فرهنگ پژوهش

سوره احزاب سوره ای مدنی است که حاوی آیات تاریخی ویژه حوادث صدر اسلام هست. این سوره دربردارنده آیاتی در مورد واقعه مهم جنگ احزاب، سنت های تاریخی و همچنین آیه تطهیر است. آیه تطهیر از آیات محکم کلام الله مجید است که علاوه بر روایات فراوان شیعه، به گواهی احادیث بی شمار منقول از طریق اهل سنت نیز در شأن پنج تن آل عبا نازل شده است. هدف از این پژوهش بررسی نقاط افتراق شیعه و سنی درباره آیه تطهیر هست. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تطبیقی به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه تفاوت ها و شباهت هایی بین تفاسیر شیعی و سنی در ارتباط با آیه تطهیر وجود دارد؟ نتایج به دست آمده نشان می دهد که در تفسیر بعضی از آیات، اختلافاتی وجود دارد ازجمله درباره آیه تطهیر که مفسران شیعه همچون طبرسی و علامه طباطبایی معتقد به عصمت اهل بیت هستند و این آیه را به اهل بیت نسبت می دهند ولی مفسران سنی معتقدند که این آیه در مورد زنان پیامبر نازل شده است.

خاندانبنی امیه از قبیله قریش و در جد اعلای خود (عبد مناف) با بنی هاشم مشترکهستند. این خاندان با رسالت حضرت محمد9 مخالفت کردند و به حاشیه رانده شدند و در دوران پیامبر اسلام9 ، مقام و شوکت خود را از دست دادند اما با روی کار آمدن خلیفه سوم دوباره قدرت یافتند و در سال 41 ه.ق حکومت اموی توسط معاویه بنا نهاده شد و تا سال 132 ه.ق ادامه یافت. نوشتار حاضر به گزارش احادیثی می پردازد که پیامبر اعظم9 و پیشوایان معصوم: در آن ها خواستار عدم پیروی مردم از بنی امیه شدند و خاندان بنی امیه به ویژه معاویه را مورد لعن و نفرین قرار دادند و مذمت های گوناگونی (مانند خروج از ملت اسلام و معرفی معاویه به عنوان اولین تغییردهنده سنت نبوی9 ) در مورد آن ها بیان کرده اند.

در کتب اربعه شیعه، ابعاد مختلفی از سیره امام مجتبی7 وبه ویژه بُعد فرهنگی انعکاس یافته است. برای بررسی این مطلب ابتدا به توضیح مفاهیمی از قبیل سیره، امام، کتب اربعه و شیعه پرداخته شده است، سپس کتب اربعه، مؤلفین آن ها و میزان پردازش به سیره فرهنگی امام بررسی شده است و در ادامه سیره فرهنگی امام مجتبی7آمده است. این مقاله با بازخوانی روایات کتب اربعه به دنبال برداشتی صحیح و منطقی از سیره فرهنگی امام حسن7هست. نتایجی که به دست آمده نشان می دهد که هرچند محتوای کتب مذکور فقهی بوده و بیانگر احکام هستند، اما روایاتی در باب سیره فرهنگی امام مجتبی7وارد شده که به خوبی منش حضرت را نشان می دهد و یک الگوی زیبا از رفتار دینی، به نمایش می گذارد. نوع روش این پژوهش؛ توصیفی تحلیلی است که ابتدا با استفاده از روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای از فیش های تحقیقاتی مناسب استفاده شده و در نهایت سعی شد پژوهش مناسبی شکل گیرد. مهم ترین نتایج به دست آمده عبارت اند از: 1. تصویرِ ارائه شده در کتب مذکور با تصویری که در کتب تاریخی و منابع اهل سنت مطرح شده بسیار متفاوت هستند. در منابع آنان به سراغ مباحث سیاسی و صلح با معاویه رفته اند اما در کتب اربعه به سیره امام7 پرداخته و بُعد اخلاقی و فرهنگی را منعکس کرده اند. 2. نکته مهم این است که محتوای کتب اربعه حاصل تهذیب و جمع بندی اصول شانزده گانه و اصول اربعمائه معروف است که عمده مطالب آن ها در باب احکام فقهی و موعظه هست و لذا در مورد سیره اهل بیت: روایات کمتری دارا هستند. 3. با بررسی هایی که در کتب اربعه صورت گرفت مشخص شد که این کتب به سیره امام حسن7   پرداخته اند. 4. کتب اربعه بیشتر سیره فرهنگی امام مجتبی7 را منعکس کرده اند.

شهدا نسل اول انقلاب اسلامی ایران هستند که با خون سرخ رنگ خود در جهت پا گرفتن انقلاب نوپای اسلامی جان فشانی ها کردند. بی شک ارائه تفکرات، خط مشی ها و رویکردهایشان می تواند این انقلاب را تا رسیدن به مقصد نهایی و سپردن آن به دست صاحب اصلی جهان حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف بیمه سازد؛ ازاین رو نیاز است اندیشه ها و دغدغه های آنان را شناخت و به جامعه امروز عرضه کرد تا آنان نیز در همان مسیری قدم گذارند که قبل از ایشان، فرزندان خلف این سرزمین قدم گذاشته اند. در اینجا این سؤال مطرح است که آیا شهدا با تاریخ صدر اسلام آشنایی داشته اند یا خیر؟ روش تحقیق این پژوهش، روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و برای پردازش اطلاعات و دسته بندی آن از نرم افزار maxqdaاستفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد تاریخ صدر اسلام بازتابی خاص در وصیت نامه های شهدا داشته است و از آن بهره ها برده اند و دیگران را نیز به بهره گرفتن از آن سفارش کرده اند. از این میان عصر سیدالشهدا7 بیشترین بازنمایی را داشته است.

سال های زیادی از تاریخ صدر اسلام می گذرد، اما تحقیق، تفکر و بررسی وقایع و تغییرات و تحولات سیاسی - اجتماعی آن دوره چشم اندازهای مفیدی را در برابر دیدگان می گشاید. بنابراین تحقیق در این موارد تاریخی و در جوانب متعدد و قرار دادن آن در دسترس دیگران امری لازم و ضروری به نظر می رسد. بازنگری تاریخی شهر مدینه به جهت بار ارزشی آن و پیوستگی با سرنوشت جامعه و به دلیل تأثیرگذاری در گزینش شیوه های بهتر زندگی در حال و آینده درخور توجه است، بااین وجود این بازنگری ها در عرصه تجربیات انسان هایی که درگذشته زندگی می کردند و این اندوخته های بشر مثل یک گنج تاریخی می تواند جامعه ایرانی – اسلامی را در برابر فرهنگ بیگانه حفظ نماید و به افزایش زمینه های تفاهم و هم زیستی کمک کند. شهر مدینه به دلیل دارا بودن آب وهوای خوب و موقعیت زیارتی و اجتماعی خاص، همیشه موردتوجه بوده است. این نوشتار با بررسی گروه های بانفوذ در مدینه در فاصله زمانی سال های 61 تا 132 هجری است که با سپری شدن روزگار حکومت خلفای راشدین، حکومت به خلفای بنی امیه رسید و آنان باعث تغییرات فراوانی در جهان اسلام به ویژه شهر مدینه شدند. برادری، تقوا و پرهیزگاری که از مقررات دین اسلام است به علت خودخواهی و تعصبات بی جای حکمرانان بنی امیه، جای خود را به ظلم، ستم، آزار و تحقیر داد. به جهت اهمیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و حضور سرشناس ترین افراد و جریانات گوناگون شهر مدینه آبستن وقایع گوناگونی شد و هرکدام از آن ها تأثیر بسزایی از خود بر جا گذاشت. بعد از وقایع تلخ عاشورا که اهل بیت پیامبر خدا توسط حکومت بنی امیه به شهادت رسیدند و اهل بیت رسول الله(ص) با وضع بسیار فجیعی به اسارت برده شدند و درنهایت به وارد مدینه شدند، حضور این خاندان در مدینه و تعاملات آنان با مردم ازیک طرف و با حکومت از سوی دیگر وضعیت، جدیدی را به وجود آورد. تسلط بنی امیه بر مناصب و سیاست های خاص آنان در ارتباط با شیعیان و امامان شیعه و با مردم مدینه، مجموعه ای از وقایع را دامن زد. این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی - تحلیلی در پی بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی مدینه پس از واقعه عاشورا تا سقوط بنی امیه است.

تشیع در مصر با حکومت فاطمیان گسترش یافت و در دوران 250 ساله حکومت آنان همواره به عنوان دین رسمی این سرزمین شناخته می شد. با انحلال حکومت فاطمیان توسط ایوبیان و روی کار آمدن صلاح الدین ایوبی، دوران جدیدی از تحولات در مورد مذهب شیعه آغاز گردید. سیاست های خشن به کار گرفته شده در مورد شیعیان توسط ایوبیان، راه را برای غلبه مذاهب اهل سنت در مصر بازنمود. در ادامه، بردگان ترک نژادی که در دستگاه ایوبی بودند، راه اسلاف خود را ادامه دادند. این مقاله در پی این سؤال است که راهبرد حکومت ممالیک در قبال شیعیان چگونه بود؟ و به بررسی راهبردهای دولت ممالیک پرداخته است. این حکومت ها توانستند با اتخاذ راهبرد حذف مذهب شیعه به عنوان یکی از مذاهب رسمی و جایگزینی مذاهب اربعه و ممنوعیت اجرای حدود شیعی و سیاست قتل و تهدید به اهداف خود برسند تا جایی که در ممالک تحت نفوذ آن ها که درگذشته شیعیان فراوانی زندگی می کردند شمارکمی بر مذهب سابق باقی ماندند و شیعیان در محدودیت کامل قرار گرفتند.

محمدتقی خان لسان الملک سپهر از مورخان دربار قاجار بود کهباتسلطبهزبانعربیوعلومومعارفاسلامیموفقشدکتاب ارزشمند وپربرگ «ناسخ التواریخ»را نگارش نماید. این کتاب در تاریخ عمومی عالم و با تاریخ قاجاریه در نه جلد است. مؤلف از سال ۱۲۵۸ ه.ق به دستور محمدشاه قاجار و تشویق حاجی میرزا آقاسی مأمور تألیف آن شد. کتاب اول را ظرف مدت پنج سال در دو جلد تدوین کرد و به سال ۱۲۶۳ ه . ق به پایان برد. وی در عهد ناصری تألیف تاریخ قاجاریه را شروع کرد و در سال ۱۲۷۴ ه . ق آن را به انجام رسانید. بخش تاریخ قاجاریه ناسخ التواریخ کتاب مستقلی است که از تأسیس حکومت قاجار تا وقایع ده سال اول سلطنت ناصرالدین شاه را در برمی گیرد. در این راستا مقاله حاضر به بررسی «بسترهای سیاسی، اجتماعی نگارش ناسخ التواریخ» می پردازد. این مقاله کوششی است برای پاسخ به این سؤال که فضای حاکم در جامعه چه تأثیری در نگارش ناسخ التواریخ داشته است؟ در جامعه عصر قاجار، دولت و دربار دو رکن تفکیک ناپذیر بودند. در این دوره حدود دربار و دیوان مشخص نبود و بین مشاغل دیوانی و درباری مرز معینی وجود نداشت، همه نوکران شاه محسوب می شدند. درواقع شکل حکومتی ایران، استبدادی و آمرانه بود و این استبداد و آمریت تا پایین ترین سطوح دولت امتداد و بازتاب داشت. این منظر سبب شده است تا سپهر تاریخ را تنها در مدح و ستایش سلطان و صاحبان قدرت و پذیرش بی چون وچرای قدرت آنان بداند و متأثر از این بینش، آثار او وقایع نگاری صرف سیاسی – نظامی باشد که اجتماع و مردم در آن بازتابی ندارد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و گردآوری اطلاعات از طریق فیش برداری صورت گرفته است.