتوس معرفی کرده و با ایده بازگشت به طبیعت و بدن از مؤلفه های حیات در جهت حفظ و قوام زندگی با احیای استعاره به مثابه رسانه و زبان بدن حمایت می کند. در زیبایی شناسی فیزیولوژیک نیچه، بدن به مثابه چشم اندازی برای درک جهان مطرح می گردد و مبنای تفسیر نوین جهان بر اساس ارزش های جدید برای عبور از نیهیلیسم متافیزیکی و نام گذاری مجدد بر مبنای بدن و با زبان استعاره می شود.

نوشتار حاضر کوشیده است در ایران تاثیر و اهمیت سرمایه فرهنگی را در شکل گیری روند یادگیری موسیقی در هنرجوی کودک نشان دهد. ساز مورد مطالعه این پژوهش پیانو بوده و با تکیه بر نظریه سرمایه فرهنگی پیر بوردیو جامعه شناس فرانسوی جلو رفته است. از دیدگاه بوردیو سرمایه فرهنگی شامل درک و شناخت فرهنگ، زیبایی، هنرهای متعالی، داشتن معلومات عمومی، سلیقه ی خوب و شیوه های رفتاری متناسب است که از بستر خانوادگی و نوع طبقه فرد سرچشمه می گیرد. بوردیو معتقد است وجود سرمایه فرهنگی بالا در فرد می تواند تاثیر جدی بر پیشرفت و پیشبرد فعالیت های هنری وی داشته باشد. بر این اساس این پژوهش سعی دارد چگونگی این نظریه و اهمیت سرمایه فرهنگی کودک را در رابطه با آموزش موسیقی مورد سنجش قرار دهد. تا ذیل نشان دادن تاثیر سرمایه فرهنگی در یادگیری نشان دهیم که تنها هوش موسیقیایی کودک نیست که می تواند بر یادگیری وی موثر باشد، بلکه میزان سرمایه فرهنگی خانوادگی کودک می تواند تاثیر کلیدی بر روند یادگیری وی داشته باشد. در این پژوهش از روش تحقیق تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. در این روش داده ها از قبل وجود داشته و پژوهشگر از طریق مصاحبه با کودک و تکیه بر نظریه بوردیو به تحلیل آن ها می پردازد.

اخلاق کارگزاری و حکمرانی مهم ترین بخش از فلسفه سیاسی منسیوس است که مبتنی بر مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی اوست. مقاله با بهره گیری از الگوی اسپریگنز و نظریه بحران وی بر راه حل های منسیوس در پاسخ به چیستی و چرایی بحران تمرکز دارد. منسیوس قدرت طلبی و جنگ طلبی حاکمان از یک سو و تعالیم نادرست برخی آموزگاران و فلسفه دانان را منشا و علت بحران می داند. منسیوس به پیوستگی فرد، خانواده و حکومت معتقد است و رابطه ای منطقی میان درستکاری کارگزار/دولت و درستکاری ملت و اقتدار حاکمیت می شناسد. وی پذیرش و مقبولیت مردم را شرط اساسی حاکم شمرده و بر آن است که حکم آسمان در اراده مردم متجلی است. از نظر او فراگیری نیک خواهی همان بسط عدالت است؛ نیک خواهی متضمن تهذیب نفس و عشق به دیگران است؛ جنگ به قصد کشور گشایی امری نامعقول است؛ میان حکومت کنندگان و حکومت شوندگان تمایز طبقاتی نباید وجود داشته باشد و رفاه مردم وظیفه قطعی حکومت است. منسیوس حق طغیان و انقلاب را برای مردم در نظر می گیرد و روند خطی میان کسب فضیلت و کسب ثروت قایل است. او برای اداره کشور توسط حاکم به جز حکمت و فلسفه که برای حاکم قایل است چندین قانون و وظیفه را برای کارگزار/دولت لحاظ می کند. از دیدگاه وی ثبات سیاسی مهم ترین خصیصه دولت کارآمد است و دانش و آگاهی، استخدام کارگزاران شایسته، وجود اهداف دراز مدت برای فعالیت های سیاسی، اولویت بندی در حل مشکلات و اقدام سیاسی معطوف به سود همگانی حکومت خوب را بر می سازد.

داریوش شایگان(1313-1397) در طول پنج دهه حیات فکری خود از سویی در مقابل تجدد ستیزان و طرفداران نسبیت فرهنگ ها اتخاذ موضع جدی کرده و در مقام فردی شرقی جهان سومی که خطر ازدست رفتن ارزش های روشنگری را در تجربه زیسته خود آزموده، مدافع نظم تمدنی اجتماعی و دستاوردهای مدرنیته بود و از سوی دیگر به دلیل تشخیص فقدان معنا و روح در کالبد تجربه تجدد غربی، در تکاپوی جمع میان این مراتب در الگوی انسان سیاره ای مورد نظر خود می اندیشید .این مقاله می کوشد تا با اتخاذ روش خوانش هرمنوتیکی آرای شایگان متاخر به ارائه صورتبندی تحولات فهم وی از مناسبات امر دینی در دو گفتمان تجدد و پسا-تجدد ، با در نظر گرفتن توامان بافت (context) مفهومی و تجارب زیسته فکری – فرهنگی وی در دو لایه ملی و جهانی بپردازد . تحولات فکری فلسفی جریان پست مدرن، رواج اندیشه های پُست سکولار ، تجارب جدید زیسته شخصی شایگان در فاصله زمانی سه دهه پس از انقلاب اسلامی ایران، زمینه ای فکری – فرهنگی برای پدیدار شدن کتاب افسون زدگی جدید در اوایل دهه هشتاد شد .

مقاله ی حاضر به بررسی تغییراتی که به واسطه شبکه های ارتباط جمعی در سبک زندگی افراد جامعه ایجاد می شود پرداخته است. سئوال اصلی این است که تغییرات مذکور چه تاثیری بر هویت ملی ایرانیان داشته اند؟ بر اساس فرضیه این مقاله سبک زندگی به طور عملی بستری است که هویت فردی و جمعی را بازتاب می دهد. در این پژوهش با صحه گذاشتن بر مقوله جهانی شدن نظام ارزشها، شبکه های ارتباط جمعی مهمترین ابزار در راستای تحقق این مقوله در نظر گرفته شده اند. بر اساس یافته های پژوهش، هویت ملی ایرانی از زمان انقلاب اسلامی، مذهب را به عنوان یکی از پایه های اصلی هویت ملی ایرانی و در راستای استقرار امت اسلامی قرار داده است. این در حالی است که شبکه های ارتباط جمعی در تضعیف روحیه مذهبی و رشد فردگرایی اثرگذار بوده اند. این تاثیر در تغییراتی که در سبک زندگی فعلی ایرانی در حال شکل گیری است مشهود می باشد. نتیجه تحقیق نشان داد که پیامد تضعیف هویت ملی در عمل باعث تقویت هویت قومی و کاهش مشارکت سیاسی و اجتماعی شهروندان ایرانی شده است. این مقاله با استناد به اسناد و منابع کتابخانه ای و به روش کیفی از نوع تحلیلی توصیفی ارائه شده است.

هدف اصلی تحقیق بررسی نحوه تاثیر تعالیم طریقت صفویه (اندیشه های شیخ صفی الدین ابواسحق اردبیلی) درتعزیه های حسینی میراث دوران صفویه می باشد. در این تحقیق با بررسی دو نمود اصلی آئین تعزیه اردبیل، «طشت گذاری» و «شمع گردانی» و نحوه اختتام آن مراسم، مفهوم و معنای همراهی دو مقوله «طریقت» و «شریعت»_ را که بن مایه اصلی اندیشه شیخ صفی الدین اردبیلی در رسیدن به «حقیقت» می باشد_ در مراسم تعزیه یادگار دوران صفویه به وضوح مورد مداقه قرار می گیرد. در بررسی نحوه ظهور تعالیم طریقت صفویه در تعزیه، با بهره گیری از نظریات «گیرتز» و « مرتون» به موضوع حفظ نظم تاریخی تعزیه در جلوگیری از ظهور «مناسک گرایی» پرداخته می شود. روش پژوهش اسنادی و کتابخانه ای می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد علاوه بر نقش نخبگان دینی در حفظ و نشر محتوای اصلی گفتمان عاشورای حسینی، حفظ نظم تاریخی تعزیه خود می تواند منجر به حفظ معارف اصلی دینی و بازتولید دال مرکزی آن گفتمان گردد و هرگونه تغییر مبدعانه غیرتاریخی در ظاهر مناسک می تواند تبعات جبران ناپذیر شناختی در امر دینی به بار آورد.

تحقیقات میدانی اندکی از منظر جامعه شناسی سازمانی به بررسی تجربه زیسته معلمان در سازمان آموزش و پرورش بعنوان یک سازمان مدرن پرداخته است. تحقیق حاضر با هدف وضعیت شناسی شکل گیری ازخودبیگانگی در میان معلمان و به منظور تقلیل وابسته های آن با رویکرد کیفی انجام شده است.در این راستا مصاحبه هایی با 13 معلم مشغول به خدمت در مقاطع ابتدایی و متوسطه تهران بعمل آمد در این رابطه از روش نمونه گیری هدفمند و معیار اشباع نظری استفاده گردید. تحلیل داده های مطالعه و «مدل نظریه ای» ساخته شده نشان می دهد که : شرایط علی« عدم امکان مشارکت سازمانی»،« فقدان تخصص گرایی حرفه ای»، « عدم حمایت اجتماعی / سازمانی»،« عدم احساس توانمندی حرفه ای»و«نارضایتی مالی»منجر به پدیده «بیگانگی شغلی» در بین معلمان شده است. در این وضعیت به نظر می رسد معلمان با اتخاذ راهبردهای « اجرای قوانین کارآمد»، «کنشگری پراگماتیستی»،«گفتمان رضایت»باپدیده بیگانگی شغلی مقابله می کنند. پیامدهای این راهبردها برای معلمان مورد مطالعه،«تهی شدن فعالیت علمی معلم»و«بی تفاوتی آموخته شده» و« اتکا به تعاملات همکاران» بوده است.