مسائل اجتماعی ایران

ترس از جرم با توجه به آثار و پیامدهای مخربی که بر روی زندگی شهروندان دارد، یکی از مهم ترین موضوعات مطالعه ای جامعه شناسی، مطالعات شهری و جرم شناسی است. هدف پژوهش حاضر مطالعه عوامل مؤثر بر ترس از جرم در بین شهروندان ایرانی با استفاده از روش فراتحلیل است. بدین منظور در این نوشتار پژوهش هایی که درباره ترس از جرم در ایران انجام شده اند؛ مطالعه و پس از حذف پژوهش های اسنادی و مروری، 19 پژوهش به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. برای تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از پژوهش های مذکور پس از کدگذاری، از برنامه فراتحلیل جامع (CMA2) برای انجام محاسبات آماری فراتحلیل استفاده شده است . یافته های پژوهش بیانگر آن است که بی سازمانی اجتماعی، تجربه قربانی شدن، حضور پلیس، اعتماد اجتماعی، کنترل اجتماعی، و تعلقات و پیوندهای محله ای مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر ترس از جرم در پژوهش ها هستند. توجه بسیار کم رشته های مطالعات شهری، جغرافیا، حقوق و روان شناسی به موضوع ترس از جرم، غلبه روش پیمایشی، عدم فرضیه و عدم گزارش اعتبار پژوهش ، و کلی و غیر قابل اجرا بودن راهکارهای ارائه شده در پژوهش های انجام شده درباره ترس از جرم، از مهم ترین نقاط ضعف این پژوهش ها هستند.

این مطالعه با اتخاذ رویکرد تفسیری بر آن است تا به واکاوی موضوع امید اجتماعی در بین شهروندان اصفهانی بپردازد. روش پژوهش، کیفی بوده که با استفاده از استراتژی نظریه زمینه ای انجام گرفته است. براساس روش نمونه گیری کیفی هدفمند (نمونه گیری نظری از نوع متوالی) بیست نفر از شهروندان 15 سال به بالای شهر اصفهان در این مطالعه شرکت کردند و با استفاده از ابزار مصاحبه نیمه ساخت یافته درک و تفسیر آنها از امید اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های به دست آمده با استفاده از روش «نظریه زمینه ای» شامل هفت مقوله اصلی بدین شرح بود: هدف گذاری، آرزومندی، مسئولیت پذیری، میل به پیشرفت، تلاشگری و برنامه ریزی.«مقوله هسته» این مطالعه «میل به تغییر» بود که سایر مقولات خرد را در بر می گیرد.

تعامل اجتماعی پایه ای ترین عنصر سازنده زندگی اجتماعی است و ویژگی آن، تعیین کننده ویژگی جامعه است. مشکلات تعاملی، عامل بنیادین انواع عدم تعادل های اجتماعی است. انگیزه نوشتار حاضر، انعکاس وضعیت تعاملات اجتماعی در ایران -آن گونه که جامعه شناسان ادراک و گزارش کرده اند- است. بدین منظور، پس از جست وجویی گسترده،کتاب «مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور» مشتمل بر 44 مقاله به قلم محققان و صاحب نظران دانشگاهی، به دلیل تازگی داده ها و جامعیت تحقیق، به عنوان«متن» اصلی انتخاب شد و سپس با روش تحلیل محتوای جهت دار، مضامین مربوط به وضعیت تعاملات اجتماعی در ایران استخراج و انتزاع گردید. یافته های نوشتار حاضر در سه بخش تنظیم شده است: یافته های بخش اول تحقیق به وجود و افزایش «فردگرایی خودخواهانه»، «تعاملات غیراخلاقی»، «تعاملات مجرمانه»، « افزایش فساد اداری» و در نتیجه غلبه تعاملات سرد در ایران اشاره دارد. بخش دوم عواملی مانند «کاهش تعاملات خانوادگی»، «تعاملات سرد در خانواده(خشونت)»، «مضایقه از تعامل خانوادگی (تک زیستی)»، «قطع روابط همسران در خانواده (طلاق)» را برجسته می سازد. بخش سوم بر عواملی نظیر«مضایقه از تعاملات»، «ضعف تعاملات»، «کم دامنگی تعاملات»، «مقطعی بودن تعاملات»، «فروپاشی همکاری»، «ضعف سازمان های مردم نهاد» و «ضعف عواطف مثبت و تعلق اجتماعی» دلالت دارد. در مجموع، می توان یافته ها را در «ضعف تعاملات و عواطف مثبت و افزایش تعاملات سرد در ایران» خلاصه کرد.

فساد به عنوان یکی از واقعیت های جامعه امروزی، رشد بی سابقه ای در نظام اداری، سیاسی و اقتصادی جهان داشته است و طبق آمار سازمان شفافیت بین المللی هیچ منطقه یا کشوری در جهان از خسارت فساد مصون نیست. در این مقاله با گمانه زنی های نظری به دنبال مطالعه تطبیقی شروط لازم و کافی وقوع نتیجه، یعنی کنترل فساد، در سطح کلان هستیم. بر اساس چارچوب نظری ارائه شده، برای کنترل فساد سه بعد یا سه قید (شرط/ ملاک) قائل شدیم: حاکمیت قانون، توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی. روش شناسی این تحقیق کمی و مبتنی بر روش تطبیقی است و مجموعه داده های چهارده کشور که در مجموع با توجه به نتیجه شامل موارد مثبت و منفی هستند، با استفاده از رهیافت فازی تحلیل شده اند. یافته ها حاکی از این است که حاکمیت قانون، توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی هریک به تنهایی شرط لازم بروز نتیجه، یعنی کنترل فساد، است. در علیت های عطفی و ترکیبی، از میان مسیر های مختلف علّی، تنها یک مسیر علّی براساس معیار های ضرورت و کفایت و شاخص سازگاری و شاخص پوشش دارای اهمیت نظری و تجربی لازم بود. در این مسیر علّی، حاکمیت قانون، توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی در ترکیب با هم، توأمان علیّت عطفی لازم را در بروز نتیجه موردنظر فراهم کردند. همچنین نتایج نشان می دهد شاخص سازگاری مسیر باقی مانده 97/0 است و این مسیر 84 درصد از تغییرات متغیر نتیجه را پوشش می دهد و دارای اهمیت نظری و تجربی قابل قبولی است. بنابراین به طورکلی می توان گفت شروط موردبررسی قدرت تبیینی قابل قبول و بالایی در تحلیل مسیر علّی کشور های موردبررسی دارند.

نویسندگان این مقاله تلاش دارند با بهره گیری از روش تحلیل اسنادی به مطالعه خلقیات یا صفات اخلاقی- فرهنگی شایع ایرانیان طی نیم قرن گذشته بپردازند. این پژوهش از سوی نظریه های هویت و تغییرفرهنگی پشتیبانی می شود . جامعه آماری متشکل از برخی اسناد و منابع تاریخی منعکس کننده خلقیات ایرانیان و اظهارنظر های مردم در فضای مجازی است. تحلیل داده ها از طریق راهبرد تکرار مداوم صورت گرفته است تا اشباع مفاهیم حاصل شود. پژوهش با این فرض آغاز شد که به نظر می رسد ایرانیان با ویژگی هایی شناخته یا معرفی شده اند که در بیشتر موارد محصول مطالعه علمی نبوده است. بنابراین نمی توان از یک هویت فرهنگی پایدار تحت عنوان خلقیات ایرانی نام برد. این مطالعه نشان داد که مردم و صاحب نظران در مورد هویت فرهنگی ایرانی توافق نظر کامل ندارند. اطلاعات بدست آمده براین امر دلالت دارد که در دنیای معاصر یک فرد ایرانی مدرن، بمراتب ت قدیرگراتر و منزوی تر از گذشته است، آنها از کاهلی و از قضاوت بدون اندیشه بیزارند، به کثرت گرایی قومی و برجسته کردن تفاوت هویت های فرهنگی اقوام وحفظ مرز های جداکننده گرو های قومی اهمیت می دهند .

مقاله حاضر سعی دارد با کمک گرفتن از روش تحلیل اسنادی به بررسی پتانسیل تضاد قومی در استان سیستان و بلوچستان با تأکید بر نابرابری اجتماعی بپردازد. برای بررسی از ترکیب تئوریک سه تئوری اساسی تضاد قومی یعنی «تئوری امنیت»، «تئوری فرصت» و «تئوری مظالم» همزمان استفاده گردید. یافته ها نشان داد نابرابری بالایی بین استان سیستان و بلوچستان با دیگر استان ها و بین بلوچ ها و سیستانی ها در درون استان از لحاظ دسترسی به امکانات وجود دارد. نابرابری موجود به کمک تبعیض های مذهبی، هویت های سنی و گاهاً احساس های ضد شیعی را در منطقه تقویت می کند. به عبارت دیگر، نگاه رادیکال حکومت مرکزی شیعی در حذف امکانات (سیاسی، رفاهی، اجتماعی و. .. ) به بازتولید نگاهی رادیکال در قوم بلوچ تحت تأثیر طالبانیزم منجر شده است. بنابراین تأثیر و تأثر روابط قومی (انواع نابرابری) با حکومت (تشدیدکننده نابرابری) و محیط بین المللی زمینه را برای ایجاد تضاد در این منطقه فراهم کرده است.

بررسی تحقیقات در نقاط مختلف دنیا نشان می دهدکه بزه دیدگی (قربانی شدن) ناشی از فعالیت درفضای سایبر یکی از مشکلاتی است که در بسیاری از جوامع رواج دارد. در کشور ایران نیز این پدیده با گسترش استفاده از اینترنت و شبکه های ارتباطی مجازی، در حال گسترش است. پژوهش حاضر می کوشد در پرتو نظریه فعالیت های روزمره و سنجش رفتارهای آنلاین، بزه دیدگی ناشی از فعالیت درفضای سایبر را در میان دانشجویان بررسی و تبیین کند. این تحقیق با روش پیمایش و با نمونه آماری 374 نفری (226 دختر و 148 پسر) از دانشجویان دانشگاه مازندران در سال تحصیلی 97- 1396 به اجرا در آمده است. طبق نتایج تحقیق، سه متغیر سبک زندگی منحرفان آنلاین، محافظت آنلاین (به طور مستقیم) و مجاورت آنلاین با متخلفان (به طور معکوس) تأثیر معناداری بر بزه دیدگی ناشی از آزاررسانی سایبری داشته اند. همچنین، احتمال بیشتری وجود دارد که دانشجویان پسر قربانی این نوع بزه دیدگی شوند. به لحاظ ابعاد بزه دیدگی ناشی از آزاررسانی سایبری دختران بیش از پسرها قربانی بزه دیدگی مالی و جنسی می شوند. در مجموع متغیرهای مبتنی بر فعالیت های روزمره، بعد آبرویی این بزه دیدگی بیشتر از ابعاد مالی و جنسی آن تبیین می کند. این تحقیق نشان داد که نظریه فعالیت های روزمره، قابلیت به کار گرفته شدن در تبیین بزه دیدگی ناشی از مزاحمت های سایبری در میان دانشجویان را دارد.

تحقیق حاضر بر این هدف اصلی متمرکز است تا برخی از مهمترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با نگرش دینی را بررسی و شنا سایی کند. چهارچوب نظری این تحقیق براساس نظریه های جامعه پذیری دینی، نوگرایی، تغییرات بنیادین در نظام ارزش های جامعه است که برپایه رویکرد فرهنگی، اجتماعی و جمعیت شناختی به بررسی و تبیین تحولات و تغییرات جوامع معاصر در حوزه های مرتبط با دین و نگرش های دینی می پردازند. تحلیل های این مقاله مبتنی بر داده های پژوهشی پیمایشی است که جمعیت نمونه آن را 4267 نفراز مردان و زنان 15 ساله و بالاتر تشکیل داده اند که در نقاط شهری و روستایی شهرستان های منتخب ایران ساکن هستند. مطابق تحلیل های مقدماتی مبتنی بر شاخص های چهارگانه نگرش دینی در این تحقیق، گرچه سطح دین داری جمعیت نمونه تحقیق بالا و زیاد است، اما تحلیل های تفصیلی نشان داد که الگوهای کلی نگرش دینی به طور قابل ملاحظه ای متأثر از متغیرهای جمعیت شناختی نظیر سن، جنس، محل سکونت، وضعیت تأهل و تحصیلات است به طوری که روستائیان بیش از شهرنشینان، متأهلان بیش از مجردان، بزرگسالان و سالمندان بیش از نوجوانان و جوانان، کم سوادان و بی سوادان بیش از افراد با تحصیلات عالی، دارای نگرش دینی قوی تر و شدیدتری هستند. همچنین شاخص های مرتبط با گرایش افراد نسبت به نقش های جنسیتی دارای تأثیرات معنی داری بر نگرش دینی آنان است. در مجموع، نتایج تحقیق حاضر را می توان درچهارچوب نظریه های نوگرایی و تغییرات بنیادین در نظام ارزش های جامعه تبیین کرد بدین معنا که نگرش دینی به طور معنی داری متأثر ازشاخص های نوگرایانه و غیرسنتی است.

هدف این مقاله تحلیل جامعه شناختی پدیده خودکشی در ایران در فاصله سال های 1389 تا 1393 براساس آمار و داده های کلان کشوری است. افزایش 17 درصدی خودکشی در سال 1389 در مقایسه با سال 1388 و افزایش 5 درصدی در سال 1393 در مقایسه با سال 1392 بیانگر رشد خودکشی در این بازه زمانی است. با توجه به روند افزایشی خودکشی طی این دوره، پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل آمارهای موجود، به دنبال تبیین عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر خودکشی در این بازه زمانی بوده است . نتایج نشان داد که متغیرهای مستقل 6/82 درصد از واریانس نرخ خودکشی در ایران را تبیین می کنند که در این بین، تأثیر فشار اجتماعی (مبتنی بر نظریه اگنیو) بیشتر از همبستگی اجتماعی است. عامل فشار اجتماعی (طلاق، ضرب وجرح و توهین) منجر به افزایش خودکشی شده است. یافته اساسی دیگر پژوهش مبتنی بر نظریه همبستگی (مبتنی بر نظریه دورکیم) بود. در این پژوهش بر دو بعد همبستگی اجتماعی (بعد اجتماعی و بعد اقتصادی) تأکید شده است. در بعد اقتصادی، یافته ها نشان داد هر اندازه، طی سال های موردمطالعه، نرخ مشارکت اقتصادی افزایش یافته است، تعداد خودکشی ها کاهش داشته اند و برعکس افزایش خودکشی با کاهش مشارکت اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری همراه بوده است. درواقع، مشارکت اقتصادی و رهایی از بیکاری به نوعی سبب ادغام فرد در زندگی اجتماعی می شود. مقایسه بین استان های مختلف نشان داد که رضایت بیشتر از زندگی، افزایش عرق ملی و اعتماد عمومی بیشتر به نوعی علقه های اجتماعی فرد را گسترش می دهد و احساس تعلق و همبستگی فرد به جامعه افزایش می یابد. رابطه متغیر تضاد نقش ها که صرفاً برای زنان آزمون شده بود با میزان خودکشی زنان تأیید نشد، گرچه که رابطه بین آنها معکوس است. بر این اساس به نظر می رسد برای زنان مشارکت اجتماعی و اقتصادی دارای اهمیت بیشتری از سنگینی نقش است.

جرایم یقه سفیدها، صرف نظر از مناقشات نظری پیرامون مفهوم آن، برای نظریه های جرم شناسی، چالشی نظری به همراه داشته است. جرم شناسیِ مبتنی بر نظریه های ساختار اجتماعی قادر به تبیین این گونه از جرایم نبودند؛ زیرا علت اصلی جرم را در عوامل مرتبط با ساختارهای اجتماعی جستجو می کردند؛ در حالی که در این گونه از جرایم، مجرمان افرادی کاملاً بهنجار، تحصیل کرده و همنوا با هنجارهای اجتماعی به نظر می رسیدند. هرچند ساترلند تلاش نمود تا در قالب نظریه عمومی جرم، تمام انواع جرایم را تحلیل نماید اما هنوز این پرسش وجود دارد که آیا جرایم یقه سفیدها مستلزم نظریه اختصاصی است یا با نظریه های موجود می توان این جرایم را تحلیل نمود. این مقاله، از رهگذر روش تحلیل محتوای کیفی به دنبال بررسی زمینه ها و انگیزه های این گونه از جرایم است. موردِ مطالعه در این مقاله شامل نوزده پرونده ای است که در رابطه با ارتکاب این جرایم در دادگاه های شهر تهران تشکیل شده است. براساس این مطالعه عوامل مختلفی ازجمله فرصت، دسترسی به آماج، نیاز، فشار، عذرها و توجیهات عقلانی، اعتماد، خرده فرهنگ های شغلی و احتمال ضعیف کشف جرایم ازجمله عوامل مؤثر در ارتکاب این گونه از جرایم هستند. یافته ها نشان داد جرایم یقه سفیدها جرم مردان ه ای است که توسط افراد بدون سابقه مجرمانه و در دوران میان سالی ارتکاب می یابد؛ به عبارت دیگر جرمِ مردانِ میان سالِ بدون سابقه. وجود فرصت در ساختارهای سازمانی و شغلی، خرده فرهنگ های شغلی و دسترسی آسان به آماج در سطح سازمانی، وجود عذرها و توجیهات عقلانی در سطح فردی، در کنار وجود فشار در محیط اجتماعی و احتمال ضعیف کشف جرایم در سطح کلان از زمینه ها و انگیزه های ارتکاب چنین جرایمی است.

هدف پژوهش حاضر، اِمکان مداخله و تغییر در وضعیت طرد اجتماعی هه ورامی هایِ شهر مریوان از سوی سورانی ها است. در این راستا، از رویکردی که در درون سنت فکری فرانسه (وجه رابطه ای) جای می گیرد و با استفاده از نظریات و مفاهیم پی یر بوردیو و هیلاری سیلور که در قالب سه پارادایم (انسجام، تخصصی شدن و انحصار) به مبحث طرد می پردازند، سود جسته ایم. روش به کاررفته، مردم نگاری انتقادی است که در پی واکنش به جامعه فعلی و حامی رهایی بخشی گروه های حاشیه ای جامعه است. از هه ورامی هایی که در بازار سنتیِ شهرِ مریوان در تعامل با سورانی ها هستند، به صورت بحث گروهی، مصاحبه به عمل آمده است و در تجربیاتِ حاصل از سه بافتِ موقعیتی که در نتیجه مهاجرت هه ورامی ها به شهر بوده است، مسئله طرد اجتماعی را مورد بحث قرار داده ایم. در بافتِ موقعیتی اول که با روند مهاجرتی کند و افول سیستم ارباب_ رعیتی مشخص می گردد، با عدم مسئله مندن شدن طرد مواجه هستیم. تحولاتِ بعد از جنگ ایران و عراق، مهاجرتِ بی رویه و همپای آن گسترش شهرگرایی، اهمیت بازار و تسلطِ هژمونی فرهنگی ناشی از ارتباط با کردستان عراق، ویژگی های بارز بافت موقعیتی دوم هستند که در آن مسئله طرد مطرح شده است و این بافت موقعیتی بیشتر ناظر به تجربیات میان سالانی است که به شهر مهاجرت کرده اند. موقعیت سوم که تجربه جوانان را بیشتر مدنظر قرار می دهد، با ویژگی های ادغام در هویتِ فرهنگی شهری، شرکت در انجمن ها و افزایش تحصیلات مشخص می شود. تأکید این موقعیت کنونی، بر هویت شهری_ سورانی همگن است. یافته های تحقیق همچنین نشان می دهند که هه ورامی ها از سوی سورانی ها در میدان فرهنگی هم طرد می شوند (به مثابه تصاحبِ تمایزات شان و ادغام در فرهنگ خودی) که در میدان اجتماعیْ واکنش آن ها، تمایزگذاری از طریق معاشرت ها و فعالیت های درون گروهی (به ویژه به مثابه تمایز زبانی/ لهجه ای) است.

سرقت در زمره جرایم یا عمل بزهکارانه مهمی است که امنیت عمومی و اجتماعی جامعه را پیوسته تهدید می کند و عدم مدیریت یا گسترش آن باعث اختلال در نظم و امنیت جامعه می شود از همین رو، سرقت از مصادیق بارز ناامنی اجتماعی به حساب می آید. هدف این مطالعه، برآورد گستره یا شیوع سرقت در ایران به شیوه فراتحلیل است. جامعه آماری شامل کلیه مطالعات انجام گرفته طی دو دهه گذشته (1375-1395) در بانک های اطلاعاتی مگ ایران، نورمگز، پایگاه الکترونیک اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران، سامانه یکپارچه نشریات ناجا، سامانه اطلاعات پژوهشی ناجا، پیمایش ملّی جرم سرقت، منابع و مجاری اینترنتی اسکولارگوگل و مرکز ایرانداک است که با کلیدواژه های عموماً سرقت و خاصّه دزدی، کیف قاپی، کش روی، و باج گیری در ایران بازیابی شده است. برای فراتحلیل، 668 پژوهش مرتبط با حوزه سرقت در دو دهه اخیر شناسایی شد. پس از بررسی پژوهش های مرتبط با موضوع، 69 مورد از منابع جهت تحلیل انتخاب شدند و در نهایت، پس از جست وجو، غربالگری و ارزیابی کیفی و کمّی مطالعات موجود، ترکیب و تحلیل نهایی بر روی نوزده مطالعه منتخب انجام گرفت. تمامی مطالعات منتخب با استفاده از نرم افزارهای MEDCLAC15 و CMA3 تحلیل شدند. مجموع حجم نمونه مورد بررسی، 11814 نفر در سطح کشور با 19 مورد واحد تحلیلی بودند که شیوع سرقت را برای کشور 3/0 درصد برای دو دهه نشان داد. هم چنین، بین مطالعات مورد ارزیابی، ناهمگونی ( I 2 ) زیادی وجود داشت (51/92 درصد). نتایج شیوع واقعی سرقت طی دو دهه گذشته، عددی را بین حداقل 1 درصد و حداکثر 4 درصد نشان می دهد و نتایج تحلیلی نمایان گر این است سرقت در کشور برای طی دو دهه اخیر تا سال 1393 روند افزایشی داشته و سپس روند کاهشی پیدا کرده است؛ این بدان معنا است که برنامه مداخله ای برای بعد از سال 1393، روند نزولی شیوع سرقت را به همراه داشته است.