بررسی جامعه شناختی پیامدهای فربهی مناسک مذهبی (با تاکید بر مناسک عاشورایی)

چکیده

هدف: دردودهه اخیر به صورت بی سابقه ای شاهد رشدکمی وکیفی مناسک مذهبی درکشورمان بوده ایم، دست اندرکاران امور مناسک مذهبی و اغلب متشرعان و فعالین درحوزه امردین برداشتی مثبت ازفربهی مناسک داشته و این فربهی را زمینه ساز نشرمعارف دینی، استحکام بخش اعتقادات دینی، مظهر اقتدار تشیع و انسجام دهنده جامعه تلقی می کنند، درحالی که به نظرمی رسد پیامدهای این فربهی منحصر در پیامدهای مثبت نیست. این تحقیق با هدف پی بردن به پیامدهای فربه شدن مناسک وآیین های مذهبی به عنوان پاسخ به سوال اصلی و عوامل و زمینه های فربه شدن مناسک به عنوان پاسخ به سوال فرعی طرح ریزی شده است. روش: این مقاله با بهره گیری از روش پدیدارشناسی و با بهره گیری ازفنون مصاحبه نیمه ساختاریافته با نمونه ای هدفمند از 13نفراز اساتید حوزه علمیه ودانشگاه ودست اندرکاران امورمناسک مذهبی براساس معیاراشباع نظری، انجام گرفته است. مهمترین نتایج: نتایج به دست آمده نشان می دهد که اکثرمشارکت کنندگان مناسک مذهبی را فربه شده (به معنای خروج ازحدتعادل وآسیب زا بودن) می پندارند و پیامدهای فربه شدن مناسک مذهبی نه تنها منحصر در پیامدهای مثبت (انسجام اجتماعی، تجدیدحیات اجتماعی، افزایش حساسیت مومنانه) نیست بلکه حتی پیامدهای منفی آن (گسست اجتماعی، ابزاری شدن مناسک، مداح محوری، تضعیف گفتمان عقلانیت،برهم خوردن توازن ابعاد و مولفه های دین داری، تضعیف اصل مناسک، کارناوالی شدن مناسک) به لحاظ فراوانی ازپیامدهای مثبت پیشی گرفته است. در بخش پاسخ به سوال فرعی نیز علل و زمینه های فربه شدن مناسک در سه زمینه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تبیین گردیده است.