فرهنگ پژوهش

از پیروان صابئه در قرآن کریم نام برده شده است و در زمره موحدان و پیروان ادیان توحیدی هستند. ازآنجاکه مسلمانان از آغاز بعثت و تشکیل حکومت اسلامی و بعدها در دوره معصومین: و اکنون با اقلیت های دینی - مانند صابئه - مواجهه و برخورد داشته و دارند، نیاز به استخراج الگوی مناسب و اسلامی برای تعامل اجتماعی می باشد. در این میان، شیوه برخورد معصومان: اعم از پیامبر اکرم9، حضرت علی7 و دیگر اهل بیت: می تواند معیار و میزان خوبی برای استخراج شیوه معیار و اسلامی در تعامل با پیروان ادیان به خصوص صابئه باشد. این مقاله پس از طرح مفاهیم پایه و بررسی حقوق و وظایف اقلیت های دینی از منظر معصومان:، به بیان تاریخچه و تبیین مصداق تاریخی صابئه پرداخته و شیوه های برخورد معصومان: با پیروان این آیین را استخراج کرده است.

مهم ترین دانش دینی در دوره اموی- پس از قرآن و قرائت آن - علم حدیث بود. علم حدیث شامل مجموعه ای از روایات فقهی، اخلاقی، تاریخی و تفسیری می شد. مشکل عمده آن بود که علم حدیث در دوران سه خلیفه اول پس از پیامبر، منکوب شد و پس ازآن حرکت خود را آغاز کرد اما گسترش آن در دورهٔ اموی اتفاق افتاد و دست سیاست، در آن بازی فراوان کرد. گسترش انواع بدعت و تحریف دین در عصر معاویه و پس ازآن، با کوچک ترین مخالفتی از سوی نخبگان مواجه نشد و فقط رهبران شیعه، عَلَم مخالفت برافراشتند. به دلیل آن که مردم چندان با علم دین آشنایی نداشتند و امویان توانستند محدثان خود را مطرح کنند و احادیث مورد تأیید خود را در اختیار مردم بگذارند. درواقع، بسیاری از کسانی که در این دوره با علوم اسلامی آشنایی داشتند به خدمت آل مروان درآمدند. روایاتی که آنان نقل می کردند، گاه به دوراز فضائل اهل بیت و انصار مخالف اموی بود. آنان با این اقدام به ظاهر فرهنگی، خاندان اموی را تا حدی خوب جلوه دادند و از سوی دیگر حاکمان وقت را از خود خشنود و راضی ساختند. آنان در حقیقت سیره نبوی را قالب و پوششی برای تبلیغ خاندان اموی فرض کردند نه آنکه بخواهند هر آنچه در عصر رسالت اتفاق افتاده را به نسل های بعدی انتقال دهند؛ زیرا این مهم نه خواسته حاکمان بود و نه با افکار سیاسی خود این سیره نگاران مطابقت داشت. این تحقیق بر آن است تا با روشی توصیفی-تحلیلی به زندگی و گرایش سیاسی تعدادی از این سیره نگاران در قرن نخست بپردازد و تأثیر این گرایش های را در نقل سیره پیامبر بیان کند.

اموی ها از ابتدا در برابر دعوت اسلامی ایستادند و با رسول خدا9 جنگیدند اما پس از فتح مکه به اجبار مسلمان شدند. بعد از رحلت پیامبر اکرم9 و با توجه به ساختار نظام قبیله ای که در جزیره العرب قبل از اسلام وجود داشت، بنی امیه توانستند بار دیگر آن را تجدید کنند و به مرور وارد عرصه سیاسی شوند و پس از قتل عثمان با امام علی7 درافتادند و با تجدید اشرافیت وبرتری قبایل عرب برای نخستین بار خلافت را از آن خود کردند. پس از فتوحات اسلامی، قبایل شمالی و جنوبی به عراق و شام مهاجرت کردند و در صف بندی عراق و شام سهیم شدند. هر دو گروه قبایل شمالی و جنوبی در دورویه همراهی و مخالفت با وی شرکت داشتند. قبایل بزرگ شمالی همچون قریش، اوس و خزرج (انصار)، یهود، بنی تمیم و...؛ قبایل جنوبی همچون همدان، طی، مذحج، کنده و...؛ که در زمان حیات پیامبر 9 و خلفای اولیه به ویژه در فتوحات نقش اساسی داشته اند، در کنار هم در تمامی تحولات دوران خلافت امویان نیز شرکت داشتند.

بحث اهل ذمه به عنوان یکی از گروه های ساکن در جامعه، همواره در میان مسلمانان مطرح بوده است. در دوران اول خلافت عباسیان، اهل ذمه به خصوص طبیبان و دانشمندان غیرمسلمان از جایگاه ویژه ای برخوردار شدند و نفوذشان بیشتر شد؛ بنابراین بررسی وضعیت و نقش اهل ذمه در دورهٔ خلافت عباسیان به ویژه در عصر طلایی این دوره، امری ضروری به نظر می رسد. در این راستا مقاله حاضر به بررسی وضعیت اقتصادی یهودیان در دویست سال خلافت عباسی می پردازد. این مقاله کوششی است برای پاسخ به این سؤال که: تهاجم اقتصادی اهل کتاب بر مسلمانان و نفوذ آنان در کشورهای اسلامی چه تأثیری بر روند این وضعیت اقتصادی داشته است؟ یافته های پژوهشی حاکی از آن است که یهودیان در بخش های اقتصادی و مالی تمرکزیافته بودند و به همین علت آنان نیز مانند یک عنصر مستقل ظاهر شدند. آنان از دارایی خود درراه کسب نفوذ، اعمال قدرت، گمراه ساختن افکار عمومی و ایجاد تباهی در میان بندگان خدا بهره می گرفتند. همچنین یهودیان با صرف هزینه های هنگفت؛ معاهده ها، حمایت ها و امتیاز را از پادشاه یا امیر می خریدند. در بسیاری از مناطق، یهودیان تبدیل به مشاوران مورد اعتماد امیران می شدند و یهودیان به شاهزادگان نزدیک نمی شدند مگر به عنوان کارکنان خزانه. در ضمن روش غالب در این پژوهش، تاریخی - توصیفی است و گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانه ای صورت گرفته است.

ممالیک بحری، سربازان مزدور و مملوک ایوبی بودند و با ارتقاء درجه و بروز خلاقیت به خلوت سلاطین ایوبی وارد شدند و سرانجام به نام ممالیک بحری در سال 648 هجری قمری با پایان دادن به حیات سیاسی حکومت ایوبیان در مصر و با سرکوب مخالفان داخلی، حکومتی مقتدر ایجاد کردند و با شکست مغول در سال 658 ه. ق شام را نیز به قلمرو خود افزودند. بیبرس بندقداری در سال 659 با احیاء خلافت عباسی در مصر، پایه مشروعیت این حکومت را تقویت کرد. آنان با بیرون راندن صلیبیان در دوره خلیل اشرف بر تمام سواحل شام حاکم شدند. در دوران حکومت ممالیک بحری با ایجاد امنیت در سواحل مصر و شام برای تجار، تلاش بسیار انجام گرفت و مسیر تجاری دریای هند، دریای سرخ و مصر و شام که معروف به مسیر ادویه بود به طور ویژه موردتوجه قرار گرفت و با وضع قوانین به تجارت خارجی مصر و شام و تجارت بین المللی مسلمانان رونق بخشید و با ارائه تسهیلات خاص به مسلمانان، آنان را به تجارت در این مسیر و حضور در مصر جلب کرد. از طریق تعاملات تجاری با تجار صلیبی و دولت شهرهای بندری در دریای مدیترانه، آنان را به بندرگاه های مصر جلب کرد و این اقدامات منجر به رونق تولید و تجارت و ارتقاء جایگاه اقتصادی نظام بین الملل به ویژه اسلام شد و نبض تجارت و اقتصاد منطقه، جهان اسلام و نظام بین الملل با نبض ممالیک بحری می زد و حاکمان مصر در اقتصاد جهانی اعمال نفوذ می کردند و آوازه برتری ممالیک بحری مصر، در دورترین کشورهای شرقی و اروپای غربی در دربار ادوارد شاه انگلیسی نیز نقل محافل شده بود.<br /> <br /><br />

عصر قاجار، عصر کشمکش بر سر سنت و تجدد است. مواجهه با دنیای جدید و غرب، تأثیر بسزایی در تحولات فکری و فرهنگی جامعه ایران در این دوره داشت. این پژوهش تلاش خواهد نمود، با شناخت فضای حاکم بر اندیشه های رایج در دوره قاجار و با تکیه بر محیط اجتماعی فرهنگی عصر قاجار، وضعیت حاکم بر جامعه ایرانی در این عصر را موردبررسی و تحلیل قرار دهد و به این پرسش اصلی پاسخ گوید که بافت جامعه ایرانی در عصر قاجار به چه صورت بوده است؟ این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از طریق کتابخانه ای، صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد، در ایران قاجاری مردم پای بند رسوم ملی و شعائر مذهبی خود بودند و از هرگونه تأثیر تمدن غرب برکنار مانده بودند. جریان انتقادی به تدریج ادبیات به مفهوم کلی آن را در برگرفت. همچنین روحانیان در روابط دولت و جامعه، حکم میانجی را داشتند. نیاز نهاد سلطنت به برخورداری از حمایت علما سبب افزایش اعتبار و موقعیت علما گردید.

آشنایی با آداب ورسوم گذشته سبب می شود که انسان، شناختی از گذشته تمدن کشورش به دست بیاورد و سیر پیشرفت اجتماع خویش را دریابد و همچنین بامطالعه در آن دوران می توان فهمید تا چه میزان از آن آداب ورسوم پابرجا مانده است و چه میزان از آن منسوخ گشته است. ازآنجاکه انواع ازدواج و شناخت آداب ورسوم آن نقش مهمی در شناخت جوامع دارد در این مقاله به این مطلب پرداخته شد. نگارنده در این مقاله روش توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری کتابخانه ای را انتخاب کرده است و از این روش به نتایج روشنی دست یافته است. با کندوکاو در آن دوران می توان دریافت که آداب ورسومی بر ازدواج در جامعه باستان حاکم بوده است و از همان دوران ازدواج دارای اهمیت بوده است و درواقع پایه زندگی ایرانیان باستان را تشکیل می داده است. پدر به عنوان سرپرست و ولی دختر، نقش اساسی در ازدواج او داشت و در نبود او قیم که ابتدا مادر بود این نقش را ایفاء می کرد. در آن دوران هم پدر و مادر به عنوان پشتیبان و حامی فرزندان برای آنان نقش حمایتی داشتند. مقدمات ازدواج در ایران امروز و بعضی از آداب ورسومی که بر جامعه حاکم است یادگار آن دوران است مثل جهیزیه دادن پدر عروس به دختر.