جامعه شناسی کاربردی

کاهش مشارکت جامعه محلی خوزستان و ایرانیان در برنامه های اجتماعی و سیاسی منطقه بین سال های 1380 تا 1384 مشاهده شده است. این مسأله زمینه انجام بررسی هایی را در خصوص دلایل کاهش مشارکت اجتماعی فراهم نموده است. در این میان، افت شدید فعالیت های اجتماعی سالمندان ناشی از نابرابری فضای اجتماعی همراه با رشد جمعیت این گروه اجتماعی چشمگیرتر به نظر می رسد. این بررسی به روش پس رویدادی مطالعه عوامل مهم مشارکت اجتماعی سالمندان می پردازد. نظریات و دیدگاه های مشارکت؛ سرمایه و اعتماد اجتماعی، نابرابری و عوامل مؤثر بر آنها مطالعه گردید که در مجموع شش دسته عوامل اثرگذار انتخاب شدند. جامعه آماری شامل سالمندان بالای 60 سال سن ساکن شهر اهواز است. به روش نمونه گیری خوشه ای دو منطقه 3 و 8 از مناطق هشتگانه شهرداری اهواز انتخاب و 163 سالمند از این مناطق به روش کاملاً تصادفی آزمون شدند. یافته های بررسی نشان داد از میان دسته عوامل اثرگذار، متغیرهای اعتماد و تعلق اجتماعی بالاترین ضریب اثر و همبستگی را با متغیر مشارکت داشته است. اثرگذارترین متغیرهای بعدی به ترتیب تأثیر بر متغیر وابسته شامل احساس مالکیت بر محیط شهری و نابرابری فضای اجتماعی، جنسیت، پایگاه اقتصادی اجتماعی، عضویت در نهادهای مردمی، مدت زمان اقامت در شهر بر حسب سال، رضایت از خدمات شهری، وضعیت تأهل، اشتغال، سلامت و بهداشت، آموزش و سواد و تقدیرگرایی بودند. نکته جالب، منفی بودن نقش متغیر گرایش به مذهب همراه با متغیر تقدیرگرایی بود. در پایان راهکارهایی از جمله تقویت و تخصصی نمودن برنامه های مشارکتی ویژه سالمندان و زنان، توسعه شبکه های اجتماعی و پیوندهای جماعتی با تقویت حس اعتماد و برابری اجتماعی ارائه و بیان شده است که بر فضای قومیتی و گروه های خاص مثل سالمندان و زنان در برنامه ریزی های شهری و منطقه ای، توسعه مشارکت های مدنی، توسعه سرمایه اجتماعی و کاهش نابرابری در فضای اجتماعی تأکید گردد.

این پژوهش با رویکرد نظری و روشی نو، به موضوع شبکه­ اجتماعی همسرگزینی و تأثیر آن بر رضایت از زندگی زناشویی در بین مردان متأهل شهر مشهد پرداخته است. تحقیق حاضر در سطح شبکه های خود- محور انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق، مردان متأهل شهر مشهد و حجم نمونه این تحقیق 180 نفر است که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای- طبقه ای، از سه منطقه بالا، متوسط و پایین شهر مشهد انتخاب شده اند. روش تحقیق، پیمایش و ابزار جمع آوری داده­ها، مصاحبه بوده است. داده های این تحقیق مشتمل بر داده های رابطه ای و غیر رابطه ای است؛ به این صورت که داده های مربوط به متغیرهای مستقل و میانجی این تحقیق از نوع رابطه ای و داده های مربوط به متغیرهای وابسته و کنترل این تحقیق از نوع داده های غیر رابطه ای یا انتسابی بوده است. یافته ها نشان می دهد که اندازه شبکه همسرگزینی و تنوع شبکه همسر گزینی از حیث پایگاه اجتماعی – اقتصادی تأثیر مثبت و معنی داری بر میزان حمایت اجتماعی شبکه از فرد دارد و حمایت اجتماعی شبکه، بر رضایت فرد از زندگی زناشویی تأثیر مثبت و معنی داری دارد. مردان متأهل به طور متوسط شامل 2 نفر می شوند و از نظر ترکیب شبکه بیش از 80 درصد اعضای شبکه همسرگزینی، با فرد نسبت خویشاوندی داشته اند. یافته ها نشان داد که اندازه­ شبکه همسرگزینی و تنوع شبکه همسرگزینی از حیث پایگاه اجتماعی- اقتصادی تأثیر مثبت و معنی داری بر میزان حمایت اجتماعی شبکه از فرد دارد و حمایت اجتماعی شبکه، بر رضایت فرد از زندگی زناشویی تأثیر مثبت و معنی داری دارد.

مصرف­گرایی سیاسی به عنوان یکی از انواع مشارکت، از شاخص های توسعه اجتماعی و فرهنگی در کشورها به شمار می رود. یکی از گروه ­ های عمده جامعه که شرکت آنان در روند اداره جامعه و توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ضروری به نظر می ­ رسد، دانشجویان هستند. مصرف­گرایی سیاسی دانشجویان که بزرگترین گروه جمعیتی در کشورهای در حال توسعه و مسؤولان اداره جامعه در آینده محسوب می ­ شوند، اهمیت خاصی برای ثبات سیاسی و پویایی جامعه دارد. هدف از نگارش این مقاله بررسی رابطه میان سرمایه اجتماعی و مصرف­گرایی سیاسی دانشجویان در دانشگاه اصفهان است. روش تحقیق پژوهش در جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ­ ها از طریق رگرسیون چندگانه به روش پیمایشی است. این مطالعه بر روی 215 نفر از دختران و پسران دانشجوی دانشگاه اصفهان انجام شده است. برای جمع ­ آوری اطلاعات، از پرسشنامه استفاده شده است که اعتبار آن، به روش صوری، و پایایی آن، به کمک آماره­ آلفای کرونباخ سنجیده شده است و داده ها از طریق نرم افزار SPSS16 تحت محیط ویندوز تجزیه و تحلیل شد. با تقسیم سرمایه اجتماعی به دو متغیر (اعتماد اجتماعی و شبکه­های اجتماعی)، به همراه در نظر گرفتن سه وجه از مصرف­گرایی سیاسی؛ یعنی رفتارها، انگیزه­ها و عادات مشاهده می ­ شود که همبستگی ­ های معناداری میان ابعاد سرمایه اجتماعی و میزان ­مصرف­گرایی سیاسی پاسخگویان وجود دارد که در این میان، مصرف سیاسی، بیشترین تأثیر را از انسجام اجتماعی از مؤلفه های شبکه های اجتماعی و کمترین تأثیر را از اعتماد تعمیم­یافته از مؤلفه های اعتماد اجتماعی می­پذیرد.

یکی از موضوع هایی که در دهه های اخیر وارد حوزه جامعه شناسی شده و توجه بسیاری از محققان اجتماعی را به خود جلب کرده، نقش مهم تعیین کننده های اجتماعی در سلامت انسان است. در این مقاله، رابطه سلامت با برخی از تعیین کننده های اجتماعی شامل دینداری، سبک زندگی سلامت محور و حمایت اجتماعی آزمون می شود. این مطالعه یک مطالعه پیمایشی است که جمعیت آماری آن را دانشجویان دانشگاه تبریز تشکیل می دهند. اطلاعات مورد نیاز برای سنجه های دینداری، سبک­زندگی سلامت­ محور، حمایت اجتماعی و سلامت (جسمی، روانی و اجتماعی) با پرسشنامه از یک نمونه 350 نفری که براساس فرمول کوکران تعیین و به روش طبقه ای متناسب انتخاب شدند، به دست آمد. آزمون های اعتبار و پایایی مؤید اعتبار و پایایی بالای سنجه ها بود. براساس یافته های تحقیق متغیرهای دینداری، سبک زندگی سلامت محور و حمایت اجتماعی 8/36 درصد تغییرات سلامت کل، 6/16 درصد تغییرات سلامت جسمی، 2/31 درصد تغییرات سلامت روانی و 6/32 درصد تغییرات سلامت اجتماعی را تبیین می کنند. از نظر آماری دینداری دارای تأثیر معنادار مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت کل است، ولی در ابعاد مختلف سلامت، تأثیر دینداری به شیوه های مختلف نمودار می شود. دینداری به طور غیرمستقیم و ازطریق متغیر سبک زندگی سلامت محور بر سلامت جسمی تأثیر دارد. اثر دینداری بر سلامت اجتماعی به طور غیرمستقیم و از طریق حمایت اجتماعی است. تأثیر دینداری بر سلامت روانی هم به طور مستقیم و هم به طور غیرمستقیم (ازطریق حمایت اجتماعی) تأیید می شود. این یافته ها دلالت های نظریه های کارکردگرا درخصوص اثر مثبت دینداری بر سبک زندگی سلامت محور، حمایت اجتماعی و سلامتی، به خصوص سلامت روانی و سلامت اجتماعی را تأیید می کنند.

پژوهش حاضر، با هدف مقایسه رابطه بین عوامل فرهنگی و مسؤولیت پذیری انجام گرفته است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام و اطلاعات آن از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیه نوجوانان 18-14 سال شهرهای بانه و قروه است که با استفاده از جدول لین و خطای 4 درصد 598 نفر برآورد شدند و در نهایت نمونه مورد نظر، با روش مطبق خوشه ای انتخاب شدند. نتایج به دست آمده از این پژوهش، حاکی از آن است که مسؤولیت پذیری با دینداری و ابعاد مختلف آن (اعتقادی، تجربی، مناسکی، پیامدی) و میزان استفاده از رسانه های مختلف، تحصیلات مادر، قومیت، نوع شهر(بانه/ قروه) و نوع مذهب (شیعه/ سنی) رابطه معنا دار داشته، با جنسیت (زن/ مرد) و تحصیلات پدر رابطه معناداری ندارد.

در همه­­ نظام­های آموزشی، کتب درسی به یکی از مهمترین منابع برای جامعه­پذیر کردن افراد تبدیل شده است که از طریق ٱ ن بسیاری از اصول و ارزش­های نظام سیاسی کل می تواند به دانش­آموزان منتقل شود. هر کشوری از طریق برنامه­ها و تصمیم­گیری­های خود و همچنین مفاهیمی که در کتب درسی قرار می­دهد و حتی با تصاویر کتاب­های درسی، سعی دارد هژمونی خود را باز تولید کند. هدف این تحقیق، تحلیل تطبیقی محتوای تصاویر کتاب­های آموزش عمومی از منظر بازنمایی فرهنگ پوشش بین دو کشور ایران و سوریه است که از طریق تکنیک تحلیل محتوا به تجزیه و تحلیل 2075 داده­ تصویری مندرج در کتاب­های درسی دو مقطع تحصیلی دبستان و راهنمایی دو کشور ایران و سوریه پرداخته شده است. داده­ها حاکی از آن است که تصاویر مورد بررسی با جهت­گیری فرهنگی نظام سیاسی کشورها، هماهنگ است. تمامی تصاویر با حفظ موازین و اصول کلی کشورها تهیه شده است، ولی با مشاهده در سطح اجتماع و شکافی که بین فرهنگ رسمی و غیررسمی وجود دارد ، به نظر می­رسد بین سطح تولید پیام و مصرف پیام فاصله وجود دارد.

گسترش استفاده از اتومبیل ، باعث شده است مسائل اجتماعی متعددی در شهرها، بویژه شهرهای بزرگ، به وجود آید. یک رویکرد اساسی در مقابله با این مسائل اجتماعی، گسترش استفاده از دوچرخه در حمل و نقل درون شهری است که در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا استقبال شده، اما در ایران هنوز توسعه نیافته است. عدم گسترش فرهنگ استفاده از دوچرخه متأثر از عوامل متعددی است. نگرش به دوچرخه نیز می تواند نقش مهمی در میزان استفاده از دوچرخه داشته باشد، اما این رابطه کمتر بررسی قرار شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال آن است که میزان استفاده از دوچرخه را در سفرهای کوتاه درون شهری بررسی و ارتباط آن را با نگرش به دوچرخه آزمون نماید. روش انجام پژوهش، پیمایشی است. جامعه آماری، مردان 64-15ساله شهر اصفهان هستند که400 نفر به عنوان نمونه، تعیین و با استفاده از نمونه گیری تصادفی چند مرحله­ای انتخاب شدند. ابزار تحقیق ، پرسشنامه محقق ساخته است که اعتبار آن به روش تحلیل عاملی و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده است. یافته های تحقیق نشان می دهند، میزان استفاده از دوچرخه در بین مردان پایین است، اما یافته های تحلیلی بیانگر این هستند که هر چه نگرش به دوچرخه مثبت تر می شود میزان استفاده از آن افزایش می یابد. بر این اساس، با توجه به یافته های تحقیق، با تقویت نگرش شناختی و احساسی شهروندان به دوچرخه می توان فرهنگ استفاده از دوچرخه را در حمل و نقل کوتاه درون شهری گسترش بخشید.

مشارکت و نقش زنان در زمینه های گوناگون، یکی از شاخص های توسعه در هر کشوری است. آمارهای موجود گویای آن است که امروز زنان ایران در جایگاه و منزلتی دوگانه قرار دارند. از نظر شاخص های بهداشتی - آموزشی زنان ایران در موقعیتی به مراتب بهتر از اکثر کشورهای منطقه قرار دارند، اما از نظر حضور در بازار کار و سهم درآمدی، در میان کشورهای در حال توسعه رتبه بسیار پایینی دارند. در عین حال، وضعیت استان های گوناگون در داخل کشور نیز بسیار متفاوت است. لرستان یکی از استان های کمتر توسعه یافته است، بویژه شاخص توسعه جنسیتی آن پایین است و علی رغم مواهب طبیعی بسیار، برخورداری های توسعه ای کمتری دارد. روش تحقیق این بررسی، تحلیل داده های ثانویه است و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تاکسونومی عددی و تهیه ماتریس داده های اقتصادی- اجتماعی برای تعیین نمره توسعه یافتگی زنان و نابرابری های جنسیتی و تفاوت میان وضعیت زنان در شهرستان ها (رتبه هر شهرستان)، استفاده شده است. یافته ها نشان می دهند که در شاخص بهداشت، شهرستان های الیگودرز، بروجرد و خرم آباد در طبقه توسعه یافته، شهرستان های دورود و ازنا در طبقه نسبتاً توسعه یافته، شهرستان های کوهدشت، پلدختر و سلسله در طبقه نسبتاً محروم و شهرستان دلفان در طبقه محروم قرار دارد. در شاخص فرهنگی- آموزشی زنان نیز شهرستان های بروجرد و خرم آباد در طبقه توسعه یافته، و پلدختر و دورود در طبقه نسبتاً توسعه یافته، کوهدشت، سلسله و ازنا در طبقه نسبتاً محروم و شهرستان های الیگودرز و دلفان در طبقه محروم قرار دارند. در شاخص زیربنایی، شهرستان های خرم آباد و بروجرد در طبقه توسعه یافته، شهرستان های الیگودرز و دورود در طبقه نسبتاً توسعه یافته، شهرستان های سلسله، کوهدشت و ازنا در طبقه نسبتاً محروم و شهرستان های پلدختر و دلفان در طبقه محروم قرار دارند.

ظهورجامعه مصرفی به واسطه فزونی کالاهای مادی از یک سو و دموکراتیزه شدن مصرف و عمومیت یافتن آن از سوی دیگر، به انتخابی شدن زندگی روزمره می انجامد و همین امر نشان دهنده اهمیت روزافزون سبک زندگی در جامعه معاصر است. عامل مذهب نقش مهمی در گزینش سبک زندگی دارد. دین نه تنها مردم را نسبت به برخی از سبک های زندگی در قیاس با سبک های زندگی دیگر ترغیب می نماید، بلکه می تواند تأثیر قابل ملاحظه ای در کنترل فرهنگ مصرفی و سبک های زندگی مصرفی داشته باشد. در جامعه ایران علاوه بر دینداری، متغیر عرفی شدن نیز بسیار حائز اهمیت است، چرا که افراد به ویژه جوانان، متأثر از فرآیند نواندیشی و نوگرایی هستند و به برداشت های شخصی از دین در رفتارشان استناد می کنند. در این مقاله با استفاده از نظریه عرفی شدن شجاعی زند، به بررسی نمودهای عرفی شدن دین در سبک زندگی جوانان شهر اصفهان می پردازیم. این مطالعه از نظر کنترل شرایط پژوهش یک بررسی پیمایشی، از نظر وسعت، پهنانگر و از نظر زمانی، مقطعی و نمونه گیری آن سهمیه ای چند مرحله ای است که بر اساس فرمول کوکران، 385 نفر هستند. نتایج حاصل از آزمون چند متغیره نشان داد که متغیرهای مستقل 33 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کرده اند که بر اساس اولویت عبارتند از: تغایر نقش ها، فردگرایی و تغییر ارزش ها.

رضایت شغلی، عوامل و پیامدهای آن از موضوع های   مورد توجه مطالعات سازمانی در روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی سازمان هاست. این مطالعه، با هدف بررسی ارتباط رضایت شغلی با دو متغیر مشارکت و بیگانگی انجام شده است. در این راستا، ابتدا مدل تحقیق و هشت فرضیه تدوین و به کمک آزمون های آماری بررسی شد. در مدل تحقیق براساس دیدگاه های نظری موجود و تحقیقات انجام شده، مشارکت سازمانی به عنوان متغیر اصلی تحقیق در نظر گرفته شده است که به شکل مستقیم و غیر مستقیم (از طریق بیگانگی) بر رضایت شغلی تأثیر می گذارد. نمونه مورد مطالعه، شامل 300 نفر از کارکنان شرکت برق منطقه ای فارس است که پرسشنامه تحقیق را تکمیل نمودند. نتایج بررسی فرضیه ها نشان داد که بین میزان رضایت شغلی و مشارکت، امنیت شغلی، رضایت از زندگی، میزان دستمزد، سن و میزان تحصیلات، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین میزان رضایت شغلی و بیگانگی نیز رابطه منفی و معناداری وجود دارد. آزمون رگرسیون و تحلیل مسیر نشان داد که، مشارکت مهمترین متغیر تبیین کننده میزان رضایت شغلی و احساس بیگانگی کارکنان است و به تنهایی توانسته است 70 درصد تغییرات رضایت شغلی را تبیین کند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر سبک های ارتباطی خانواده بر فرآیند تصمیم گیری پیش از خرید نوجوانان در مورد پوشاک و با استفاده از مدل سبک های ارتباطی خانواده مور و موشیس انجام شد. در این مدل براساس دو معیار جامعه گرایی و مفهوم گرایی، چهار نوع سبک ارتباطی: آزاد، کثرت طلب، حمایتی و اجتماعی مشخص شد. نمونه آماری متشکل از ۲۹۰ نفر از دانش آموزان در دبیرستان های غیردولتی 18-16 ساله در شهر تهران بود. دوازده فرضیه تدوین شد که با استفاده از روش آزمون های میانگین دو نمونه مستقل و تک نمونه ای، آزمون شدند. نتیجه تجزیه و تحلیل داده ها، بیانگر وجود رابطه معنادار میان سبک ارتباطی والدین بر عملکرد نوجوان در هر یک از مراحل سه گانه تصمیم گیری پیش از خرید است.

سرمایه اجتماعی مفهومی چند بعدی، شامل: شبکه ها، اعتماد و هنجار است که بر کیفیت روابط اجتماعی و ساختار این روابط تأکید دارد. این مقاله سرمایه اجتماعی در شهرهای مرکزی شهرستان های استان آذربایجان شرقی را می سنجد. پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است که به دنبال ارائه تصویری از میزان سرمایه اجتماعی در میان افراد 15 سال به بالای 19 شهر مرکزی ساکن در استان آذربایجان شرقی است. حجم نمونه تحقیق 739 نفر تعیین گردید. شیوه نمونه گیری نیز سهمیه ای متناسب بود و برای گردآوری اطلاعات از تکنیک پرسشنامه استفاده شد. براساس الگوی پیشنهادی استون و هیوز سه بُعد سرمایه اجتماعی، شامل: بعد غیررسمی، نهادی و تعمیم یافته مورد استفاده قرار گرفت و برای حصول اطمینان از روایی سؤال های پرسشنامه از ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شد. براساس نتایج به دست آمده در میان شهرها در رتبه بندی سرمایه اجتماعی غیررسمی، تعمیم یافته و نهادی، شهرهای بستان آباد و ملکان در رتبه نخست قرار داشتند و شهرهای تبریز، سراب و جلفا در رتبه پایین قرار داشتند. مقایسه انواع سرمایه اجتماعی در میان زنان و مردان، حاکی است که در سرمایه اجتماعی غیررسمی و تعمیم یافته میانگین مردان بیش از زنان است، در حالی که در سرمایه اجتماعی نهادی میانگین زنان از مردان بیشتر است. کمترین اعتماد پاسخگویان در میان اعتماد به گروه ها و سازمان ها، عبارتنداز: رادیو و تلویزیون خارجی، کسبه و بازاریان و روزنامه ها و بیشترین میزان اعتماد معطوف به گروه های اجتماعی، معلمان، پلیس و نیروی انتظامی، اساتید دانشگاه و پزشکان است.