فرهنگ پژوهش

فهم دقیق معانی دقیق واژگان و مفاهیم قرآنی از دغدغه های مهم اندیشمندان قرآن پژوه به شمار می رود، اما مسائلی همچون اختلاف زمان نزول و زمان نگارش متون علمی در حوزه قرآن، اختلاف زبان مقصد و مبدأ، تغییرات معنایی صورت گرفته در واژگان قرآنی، قرآن پژوهان را به اتخاذ روش های گوناگونی برای دست یابی به معانی مفاهیم قرآن واداشته است. این پژوهش سه رویکرد کلی را بر اساس ترتیب تاریخی، بررسی نموده است. رویکرد معناشناسی قومی- فرهنگی، در مقایسه با رویکردهای دیگر، از مزیت های معنایی کل نگری، موضوع نگری، پرهیز از پیش داوری و فرآیندمداری، علاوه بر مزایای رویکردهای پیشین برخوردار است. این رویکرد توسط دانشمند ژاپنی، توشیهیکو ایزوتسو، در مطالعات قرآنی به کار گرفته شده است. در این پژوهش علاوه بر مقایسه رویکردها، پیش فرض ها و گام های عملی به-کارگیری روش معناشناسی قومی-فرهنگی و تطبیق آن بر مفاهیم قرآنی به گونه ای نظام مند بیان گشته است.

فرهنگ عبارت است از «معرفت مشترک مکتسب و لوازم آن» این تعریف معنای عامی است که احساس، عاطفه، گرایش، اعتقاد، عادات و آداب را شامل می شود و ارزش ها و نمادها و هنجارها و ساختارها و حتی عناصر مادی نیز تجلیات همین معرفت هستند.این فرهنگ دو لایه درونی و بیرونی دارد. در لایه بیرونی جهان بینی و ارزش ها و باورها و گرایش ها نقش برجسته دارند و در لایه بیرونی هم ساختارها و هنجارهای متاثر از آنها.کلیدی ترین نقطه در پیشرفت یا انحطاط فرهنگ، حوزه بینشی و معرفتی است و شناخت عوامل آن کمک شایانی در ارزیابی و تحلیل تغییرات بنیادین فرهنگ می کند. علامه طباطبایی و شاگردان ایشان بعنوان مفسر و فیلسوف اجتماعی تحلیل های عمیقی در این موضوع دارند و بررسی نظرات ایشان کمک زیادی به شناخت نظریات دینی و اسلامی در موضوع پیشرفت فرهنگ یا انحطاط آن می کند. در این مقاله به ذکر چند محور از عوامل بینشی و معرفتی که موجب پیشرفت فرهنگ از دیدگاه علامه و شاگردانشان می شود پرداخته خواهد شد.

هدف: دردودهه اخیر به صورت بی سابقه ای شاهد رشدکمی وکیفی مناسک مذهبی درکشورمان بوده ایم، دست اندرکاران امور مناسک مذهبی و اغلب متشرعان و فعالین درحوزه امردین برداشتی مثبت ازفربهی مناسک داشته و این فربهی را زمینه ساز نشرمعارف دینی، استحکام بخش اعتقادات دینی، مظهر اقتدار تشیع و انسجام دهنده جامعه تلقی می کنند، درحالی که به نظرمی رسد پیامدهای این فربهی منحصر در پیامدهای مثبت نیست. این تحقیق با هدف پی بردن به پیامدهای فربه شدن مناسک وآیین های مذهبی به عنوان پاسخ به سوال اصلی و عوامل و زمینه های فربه شدن مناسک به عنوان پاسخ به سوال فرعی طرح ریزی شده است. روش: این مقاله با بهره گیری از روش پدیدارشناسی و با بهره گیری ازفنون مصاحبه نیمه ساختاریافته با نمونه ای هدفمند از 13نفراز اساتید حوزه علمیه ودانشگاه ودست اندرکاران امورمناسک مذهبی براساس معیاراشباع نظری، انجام گرفته است. مهمترین نتایج: نتایج به دست آمده نشان می دهد که اکثرمشارکت کنندگان مناسک مذهبی را فربه شده (به معنای خروج ازحدتعادل وآسیب زا بودن) می پندارند و پیامدهای فربه شدن مناسک مذهبی نه تنها منحصر در پیامدهای مثبت (انسجام اجتماعی، تجدیدحیات اجتماعی، افزایش حساسیت مومنانه) نیست بلکه حتی پیامدهای منفی آن (گسست اجتماعی، ابزاری شدن مناسک، مداح محوری، تضعیف گفتمان عقلانیت،برهم خوردن توازن ابعاد و مولفه های دین داری، تضعیف اصل مناسک، کارناوالی شدن مناسک) به لحاظ فراوانی ازپیامدهای مثبت پیشی گرفته است. در بخش پاسخ به سوال فرعی نیز علل و زمینه های فربه شدن مناسک در سه زمینه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تبیین گردیده است.

امداد فرهنگی، امری است که به هدف بهبود وضعیت اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی آسیب دیدگان اجتماعی و پیشگیری از وقوع صدمات جدی تر در زندگی آن ها، تحقق یافته است. پژوهش حاضر، به مطالعه و بررسی گروه ها و سازمان های خرد امدادگر فرهنگی می پردازد که به منظور جبران ضعف عملکردی سازمان ها و نهادهای فرهنگی کشور در مواجهه با آسیب های اجتماعی و فرهنگی، وارد عرصه خطیر امداد فرهنگی شده و در حال فعالیت می باشند. این پژوهش که به هدف مدیریت دانش و کمک به تئوریزه کردن تجارب موفق و آشکار نمودن دانش ضمنی گروه های امدادگر فرهنگی دین پایه انجام شده است، ضمن بهره گیری از چارچوب های مدیریتی، ابعاد امدادگری فرهنگی و مولفه های راهبردی سازمان های خرد دین پایه، با روش مطالعه چند موردی و از طریق ابزار تحلیل مضمون، الزامات امدادگری فرهنگی دین پایه را به منظور تاثیرگذاری حداکثری، در قالب مدلی برآمده از مصاحبه های عمیق با 18 نفر از ارکان سازمان های خرد و گروه های امدادگر فرهنگی دین پایه، ارائه خواهد کرد. پس از تحلیل اطلاعات بدست آمده با ابزار تحلیل مضمون، 10 مضمون فراگیر در ذیل ابعاد هویت، معنویت و اخلاق، همزیستی و دانش فرهنگی محیط، ساختارها و قوانین طبقه بندی می شود که ذیل هر کدام از آن مضامین، راهکارهایی جهت موفقیت در عملکرد گروه های امدادگر فرهنگی دین پایه ارائه می گردد.

با توجه به اهمیت رو به رشد جایگاه رسانه ها و شبکه های اجتماعی در ساختار قدرت نرم، در این پژوهش تلاش شده است ضمن مرور ادبیات جنگ اقناعی، به بررسی ابعاد جنگ اقناعی صفحه اینستاگرامی بی بی سی فارسی علیه ایران در موضوع کرونا پرداخته شود. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل مضمون، به واکاوی پست های اینستاگرامی بی بی سی فارسی پرداخته و ضمن استخراج مضامین و ترسیم و تحلیل شبکه مضامین، ابعاد جنگ اقناعی بی بی سی فارسی را در مورد کرونا در ایران بررسی کرده است. در این واکاوی مشخص شد پوشش رسانه ای اخبار کرونا در ایران از سوی صفحه اینستاگرام بی بی سی فارسی، به صورت کاملا هدفمند، برنامه ریزی شده و خصمانه انجام شده است. هدف بی-بی سی فارسی از پرداختن به موضوع کرونا در ایران، نه بازتاب واقعیت ها، بلکه دنبال کردن سیاست القاء به هم-ریختگی معنایی و آشفتگی تصورات ذهنی مخاطبان فارسی زبان درباره ایران، اسلام و حاکمیت نظام اسلامی است. براساس یافته های تحقیق حاضر، صفحه اینستاگرام بی بی سی فارسی در جنگ اقناعی با راهبردهای قرار دادن مردم در مقابل نظام اسلامی، کاهش همبستگی و ایجاد تفرقه در ارکان نظام اسلامی و القای بدبینی نسبت به حاکمیت، اخبار مربوط به پاندمی کرونا در ایران را پوشش می دهد.

رمزخوانی و رمزشناسی همواره یکی از مهم ترین دلبستگی های جامعه شناسان بوده و هست. اما این رمزخوانی در نظر بسیاری از محققان تنها در سطح ظاهر و با تحلیل و توصیف داده های هم زیست آن پدیده صورت می پذیرد. لیکن کشف المحجوب روشی اتخاذ شده از حکمای ایرانی است که توسط بسیاری از جامعه شناسان که با روش خاص هرمنوتیکی به پدیده ها نگریسته، از ظاهر پدیده ها عبور کرده، به دنبال باطن آن ها بوده اند، مورد توجه قرار گرفته است. هانری کربن محقق فرانسوی الاصل با اتخاذ این روش به تشریح مکاشفه حکمای ایرانی در باب نمادهای اسلامی، چون کعبه، اعداد و به خصوص رنگ ها در این نوشتار به آن پرداخته است. کربن در تشریح نمادها به یک روش سه لایه که با اثبات عالم میانه که در بین عالم دنیا و عالم جبروت قرار دارد، هر نماد را تنها یک رمز و مثال برای ممثول خود و طریق وصول به اصل را با کشف المحجوب یعنی کنار زدن پرده های حجاب که توسط سالک صورت می پذیرد، می پردازد. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با اتخاذ روش کیفی وبا روش گردآوری کتابخانه ای، اسنادی در پی روش شناسی توصیفی هرمنوتیکی رنگ ها است. این نوشتار بدون در نظر گرفتن تأیید و یا رد نظریات تنها به توصیف این روش حکمی پرداخته است. در این شناخت می توان به یک روش عام که روش حکما شناخت باطن همه هستی به آن پایبند بوده اند. اما روش خاص که در هر پدیده ای روشی منحصر به فرد برای فهم رمز آن پدیده به کار برده اند، که در زمینه رنگ ها می توان به خاص (مطلق رنگ) و خاص الخاص (رنگ سرخ) تلمیحاتی را بیان داشته اند، که کربن تنها به تشریح آن پرداخته است.

رشد جوامع صنعتی و مکانیزه شدن زندگی بشری، گسترش نظام های دیوان سالار در کنار تدوین اصول و قوانین با هدف کنترل بیش از پیش انسان ها، پیامدهای آسیب زای متعددی را چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی به همراه دارد که افزایش استرس و اضطراب در سایه گسترش تعداد افراد روان رنجور و نیز تشدید خشونت تنها برخی از این پیامدها است. در نظام اندیشه ای غرب، در برهه ای که مارکسیسم میوه آزادی و رهایی را برای جامعه سرد و بی روح اروپا به ارمغان می آورد، فروید در مخالفت با مارکسیسم تاکید کرد که تمدن مبتنی بر امساک از غرایز استوار است و تشکیل کمونیسم، آنگونه که مارکس وعده داده بود، نمی تواند درد و رنج بشریّت را کم کند زیرا سرمنشأ درد و رنج نه در بافت اقتصادی بلکه در ذات خود تمدن است. پرسش مهم آن است که فروید برچه مبنایی سخن از سرکوبگری تمدن برای انسان امروزی را مطرح می کند و چرا تمدن را آکنده از ملالت و درد و رنج می داند؟ آیا انسان ها مجبور به تن دادن به ملزومات تمدن هستند یا آنکه می توانند از راهی غیر از تمدن، به خوشبختی و سعادت دست یابند. در این نوشتار در تلاش هستیم تا با بررسی آثار فروید، به این پرسش ها پاسخ دهیم.