۱.
کلید واژه ها:
بنیادگرایی اسلامی غرب انتظارات از دین بحران معنی
بنیادگرایی اسلامی جنبش دینی-سیاسی است که نه تنها مدرنیسم و غرب را رد می کند، بلکه به دنبال برقراری یک نظم جهانی نوین است. این نوشتار به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه زمینه های اجتماعی در پیدایش و گسترش بنیادگرایی اسلامی در میان افراد 45-15 سال کردستان مؤثرند؟ روش پژوهش به کاررفته در این تحقیق، روش نظریه زمینه ای است و نمونه ها با شیوه های نمونه گیری حداکثر تنوع و گلوله برفی انتخاب شدند. همچنین از مصاحبه نیمه ساخت یافته برای گردآوری داده استفاده و تحلیل مصاحبه ها با نرم افزار Atlas.ti انجام شد. یافته ها نشان می دهد «تلقی حداکثری از دین»، «بحران معنی»، «خوانش غیرتاریخی از اسلام»، «تقدم عقیده بر جان» و «غرب ستیزی»، برجسته ترین زمینه هایی هستند که در گرایش افراد به خوانش بنیادگرایانه از اسلام مؤثرند و نقش بازی می کنند.
۲.
کلید واژه ها:
نسل مناسبات نسلی سبک زندگی لذت مصرف
سن و مقوله «نسل»، در پژوهش های مختلف مطرح شده اند و صورت بندی های خطی و غیرخطی مرسومی از جوانی در این پژوهش ها وجود دارد. در این تحقیقات، الگوهایی چون توجه به دوره های زمانی، توجه به زمان های اجتماع پذیری و تمایز بر پایه کانون های همگرایی و واگرایی به چشم می خورد که در دو مدل اخیر به زمینه های اجتماعی تحلیل معاصر از تاریخ ایران اشاره می شود. مسئله اصلی این نوشتار، دستیابی به توصیف دقیق تری از صورت بندی های موجود است. با کمک نتایج پژوهش های مورداشاره و از راه تحلیل محتوای 13 کتاب، 20 مقاله مهم و 8 گزارش ملّی در این زمینه و نیز بهره بردن از نظریات «ذهنیت نسلی» کریستوفر بالس و «دوره های اجتماع پذیری» رونالد اینگلهارت، کوشش شد مدل نوینی با محوریت نسل جدیدتر (متولدین پس از انقلاب) ارائه گردد. مدعای نهایی مقاله به این نکته پرداخته است که اگرچه کانون مرکزی توجه نسل انقلاب در انقلاب و جنگ بنا نهاده شده بود، بااین همه نسل جدید دانشگاهیان می توانند کانون تحلیلی جدیدتری را مانند سبک زندگیِ لذت گرا بازتولید نمایند و از هژمونی گفتمانی نسل گذشته در ارتباط با موضوع نسل ها فارغ شوند.
۳.
کلید واژه ها:
دانشگاه خوابگاه مصرف سیگار تجربه زیسته هویت
با توجه به تفاوت فهم، زمینه ها و انگیزه های مصرف سیگار در میان دانشجویان دختر و پسر، پژوهش حاضر به مقایسه تجربه مصرف سیگار در بین دانشجویان دختر و پسر در دانشگاه خوارزمی می پردازد. رویکرد این پژوهش، کیفی و روش آن پدیدارشناسی بوده که با روش نمونه گیری هدفمند با استراتژی گلوله برفی انجام شده است. افراد موردمطالعه شامل 2 گروه از دانشجویان دختر و پسر شاغل به تحصیل در دوره های تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه خوارزمی (15 دختر و 15 پسر) بودند که مورد مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با معیار اشباع نظری قرار گرفتند. برای تحلیل داده ها، از تکنیک تحلیل تماتیک (مضمونی) بهره گرفته شد. بر پایه یافته های پژوهش، دانشجویان دختر و پسر درک و پنداشت متفاوتی از مصرف سیگار داشته اند و و به دلایل مختلف به مصرف سیگار ترغیب شده اند؛ دانشجویان پسر برای گریز از درگیری های فکری به مصرف سیگار روی می آورند و دانشجویان دختر با مصرف سیگار سعی در بازیابی هویت زنانه خود دارند. همچنین خوابگاه و دانشگاه در افزایش مصرف سیگار در دانشجویان پسر و در زمینه سازی و آغاز مصرف سیگار در دانشجویان دختر نقش داشته است. زمینه خانوادگی و پیرامونیان سیگاری در انگیزش هر دو جنس به مصرف سیگار نقش داشته اند. وجود دوستان سیگاری و کسب تجربه، اگرچه در مصرف سیگار از سوی هر دو جنس نقش داشت، ولی نقش آن در میان دانشجویان پسر برجسته تر بود. تفاوت تجربه زیسته مصرف سیگار در بین دانشجویان دختر و پسر، دلالت بر آن دارد که الگوی متفاوتی بر مصرف سیگار ایشان به ویژه از حیث انگیزه ها و شرایط زمینه ساز و تسهیلگر حاکم بوده است. افزون بر آن، فضای خوابگاه با کارکردی یکسان تااندازه ای بستری برای آغاز مصرف سیگار در میان دختران و تشدید آن در بین پسران بوده است.
۴.
کلید واژه ها:
آگامبن نئومارکسیسم حاکمیت دوگانه دولت ملی سرمایهداری جهانی
برنامه تحقیقاتی آگامبن، فیلسوف چپِ نو، افشای سرشت آنارشیک قانون در مقام ارادهای (آپاراتوسی) به قدرت است؛ ارادهای که در وضعیت استثنا، از طریق تعلیق قانون اِعمال می گردد و آنچه مبنای وجودیِ چنین تعلیقی را فراهم می سازد، برخلاف دعوی دولت، نه نقض قانون بلکه نِفاذ قانون است. آگامبن در مسیر مواجهه انتقادی با متافیزیک سیاسیِ غرب حتی تا آستانه دلالت هایی ضمنی مبنی بر نفیِ دولتِ ملّی که گویای آرمان اتحاد جهانیِ کمونیسم است، به پیش می رود؛ اما با توجه به مختصات تاریخی ایران معاصر اعم از کم دولتی، کم قانونی، رواج تئوری توطئه و پوپولیسم سیاسی-اقتصادی، رویاروییِ بافتاری نسبت به آرای چپِ نو و دستگاه نظری آگامبن و دعوت او مبنی بر نقض پروتکلهای بهداشتی در عصر پاندومیِ کرونا، ضروری مینماید. نوشتار حاضر، با جستاری بر هویت حقوقی، نوعی و نقشیِ دولت مدرن، نشان میدهد که با توجه به هویت صرفاً بوروکراتیک، غیردموکراتیک و آنتیگونیستیکِ دولت مدرن در ایران، مصدر وجودیِ تعلیق پیوسته قانون در بستر تاریخی ایران، نه اصالت و نِفاذ قانون که متافیزیک سیاسیِ ناقانونیت اعم از اصالت فره ایزدی، اصالت ستیز با امپریالیسم و سرمایهداری جهانی، اصالت خوانشی خاص از دین و... است.
۵.
کلید واژه ها:
مرزنشینی نابرابری آموزشی اتنوگرافی نهادی کولبر مناطق مرزی استان کردستان
مفروضه بنیادین این پژوهش، این نکته است که مناطق مرزی به دلیل ماهیت توسعه نیافتگی در زمره مناطق منزوی قرار گرفته اند و موقعیت مرزنشینی، مایه به حاشیه رفتن آموزش در این مناطق شده است. در این نوشتار، با بهره گیری از رویکردهای مطرح در زمینه نابرابری آموزشی ازجمله نظریات راولز، بوردیو و ایلیچ، باولز و گینتیس؛ وضعیت آموزش در مناطق مرزی دهستان ننور و دهستان خاو و میرآباد تبیین شده است. در این راستا با تحلیل داده ها، آمار و اسناد آموزشی در ابلاغیه ها، اسناد توسعه ای، سایت ها و بخشنامه های نهاد آموزش وپرورش و همچنین مصاحبه با معلمان، مدیران و مطلعین، به بررسی چگونگی آموزش نهادی در مناطق موردمطالعه با به کارگیری روش اتنوگرافی نهادی پرداخته ایم. نتایج نشان می دهد به دلیل غلبه اقتصاد مرزی، کمبود امکانات آموزشی و نبود عدالت آموزشی، بیکاری و کولبری و به دنبال آن شکل گیری سوژه های «سرباز-معلم-کولبر» و «دانش آموز-کولبر» و نبودِ آموزگاران ورزیده و باسابقه و همچنین عوامل و دلایل فرهنگی؛ آموزش در مناطق مرزیِ موردمطالعه به حاشیه رفته و درنهایت سبب ترک تحصیل دانش آموزان، افزایش بی سوادی و تشدید توسعه نیافتگی شده است. ازاین رو لازم است در سیاست ها و برنامه های کلان کشوری به ویژه در برنامه های نهادهای مربوط به آموزش رسمی و عمومی ازجمله آموزش وپرورش، تبعیض مثبتی در زمینه ارتقای سطح آموزش، تخصیص امکانات و نیروهای مناسب در این مناطق انجام شود.
۶.
کلید واژه ها:
استعمال دخانیات شرایط محیطی خرده فرهنگ جوانی اهداف فرهنگی فشار گروهی یادگیری اجتماعی
این نوشتار بررسی عوامل اجتماعی در پیوند با استعمال دخانیات در بین دانشجویان دانشگاه خوارزمی را مدنظر قرار داده است. با مشاهده شواهد و با بهره گیری از برخی نظریه های جامعه شناسی مرتبط، این موضوع به محک تجربه زده شد. روش تحقیق این پژوهش، پیمایش بود و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. جمعیت تحقیق، دانشجویان دانشگاه خوارزمی بودند که با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، یک نمونه 400 نفری برگزیده شدند. همچنین به منظور تحلیل داده ها در قالب نرم افزار spss از آمار توصیفی و استنباطی و رگرسیون لجستیک استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد میان متغیرهای زمینه ای )رشته تحصیلی، جنسیت و ...( با گرایش به استعمال دخانیات، رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین وجود مشکلات و تنش در خانواده و زندگی شخصی فرد، محرومیت و عدم رضایت از زندگی، شرایط اجتماعی و محیط نامناسب، بی هنجاری اجتماعی-فرهنگی، عدم تطابق و هماهنگی اهداف و روشهای نیل به اهداف در جامعه با استعمال دخانیات رابطه معناداری وجود دارد. به طورکلی بر پایه یافته های مطالعه حاضر و مقایسه آن با یافته های دیگر مطالعات انجام شده در یک دهه گذشته، برای افزایش آگاهی دانشجویان و کاهش احتمال ورود دانشجویان و جوانان به حیطه استعمال دخانیات، نیاز است فعالیت های پژوهشی و آموزشی قابل ملاحظه ای صورت گیرد.
۷.
کلید واژه ها:
دین خودکشی انسجام مذهبی تعهد دینی شبکه های مذهبی
چگونگی ارتباط میان دین با خودکشی، از دیرباز مورد بررسی و کاوش دانش پژوهان علوم اجتماعی، به ویژه جامعه شناسان قرار گرفته است. در مقاله حاضر، با مروری بر ادبیات نظری و تجربی موجود در این حوزه پژوهشی، نخست سازوکارهای ارتباطی میان دو متغیر دین و خودکشی تشریح شده و سپس فرضیه اصلی تحقیق با داده های ثانویه مربوط به ایران از طریق تحلیلِ تطبیقی درون کشوری با واحد تحلیل استان مورد ارزیابی تجربی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان داد که فرضیه اصلی موجود در دیدگاه های نظری جامعه شناسانه مبنی بر این که «دین اثر محافظتی یا کاهشی در برابر خودکشی دارد»، در بافت جامعه مسلمان ایران نیز کاملاً مورد تأیید تجربی قرار می گیرد. به سخن دقیق تر، هنگامی که تأثیرات سه متغیر تأثیرگذار بر خودکشی در سطح سیستمی یعنی توسعه اقتصادی-اجتماعی، انسجام خانوادگی و نابسامانی اجتماعی کنترل شدند، تأثیر خالص دین بر خودکشی در استان های ایران به طور قابل توجهی کاهشی بوده که دلالت بر این واقعیت داشته که دین تأثیر قابل توجه محافظتی آن بر خودکشی داشته است. این یافته، کاملاً بر تأثیر خالص و مستقل دین بر خودکشی در استان های ایران دلالت دارد و حمایتی تجربی برای این گزاره انگاشته می شود که دین می تواند از راه ارتقای رویارویی با ناملایمات زندگی، نقش یک سپر یا محافظ را در برابر خودکشی بجای آورد و بدین وسیله، خطر خودکشی را کاهش دهد.
۸.
کلید واژه ها:
مهریه زنان تعارض و سازش دوراهی شهربابک
اجرای مهریه، یکی از مشکلات پرشمار خانواده های ایرانی است که زندگی زناشویی را تحت تأثیر قرار می دهد و گسترش آسیب های اجتماعی را در پی دارد. هدف پژوهش حاضر، واکاوی اجرای مهریه در میان زنان مراجعه کننده به دادگاه شهربابک بود که داده ها با 26 نفر از آنان از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری شد و با روش نظریه زمینه ای مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که زنان از مهریه دو برداشت متفاوت دارند؛ برخی از مهریه به عنوان اتمامِ حجت استفاده می کنند تا مردان را به زندگی زناشویی برگردانند و مانع جدایی شوند. برخی نیز با مهریه مردان را تحت فشار قرار می دهند تا طلاق بگیرند یا به جای دریافت مهریه حضانت فرزندان از آنِ خود کنند. بسترهایی مانند پشتوانه اقتصادی به مثابه ترس از آینده و روابط نامناسب در جامعه، زمینه را برای گرفتن مهریه فراهم می کنند و عواملی مانند باورهای عامیانه، حق مشروع و فضای تنش زا، باعث به اجراگذاشتنِ مهریه در زندگی زناشویی می شوند. پدیده برساخت شده پژوهش، «رهایی عامدانه و بازگشت عامدانه» است که برجسته ترین وجه ادراکی مصاحبه شوندگان به شمار می رود و گونه ای کشمکش دائمی را در آن ها ایجاد کرده است. پیشنهاد پایانی پژوهش، شکل گیری گفتمان کنش ارتباطی صحیح توسط خانواده ها و نهادهای اجتماعی و فرهنگی جامعه ازجمله مراکز مشاوره، آموزش وپرورش و رسانه ها و ... در جامعه است.
۹.
کلید واژه ها:
فساد فساد اداری مرور نظام مند مسئله اجتماعی
اگرچه «فساد» پدیده نوینی نیست و قدمتی به اندازه سرگذشت اجتماعات انسانی دارد، اما بدنه اصلی دانش و ادبیات پژوهشی موجود درباره آن، در سه دهه گذشته پدید آمده و گسترش یافته است. فساد به مثابه موضوعی بین حوزه ای، در رشته های مختلفی چون اقتصاد، حقوق، مدیریت، علوم سیاسی، علوم اجتماعی و روانشناسی مورد مطالعه قرار گرفته است. این نوشتار تلاش می کند با مرور نظام مندِ پژوهش های برگزیده، شناختی دانشوارانه از فساد اداری در ایران به دست دهد و شکاف تحقیقاتی در این گستره را آشکار کند. در این راستا، نمونه ای دربرگیرنده 29 پژوهش منتخب بر پایه معیارهای شکلی، روشی و محتوایی انتخاب و بررسی شد. بر اساس یافته های پژوهش، حجم مطالعات انجام شده در حوزه مدیریت (41درصد) و حوزه اقتصاد (24درصد) بیشتر از دیگر حوزه ها است که روشن می کند پدیده فساد بیشتر به عنوان نشانه ای از اِشکال در مدیریت دولت و یا پدیده ای مؤثر بر متغیرهای اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است و نه به مثابه مسئله ای اجتماعی. مطالعات پیش گفته بیشتر با روش و تکنیک های تحلیل کمّی صورت گرفته و با وجود ضعف در شناخت علل فساد در جامعه، تنها 7درصد از پژوهش ها در جستجوی چرایی رخداد فساد بوده اند. هرچند در این مطالعات پیشنهادهایی متنوع و در سه سطح بین الملل، ملّی و سازمانی ارائه شده است؛ درعین حال با توجه به پیچیده بودن مفهوم فساد، لازم است به لحاظ روشی و نظری مطالعاتی ترکیبی در این گستره انجام پذیرد.
۱۰.
کلید واژه ها:
طرد اجتماعی فقر افراد کم برخوردار مشارکت
طرد اجتماعی، به معنای واپس زنیِ افراد از جامعه و منابع و فرصت های آن استو افراد کم برخوردار، ازجمله کسانی هستند که در برابر طرد اجتماعی آسیب پذیری بیشتری دارند. بااین وجود، پژوهش هایی که از نگاه خودِ افراد کم برخوردار به پدیده طرد اجتماعی بنگرد، در کشور ما کمتر انجام شده است. پژوهش حاضر با هدف کشف احساسات و تجارب افراد کم برخوردار درباره طرد اجتماعی و شناسایی بیشتر ویژگی های طرد و ارتباط آن با فقر صورت پذیرفته است. بدین منظور، از روش کیفی و ابزار مصاحبه استفاده شده است؛ مصاحبه شوندگان 18 نفر از افراد کم برخوردار شهر مشهد بوده اند و نمونه گیری در این پژوهش، به شیوه نمونه گیری نظری بوده است. داده های حاصل از این مصاحبه ها، با بهره گیری از تکنیک تحلیل مضمون موردنظر براون و کلارک (2006) بررسی و تجزیه وتحلیل شده است. یافته های این پژوهش نمایانگر دو گونه اصلی طرد اجتماعی است؛ طرد تعاملاتی که شامل طرد از خانواده و خویشان و کاهش تعاملات با افراد برخوردار است و طرد از فرصت های اقتصادی- اجتماعی که طرد از منابع مالی (دسترس ناپذیری وام و تسهیلات)، طرد از بازار کار (دسترس ناپذیری شغلی) و عدم حمایت بایسته سازمان ها و نهادهای دولتی را در برمی گیرد.
۱۱.
کلید واژه ها:
سیاست آموزش و پرورش تداخل کرمان
هدف اصلی این پژوهش شناسایی بسترهای زمینه ساز تداخل سیاست در آموزش و پرورش استان کرمان است. روش شناسی تحقیق، کیفی و مبتنی بر روش نظریه زمینه ای بوده و برای جمع آوری داده ها نیز از مصاحبه عمیق بهره گرفته شده است. مشارکت کنندگان این پژوهش را 35 نفر از آموزگاران،کارکنان، مدیران، بازنشستگان آموزش و پرورش استان کرمان تشکیل می دهند که بر اساس نمونه گیری هدفمند و راهبردهای نمونه گیری با بیشترین تنوع و نیز گلوله برفی انتخاب شده اند. تحلیل یافته های کیفی منجر به خلق هفت مقوله محوری شامل «استان سیاست زده»، «سرمایه اجتماعی معلمان؛ لقمه چرب سیاست»، «ترکیب پرنفوذ قومی و سیاسی»، «آموزش و پرورش ارتش ذخیره میدان سیاست»، «حزب گونگی نهادهای نظارتی و دینی»، «نمایندگانِ صحنه گردان، سیاست همه کاره» شده است. فراکاوی یافته های برآمده از کدگذاری مقولات نشان می دهد سه تسهیلگر شرایط علی، شرایط زمینه ای و شرایط مداخله گر زمینه تداخل سیاست در آموزش و پرورش را فراهم می کند. مقوله هسته پژوهش نیز عبارت بود از آموزش به مثابه اسب راهوار سیاست. در واقع، گروه های سیاسی و نهادهای سیاسی مختلف از جمله نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نهادهای دینی و نظارتی و دیگر گروه ها به صورت گسترده در محتوا، ساختار تشکیلاتی و عزل و نصب مدیران آموزش و پرورش به دخالت می پردازند و در این دخالت ها بیشتر به دنبال خواسته حزبی، گروهی و شخصی هستند.
۱۲.
کلید واژه ها:
شغل یابی مهارت شبکه روابط اجتماعی فرصت های شغلی فارغ التحصیلان
هدف این نوشتار، بررسی شغل یابیِ دانش آموختگان دانشگاهی است. پرسش اساسی این است که چه عواملی با اشتغال مرتبط است؟ بااین که عده ای از فارغ التحصیلان در دستیابی به شغل موردنظر خود موفق بوده اند، اما با توجه به آمار موجود برخی دیگر موفق عمل نکرده اند. در سطح کلان رشد اقتصادی، ثبات سیاسی و مقررات کسب وکار و در سطح خرد و میانه، موضوع شبکه روابط اجتماعی و مهارت در اشتغال فارغ التحصیلان اهمیت دارد. این مقاله، عوامل خرد و متوسط در شغل یابی فارغ التحصیلان دانشگاهی را مورد بررسی قرار داده است. چهارچوب نظری پژوهش، آمیزه ای از رویکرد تحلیل شبکه و مهارت آموزی و روش به کارگرفته شده پیمایش و جامعه آماری آن، فارغ التحصیلان شاغل دانشگاه خوارزمی است. اطلاعات و داده های آماری از طریق پرسشنامه و به صورت تلفنی از میان فارغ التحصیلان پیش گفته با حجم نمونه 344 نفر جمع آوری شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شبکه روابط اجتماعی قوی، نقش بیشتر و مؤثرتری در اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی دارد و همچنین از میان مهارت های موردمطالعه و موردنیاز برای دست یابی به شغل، مهارت های نرم از اهمیت فزون تر و کارآمدتری نسبت به دیگر مهارت های فنی، سخت و آکادمیک برخوردار است.
۱۳.
کلید واژه ها:
جیمز بکفورد جامعه شناسی دین و مسائل اجتماعی
نسل نخست جامعه شناسان دین، بینش های موثری در مورد جایگاه دین در جوامع صنعتی یا سرمایه داری ارائه کردند، اما آن ها معمولاً مسائل اجتماعی را نادیده می گرفتند. وارثان آن ها نیز نسبتاً کم به مسائل اجتماعی توجه کرده اند. اما بحث های مربوط به ظهور جامعه پساصنعتی یا سرمایه داری متأخر نشان می دهد که ممکن است دین دست خوش تغییراتی باشد که آن را به ابزاری با اهمیتِ روزافزون برای تعریف مسائل اجتماعی و پاسخ گویی به آن ها تبدیل کند. در همین حال، دین ممکن است خود نیز بیشتر به مسئله ای اجتماعی تبدیل شود. مفهوم «خودسامان شدن» جورج زیمل در فرهنگ مدرن، ما را در فهم رابطه متغیر میان دین و مسائل اجتماعی یاری می کند.
۱۴.
کلید واژه ها:
نقد کتاب همبستگی اجتماعی و دشمنان آن مکتب موس و دورکیم آرمان ذاکری
شاید زمانی که یوگنی زامیاتین و جورج اورول، رمان های «ما » و«1984» را در اعتراض به سیطره فاشیسم و توتالیتاریسم نوشتند و از فجایع قرن مخوف بیستم در قالب داستان و به زبان استعاره و ایهام، پرده برداشتند، هیچگاه تصور نمی کردند تنها اندک سال هایی بعد، اینبار عصر فردیت نئولیبرالی در زمانه جامعه اتمیزه شده بر جان و جهانِ آدمیان امروزین آوار شود. اگر تجربه آغاز و میانه قرن بیستم، تجربه بلشویسم، فاشیسم، نازیسم و جنگ های جهانی و ... بود، امروز همه آن تمامیت خواهی، شکل جهانِ سرد و انزواطلبانه نهیلیستی را به خود گرفته است.
