جامعه شناسی کاربردی

هدف این مقاله بررسی دیدگاه فردگرایی روش شناختی درباره ی شیوه ی تبیین پدیده های اجتماعی است. این دیدگاه پدیده های اجتماعی را برحسب کنش های افراد، تبیین می کند. نهادهای اجتماعی به افراد و تمایلات آنها تقلیل داده می شود. گرایش به روان شناسی گرایی در این دیدگاه مهم است. با این حال، در فردگرایی روش شناختی دو تفسیر حداکثری و حداقلی وجود دارد که رویکرد دوم تا حدودی نظر مساعد بسیاری از اندیشمندان اجتماعی را به سوی خود جلب نموده است. یکی از نظریه هایی که در چارچوب فردگرایی روش شناختی قرار می گیرد، نظریه ی انتخاب عقلانی است. در این نظریه، جامعه مجموعه ای از افراد تلقی می شود که براساس کنش عقلانی رفتار می کنند. فردگرایی روش شناختی همواره با چالش هایی روبه رو بوده است؛ از جمله این که آیا تبیین ها باید برحسب افراد صورت گیرد یا برحسب افراد به اضافه ی روابطی که میان آنها وجود دارد؟ افزون بر آن، این اصطلاح دارای معنای پذیرفته شده یکسانی نیست و فاقد هرگونه موضع گیری سیاسی است.

امروزه دنیای علم، به طور مداوم، با شتاب بالایی تغییرات عدیده ای را به خود می بیند؛ طوری که در همه ی زمینه ها و از جمله در حوزه ی روش های تحقیق نیز، این تغییرات محسوس است. با این حال، اگر مفاهیمی چون اعتبار و پایایی در حوزه ی روش شناسی، در دوره ی اثباتی با اصول و قوانین مشخص و جهان شمولی به کاربرده می شدند، در دوره ی پسا اثباتی امروزین که توجه به تحقیقات کیفی بیشتر از گذشته نمود پیدا کرده است، این اصول، حالت جهان شمولی خود را از دست داده اند. تاکید عده ای ازصاحب نظران حوزه ی تحقیق کیفی به کاربرد تکنیک های معمول اعتبار و پایایی حوزه ی کمی در پژوهش کیفی از سویی و تاکید گروهی دیگر بر تمایز این معیارهای مهم در تحقیقات کمی و کیفی از سوی دیگر، دال بر این گسست در ارائه ی اصول عالمگیر در حوزه های مختلف، مخصوصا حوزه ی روش شناختی است. بر این اساس، مقاله ی حاضر در نظر دارد ضمن معرفی ماهیت روش های تحقیق کیفی به ایجاز و طرح مفاهیم اعتبار و پایایی در سنت آن، کاربرد اعتبار و پایایی را در تحقیقات کیفی روشن نماید.

در این مقاله رابطه ی رفاه اجتماعی و مولفه­های آن با سرمایه ی اجتماعی در شهر سنندج بررسی شده است. سرمایه ی اجتماعی مجموعه ی منابع مادی و معنوی است که به فرد این امکان را می­دهد که روابط پایداری داشته باشد. رفاه اجتماعی شامل شاخص های اصلی آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، تغذیه، مسکن، اشتغال، جمعیت، نیروی انسانی، درآمد و هزینه و تامین اجتماعی و شاخص های فرعی گذران اوقات فراغت، محیط زیست، امنیت جانی و مالی فرد می­شود. در این مقاله، سرمایه ی اجتماعی در سه بعد اعتماد اجتماعی ، انسجام اجتماعی و تعهد اجتماعی و رفاه اجتماعی در هفت بعد مسکن، آموزش، بهداشت، اشتغال، درآمد، اوقات فراغت و جمعیت بررسی شده است. چارچوب نظری این مقاله، رابطه ی رفاه اجتماعی فراگیر و بالا با سرمایه ی اجتماعی برون گروهی در سطح بالاست. فرضیه های تحقیق شامل رابطه ی رفاه اجتماعی و سرمایه ی اجتماعی و رابطه ی رفاه اجتماعی از طریق هر کدام از مولفه­­هایش با سرمایه ی اجتماعی است. رابطه ی رفاه اجتماعی با سرمایه ی اجتماعی و رابطه ی اوقات فراغت و سرمایه ی اجتماعی تایید شده است.

این پژوهش در راستای رسیدن به این هدف است که در شهر مرودشت مشارکت اجتماعی در چه اندازه و تحت تاثیر چه عواملی است. فرضیه های این تحقیق براساس نظریه های انتخاب عقلانی، انگیزش مازلو، کنش متقابل و ساختار بندی آنتونی گیدنز، دال، لرنر و هانتینگتون استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل افراد 65-18 ساله ی ساکن شهر مرودشت است که به صورت تصادفی انتخاب شدند و حجم نمونه 385 نفر محاسبه شد. روش تحقیق پیمایشی بوده، داده ها به کمک پرسشنامه جمع آوری شده است. این پژوهش با استفاده از روش های آماری تحلیل واریانس، آزمون ضریب همبستگی و رگرسیون به نتایج ذیل رسید: متغیرهای سن، جنس، تحصیلات، شغل، درآمد، احساس تعلق شهری، دارا بودن قدرت سیاسی، بیگانگی سیاسی، رضایتمندی از عملکرد مسوولان شهری، احقاق حقوق شهروندی و استفاده از رسانه های جمعی با متغیر وابسته ی مشارکت اجتماعی دارای رابطه ی معنا داری بوده اند. در نهایت، از بین متغیرهای مستقل، متغیر درآمد در تغییرات مشارکت بیشتر موثر بوده است و به ترتیب، دارا بودن قدرت سیاسی، بیگانگی سیاسی، احساس تعلق شهری و استفاده از رسانه های گروهی در مشارکت تاثیرگذار بوده اند.

هدف این مقاله، بررسی رابطه ی اعتماد اجتماعی ( تعمیم یافته و نهادی) با احساس امنیت اجتماعی جوانان 15- 29 ساله ی ساکن شهرهای شیراز و یاسوج است. مطالعه ی حاضر بر اساس تئوری گیدنز، و روش پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام شده است. نتایج آنالیز کوواریانس نشان داد احساس امنیت اجتماعی پاسخگویان بیشتر تحت تاثیر اعتماد قرار دارد تا محل سکونت آنان. همچنین، اعتماد اجتماعی تعمیم یافته و نهادی، هر دو، موجب افزایش احساس امنیت اجتماعی می شوند؛ اما تاثیر اعتماد نهادی بر افزایش احساس امنیت سیاسی و قضایی چندین برابر تاثیر اعتماد تعمیم یافته است. نهایتاً این که میزان احساس امنیت عمومی و اقتصادی به همان اندازه ی اعتماد نهادی، تحت تاثیر اعتماد تعمیم یافته قرار دارد.

در این تحقیق سعی بر آن بوده است که الگوی زبان­شناسی اجتماعی برنستاین به ­صورت میدانی بررسی گردد. نظریه ی اجتماعی شدن ارتباط، نوعی قطبیت سازی روند ارتباطی را بر اساس مفاهیمی چون گونه ی محدود در مقابل گونه ی گسترده و همچنین نظام ارتباطی موقعیت - محور در مقابل نظام ارتباطی شخص- محور ارائه می دهد. چارچوب نظری مذکور، هر یک از قطب های ارتباطی فوق را با ساختار اقشار اجتماعی مرتبط می داند. برای سنجیدن این الگو، از دانش­آموزان حدود 13 ساله، شامل 40 پسر و 40 دختر طبقات اجتماعی کارگر و متوسط خواسته ­شد تا متونی درباره ی «توصیف مدرسه ی خود» و «زندگی خود در ده سال آینده» بنویسند و همچنین، تعدادی جمله های ناقص را تکمیل ­کنند. سپس، داده­های گردآوری ­شده از متون نوشتاری آنها به دو روش کیفی و کمی توصیف و تحلیل گردید. نتایج به­ دست ­آمده، نظریه ی برنستاین مبنی­ بر اینکه افراد طبقه ی کارگر و طبقه ی متوسط به­ ترتیب از گونه­های محدود و گسترده استفاده می­کنند را تایید کرد. تحلیل کیفی داده­ها نشان ­داده است که دختران هر طبقه ی اجتماعی در قیاس با پسران­ هم ­طبقه ی خود از کنش زبانی پیچیده­تری استفاده ­ ­می­کنند. همچنین، تحلیل کمی که به­ عنوان مویدی بر نتایج تحلیل کیفی استفاده­ شده است، نشان­ دهنده ی همبستگی مثبت بین طبقه ی اجتماعی افراد و پیچیدگی کنش زبانی آنها بوده است.

مدیریت بدن به معنای نظارت و دستکاری مستمر ویژگی­های ظاهری و مرئی بدن است که به کمک معرف­های کنترل وزن (از طریق ورزش، رژیم غذایی و دارو)، دستکاری پزشکی (جراحی بینی و پلاستیک) و میزان اهمیت دادن به مراقبت­های بهداشتی و آرایشی (استحمام روزانه، آرایش مو، آرایش یا اصلاح صورت، استفاده از عطر و ادوکلن و دئودورانت زیر بغل، آرایش ناخن و لنز رنگی برای خانم­ها)، به شاخصی اساسی تبدیل شده است. سرمایه ی فرهنگی، به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در جامعه شناسی معاصر، از اهمیت خاصی برخوردار است. سرمایه ی فرهنگی به تمرکز و انباشت انواع مختلف کالاهای ملموس فرهنگی و نیز قدرت و توانایی در اختیار گرفتن این کالاها و همچنین، استعداد و ظرفیت فرد در شناخت و کاربرد این وسایل گفته می­شود. از نظر بوردیو، سرمایه فرهنگی به سه بعد سرمایه ی فرهنگی درونی شده، سرمایه ی فرهنگی عینی و سرمایه ی فرهنگی نهادینه شده، قابل تفکیک است. در این پژوهش با بهره­گیری از نظریه ی «بوردیو» و «گیدنز» به بررسی تجربی فرضیه ی رابطه ی بین سرمایه ی فرهنگی و مدیریت بدن پرداخته شده است. این تحقیق به صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه با حجم نمونه ی 402 نفر از جوانان (دختر و پسر) 15-29 ساله ی ساکن در شهر گیلان غرب انجام شد. نمونه­ها با روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شدند. نتایج پژوهش با استفاده از آماره­های توصیفی و استنباطی نشان می­دهد که میانگین سرمایه فرهنگی (3.37 از 5) بیشتر از میانگین مدیریت بدن (2.82 از 5) است. این اعداد بیانگر آن است که میزان مدیریت بدن و سرمایه ی فرهنگی در جامعه ی مورد مطالعه در حد متوسط است. مقایسه ی ضرایب همبستگی نشان می­دهد که سرمایه ی فرهنگی در بین دختران (335/0) بیش از پسران (298/0) است. همچنین، نتیجه ی رگرسیون خطی چند متغیره ی متغیر­های مستقل با مدیریت بدن (دختران و پسران) نشان می­دهد که از میان متغیر­های مستقل (سرمایه ی فرهنگی تجسم یافته، عینیت یافته و نهادینه شده) در مدل رگرسیونی بین پسران، تنها متغیر سرمایه ی فرهنگی عینیت یافته در مدل نهایی باقی مانده است. مقایسه ی بتاها نشان می دهد که میزان تاثیرگذاری متغیر سرمایه ی فرهنگی عینیت ­یافته (294/0) است، اما در رگرسیون خطی چند متغیره ی دختران، سرمایه ی فرهنگی عینیت یافته و تجسم یافته با ضرایب بتای (202/0 و 164/0)، به ترتیب، قویترین و ضعیف­ترین رابطه را با متغیر وابسته ی مدیریت بدن دختران نشان می دهد.

مساله: مفهوم سلامت روانی یا جسمانی به آشکارا با مسوولیت پذیری مهاجران بستگی دارد. از جمله عوامل تعیین کننده ی سلامت روان در میان مهاجران، می­توان به نقش مسوولیت پذیری آنها اشاره کرد. این مقاله برآن است تا به تحلیل رابطه­ی بین مسوولیت پذیری مهاجران و سلامت روانی آنها براساس مدل رگرسیون لجستیک بپردازد. روش تحقیق: روش تحقیق در این مقاله پیمایش؛ ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه ی ساختار یافته، جامعه ی آماری مهاجران شهر طبس هستند. تعداد 200 نفر به عنوان جمعیت نمونه مطالعه شدند. تحلیل ها براساس آزمون مقایسه ی میانگین ها و همبستگی و آزمون مدل تحقیق براساس رگرسیون لجستیک انجام شده است. یافته ها: نتایج حاصل نشان می دهند که میانگین نمره ی سلامت روانی مهاجران در بعد سلامت فیزیکی برابر 94/26، در بعد اضطراب برابر 23/25، در بعد استرس برابر 16/20 و در بعد کارکرد اجتماعی برابر 50/31 است. تفاوت مشاهده شده بین میانگین ها براساس آزمون F با مقدار 92/71 در سطح معنا داری تایید شده است. نتایج حاصل از رگرسیون لجستیک نشان می دهند که پنج متغیر وضعیت مسکن، مسوولیت اجتماعی، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات و سن پاسخ گویان وارد معادله شده­اند. مقدار بتا برای پنج متغیر وضعیت تاهل (27/0 B= )، مسوولیت اجتماعی (62/0 B= )، وضعیت مسکن (12/0 B= )، میزان تحصیلات (19/0 B= ) و سن پاسخ گویان(17/0 B= ) معنادار بوده و توانسته­اند در پیش­بینی سلامت روانی مهاجران نقش موثری داشته باشند.

سطور حاضر، با توجه به اهمیت سرمایه ی اجتماعی زنان برای جامعه، برای مطالعه ی این سرمایه و عوامل تاثیرگذار بر آن به نگارش درآمده است. چهارچوب نظری این مقاله، تلفیقی از نظرات رابرت پاتنام، جیمز کلمن، پیر بوردیو و فمینیسم رادیکال است که از این نظریات، هشت فرضیه ی در پاسخ به پرسش های اصلی تحقیق استخراج گردید. این فرضیه ها با استفاده از روش پیمایشی آزمون شدند. در راستای این روش، پس از تعریف عملیاتی متغیرها، از پرسشنامه استفاده شد که آلفای کرونباخ آن برابر با89 /0 بود و سپس با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه376 نفر برآورد شد و پس از آن، پرسشنامه ها توزیع و سپس جمع آوری، پردازش و تحلیل شدند. داده های به دست آمده با استفاده از آماره های توصیفی و تحلیل رگرسیون دو متغیره و سپس چند متغیره تحلیل شدند. اهم نتایج حاصل از تحلیل توصیفی و رگرسیون دو متغیره عبارتند از: میزان سرمایه ی اجتماعی زنان در حد متوسط؛ یعنی 5/40 از کل (84) است . متغیرهای سرمایه ی اجتماعی خانواده با بتای 75/0، سرمایه ی اجتماعی خویشاوندان با بتای 65/0، دینداری با بتای 208/0، سنت گرایی با بتای 22/0، غرب گرایی با بتای 13/0- و مردسالاری با بتای 115/0- بر میزان سرمایه ی اجتماعی زنان شهر بروجن دارای تاثیر معناداری است. براساس تحلیل چند متغیره، دو متغیر دیگر؛ یعنی طبقه ی اجتماعی و مهاجرت نیز دارای تاثیر معناداری بر متغیر وابسته هستند و متغیرهای غرب گرایی و سنت گرایی- بر خلاف تحلیل دو متغیره- به دلیل تاثیرات برآیندی دارای اثر معناداری بر متغیر وابسته نیستند.