تورش مطلوبیت اجتماعی در پیمایش های اجتماعی
منبع:
راهبرد فرهنگ سال دوازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۴۵
7 - 27
پیمایش های اجتماعی همواره یکی از مهم ترین ابزار های پژوهشی جامعه شناسان برای گردآوری اطلاعات از جمعیت های وسیع بوده است. مشکل اصلی در پیمایش ها «پاسخ درست گرفتن» از جمعیت پاسخگویان است که ممکن است در شرایطی قرار بگیرند که پاسخ درست یا حقیقی خویش را کتمان نموده و در عوض، پاسخی ارائه دهند که از حیث عرفی، پاسخ موجه و مقبول محسوب می شود. این نوع پاسخ، در روش شناسی تحقیقات پیمایشی به عنوان مهم ترین نوع خطای پاسخگویان محسوب گردیده و به نام «تورش مطلوبیت اجتماعی» مشهور شده است. در این مقاله، نتایج تورش مطلوبیت اجتماعی در تحقیقات پیمایشی بررسی شده و منابع و سازوکارهای تولیدکننده آن تشریح شده است. همچنین، دیدگاهی نظری برای تبیین این تورش مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس، به مسئله موضوعات یا سؤالات حساس در پیمایش ها پرداخته شده که یکی از مهم ترین منابع تورش مطلوبیت اجتماعی است. در همین راستا، به یکی از تکنیک های مهم برای حذف یا کاهش تورش مطلوبیت اجتماعی در هنگامی که با موضوعات حساس سروکار داریم، اشاره شده که طرح پرسش ها به صورت غیرمستقیم و معطوف به «دگران عام» است. انتظار نظری رویکرد معطوف به تورش مطلوبیت اجتماعی آن است که پاسخگویان، به طور متوسط، خودشان را مثبت تر از دگران عام ارزیابی خواهند نمود. وارسی تجربی انتظار نظری مذکور با 12 گویه مربوط به مقیاس «رعایت ارزش های اخلاقی» در یک پیمایش ملی با نمونه 4620 نفری از پاسخگویان صورت پذیرفت که تمامی یافته ها به طرز فوق العاده ای با انتظار نظری یادشده، همخوانی داشت.