جامعه شناسی کاربردی

در ادبیات جامعه شناسی توسعه دربارة نقش مؤلفه های تعاون، همکاری، مشارکت و ... در توسعه به طور عام و توسعة محلی به طور خاص قلم فرسایی شده است؛ اما دربارة جایگاه رقابت و کشمکش های فردی و گروهی به عنوان عناصری تعیین کننده در مناسبات اجتماعات محلی کوتاهی شده است. هدف این پژوهش در درجة اول، بررسی ارتباط میزان رقابت گرایی مردمی با توسعة اجتماعات محلی و در گام بعدی، بررسی این رابطه با حضور متغیرهای واسطی مانند اعتماد، انسجام، مشارکت و روابط اجتماعی به عنوان عناصر تشکیل دهندة سرمایة اجتماعی است. پژوهش با روش «پیمایش» متکی بر نمونة 370 نفری از افراد بالای 18 سال ساکن در شهر زرنق از توابع استان آذربایجان شرقی بوده است. یافته ها نشان می دهد بین رقابت گرایی و تمایزخواهی های مردمی با سطح توسعة عینی و ذهنی در منطقة مطالعه شده ارتباط مستقیم وجود داشته است؛ به طوری که هرچه میزان رقابت گرایی مردمی بالاتر بوده، به همان میزان، توسعة محلی افزایش یافته است؛ اما این رابطه با حضور متغیرهای واسطی مانند اعتماد، انسجام، مشارکت و روابط اجتماعی ناپدید می شود. بدین معنا که متغیرهای واسط، خود نیز به عنوان متغیرهای مستقل، ارتباط مستقیم با توسعة محلی دارند؛ اما در تقابل با رقابت گرایی عمل کرده اند. درواقع میزان قوت یا ضعف جمع گرایی یا گروه گرایی میان اعضای اجتماع مطالعه شده، رابطة مستقیم با توسعة محلی را تبیین می کند.

کم رنگ شدن روابط عاطفی درون خانواده اعم از روابط بین همسران، والدین و فرزندان و تحلیل رفتن فضای تعاملی بین آنها نشان دهندة ازبین رفتن بسیاری از پیوندهای سنتی گذشته در انسان های عصر جدید است. یکی از دلایل اصلی بروز این مسئله، فناوری های ارتباطات است که تغییرات گسترده ای را مانند هر دگرگونی ناشی از فناوری سبب شده است. امروزه نشانه های کمتری از خانواده هایی می یابیم که ساعاتی از روز را با یکدیگر گفتگو می کنند. باتوجه به اهمیت این مسئله، در این پژوهش، تأثیر فضای مجازی بر فرهنگ شفاهی افراد در خانواده ها بررسی شده است. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی و با استفاده از روش نمونه گیری سهمیه ای و بهره گیری از پرسش نامة محقق ساخته، باتکیه بر نظریه های حوزة ارتباطات، خانواده و دوجهانی شدن انجام شده است. جامعة آماری پژوهش حاضر، خانواده های با فرزند بالاتر از 15 سال شهر اصفهان هستند. متغیر مستقل، استفاده از فضای مجازی با دو شاخص کمیت وکیفیت و متغیر وابسته، سنجش فرهنگ شفاهی با دو شاخص ارتباط شفاهی و ادبیات شفاهی بین والدین، فرزندان و همسران است. نتایج پژوهش حاضر، تأثیر کیفیت وکمیت استفاده از فضای مجازی بر فرهنگ شفاهی خانواده را نشان می دهد؛ به طوری که با افزایش استفاده از فضای مجازی، کمیت وکیفیت ارتباط شفاهی ناشی از ارتباط افراد در دنیای واقعی و ارتباطات رودررو کاهش می یابد.

مجموعه های تاریخی از مهم ترین بخش های هویتی هر جامعه اند و ساختارهای فرهنگی آن را نشان می دهند. درک ساکنان بومی از این مکان ها، نقش مهمی در پیشبرد برنامه های توسعه و یکپارچگی تصمیم های مدیریتی و مشارکتی دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی عامل های مؤثر بر درک ساکنان بومی نسبت به حمایت از توسعه پایدار گردشگری در تخت جمشید است. پنج روستای کناره، جلیان، فیروزی، شهرک مهدیه و شهرک ولی عصر برای جامعه آماری پژوهش انتخاب شدند. پژوهش ازنظر شیوه گردآوری داده ها، توصیفی - پیمایشی و ازنظر هدف، کاربردی است. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه است که روایی و پایایی آن با تحلیل عامل تأییدی و آلفای کرونباخ سنجیده شده است. مردم محلی با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و جدول کوکران، تعداد 385 پرسش نامه را تکمیل کردند. برای بررسی فرضیه های پژوهش از الگوی معادلات ساختاری، آزمون ضریب همبستگی پیرسون و T تک نمونه ای استفاده شده است. نتیجه ها، نشان می دهند متغیر مشارکت اجتماعی با ضریب تأثیر 79/0، بیشترین اثر را بر درک ساکنان بومی دارد. تعلق اجتماعی با ضریب تأثیر 17/0، رابطه مثبت و معنادار و نگرش زیست محیطی با ضریب تأثیر 22/0-، رابطه منفی و معناداری با درک ساکنان بومی نسبت به مجموعه تخت جمشید دارد؛ بدین معنا که با افزایش درک ساکنان نسبت به این مجموعه، نگرانی آنها نسبت به مسئله های زیست محیطی بیشتر شده است. درواقع مسئله های زیست محیطی تأثیر منفی بر درک مردم بومی نسبت به مجموعه داشته اند. درنهایت درک ساکنان بومی، تأثیر مثبت و معناداری بر حمایت از تخت جمشید دارد که میراثی جهانی و حمایت کننده توسعه پایدار گردشگری است.

در عصر حاضر با گذار از دانشگاه های نسل اول (آموزش محور) به دانشگاه های نسل دوم (پژوهش محور) و نسل سوم (دانشگاه کارآفرین) که بر مفاهیمی مانند آموزش، پژوهش و مشارکت در توسعة اقتصادی از راه ارتباط با صنعت و تجاری سازی پژوهش های دانشگاهی تأکید دارند، پایبندی به اخلاق پژوهش و ارتقای آن در نظام دانشگاهی اهمیتی دو چندان یافته است. مفهوم یادشده از عوامل عدیده ای متأثر است که در این پژوهش تلاش شده است به رابطة بین سازة فرایند جامعه پذیری دانشگاهی و پایبندی به اخلاق پژوهش پرداخته شود. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار اندازه گیری، پرسش نامه بوده است. جامعة آماری پژوهش حاضر، کلیة دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 94-93 به تعداد 6615 نفر را شامل می شود که از این تعداد، 729 نفر براساس فرمول کوکران و به شیوة نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شده اند. یافته های پژوهش نشان دهندة میزان پایبندی به اخلاق پژوهش بیشتر از مقدار متوسط (89/63 %) و در محدودة تا حدی زیاد است که بیشترین میانگین درصدی مربوط به بُعد احترام به حقوق اخلاقی آزمودنی ها و کمترین میانگین درصدی نیز به بُعد مسئولیت پذیری اجتماعی مربوط است. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد متغیرهای واردشده در الگوی رگرسیونی، 30 % از تغییرات متغیر پایبندی به اخلاق پژوهش را تبیین کرده اند.

باتوجه به اهمیت اشکال سرمایه در توسعه شهری و نیز قابلیت تبدیل آنها به یکدیگر، در پژوهش حاضر تلاش شد تا رابطة بین دسترسی کالاهای هنری و خدمات فرهنگی با ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی شهروندان شهر اصفهان در سال 92-91 بررسی شود. پژوهش حاضر به لحاظ زمانی، تک مقطعی و ازنظر میزان ژرفایی ازجمله مطالعات پهنانگر است. جامعه آماری، شهروندان 20 تا 64 سالة مناطق چهارده گانه شهر اصفهان را شامل بوده است که براساس فرمول کوکران، 400 نفر از شهروندان به روش نمونه گیری خوشه ای برای پاسخ گویی به سؤالات پژوهش انتخاب شدند. در سطح توصیفی، نتایج نشان دهندة مطلوب نبودن متغیرهای پژوهش است. در سطح تحلیلی، نتایج نشان داد بین سازه دسترسی به کالاهای هنری و خدمات فرهنگی با سازه سرمایه اجتماعی ارتباط معناداری وجود نداشته است؛ اما با برخی از مؤلفه های آن، یعنی مؤلفه احساس امنیت (به صورت معکوس) و مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت مدنی (به طور مستقیم) رابطه معناداری وجود دارد. در ارتباط با سازه دسترسی به کالاهای هنری و خدمات فرهنگی در بین مؤلفه های تشکیل دهنده، باتوجه به مقادیر استاندارد برآوردشده ضریب گاما، مقیاس های استفاده از وسایل و امکانات فرهنگی و هنری با ضریب 627/0، خلق اثر با ضریب 572/0 و مالکیت کالاهای فرهنگی و هنری با ضریب 390/0، به ترتیب بیشترین همبستگی را داشته اند. در ارتباط با سازه سرمایه های اجتماعی نیز در بین ابعاد سرمایه اجتماعی، هنجارهای اجتماعی با بار عاملی 018/1، اعتماد اجتماعی با بار عاملی 613/0 و شبکه های اجتماعی با بار عاملی 932/0- نیز میزان همبستگی با نمرات سازه سرمایه اجتماعی را گزارش می دهد.

فرهنگ سیاسی، نگرش و جهت گیری افراد نسبت به سیاست و ازجمله عواملی است که بر نقش آن در تحکیم دموکراسی تأکید شده است؛ ازاین رو، اهمیت فرهنگ سیاسی در جوامع درحال گذار روزبه روز افزایش می یابد و ضرورت مطالعه آن بیشتر می شود. پژوهش حاضر درصدد است تا در چارچوب دستگاه مفهومی تسلر و گائو، جهت گیری های فرهنگ سیاسی دانشجویان و عوامل مرتبط با آن را مطالعه کند. روش این پژوهش از نوع پیمایشی است که طی آن از 380 نفر از دانشجویان دانشگاه های استان کردستان مصاحبه گرفته شد. با توجه به ابعاد شناختی (تکثرگرایی سیاسی) و هنجاری (درگیری عملی در سیاست) فرهنگ سیاسی، میانگین جهت گیری فرهنگ سیاسی دانشجویان بالا است. یافته ها نشان دادند 72/33% دانشجویان، فرهنگ سیاسی دمکراتیک، 28% فرهنگ سیاسی بی تفاوت، 23% فرهنگ سیاسی عمل گرا و 16% فرهنگ سیاسی محدود دارند. همچنین، فرهنگ سیاسی با متغیرهای جامعه پذیری سیاسی، ارتباطات خانوادگی، اقتدارگرایی شخصیتی، جهت گیری مذهبی، سن، تحصیلات، محل اقامت و قومیت دانشجویان رابطه معناداری دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره نیز نشان می دهد متغیرهای یادشده، یک سوم از تغییرات فرهنگ سیاسی دانشجویان را تبیین می کنند.

اختلالات روانی ازجمله افسردگی، موضوع مطالعة رویکردهای مختلف نظیر روان پزشکی، روان شناسی، روانکاوی، همه گیرشناسی و نیز جامعه شناسی هستند. رویکردهای جامعه شناختی با اصل قراردادن عوامل بیرونی، اثرات ساختارهای اجتماعی و الگوهای تعاملات اجتماعی را بر اختلالات روانی مطالعه می کنند. در مقالة حاضر، رویکردهای جامعه شناختی از تفاوت های جنسیتی در شکل گیری و تشدید افسردگی در میان زنان و مردان را ارزیابی می شود. پژوهش حاضر برای دستیابی به اهداف بالا، مطالعه ای بنیادین است که با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است و در این راستا از روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی استفاده شده است. یافته های حاصل از مطالعات اسنادی نشان می دهد زنان و مردان، واکنش های عاطفی و رفتاری متفاوتی نسبت به فشارهای اجتماعی نشان می دهند؛ یعنی زنان به درون ریزی فشارهای روانی می پردازند و در نتیجه، میزان بالاتری از افسردگی را تجربه می کنند؛ درحالی که مردان با اجبار به برون ریزی این فشارها رفتارهایی نظیر سوءمصرف مواد انجام می دهند و به اختلالات روانی مبتلا می شوند. مطابق الگوی نظری به کار گرفته شدة مرکب از سه نظریة نقش، قدرت و جنسیت و خودخاموشی، وقوع خودخاموشیِ آموخته شده در فرایند جامعه پذیری و مبتنی بر کلیشه های نقش جنسیتی دربارة هر جنس، تسهیل در بروز یا تشدید اختلالات روانی خاصِ هر جنس را موجب می شود؛ ازاین رو، «فرایند بازتعریف کلیشه های نقش جنسیتی و تعدیل سازوکار خودخاموشی، یک راهبرد اجتماعی - فرهنگی کلان مقیاس برای کاهش اختلالات روانی» محسوب می شود.

به دنبال صنعتی شدن و تغییرات سریع و فزایندة متعاقب آن، در برخی جوامع، خانواده و ابعاد مختلف آن ازجمله ارزش های خانوادگی به چالش کشیده شده است. بر این اساس در این مقالله به این سؤالات اساسی پاسخ داده شده است که وضعیت گونه های مختلف ارزش های خانوادگی در شهر تهران چگونه است، روند تغییرات ارزشی در خانواده به چه شکل است و گروه های مختلف اجتماعی به کدام گونه از ارزش ها گرایش بیشتری دارند. جامعه آماری پژوهش، افراد 18 سال و بالاتر شهر تهران، روش نمونه گیری خوشه ای PPSو ابزار به کارگرفته شده پرسش نامه بوده است و بر این اساس، 600 نمونه، انتخاب و تجزیه و تحلیل شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهند خانواده در شهر تهران همچنان اهمیت زیادی دارد. ارزش های سنتی و مدرن خانوادگی در سطح وسیع و بارقه هاییاز ارزش های پست مدرنخانوادگی در برخی ابعاد به چشم می خورد. در بستر گذار نسلی از نسل اول به سوم ارزش های سنتی کاهش و ارزش های مدرن و پست مدرنافزایش یافته است. در ارزش های سنتی و مدرن، جنسیت و در ارزش های پست مدرن، نسل و وضعیت تأهل، عوامل تعیین کننده تری هستند. نسل دوم در ارزش های مدرن، همانند نسل سوم و در ارزش های پست مدرن، همانند نسل اول عمل کرده و با این انعطاف امکان همزیستی نسلی را فراهم کرده است. متغیرهای اقتصادی و اجتماعی در ارزش های سنتی، بیشترین و در ارزش های پست مدرن، کمترین توان تبیین را دارند. در ارزش های خانوادگی سنتی و مدرن، همگرایی نسلی بیش از همگرایی جنسیتی مشاهده می شود.

سلامت اجتماعی از اساسی ترین معیارهای رفاه اجتماعی هر جامعه ای است و در ارتقای کیفیت زندگی هر جامعه ای مؤثر است و به نوعی بهزیستن و خوب نگریستن به زندگی و حیات جمعی را برای فرد فراهم می کند. نوشتار حاضر از یک سو، ابعاد مختلف سلامت اجتماعی را می سنجد و ازسوی دیگر، رابطة این پدیده را با سایر پدیده های مرتبط با حوزه رفاه اجتماعی تحلیل می کند. چارچوب نظری این پژوهش مبتنی بر نظریات کییز، بوردیو، زاف و گیدنز بوده و در بحث رضایت از زندگی بر مقیاس مایر و دینر (SWLS) و در مقوله نشاط اجتماعی بر رویکرد وینهوون و آرگایل تأکید شده است. در این پژوهش از روش پیمایش و روش توصیفی تحلیلی برای یافته ها استفاده شده است. جامعة آماری مطالعة حاضر، جوانان 18 تا 30 سال در شهرستان قاین واقع در استان خراسان جنوبی است که حجم نمونه براساس فرمول کوکران 400 نفر، برآورد و براساس روش نمونه گیری خوشه ای، نمونه آماری با پرسش نامه های استانداردشده و محقق ساخته مطالعه شده است. در مجموع، ضرایب آلفای کرونباخ پژوهش حاضر 85/0 به دست آمده است. از نرم افزار Spss22 برای تحلیل داده ها به همراه آزمون های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است. نتایج به دست آمده بیان می کند تأثیر متغیرهای اجتماعی همچون سرمایه اجتماعی، امنیت اجتماعی، نشاط اجتماعی، کیفیت زندگی و رضایت از زندگی بر سلامت اجتماعی جوانان مشاهده می شود. براساس نتایج رگرسیون و الگوی تحلیل مسیر، متغیرهای رضایت از زندگی، نشاط اجتماعی و کیفیت زندگی تأثیر مستقیمی بر سلامت اجتماعی داشته اند که متغیر رضایت از زندگی با ضریب بتای 19/0 به طور مستقیم بیشترین تأثیر را داشته است.

یکی از مباحث مهم در حوزه روان شناسی تربیتی توجه به اصل مسئولیت پذیری برای رشد و تکامل آن در انسان است؛ ازاین رو پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری اجتماعی دانشجویان انجام شده است. در راستای دستیابی به اهداف مطالعه، اطلاعات لازم از نمونه آماری شامل 200 نفر از دانشجویان دانشگاه زنجان و دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان با روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب جمع آوری شد. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش پرسش نامه بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS 20 و AMOS 20 انجام شد. داده های گردآوری شده با استفاده از تکنیک الگو سازی معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شد. بر مبنای الگوی مفهومی پژوهش، فرض بر این است که عواملی مانند خانواده، دوستان و همسالان، سیستم آموزشی و رسانه، متغیرهای مستقل، ضمن دارابودن اثر مستقیم بر متغیر وابسته مسئولیت پذیری اجتماعی دانشجویان، به طور غیرمستقیم و با متغیر میانجی عامل دینداری بر مسئولیت پذیری اجتماعی دانشجویان اثر می گذارند. نتایج الگوسازی معادلات ساختاری نشان داد بین خانواده، دوستان و همسالان، سیستم آموزشی و رسانه با متغیر وابسته مسئولیت پذیری اجتماعی دانشجویان ارتیاط مثبت و معناداری وجود دارد و این متغیرها 57% از واریانس متغیر وابسته را تبیین می کنند. همچنین، براساس نتایج الگوی ساختاری میانجی مشخص شد متغیر دینداری در رابطة بین متغیرهای خانواده، دوستان و همسالان، سیستم آموزشی و رسانه نقش میانجی دارد.