حقوق مالکیت ادبی و هنری در راستای حمایت از مؤلفان و هنرمندان از یک سو و حمایت از حقوق جامعه (منافع عمومی) از سوئی دیگر، به مؤلفان و هنرمندان حقوق انحصاری می دهد. مؤلف می تواند به استناد داشتن این حقوق در مدتی موقت، از تجاری سازی اثر خود کسب درآمد نموده (حق مادی) و نام خود را به عنوان پدیدآورنده برای همیشه در تاریخ و فرهنگ بشریت ثبت نماید. (حق معنوی) قانونگذاران ملی و بین المللی، به گونه ای این حقوق را برای مؤلفین تدارک دیده اند که مانع سوء استفاده آنها از این حق و تحدید حقوق جامعه می شود. یکی از مصادیق حقوق جامعه، حق دسترسی به اطلاعات است. در نگاه اول به نظر می رسد که حق انحصاری مؤلف، محدود کننده این حق جامعه باشد، اما با نگاهی به مبانی مالکیت فکری به طور عام و مالکیت ادبی و هنری به طور خاص و همچنین بررسی دقیق مقررات ملی و بین المللی نتیجه می شود که نه تنها این انحصار، تأمین کننده سلامت و اصالت اطلاعات و محصولات فرهنگی بوده و از این جهت با منافع جامعه همسو است، بلکه محدودیت ها و استثناهای وارد بر آن نیز مانع نقش محدودسازی کپی رایت در دسترسی عموم به اطلاعات می شود. علاوه بر این پیش بینی حق معنوی برای مؤلف، اصالت و سلامت اطلاعات را در پی داشته و موجب برخورداری جامعه از اطلاعات اصیل و با منشأ مشخص می شود. در این خصوص مفاد ماده 19 لایحه حمایت از مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط و مادتین 2 و 2 مکرر کنوانسیون برن در دو سطح ملی و بین المللی قابل توجه است.
هدف از این مقاله، تبیین چالش های قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در ایران و ارزیابی آن با شرایط حاکم بر جامعه حاضر در ایران اواخر قرن چهاردهم شمسی است. روش این پژوهش از نوع داده بنیاد و با استفاده از تکنیک مصاحبه به شناسایی چالش های فراروی اجرایی شدن قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در ایران پرداخته شده است. جامعه آماری تحقیق شامل صاحبنظران، اساتید ارتباطات و اصحاب رسانه است. یافته ها از تحلیل مصاحبه ها، منتج به استخراج چهار زمینه اصلی فرهنگ پنهان کاری در میان مسئولین سازمان ها، سیاست زدگی در میان اصحاب رسانه، شهروندان و بدنه دولت و حاکمیت، شناسایی بسترهای شش گانه اجرای قانون و در نهایت محدودیت و ابهامات موجود در قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات شد که با ذات قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات همخوانی ندارد. نتیجه گیری پژوهش نشان داد که با آسیب شناسی رفتار مقامات عمومی، شهروندان و اصحاب رسانه ضرورت تغییر بازنگری در عملکرد مقامات عمومی، فرهنگ سازی در خصوص دسترسی آزاد به اطلاعات و دستیابی به شفافیت اسنادی استاندارد به چشم می خورد. با توجه به چالش های چهارگانه فوق به نظر می رسد استفاده از تجربیات کشورهای پیشرو در عرصه این قانون و بازنگری مواد قانون از منظر این چالش ها راهکار مناسبی برای حل این مشکلات باشد.
با توجه به این که استفاده از شبکه های اجتماعی تلفن همراه در بین دانشجویان رواج دارد، در پژوهش حاضر به پیش بینی میزان وابستگی به شبکه های اجتماعی تلفن همراه از طریق اهداف استفاده از این شبکه ها در میان دانشجویان دانشگاه های منطقه ی 9 کشور پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته است که دارای سؤال هایی مربوط به متغیرهای پژوهش است و روایی و پایایی آن تأیید شد. جامعه ی آماری شامل کلیه ی دانشگاه های منطقه 9 کشور بود (11 دانشگاه) که از بین آن ها 6 دانشگاه با محقق همکاری و پرسشنامه در سطح جامعه دانشگاهی آنان به شیوه ی تصادفی طبقه ای توزیع و جمع آوری شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی (تی تک نمونه، همبستگی پیرسون، رگرسیون خطی ساده و رگرسیون چندگانه) استفاده گردید. نتایج نشان داد که وابستگی به شبکه های اجتماعی از حد متوسط بیشتر است و بین اهداف پر کردن اوقات فراغت، ارتباط با نزدیکان و دوستان، تنوع در استفاده از خدمات و ثبت رکورد در لایک بیشتر با وابستگی به این شبکه ها همبستگی مثبتی به میزان 37/0 وجود دارد و این اهداف پیش بینی کننده ی 3/14 درصد میزان وابستگی دانشجویان به شبکه های اجتماعی تلفن همراه به شمار می روند. از اینرو پیشنهاد می شود با استفاده افراط گونه از شبکه های اجتماعی، نهادهای مسئول، برنامه هایی را برای ارتقای آگاهی بخشی نسبت به خدمات متنوع این شبکه ها جهت پر کردن مفید اوقات فراغت دانشجویان طراحی و اجرا کنند.
هدف این مقاله مطالعه سیر تحولات مفهومی در حوزه "شبکه های اجتماعی" در دو دهه اخیر با هدف ترسیم یک نمای کلی از وضعیت "شبکه های اجتماعی" در جهان است تا بتوان از نتایج آن برای توسعه و تحقیق در این زمینه در داخل کشور بهره برد. روش تحقیق مورد استفاده فراتحلیل از نوع “علم سنجی” می باشد. جامعه آماری، کلیه اسناد علمی نمایه سازی شده در پایگاه استنادی "وب.آو.ساینس" بوده که طی بازه زمانی 1970 تا 2019 و با کلیدواژه "شبکه های اجتماعی" منتشر شده اند. برای نمایش تحول مفهومی، ابتدا کلیه تولیدات علمی براساس فراوانی آنها به سه بازه: 1-2005 تا 2011، 2-2012 تا 2015 و 3- 2016 تا 2019 طبقه بندی و برای نمایش آنها از نرم افزار WOSviewer استفاده شد. تحلیل مضمون دوره های مختلف نشان می دهد که تحقیقات در موضوع شبکه های اجتماعی از تمرکز بر ابعاد فنی و تکنولوژیکی (2005 تا 2011)، به سمت بررسی تاثیرات جانبی آن نظیر حوزه های آموزش، سلامت و حکمرانی (2011 تا 2015) و از آنجا به موضوعات مدیریت اطلاعات و اخبار جعلی (2016 تا 2019) حرکت کرده است. بعلاوه، نتایج نشان می دهند که کشورهای آمریکا، انگلستان، چین و استرالیا بالاترین تولیدات را در این زمینه داشته و ایران در رده 45 جهان قرار دارد. نتایج این تحقیق همچنین از ورود معنادار (به خصوص بعد از 2015) کشورهایی نظیر قطر، بحرین، اردن، امارات، مراکش، پاکستان، قزاقستان، تایلند، مالزی و اندونزی به شبکه های منطقه ای و بین المللی تولید علم در این موضوع را نشان می دهد.
دسترسی به نمونه مناسب و جلب همکاری آزمودنی ها در پژوهش های رشته های یاورانه که با مسائل عمیق افراد سروکار دارند، موضوعی حساس است. لذا روان شناسان کیفی روز به روز بیشتر برای مصاحبه، به اینترنت به عنوان رسانه رو می آورند. هدف از این پژوهش ارائه الگوی پژوهش مجازی در حرفه های یاورانه مبتنی بر ضوابط اخلاقی است. روش پژوهش کیفی و از نوع تحلیل مضمون بود. جامعه مورد مطالعه متون مربوط به اخلاق پژوهش و مقالاتی که در مورد پژوهش در فضای مجازی نوشته شده و نمونه شامل مقالاتی بود که در بازه زمانی 20 سال اخیر به چاپ رسیده اند. تحلیل تا اشباع داده ها ادامه یافت و سپس با ترکیب مضامین، الگوی اخلاقی پژوهش مجازی بر مبنای 7 مؤلفه ارائه شد: آماده سازی محقق (پرورش نگرش مثبت به پژوهش مجازی، شناخت امکانات پیام رسان های فوری، آماده سازی سؤالات، دعوت اولیه از مشارکت کننده، تنظیم وقت)، آموزش رویه های مصاحبه به محقق (نوشتاری بودن مصاحبه و ویژگی های آن، مصاحبه همزمان جهت خودانگیختگی، مرور پاسخ های مشارکت کننده در زمان نوشتن پاسخ بعدی وی)، برقراری رابطه حسنه (بیان هدف، اصول رازداری، کسب رضایت آگاهانه)، ارائه اطلاعات اولیه به مشارکت کنندگان (بیان اهداف و حقوق، نحوه رویارویی با هیجانات ناراحت کننده، تأکید بررازداری)، آموزش رویه ها به مشارکت کنندگان (تأکید بر مصاحبه همزمان، تأکید بر داوطلبانه بودن مصاحبه و عدم تحمیل)، ثبت و ذخیره سازی داده ها (انتقال گفتگو به فایل ورد، ویرایش فایل، مطالعه مکرر آن) و گزارش تحقیق (قراردادن رمز برای گفتگوها، تغییر اطلاعات هویتی مشارکت کننده پیش از گزارش نهایی). با رعایت ضوابط اخلاقی ذکرشده، پژوهش مجازی روشی مفید و مقرون به صرفه در حرفه های یاورانه است.
این پژوهش کیفی با هدف مطالعه احساس امنیت آنلاین کاربران ایرانیِ شبکه های اجتماعی در بازه زمانی مهر 1396 تا دی 1397 با روش تثلیث انجام شده است. شبکه های اجتماعی مجازی موردتوجه شامل شبکه های داخلی هم چون سروش، ایتا و ... و شبکه های خارجی همان تلگرام، واتساپ و ... بودند. یافته های تحقیق با بهره گیری از مطالعات اسنادی، مصاحبه عمیق با خبرگان و کاربران فعال، تکنیک گروه متمرکز و تحلیل محتوای مراجعات سایبری کاربران و مصاحبه مطبوعاتی مسئولان بدست آمد که با رویکرد کدگذاری داده مبنا موردتحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعه حکایت از کشف 66 گزاره در 5 حوزه ی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حقوقی و 11 مقوله ی تبادلات مالی، فرصت های شغلی، عقاید سیاسی، توان ملی، اصول اخلاقی، هنجارهای فرهنگی، باورهای دینی، عواطف و احساسات، روابط خانوادگی، حریم خصوصی و حقوق شهروندی دارد. احساس امنیت آنلاین کاربران ایرانی، اگرچه با مصادیق متفاوتی از امنیت آفلاین بروز و نمود می یابد لیکن تحت تأثیر روابط دولت-شهروند در فضای واقعی جامعه است. نگرانی های کاربران بیشتر معطوف به بعد ذهنی و سطوح خرد امنیت است؛ آن جا که حریم شخصی کاربران نشانه می رود. تیغ دولبه فناوری و نظارت سیال عصر جدید، علاوه بر ایجاد رهایی و ارتقای آگاهی، درخدمت مقاصد نظام سیاسی بوده و این دغدغه اصلی کاربر ایرانی است. نظریات تورکل (2011) و ولمن (2012)، دیدگاه های مناسبی در تبیین وضعیت موجود مؤلفه های احساس امنیت آنلاین اند.
این پژوهش با هدف شناسایی ابعاد زندگی اجتماعی شهروندان و تأثیرپذیری آنها از فضای مجازی در استان همدان انجام شد. روش پژوهش حاضر آمیخته از نوع طرح اکتشافی متوالی می باشد. مشارکت کنندگان بخش کیفی شامل صاحبنظران استان همدان در حوزه ی مسائل اجتماعی بود که از بین آنها 10 نفر و همچنین متون نظری مربوط به پژوهش که از بین آنها 7کتاب، 131مقاله، و 10پایان نامه به صورت هدفمند انتخاب شدند. جامعه مورد مطالعه در بخش کمی نیز شهروندان استان همدان است که از این جامعه، 400 نفر به شیوه تصادفی طبقه-ای انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه نیمه ساختارمند استفاده شد. روایی پرسشنامه با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و روایی سازه آن از طریق تحلیل عاملی تأییدی بدست آمد. نتایج در بخش کیفی 6 مقوله شامل امنیت و سلامت اجتماعی؛ آگاهی های شهروندی؛ تقابل سنت و مدرنیته، اخلاق اجتماعی؛ مشارکت اجتماعی؛ و مسئولیت پذیری اجتماعی را حاصل گردید. در بخش کمی نیز نتایج نشان داد بیشترین استفاده از فضای مجازی از نظر کمیت به منظور تفریح و سرگرمی و کمترین آن فعالیت های تجاری و اقتصادی است. از نظر نوع استفاده نیز ابتدا ارتباط و به ترتیب بعد از آن سرگرمی، یادگیری و فعالیت های تجاری و اقتصادی است. همچنین تأثیر فضای مجازی بر سه مقوله از مسائل اجتماعی شامل امنیت و سلامت اجتماعی؛ آگاهی های شهروندی؛ و تقابل سنت و مدرنیته، منفی؛ اما بر سه مقوله ی دیگر شامل اخلاق اجتماعی؛ مشارکت اجتماعی؛ و مسئولیت پذیری اجتماعی مثبت بود.
رسانه ها و همپای آن فناوری های نوین همواره در تغییر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی یک جامعه تاثیرگذارند. در این میان طنز و شوخ طبعی به صورت عام و در بین انواع آن، جوک ها به عنوان بخشی از خرده فرهنگ جامعه می توانند در روند تغییرات اجتماعی اثرگذار باشند. با گسترش فضای مجازی و پیام رسان های متعدد از جمله تلگرام، این فضا با توجه به ظرفیت ها، تعاملات چشم گیر و کنش متقابلی بین محیط اجتماعی و خروجی های آن برقرار کرده است. در این بین سیاست های محدودسازی فضای مجازی و اعمال نوعی از خشونت نمادین، تغییراتی در کنش جوک گویی ایجاد نموده است. این مقاله با شیوه توصیفی-تحلیلی و روش ترکیبی انجام شده است. بدین صورت که، در بخش کمی تحلیل عامل اکتشافی در خصوص بررسی نمونه های مورد سنجش توسط صاحبنظران و در بخش کیفی با روش مردم نگاری درون شبکه ای به مقایسه جوک های مختلف در فضای مجازی در دو بازه قبل و بعد از محدودسازی تلگرام پرداخته است. و در پایان، این جوک ها با استفاده از فرانظریه ریمون بودون و نظریه خشونت نمادین پیر بوردیو مورد ارزیابی قرار گرفته اند. از نتایج این مقاله این چنین بر می آید، که محدودسازی نه تنها از شدت جوک ها و اثرگذاری آن ها نکاسته است بلکه باعث بیان بیشتر جوک های سیاه به خصوص در مقوله جنسیتی وکاهش جوک های سفید با هدف خنده صرف شده است. همچنین چالش های ارتباطی و دسترسی منجر به تغییر شکل این جوک ها از حالت تصویری به نوشتاری شده است.
شناسایی سناریوهای محتمل خبر رسانه ملی از طریق روندها و عدم قطعیت های کلیدی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این تحقیق با استفاده از روش دلفی و تحلیل نظرات خبرگان از بین30 روند اصلی در سه حوزه تغییرات فناوری، تغییرات مخاطب و تغییرات محتوای خبر عدم قطعیت های کلیدی خبر در 5 سال آینده شناسایی شد. پس از انتخاب عوامل کلیدی، با استفده از نظرات خبرگان ماتریس اثرات متقابل برای این عدم قطعیت های کلیدی ترسیم شد و در نهایت، در نرم افزار سناریو ویزارد با استفاده از تحلیل تکنیک تاثیرات متقابل 64 سناریو شناسایی شد که از این بین 4 سناریو با سازگاری بالا تشخیص داده شدند که با توجه با ویژگی های آنها با عناوین تسلط خبری ، شکاف خبری، شوک خبری و تورم خبری نام گذاری شدند که با تحلیل شاخص های به دست آمده از نرم افزار سناریور ویزارد تسلط خبری به عنوان سناریو مطلوب از بین سناریوهای قوی انتخاب شد. در این سناریو امکان پخش گسترده صوت و تصویر در فضای دیجیتال و آنالوگ باعث می شود که رسانه ملی با تهیه تفسیر و تحلیل های متنوع و فراخبر بر فضای خبری و جریان سازی رسانه ای تسلط داشته باشد.
ورود حکمرانی به عرصه دیجیتال فرصت های جدیدی را پدید آورده است و پاسخ به برخی از سوالات بنیادین حکمرانی را نیز با چالش هایی همراه کرده است مخصوصا سوالاتی از جنس رابطه مردم و حاکمیت. امروزه و با گسترش پرسرعت فناوری اطلاعات دیگر استفاده از مردم تنها در راهپیمایی و انتخابات خلاصه نمی شود و شهروندان قدرت بیشتری برای تاثیر در حکمرانی دارند.فناوری شهروندی به این موضوع می پردازد که چطور در عصر دیجیتال حکمرانی را با کمک مردم انجام دهیم. فن آوری شهروندی با دولت الکترونیک، مشارکت عمومی، و نوآوری باز در حکمرانی همپوشانی دارد. فن آوری شهروندی به استفاده از داده ی باز توسط افرادی خارج از حکومت که به توسعه ابزارهایی مبتنی بر فناوری اطلاعات برای رفع نیازهای عمومی می پردازند اطلاق می شود. این تعریف طیف زیادی از ابزارهای دیجیتال را شامل شده و بر این أساس دسته بندی های مختلفی صورت پذیرفته است. برای نگاه جامع الابعاد نسبت به فناوری شهروندی لازم است که تعاریف این موضوع مورد ارزیابی قرار گرفته و اقسام گوناگون آن شناسایی شود. هم چنین بررسی چالش های این موضوع می تواند به ما در راه اندازی و توسعه کمک شایانی نماید. در مقاله حاضر تلاش می شود ابعاد این موضوع مورد بحث و بررسی قرار گرفته و از دل آن به مفهوم شناسی فناوری شهروندی استخراج گردد.
رسانه های نوظهور از جمله اینستاگرام نقش مهمی بر زندگی فردی و روابط اجتماعی ما دارند. در گرماگرم مقابله با ویروس کرونا و لزوم استمرار فعالیت های آموزشی از طریق شبکه های اجتماعی بار دیگر یک طنز در رابطه با فعالیت یک معلم با سابقه در یک صفحه اینستاگرام، منبعی برای خبرسازی شد. هدف این مقاله تحلیل رفتار کاربران در برخورد با این موضوع است. روش به کار گرفته شده در این پژوهش روش کیفی از نوع تحلیل روانشناختی گفتمان بود. به این منظور 90 گفتگو به صورت نمونه گیری هدفمند از سه صفحه اینستاگرام در رابطه با موضوع مورد پژوهش انتخاب و به منظور استخراج کدها و مقوله ها مورد تحلیل قرار گرفتند. پس از تحلیل داده ها از 90گفتگو 102 عبارت مستقل و بدون تکرار انتخاب گردید. از این 102 عبارت با توجه به مضمون گفتار 32 کد آزاد استخراج که در 7 گروه دسته بندی شدند. در این رابطه 7 نوع واکنش موافق، مخالف، بی خبر، بی تفاوت، کم اهمیت، فرصت طلب و درگیری کلامی شدید شناسایی و علل روانشناختی این نوع واکنش ها در قالب نیازهای روانشاختی و هویت اجتماعی مورد بحث قرار گرفت.
