مسائل اجتماعی ایران

هدف مطالعه حاضر بررسی میزان بیگانگی اجتماعی و فرهنگی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج و عوامل مؤثر بر آن است. در سال های اخیر مفهوم بیگانگی توجه فزاینده متخصصان علوم اجتماعی را به خود جلب نموده است که عموماً به معنای جهت گیری منفی احساسات ناهماهنگ فرد، احساس بی معنایی زندگی، احساس جدایی از خویشتن و بیزار بودن از ارزش های جامعه تعریف می شود. در پژوهش حاضر با استنباط از نظریه های بیگانگی، سرمایه اجتماعی و نظریه های جامعه شناسی دین چارچوب نظری تدوین و از آن فرضیه های تحقیق استخراج شدند و با روش های اسنادی کتابخانه ای و پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه خود اجرا اطلاعات لازم جمع آوری شد. بنابراین جامعه آماری شامل تمامی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج است که از بین آنها نمونه ای با حجم 392 نفر از دانشکده های مختلف به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم انتخاب گردید. یافته ها حاکی از آن است که میانگین بیگانگی اجتماعی دانشجویان براساس شاخص هایی چون احساس بی قدرتی، بی هنجاری، احساس انزوا، احساس بیگانگی از خود و احساس بیگانگی فرهنگی کمتر از حد متوسط و احساس بی معنایی دانشجویان بالاتر از حد متوسط است. همچنین میانگین میزان سرمایه اجتماعی، رضایت اجتماعی، دین داری و قدرت تصمیم گیری دانشجویان بالاتر از حد متوسط و میانگین سرمایه فرهنگی و میزان بهره گیری از رسانه های جهانی (ماهواره و اینترنت) در بین آنها پایین تر از حد متوسط به دست آمد و همچنین نتایج نشان داد که بین متغیرهای مذکور به استثنای میزان استفاده دانشجویان از رسانه های جهانی با میزان بیگانگی دانشجویان همبستگی معکوس و معناداری وجود دارد. همچنین تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که از بین متغیرهای مذکور، سه متغیر قدرت تصمیم گیری، سرمایه فرهنگی و دین داری 7/18 درصد از کل واریانس بیگانگی در بین دانشجویان را تبیین می کنند.

تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیرات عدالت سازمانی بر تعهد سازمانی با نقش میانجی هویت سازمانی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق را کلیه پرستاران شاغل در بیمارستان های دولتی شهر کرمان تشکیل داده اند. نمونه تحقیق برابر با 396 نفر بود که با روش نمونه گیری طبقه بندی انتخاب شده اند. نتایج مدل سازی معادلات ساختاری نشان داد که متغیرهای عدالت توزیعی و عدالت تعاملی تأثیر مستقیمی بر تعهد سازمانی ندارد، بلکه تأثیر آنها غیرمستقیم و از طریق هویت سازمانی صورت می گیرد. همچنین یافته ها حاکی از آن است که متغیرهای اصلی تحقیق شامل عدالت توزیعی، عدالت تعاملی و هویت سازمانی همذات پنداری، احساس غرور و احترام 72 درصد از تغییرات تعهد سازمانی را توضیح می دهند. در مجموع نتایج به دست آمده از محاسبات آماری نشان می دهد که قضاوت پرستاران در مورد منابع دریافتی و همچنین ارزیابی آنان در خصوص منصفانه بودن برخورد سرپرستاران و سایر مسئولان بیمارستان در تقویت هویت سازمانی اثر تعیین کننده ای دارد. درواقع برخورد عادلانه و از روی انصاف مسئولان، احساس یگانگی و تعلق پرستاران را به بیمارستان افزایش می دهد، ارزش و منزلتشان را در گروه کاری و بیمارستان بهبود می بخشد، و همچنین احساس غرور و افتخار را در میان پرستاران به عنوان عضوی ارزشمند از تیم پرستاری برمی انگیزد. علاوه بر این، یافته ها آشکار ساختند که هویت سازمانی متشکل از سه بُعد همذات پنداری، احساس غرور و احترام سطوح بالاتری از تعهد سازمانی را پیش بینی می کند. یافته اخیر دلایل و شواهد قانع کننده ای در مورد اهمیت و نقش هویت سازمانی در تبیین تعهد سازمانی پرستاران ارائه می کند و از کاربرد مدل های هویت محور در محیط سازمانی پرستاران حمایت می نماید.

تبیین های مختلفی در ارتباط با مصرف کالاها و خدمات ارائه می شود. اما این پژوهش، به تبیین جامعه شناختی مصرف با بهره گیری از رویکرد نوین بازتابی پرداخته و به بُعد اخلاقی آن در کنش های روزانه از سوی شهروندان توجه نموده است. دو هدف اساسی آن بررسی اخلاق در انتخاب های مصرف روزانه و همچنین تأثیرپذیری متقابل آن از تعاملات شهروندی حکومتی در شرایط جامعه مورد مطالعه است. داده های کیفی با استفاده از مصاحبه های عمیق نیمه ساخت یافته در حول محورهای اساسی تحقیق از ۲۰ نفر از شهروندان ارومیه ای جمع آوری شده اند. تحلیل داده ها با روش نظریه زمینه ای و با استفاده از شیوه کدگذاری باز، محوری و گزینشی به منظور دستیابی به مقوله هسته و مدل پارادایمی نشان داد علاوه بر عدم توجه به اخلاق در انتخاب های مصرف روزانه شهروندان، نوعی الگوی رفتاری اعتراضی به سیاست های حکومتی و ساختاری هم در بین مشارکت کنندگان در حال شکل گیری است که با عنوان مصرف بازتابی نام گذاری شده است. مقوله مصرف بازتابی نشانگر آن است که الگوی مصرف فعلی در بین شهروندان تنها نوعی واکنش حاصل از ناخرسندی از عملکرد حکومت در حوزه محیط زیست و بی توجهی به حفاظت از آن در تصمیم گیری های کلان است. مصرف بازتابی معرفی شده در این مطالعه نوعی مصرف سیاسی انفعالی است.

امروزه توجه به محیط زیست در تمامی بخش های کشور بالاخص محیط های روستایی اهمیت یافته است. به همین دلیل حفاظت از محیط به عنوان یک مسئولیت اجتماعی همگانی تلقی می گردد که همگان از جمله روستاییان در آن سهیم هستند. زیرا روستاییان به واسطه شیوه زندگی و فعالیت بیشترین ارتباط را با محیط و منابع موجود در آن دارند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف تحلیل میزان مسئولیت پذیری اجتماعی روستاییان نسبت به پایداری محیط انجام شد. برای این منظور از روش شناسی توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی (پیمایش با ابزار پرسشنامه) استفاده شده است. حجم نمونه پژوهش را 213 خانوار روستایی چهار دهستان شهرستان خواف تشکیل داده اند. برای جمع آوری داده ها از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که براساس شاخص ها و مؤلفه های ابعاد پنج گانه مسئولیت پذیری اجتماعی مستخرج از ادبیات نظری استفاده شد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که خانوارهای روستایی نمونه در برخورداری از مؤلفه های ابعاد زیست محیطی، اخلاقی و اجتماعی در وضعیت ضعیف، در مؤلفه های بعد اقتصادی در وضعیت متوسط و در مؤلفه های بعد قانونی در وضعیت خوبی قرار دارند. همچنین با استفاده از مدل اولویت بندی کوپراس بین روستاهای مورد مطالعه درخصوص برخورداری از مسئولیت پذیری اجتماعی رتبه بندی انجام گرفت که روستای مزرعه شیخ با بیشترین امتیاز در رتبه اول و روستای برآباد در رتبه دوم قرار دارند. به عبارت دیگر، روستاییان ساکن در این روستاها احساس مسئولیت بیشتری نسبت به محیط زیست دارند. لذا می توان گفت در شرایط موجود، حفظ محیط زیست به عنوان یک دغدغه اجتماعی و اخلاقی و رفتار جمعی در بین روستاییان شکل نگرفته است. چنین وضعیتی می تواند ناشی از ضعف در اجرای دقیق و اصولی قوانین زیست محیطی، ضعف در آگاهی بخشی های زیست محیطی در محیط های روستایی باشد که مستلزم تقویت است.

فساد اقتصادی و اداری همواره نابسامانی های بسیاری برای جامعه بشری به دنبال داشته و سیاست های دولت را در تضاد با منافع اکثریت قرار می دهد و باعث هدررفتن منابع ملی می شود. بنابراین مطالعه و تحقیق در زمینه فساد اقتصادی و اداری، شناسایی زمینه ها و پیامدهای آن به خصوص توسط مراکز مدنی مستقل ضروری است. زیرا بدون شناخت این پدیده راه حل های مقابله ای، با بن بست روبه رو خواهد شد. مطالعه کیفی حاضر به بررسی زمینه های اجتماعی رواج فساد اقتصادی و اداری می پردازد. در این تحقیق با اتخاذ روش شناسی کیفی، 28 مصاحبه عمیق انجام شده است، که 16 مصاحبه با مدیران شهرداری تهران و 12مصاحبه با مدیران بانک ها (بانک صادرات و پاسارگاد) بوده است. داده های گردآوری شده با استفاده از تکنیک تحلیل تماتیک (موضوعی) تحلیل شدند. یافته های این مطالعه کیفی، 5 تم و مضمون اصلی به دست داد که تحت عنوان مهم ترین زمینه های اجتماعی وقوع فساد اقتصادی و اداری شناخته شدند که عبارتند از پایبندی مذهبی و اخلاقی، اعتماد نهادی، آزادی های مدنی، نظام خویشاوندپروری اداری و میزان قبح فساد در جامعه. با توجه به مضامین به دست آمده از یافته های تحقیق می توان گفت که عدم پایبندی مذهبی و اخلاقی در افراد زمانی که با عدم وجدان کاری و اخلاق حرفه ای باشد، عدم اعتماد نهادی با کاهش رضایت شغلی، تعهد سازمانی، کاهش اطمینان و ایجاد انحراف شغلی، عدم شفاف سازی و گردش آزاد اطلاعات به علت عدم آزادی های مدنی، وجود نظام خویشاوندپروری اداری با به وجودآوردن امور خلاف قانونی چون اختلاس، پارتی بازی، فروش اطلاعات محرمانه سازمان و نظایر آن، عدم قبح فساد از طریق تبدیل آن به یک ارزش در جامعه می توانند زمینه ساز رواج فساد اقتصادی و اداری باشند.

پژوهش پیش رو به دنبال الگوبندی و تحلیل چگونگی بازنمایی کلیشه های جنسیتی در موسیقی رپ فارسی است. برای نیل به این هدف، این مطالعه با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و بررسی 95 آهنگ رپ فارسی به روش نمونه گیری هدفمند با استراتژی نمونه گیری حداکثر تغییرات، مقولات مرتبط با کلیشه جنسیتی بازنمایی شده در رپ فارسی را شناسایی و مورد تحلیل قرار داده است. در این زمینه سه مقوله اصلی و ده مقوله فرعی قابل شناسایی است. مقولات اصلی در بحث بازنمایی زنان در رپ فارسی «زن در موضع فرودست» (با مقولات فرعی مادرسنتی، دختر قربانی در شرایط حاد اجتماعی، ارجحیت نقش مردانه برای زنان و زن شکست خورده) و «زن فریبکار» (با مقولات فرعی دختر به عنوان سوژه جنسی و معشوق بی وفا) بوده و مردان نیز با مقوله اصلی «مرد در موضع فرادست» (با مقولات فرعی روابط دوستانه مبتنی بر مردانگی، نقش پدری در خانواده، اقتدار مردانه و مرد منفعت گرا بوده) در رپ فارسی بازنمایی شده و مضامین آنها در راستای کلیشه های جنسیتیِ موجود قابل تحلیل است. در یک تحلیل نهایی، فضای بسیاری از آهنگ های رپ فارسی مردانه بوده و مخاطب شان مردان هستند. در این اشعار، زن تحت فضای فکری پدرسالارانه و کلیشه های جنسیتی مسلط در جامعه، ناخودآگاه به عنوان یک هدف و سوژه نادیده گرفته می شود، و اصولاً زن، هویت و دغدغه هایش جایگاهی در این اشعار ندارد. حتی در بسیاری از آهنگ های سبک اجتماعی اعتراضی رپ فارسی نیز مسائل زنان جامعه ایران از چشم اندازی مردانه بیان شده که شاید بتوان گفت به بازتولید همان ساختارهای نابرابر اجتماعی در جامعه که علیه زنان است منجر می گردد.

هدفِ این مقاله، سنخ شناسی، دلایل و انگیزه های وقوع قتل عمد در بین متهمان زندان لاکان رشت است. در مطالعه مزبور، با تکیه بر روش کیفی و نمونه گیری هدفمند از تکنیک های مصاحبه نیمه ساختاریافته فردی و گروهی استفاده شده است. برای این منظور با 10 نفر به صورت فردی و سه نفر به صورت گروهی مصاحبه شد. سپس مصاحبه ها به شیوه نظریه زمینه ای مورد بررسی قرار گرفتند. یافته های این تحقیق نشان داد دو گونه عمده در قتل های زندان لاکان رشت بیشتر مشاهده می شود: قتل های مواجه ه ای و قتل های عمدی. عمده ترین دلایل قتل در سطوح عینی و ذهنی عبارتند از نزاع و درگیری، فحاشی، اختلافات مالی، طلاق، اعتیاد، فقدان مهارت های اساسی زندگی، همنشینی با دوستان ناباب، اثبات مردانگی در فرایند نزاع و درگیری، دعوای ناموسی، عدم درک از عواقب جرم، طرح واره ها و تکانه های عصبی، تحریک بزهکار، ناکامی ها و سرخوردگی های زندگی. بدین ترتیب، همه مقوله های مزبور در ذیل هسته مرکزی «ضعف کنترل در فرایند پیوند اجتماعی» قرار دارند. بنابراین، با تضعیف اجتماعات سنتی، کنترل های اجتماعیِ غیررسمی از کارآمدی لازم جهت محافظت از آماج جرم برخوردار نیستند و افراد با خصوصی شدن خشونت روبه رو هستند.

اقدام داوطلبانه برای نقادی و ارزیابی عملکرد خویش و تلاش برای اصلاح آن، خصیصه بارز هر نوع فعالیت علمی است. از این رو تصمیم گرفته شد وضعیت مجله مسائل اجتماعی ایران، با تکیه بر روش تحلیل محتوای کمی و کیفی در فاصله سال های 1383 1396 مورد بررسی قرار گیرد. اطلاعات به دست آمده پیرامون روند رشد مجله، محتوای مقالات، خصوصیات نویسندگان و خصوصیات داوران تنظیم شده است. درمجموع می توان گفت مجله مسائل اجتماعی ایران از حیث معیارهای کمی و کیفی رشد قابل اعتنایی داشته هرچند که از حیث ضریب تأثیر و احراز جایگاه بالا در مقایسه با برخی مجلات مشابه مستلزم تقویت و بهبود بیشتر است.

مقاله ای با عنوان «تبریز، شهر بدون گدا: مطالعه جامعه شناختی مواجهه شهروندان با پدیده تکدی گری» از سیدحسین سراج زاده، توکل آقایاری هیر و نشمین خضری در مجله مسائل اجتماعی ایران (بهار و تابستان 1396) به چاپ رسید که در آن برخی نارسایی ها به چشم می خورد که مبنای نقد حاضر قرار گرفته است. آگاهی از این نارسایی ها شاید بتواند مانع از تکرار آنها شده و تحقیقات آتی را در مسیر درست تری قرار دهد. مقاله مذکور به طور خلاصه کوشیده است با تأکید بر دیدگاه و کنش شهروندان تبریزی درخصوص پدیده تکدی گری و مواجهه با آن به این پرسش پاسخ دهد که «چرا شهر تبریز متکدی ندارد؟»(ص29) برای رسیدن به پاسخ این سؤال از روش کیفی نظریه زمینه ای استفاده شده و براساس نتایج جمع بندی شده از مصاحبه با نمونه ای هدفمند از 20 شهروند تبریزی، 11 مقوله تبیینی حول یک مقوله هسته به نام «فرهنگ مقابله ای» استخراج گردیده است که به زعم نویسندگان محترم تبیینی معتبر برای فقدان تکدی گری در تبریز است.

مقاله "تبریز، شهر بدون گدا: مطالعه جامعه شناختی مواجهه شهروندان با پدیده تکدی گری" که در شماره بهار و تابستان 1396مجله مسایل اجتماعی ایران منتشر شده، مورد نقد عالمانه همکاران ارجمند آقایان دکتر محمدرضا طالبان و دکتر محسن نوغانی قرار گرفته است. این نقد در همین شماره مجله (بهار و تابستان 1397) چاپ شده است. با تشکر از همکاران محترم به خاطر طرح دیدگاه های انتقادی خود، در این نوشته تلاش می شود به نقد مطرح شده به اجمال پاسخ داده شود. نقد طالبان و نوغانی دارای سه محور اصلی به شرح زیر است: 1. طرح تحقیق دارای تورش انتخاب است و مطالعه مورد انتخاب شده یعنی شهر تبریز نمی تواند ما را به یک تبیین علی قانع کننده برساند؛ 2. روش انتخاب شده یعنی روش کیفی و نظریه زمینه ای برای موضوع تحقیق مناسب نیست؛ 3. نویسندگان مقاله دانش عامیانه را بر دانش علمی مرجح دانسته اند، در حالی که دانش عامیانه در مقابل دانش علمی فاقد ارزش و اعتبار است. در ادامه با همان ترتیبی که نقدها مطرح شده اند به آنها پاسخ داده می شود.

کتاب گزارش وضعیت اقشار آسیب پذیر و آسیب دیدگان اجتماعی عنوان مجموعه مقالاتی است که به سفارش مؤسسه غیردولتی رحمان تهیه و تدوین و با همکاری انتشارات آگاه در بهار 1397 منتشر شده است. این مؤسسه هدف از ورود به این موضوع را گزارشگری اجتماعی با هدف بهبود و ارتقای وضعیت اجتماعی می داند. این پیش فرض و انگاره راهبر در بین دست اندرکاران مؤسسه سفارش دهنده وجود داشته است که داشتن تصویری واقعی، علمی و بی طرف از مسائل اجتماعی، نخستین گام برای سیاست گذاری مناسب و برنامه ریزی اصولی در هر جامعه است. سعید معیدفر، جامعه شناس و دانشیار بازنشسته دانشگاه تهران، مدیریت علمی طرح ناظر به تدوین کتاب را بر عهده داشته اند. ایشان از جمله افراد صاحب نظر و شناخته شده در حوزه بررسی مسائل اجتماعی ایران بوده و تألیفات و ترجمه های متعددی در این حوزه به قلم ایشان منتشر شده است: جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران ، نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی (ترجمه)، مسائل اجتماعی ایران (جامعه شناسی قشرها و گروه های آسیب پذیر) از جمله این آثار می باشد.