فرهنگ پژوهش

یکی از مسائل مهم در موضوع عاشورا در عصر کنونی، برقراری مراسم عزاداری و مداحی است. در این مراسم؛ سخنرانان، واعظان، روضه خوانان و مداحان اهل بیت: به مسئله قیام و شهادت امام حسین7 و یاران باوفایش به نحو نوحه سرایی و روضه خوانی می پردازند. گاهی آنچه را مداحان به عنوان ذکر مصیبت در مجالس ارائه می دهند، از منابعی غیر معتبر نقل می شود و همین امر باعث آشفتگی و خدشه دار شدن مسئله مهم عاشورا می شود، لذا به جهت حفظ گزارش های صحیح عاشورا و اشاعه آن ها و تأکید بر بهره گیری از متون و منابع قابل اعتماد تاریخی در این عرصه و جلوگیری از این آشفتگی و خدشه دار شدن نقل های مرتبط با قیام و شهادت امام حسین7، این مقاله درصدد بررسی و نقد روضه حضرت قاسم بن الحسن که دو تن از مداحان معروف و مشهور ایرانی در ماه محرم الحرام سال 1441 هجری قمری (مطابق با محرم سال 1398 شمسی) اجرا کرده اند، با روش تطبیق آن ها با منابع مهم تاریخی است. این پژوهش به دنبال تطبیق این روضه ها با آنچه در کتب معتبر آمده است، می باشد تا میزان صحت وسقم آن ها را بررسی نماید. ملاک انتخاب مداحان در این مقاله به دلیل شهرت آنان در بین مردم و مطرح شدن در رسانه ملی است.

دستگاه ها و ابزار موسیقی می توانند به عنوان وسیله و ابزار کاربردی و تأثیرگذار در مراسم عزاداری امام حسین7 استفاده شوند. آن ها علاوه بر اینکه از قدرت جذب سمعی بالایی برخوردارند، می توانند در انتقال مفاهیم به مخاطب هم بسیار تأثیرگذار باشند. البته تأثیرگذاری تمام ماجرا نیست چراکه استفاده از بعضی از آلات موسیقی مانند طبل می تواند در اطلاع رسانی و همچنین برقراری نظم و ساماندهی دسته های عزاداری هم مؤثر باشد. آنچه که در این مقاله به عنوان آسیب مورد تحقیق قرارگرفته، استفاده افراطی از موسیقی در مراسم عزاداری امام حسین7 است که در زمان قاجار به خوبی مشاهده می شود. به ویژه در زمان ناصرالدین شاه -که علاقه فراوانی به برگزاری عزاداری های پرتجمل داشت - علاقه به تجمل باعث شد تعداد دسته های موزیکی که در عزاداری شرکت می کردند، به سی تا چهل دسته برسد. نکته قابل توجه این است که این آسیب در عصر حاضر هم وجود دارد و هنوز هم خودی نشان می دهد هرچند در بعضی موارد مصداق های متفاوتی دارد و در لباسی نو جلوه می کند، مصادیق جدیدی مانند تقلید از موسیقی های اروپایی مانند پاپ و امثال آن در اجرای مداحی ها یا استفاده اسراف گونه و چشم و هم چشمی در استفاده از این آلات.

در طول تاریخ، برخی حکومت های محلی با عناوین گوناگون در کنار حکومت های مرکزی ظهور می کردند و تا مدت ها، حکومت می کردند. حکومت های فقهی علمای شیعه از این نوع حکومت های محلی است. در این تحقیق به حکومت فقهی سید محمدباقر شفتی در اصفهان پرداخته شده و زمینه های شکل گیری و شیوه مدیریت او با روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس متون کتابخانه ای موردمطالعه قرارگرفته است. ازآنجاکه عمده تاریخ سیاسی - اجتماعی ایران معاصر توسط روشنفکران و با مبانی و روش های روشنفکری نگارش شده است، نقش تأثیرگذار بسیاری از عالمان دینی به ویژه فقها در آن دیده نشده است. این تحقیق ضمن پررنگ کردن نقش فقیهان شیعه در اداره جامعه ایران به ویژه در دو مقطع زمانی که دولت مرکزی عمدتاً به دلایل دخالت های استعمارگران در وضعیت بحرانی به سر می برد، درصدد است تا الگوهای مدیریت فقهی مناسب دوره قاجاریه را مورد ارزیابی قرار دهد. یافته ها نشان می دهد که حمایت علما، بزرگان، تجار و بازاریان در حکومت سید شفتی نقش ویژه ای ایفا کرده است، همچنین در شیوه مدیریت فقهی خود، به دنبال پیاده سازی دین و فقه شیعه در بستر جامعه و مبارزه با استبداد و ظلم و حمایت از محرومان منطقه خود بوده است.

پژوهش حاضر به بررسی توصیفی روابط فرهنگی و اقتصادی مسلمانان و مسیحیان روستای فهره (استان لرستان) می پردازد. در این پژوهش روابط فرهنگی و اقتصادی و میزان تعاملات و ارتباطات بین پیروان این دو دین الهی و آداب ورسوم اجتماعی آنان از قبیل مراسم مذهبی و دینی و دادوستد مالی و اقتصادی موردبررسی قرارگرفته است. روش تحقیق در این مقاله مصاحبه ای بوده و برای مصاحبه باکسانی که در این زمینه اطلاعات کافی داشته اند به روستای فهره مراجعه شده و پس از هماهنگی های لازم، مصاحبه حضوری توسط نویسنده انجام گرفته است. در برخی موارد برای مطالعه تعاملات بین مسلمانان و مسیحیان به کتاب ها و در موارد فرهنگی و اقتصادی به مصاحبه رجوع شده است. از مهم ترین نتایج به دست آمده از این پژوهش می توان به روابط عمیق و مسالمت آمیز مسیحیان و مسلمانان در روستا پرداخت که می توان به دادوستد مالی و شرکت در مراسم جشن عروسی یکدیگر پرداخت که در تاریخ اجتماعی روستا، دارای اهمیت می باشد.

عصر امام عسکری7 از پر چالش ترین عصرهای امامت ائمه: بوده است عصری که نحله های فکری و مذهبی فراوانی در آن به تبلیغ اندیشه های خود می پرداختند. و امام7 را مجبور به موضع گیری کرده است. از واضح و آشکارترین موضع گیری ها و فعالیت های امام حسن عسکری7 در عصر امامت خویش چالش و پیکار با فرقه های انحرافی غیر شیعی و همچنین جریانات سیاسی عصر امامتش مثل: اهل حدیث، ثنویه، معتزله، اشاعره، جاعلان حدیث، قائلان به تجسم و روئیت خداوند متعال، وجود ترکان و سیطره کامل آنان بر دستگاه خلافت عباسی، و برخورد با فتنه های موجود عصر خویش بوده است. فرق انحرافی که به شدت به دنبال ترویج عقاید و افکار خویش بوده اند. این گروها که از فضای سیاسی موجود آن زمان که مهم ترین آن بی کفایتی خلفای وقت عباسی بوده است استفاده می کردند و در حال ترویج و تبیین افکار ضاله خویش بوده اند. اما امام حسن عسکری7 باوجود همه فشارهایی که از طرف حکومت بر ایشان و اصحابش وارد بود از مبارزه و مقابله با جدی با تفکرات انحرافی پا پس نکشیدند و به شدت با آن ها مقابله کرد و جامعه اسلامی آن روز را به سوی هدف مقدسی که در پیش داشت و آن هدف معرفی و شناساندن مهدی موعود(عج) و آماده کردن جامعه اسلامی برای ورود به عصر غیبت بود مهیا کرده است. امام حسن عسکری7 برای مبارزه با این گونه افکار از راه های متفاوتی مثل: شاگرد پروری، خنثی کردن فتنه های آنان، لعن، نفرین، طرد کردن آن ها، بر حذر داشتن اصحاب و شیعیان از هم نشینی با آنان، ارتباط گیری با شیعیان از طریق سازمان وکالت و تبیین معارف اسلام حقیقی و نوشتن کتاب در رد عقاید آنان استفاده می کردند.

بررسی تاریخ خلفا در صدر اسلام و وقایع اتفاق افتاده در آن عصر، نزد مورخان مسلمان دارای اهمیت است. رویدادها و سیاست های برجسته و خاصی همچون امور نظامی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مختلف، در عصر خلیفه دوم (13-23 هجری) صورت پذیرفت که در منابع تاریخی انعکاس گسترده ای داشته است. ازاین رو تأمل بیشتر و بررسی رویدادهای آن عصر ضروری به نظر می رسد. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، در ابتدا با زندگانی و شخصیت خلیفه دوم بر اساس منابع شیعی و اهل سنت، آشنا گشته و با بررسی رویدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی اتفاق افتاده در خلال سال های 13 تا 23 هجری قمری و تأثیرات آن در مناسبات جامعه اسلامی در آن دوره و ادوار بعد و نقش خلیفه دوم در آن رویدادها، به بیان چگونگی اقدامات و نقد عملکرد وی خواهیم پرداخت. استمرار فتوحات در سرزمین های اسلامی، تأسیس دیوان بیت المال و تقسیم نابرابر آن در بین صحابه و مردم عادی، رسمیت بخشیدن به تقویم هجری قمری، منع نشر احادیث پیامبر9، ترویج قصه گویی، اجتهاد مقابل نص و سنت کردن برخی از امور و تأسیس شورای برای انتخاب خلیفه بعد، از مهم ترین اقدامات خلیفه دوم در آن عصر بوده که تا اعصار بعد نیز در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی تأثیر داشته است.

علامه امینی(ره) از علمای بزرگ شیعه در قرن (14 ه.ق) می باشد که تحقیقات دامنه داری انجام داده است؛ و به اصل ولایت و امامت و محوری بودن آن دست یافت. او محققی است که بعدها حقایقی را از تاریخ خاک گرفته بیرون کشید و موجب روشنی تاریخ و چراغ هدایت همگان گردید. در دیدگاه علامه امینی(ره) به فلسفه نظری، تاریخ موجب قیام در مقابل باطل و دفاع از حق و حقیقت می شود که به سوی کمال بشری حرکت می کند. وی آغاز و منشأ خلقت و تاریخ را الهی و سیر حرکت تاریخ را به سوی منشأ الهی و دارای مبدأ و معاد می داند. به نظر ایشان مالک حقیقی در جهان خداوند است که تاریخ را تحت مشیت خویش هدایت می کند و آنچه را که در تاریخ باید ماندگار شود، موردعنایت قرار می گیرد تا همچنان باقی بماند. ایشان دین، مذهب و نوابغ را در تاریخ بسیار اثرگذار می داند.