رهیافت های سیاسی و بین المللی

در دنیای امروز، تربیت سیاسی و مدنی بخشی از فرآیند توسعه ی سیاسی و مهم ترین سازوکار برای شهروندسازی به شمار می آید که در جهت برقراری حاکمیت و وحدت ملی، نقشی اساسی ایفا می کند. هدف پژوهش حاضر، بررسی چیستی تربیت سیاسی، اهداف و در نهایت یافتن سازوکار و روش تربیت سیاسی مناسب در ایران است. مقاله ی پیشِ رو، درصدد پاسخ به این دو پرسش اصلی است: 1. تربیت سیاسی چیست؟ و 2. اهداف، سازوکارها و بایسته های روشی تربیت سیاسی در ایران چگونه است؟ پارادایم پژوهش حاضر کیفی است. بدین جهت برای پاسخ به سؤال اول در چارچوب رویکردی پدیدارشناسانه با بررسی دیدگاه های مختلف، مفهومی کلی از تربیت سیاسی ارائه گردیده و سپس در پاسخ به پرسش دوم، از روش تحلیل منطقی فرارونده یا تحلیل استعلایی (transcendental) استفاده شده است. یافته های پژوهش، بیانگر این است که تربیت سیاسی پروسه ای است که از طریق آن مشروعیت حاکمیت، قانون مداری، گفتمان، بهبود زندگی و شکوفایی انسان تحقّق می یابد. این امر مستلزم ایجاد دموکراسی، بستر گفتمانی و حوزه ی عمومی است که با فراهم ساختن شرایط فردی (1. آشنایی با روش استدلال یا منطق؛ 2. آشنایی با سواد حقوقی یا قانون اساسی و حقوق شهروندی) و شرایط اجتماعی (1. آزادی بیان و عقیده؛ 2. مکانی برای تبادل نظر) در سایه ی تعلیم و تربیت، محقق می شود.

اتخاذ راهبرد گفتمانی و ساختارگشایی در ساحت گفتمان اسلامی نوین، گزینه ی جایگزین اقدامات عجولانه ی انقلابی و تثبیت محافظه کارانه تلقی می شود؛ راهبردی که با برون رفت از انفعال و اهتمام به عمل گرایی نظری، درمورد رفع انحصار از ظرفیت های مکتوم اسلامی تأمل کرده و مبانی هستی شناسی و معرفت شناسی دینی را در تعامل مفهومی با تحولات بیرونی تعریف می کند. تولید مفاهیم و منظومه ی معنایی در گفتمان اسلامی نوین، متأثر از مقتضیات و وضعیت های زمانی و مکانی است. بنابراین تبیین اندیشه ی همگرایی با تقلیل ستیزه گری و پذیرش کثرت گرایی، به مباحثه ی گفتمان اسلامی نوین با پادگفتمان های درونی و فراگفتمان های بیرونی تأکید می کند. همگرایی به سان مباحثه ی بینامتنی گفتمان اسلامی نوین با سایر گفتمان ها در جغرافیای مشترک انسانی، به باهم بودگی زیست مسلمانی با امنیت انسانی پایدار و تزلزل ذهنیت استعلایی و سرانجام تأمل بر نتیجه گرایی می انجامد و مقوم هنجارهای سبک حیات دینی است. انتظام بخشی مفاهیم توأم با پذیرش تعارضات با تولید منظومه های معنایی درون گفتمان اسلامی نوین صورت می پذیرد.

ارنستو لاکلائو، نظریه پرداز پسامارکیست، تلاش می کند با رویکردی پساساختارگرایانه و با بسط نظریه ی گفتمان، مسائل و معضلات مارکسیسم را مورد بازبینی قرار دهد. سوژه سیاسی یکی از مسائلی است که سنت مارکسیستی از ابتدا با آن مواجه بوده و با توجه به تغییرات سیاسی و اجتماعی امروزی این مسئله پیچیده تر نیز شده است. لاکلائو برای تعریف و بازیافتن سوژه سیاسی از نظریه ی گفتمان بهره می برد و سوژه را در گفتمان شناسایی می کند؛ چیزی که آن را «مواضع سوژه» می خواند. با ایجاد آنتاگونیسم میان گفتمان ها و ازجادررفتگی گفتمان، سوژه دچار بحران هویت شده و ناچار به هویت یابی دوباره است؛ امری که «سوژه به مثابه مکان تصمیم» معرفی می شود. نظریه ی «پوپولیسم» لاکلائو در گام آخر ناظر بر شکل گیری سوژه ی جمعی و راستین سیاسی است که مهم ترین نظریه لاکلائو قلمداد می شود. براساس یافته های این تحقیق، نظریه ی لاکلائو درباره ی سوژه به مثابه مکان تصمیم، فلسفی ترین بخش نظریه ی اوست که او را در گفتگو با فیلسوفان مهم تاریخ قرار می دهد و امکان سخن گفتن از سوژه را از نو می آفریند.

سقوط نظام دیکتاتوری در عراق، به قدرت های منطقه ای همچون ایران و ترکیه این فرصت را داد تا بتوانند با استفاده از فضای نسبتاً باز رسانه ای که به وجودآمده بود، افکار عمومی این کشور را به سوی خود جلب کنند. در همین راستا، دیپلماسی رسانه ای به ابزاری پرکاربرد برای جمهوری اسلامی ایران و حزب عدالت و توسعه ی ترکیه تبدیل شد تا بتوانند با تکیه بر آن، فرآیندهای سیاسی همسایه ی مشترک را به سود خود جهت دهند. مقاله ی حاضر، پژوهشی مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است. سؤال اصلی پژوهش بدین شرح است: «مزیت های دیپلماسی رسانه ای ایران و ترکیه در عراق نسبت به هم کدام اند»؟ به منظور رسیدن به پاسخ این سؤال، محتوای منابع رسانه ای، اندیشکده ای و کتابخانه ای مرتبط با بحث را توصیف و سپس شیوه های اعمال دیپلماسی رسانه ای ایران و ترکیه در عراق را از سال 2003 تا 2018 مطالعه و مقایسه کرده ایم. در پایان این پژوهش، ضمن روشن کردن نقاط شباهت و تفاوت دیپلماسی رسانه ای دو دولت در عراق، به این جمع بندی رسیده ایم که دیپلماسی رسانه ای ایران در عراق، در خبرپراکنی (Broadcasting) دست برتر را دارد، حال آن که دیپلماسی رسانه ای ترکیه، در برنامه های سرگرم کننده (Entertainment) موفق تر بوده است.

کشور عراق را باید یکی از کانون های مهم بحران، ناآرامی های سیاسی و تشتت های ایدئولوژیکی در عصر کنونی قلمداد کرد. از دوران زعامت حزب بعث و توتالیتاریانیسم صدام حسین تا اشغال این کشور از سوی آمریکا در سال 2003 میلادی و در نهایت چالش های امنیتی-سیاسی داعش در این کشور، هیچ گاه عراق در عرصه ی تکامل و توسعه ی نظام سیاسی روندی موفقیت آمیز را طی نکرده است. پس از اضمحلال نسبی داعش در عراق، مسئله ای که به نظر بسیار مهم می رسد، مباحث بازسازی، تکوین، یکپارچگی و توسعه ی سیاسی در این کشور است. در این مقاله، نویسندگان با بهره گیری از نظریه ی بی ثباتی سیاسی دیوید ایستون و نیز روش جامعه شناسی تاریخی (روش تحقیق) درصدد پاسخ بدین سؤال اند که بی ثباتی سیاسی فراگیر جامعه ی عراق در بازه ی زمانی سال های 2003 (سقوط صدام حسین) تا 2018 (زوال نسبی داعش در عراق) را چگونه می توان تحلیل کرد؟ یافته های مقاله حاکی از این مسئله است که نظام سیاسی عراق را می توان در خلال این مدت، به یک چرخه ی سیاسی تشبیه کرد. این چرخه به ترتیب شامل تغییرات در مقامات سیاسی، وقوع تغییرات گسترده در قواعد رژیم و در نهایت تغییر در جامعه ی سیاسی است؛ بنابراین، تغییرات وسیع و گسترده در این چرخه، زمینه های بی ثباتی سیاسی را در عراق به وجود آورد.

حضور جهادگرایان معاصر در عرصه سیاست جهانی به مثابه کنش گرانی که در راستای تأثیرگذاری بر عرصه ی جهانی می کوشند، در شمار مباحث چالش برانگیزی است که زمینه ی مطالعاتی جدیدی را پیش روی پژوهشگران می گشاید و نیز پرسش های بسیاری را فراروی ایشان قرار می دهد. پرداختن به نحوه ی تعامل آنها با جهان بین الملل، از جمله موضوعات درخور تأمل است. پرسش این مقاله، مطالعه ی نحوه ی تعامل گروه های جهادی با نظم بین الملل است و مقاله بر اساس فرضیه ی تعامل بر مبنای غیریت سازی رادیکال به مثابه رویکرد این گروه ها با نظم بین الملل معاصر نگاشته شده است. مقاله می کوشد موضوع را از طریق تشریح مفهوم غیریت سازی در ادبیات متأخر روابط بین الملل و نیز توضیح نحوه ی انجام فرآیند غیریت سازی نزد جهادیست های معاصر ضمن بهره گیری از تحلیل گفتمان مورد ارزیابی قرار دهد. مطالعه ی این مهم ذیل عناوینی همچون غیریت سازی، هویت و غیریت سازی در عرصه بین الملل، جهان اسلام به منزله هویت غایب عرصه ی سیاست بین الملل، فرآیند غیریت سازی در گفتمان سلفیسم جهادی و نحوه ی تعامل گروه های جهادی و نظم بین الملل موجود به انجام رسیده است.

یکی از برجسته ترین متفکران واقع گرایی نوکلاسیک، رندال شوئلر است که از طریق نقد ساختارگرایی موجود در نوواقع گرایی، درصدد احیای این مکتب بوده است. والتس، والت و مرشایمر، سه تن از برجسته ترین واقع گرایان معاصر، از مهمترین متفکران مورد آماج نقد او بوده اند. در پاسخ به این سؤال که دیدگاه های شوئلر چه ارزش افزوده ای برای واقع گرایی دارد، مدعای اصلی این مقاله آن است که وی به دنبال آن است که پاسخی برای ناهم خوانی بسیاری از دعاوی واقع گرایی با واقعیت تاریخی و تجربی بین المللی و چرایی ناهماهنگی های موجود در دعاوی خود واقع گرایان بیابد و راهی برای رفع این مشکلات ارائه دهد. شوئلر در این چارچوب بر آن است که مناظره ی درون واقع گرایی در مورد اولویت قدرت در برابر امنیت و نیز امنیت جویی حداقلی در برابر قدرت طلبی حداکثری دولت ها (مناظره میان واقع گرایان تهاجمی و تدافعی) را حل کند، چرایی فقدان رفتار موازنه بخش و عدم شکل گیری موازنه ی قدرت/تهدید را در طول تاریخ توضیح دهد و عدم توجه کافی به تغییر نظام بین الملل در واقع گرایی را جبران و اتهام اهمیت ندادن واقع گرایی به نهادهای بین المللی را رد کند. آثار او با جذب عوامل داخلی در تحلیل، علاوه بر تبیین سیاست خارجی، ظهور دولت های تجدیدنظرطلب و شرایط پویایی، تغییر و تنوع در نظام بین الملل را در چارچوبی نظری حول محور مفهوم منافع و برآیند آن در سطح نظام یعنی موازنه ی منافع تبیین می کند. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی تلاش نظری شوئلر در تعدیل و احیای واقع گرایی است و برای دست یابی به این هدف با اتکا به روش تحلیل متن، به مهم ترین آثاری که شوئلر تاکنون منتشر کرده، ارجاع شده و چهره ی کم وبیش متفاوتی را که او از واقع گرایی ارائه داده، نشان داده و مشخص خواهد کرد که هر چند او توانسته بسیاری از تناقضات درونی واقع گرایی را پاسخ دهد، اما کار خود او نیز مشکلاتی به همراه دارد که می تواند به معنای افزودن به اختلافات درونی این رویکرد باشد.