فرهنگ پژوهش

گسترش روزافزون و بسیار سریع حضور فضای مجازی در متن زندگی انسان ها باید همراه بررسی مزایا و معایب آن باشد و با شناخت ماهیت فضای مجازی، ظرفیت آن و ارتباطاتی که در این بستر شکل می گیرد سعی در کنترل آسیب ها و تقویت مزایای آن داشت. در این نوشتار که به روش اسنادی صورت گرفته است، با نگاه به برخی دیدگاه ها در مورد ماهیت فضای مجازی، به بررسی ارتباطات میان فردی که در این بستر شکل می گیرد پرداخته، سعی شده با مقایسه ارتباط میان فردی در فضای حقیقی و مجازی، به سؤالات و چالش های جدی در این زمینه پرداخته شود و این موارد در مهمترین نهاد جامعه یعنی خانواده و ارتباطات خانوادگی بررسی شده است. طرح صحیح مسأله و چالش های به وجود آمده ناشی از استفاده از فضای مجازی و همینطور مقایسه ارتباط میان فردی در فضای مجازی با ارتباط حقیقی نتایجی است که به عنوان درآمدی بر بررسی پیامدهای افزایش ارتباطات میان فردی در این دو فضا به دست آمده و می تواند مقدمه پژوهش های بعدی در این زمینه باشد.

اجتهاد به مثابه موتور محرکه علوم اسلامی در طول تاریخ تلاش کرده است که مبتنی بر مبانی اسلامی به استنباط صحیح و روشمند دست پیدا کند. از سوی دیگر وجود ادوار مختلف فقه، نشان دهنده پویایی اجتهاد است. اما در عصر حضور حکومت اسلامی و مسائل آن، اجتهاد دارای مؤلفه های موضوع شناسی و روش شناسی است که از منابع مختص به خود تغذیه می کند. البته در علم فقه ماهیتی تجویزی دارد و در علوم دیگر، ابعاد دیگر روش شناسی را می توان دید. بنابراین مقاله حاضر تلاش می کند با یکی دانستن دانش اجتهاد و روش شناسی، به صورت اجمالی مراحل تکون و دست یابی به آن را نسبت به فقه اجتماعی و دیگر علوم در فرهنگ اسلامی تبیین نماید.

طبق احادیث پدیده طلاق منفورترین حلال خداوند است. براساس آمار کشور و میزان رشد سالانه طلاق، این پدیده به معضل اساسی و خطری جدی برای بنیان خانواده تبدیل شده است. با رشد فزاینده طلاق از اواسط دهه 80 شمسی، نظر کارشناسان علوم اجتماعی به سوی این مسئله اجتماعی و فرهنگی جلب شد؛ لذا به منظور شناسایی وتبیین علل آن، صدها تحقیقات پژوهشی، پایان نامه های دانشجویی و مقالات علمی به بررسی این موضوع اختصاص یافت. این پژوهش ها حالت جزیره ای در کل کشور دارند. با روش فراتحلیل به منظور اولویت بندی علل در جهت سیاستگذاری فرهنگی صحیح و تاثیرگذار، پس از بررسی شرایط 100 مقاله علمی- پژوهشی و 50 پایان نامه علمی معتبر و برجسته، 55 پژوهش برجسته بین سال های 1385 تا 1395جهت بررسی علل طلاق در ایران انتخاب شد. نتایج فراتحلیل به روی 260 آزمون استخراجی از این منابع نشان داد میانگین اندازه اثر علل فردی (398/0 R=)، علل ساختاری (382/0 R=)، علل انتخابی (353/0 R=)، علل وارده از سوی خانواده و دوستان (358/0 R=)، علل اجتماعی (393/0 R=) و علل ارتباطی میان زوجین (438/0 R=) است که دارای بیشترین میانگین اندازه اثر است. طبق جدول کوهن این اندازه اثر نزدیک به بزرگ است. در پایان با استفاده از نظریه «رشد چهار بُعدی تاثیرات» مدل خروجی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و رابطه میان علل مختلف تبیین گشته است.

وجه ممیزه تبلیغات امروزین نسبت به گذشته، شدت گرفتن ارتباط و مشارکت ارکان تبلیغ در تبلیغات تعاملی است که خود دارای مراحلی در هنگام مشارکت همراه با اثر تعاملی است، تبلیغاتی که مخاطب را قدرتمندتر از جایگاه انتخاب گر پیام یا کالا به کاربرانی پیام ساز و تولیدکننده تبدیل کرده است. این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی تهیه شده است، به دوگانه مخاطب تجاری- دینی می پردازد، ابتدا ویژگی های مخاطب تبلیغ تجاری را بررسی می کند و سپس از مخاطب دینی سخن می گوید. در پایان نیز نشان می دهد نقش و هویت مخاطب تبلیغات تجاری و دینی در عصر اطلاعات و ارتباطات با تغییرات پیچیده ای رو به رو شده است و سامانه تبلیغ دینی در درک این وضعیت نیاز به مقوم های ارتباطی و به روزرسانی گفتمان تبلیغ دارد، تا مخاطبی همراه داشته باشد. این نوشتار برآن است تغییرات مخاطب امروز را در مواجهه با تبلیغات تجاری و دینی بررسی کند، این بررسی نشان داده است که جریان تبلیغات نمی تواند بدون مشارکت طلبی مخاطب دست به تولید پیام، محتوا یا کالا بزند، در نتیجه امروزه با مخاطب و مصرف کننده قدرتمند رو به رو هستند.

انسان موجودی اجتماعی است و ناگزیر باید با سایر افراد جامعه در ارتباط باشد، بی شک تعامل فرد و اجتماع در زندگی انسان، نقش محوری و سازنده دارد. بحث اجتماعی بودن انسان از سابقه دیرینه ای برخوردار است. این موضوع در طول تاریخ توسط اندیشمندان غربی و اسلامی با صراحت یا به صورت ارتکازی مورد توجه قرار گرفته است و پیرامون آن نفیا و اثباتا بحث شده است. این نظریه دارای ابعاد گوناگونی است و از منظرهای مختلف می تواند بررسی شود. آنچه در این پژوهش مورد توجه بوده و به تبیین آن پرداخته شده است، بررسی موضوع آن از دو منظر است: بخش اول، بررسی و تحلیل اندیشه اجتماعی مبتنی بر نظریه فطرت آیت الله شاه آبادی است که در این بخش با پذیرفتن این مفروضه که «فطرت» به عنوان تقریر دینی از سرشت مشترک انسان می تواند در تعریف، قلمرو، ارکان و مبانی انسان اجتماعی نقش عمده ای ایفا نماید و بر آن است تا با بهره گیری از آرا و تقریر آیت الله شاه آبادی تصویری از الگوی انسان اجتماعی بر اساس فطرت ارائه نماید. در بخش دوم پژوهش دلالت ها، ظرفیت ها و پیامدهای نظریه ایشان در سه سطح انواع انسان، انواع کنش و انواع جامعه پرداخته شده است. بنابراین کنش نفسانی، عقلانی و دینی (فطری) و جامعه طبیعی، جامعه عقلی و جامعه دینی (فطری) از ظرفیت های انسان شناسی فطری آیت الله شاه آبادی خواهد بود. در نگاه کلی، یافته های این پژوهش که با روش تحلیل محتوای و شیوه تحلیلی منطقی همراه با روش دلالت پژوهی نظام مند پیگیری می شود، اثبات می شود که انسان شناسی فطری، نقش محوری در اندیشه های اجتماعی آیت الله شاه آبادی دارد و اجتماعی بودن فطری، بخشی از عناصر کلیدی انسان شناسی فطری اندیشه های اجتماعی ایت الله شاه آبادی را شکل می دهد. در انتها می توان گفت هدف این رساله آشنایی با افکار و اندیشه های اجتماعی این حکیم بزرگوار و نشان دادن گوشه ای از کارکردهای نظریه فطرت ایشان در حوزه اجتماع و کنش اجتماعی می باشد.

شوق انسان به دانستن آینده از قدیم الایام وجود داشته است. از همین روی تلاش برای کشف آن را می توان از دوران باستان تا زمان کنونی که در آن زیست می کنیم، مشاهده کرد. برخی از اندیشمندان در حوزه علوم انسانی برآنند که سخن گفتن از آینده را در قالب گزاره های علمی بیان کنند و آینده مطلوب را به تصویر کشیده و آن را محقق کنند. از همین روی دانش آینده پژوهی گام در میان نهاده است و متکفل تدوین آن گشته است. روش تحلیل لایه های علّی به عنوان یکی از روش های ترسیم آینده با بررسی عوامل موثر اجتماعی در شکل دهی به جامعه، می تواند، راهی مطلوب در تدوین آن باشد. از همین روی پژوهشگر برآن است که به معرفی این روش پژوهشی بپردازد.

ارتباطات میان فرهنگی نوعی از ارتباطات است که عهده دار بررسی ارتباطات و روابط میان دو فرهنگ، دو فرد از دو فرهنگ و مانند آن است و رشته های مختلف علمی را برای پاسخگویی به نیازهای انسان جدید با خود همراه نموده و به بشر کمک می کند تا خود و جهان پیرامون را بهتر بشناسد. این شناخت با پذیرش تفاوت های میان فرهنگ های مختلف میسر می شود؛ تیلور معتقد است به رسمیت شناختن فرهنگ ها و هویت های متفاوت اساساً به معنی به رسمیت شناختن اموری است که انسان ها گرامی می شمارند. در نظریه ارتباطات میان فرهنگی و میان گروهی اثر واتس و گیلز، گروه های اجتماعی، مثل گروه های نوجوانان و گروه های قومی، فرهنگ های خاص خود رادارند که شامل غذا، آداب ورسوم، ادبیات و موسیقی است. ارتباطات میان فرهنگی بر این مسئله تأکید می کند که فرهنگ ها چگونه از طریق مدیریت بر رفتارهایی مثل فاصله شخصی و ژست ها، از یکدیگر متمایز می شوند و ارزش های فرهنگی که زیربنای اقدامات ارتباطی فرهنگ های مختلف ازجمله فردگرایی-جمع گرایی، فرهنگ هایی با بافت فرهنگی ساده و بافت فرهنگی پیچیده و غیره است، چگونه درک می شود. با توجه به اینکه الگوی موجود تمایز بین فرهنگ های گوناگون را نمی پذیرد، پژوهش هایی جهت دانش افزایی در امر ارتباطات میان فرهنگی بدون تأکید بر یکسان سازی فرهنگ ها و با توجه به رسمیت شناختن فرهنگ های گوناگون، دارای ضرورت و اولویت است. در این بررسی پس از ترجمه مداخل ارتباطات میان فرهنگی در دائره المعارف بین المللی ارتباطات به فارسی با دقت نظری بالا، آخرین الگوی ترمینولوژیک آن تبیین می شود. با روش اصطلاح شناسی انتقادی مشخص می شود، باوجود ادعای این شاخه از دانش مبتنی بر پذیرش تفاوت ها، درروند جهانی شدن، یکسان سازی فرهنگی در راستای اهداف طبقه غالب در حال وقوع است. تحقیق حاضر با استفاده از نقد درونی و بیرونی، فهمی انتقادی از مطالعات ارتباطات میان فرهنگی به دست داده و بابیان نظریه ارتباطات میان فرهنگی قرآنی مبتنی بر اصطلاح تعارف به نقد و نتیجه گیری پرداخته است.