مطالعات فرهنگ - ارتباطات (نامه پژوهش فرهنگی سابق)

تحقیق حاضر به منظور شناخت رابطة میان خدمات شهری و سبک زندگی شهروندان با هدف بررسی نقش تسهیلات شهری بر شیوة زندگی شهرنشینان انجام شده است. در این پژوهش، با استفاده از شیوة پیمایشی، با 734 نفر از سرپرستان خانوارهای ساکن در مناطق بیست و دوگانه شهر تهران یا افراد مطلع خانوار که حداقل 18 سال سن داشته اند، مصاحبه شده است. یافته های تحقیق نشان داد میزان برخورداری و استفادة شهروندان تهرانی از خدمات شهری شهرداری کمتر از حد متوسط است. به طور متوسط تمایلات رفتاری پاسخگویان در زمینة نحوة گذران اوقات فراغت، مدیریت بدن، و دیگر سلائق بیشتر سنتی بوده و فاصلة زیادی تا سبک مدرن دارد. یافته های تحقیق رابطة میان سبک زندگی با برخورداری از خدمات شهری و میزان استفاده از آن ها را تأیید کرد و نشان داد شهروندانی که از خدمات شهری برخوردارترند و از آن ها بیشتر استفاده می کنند، سبک زندگی مدرن تری دارند. متغیر میزان استفاده از خدمات شهری تأثیر مستقیم بر سبک زندگی دارد. بنابراین، اگر امکانات و تسهیلات شهری افزایش یابد ولی در کنار آن میزان استفاده از این خدمات رایج نشود، هیچ تغییری در شیوة زندگی شهروندان حاصل نمی شود.

توجه به ادبیات موجود در حوزة دانش علوم اجتماعی و مدیریت نظام فرهنگی ـ اجتماعی و نیز ادبیات فقهی، کلامی، و فلسفی در حوزة اندیشة دینی می تواند رویکردی بیافریند که خود با پارادایمی توحیدی فهمیدنی است. چنین رویکردی می تواند ما را در ارائة تفسیری نو از مفاهیم اجتماعی یاری دهد. اندیشمندان علوم اجتماعی از دیرباز به دنبال طراحی شهری ایده آل بوده اند که در آن امور طبیعی و اجتماعی به بهترین نحو جاری است. در چنین جامعه ای کنشگران در پیروی از قواعد اجتماعی فعالانه ظاهر می شوند. چنین فرایندی در ادبیات علوم انسانی می تواند با متغیر سرمایة اجتماعی تبیین و تفسیر شود. در ادبیات دینی امر به معروف و نهی از منکر نزدیک ترین مضمون به این معناست. این مقاله با تکنیک حل مسئله در پی استفاده از دارایی های معرفتی امیدوار به ارائة مدلی شناختی است که با استفادة ابزارگونه از عقلانیت مدرن ذیل اندیشه ای درون دینی می تواند راهی نو در حوزة گسترش مفهومی ادبیات بومی کشور باشد. از این رو، ضمن پرداختن به ادبیات سرمایة اجتماعی، مدلی شناختی به منظور نهادینه کردن بعدی از اندیشة اجتماعی دینی ارائه شده است.

شناخت و درک مفهوم مکان و فضا در بسیاری از حوزه های علمی کاربرد دارد. فضا و مکان بستری برای فعالیت های انسانی تلقی می شود. بنابراین، بررسی ماهیت فضا و مکان و تعامل آن با فرهنگ ضروری است، چرا که غفلت از این موضوع مانع شناخت جامع مکان و فرهنگ خواهد بود. هدف تحقیق حاضر بررسی نقش فرهنگ در مکان ها و شکل گیری هویت مکانی با روش اسنادی است که از منابع متعدد استفاده شده است. استفادة انسان از مکان برای بیان احساس مکانی یا هویت پذیری در سطوح محلی، منطقه ای، ملی، و جهانی مؤثر است، انسان با فرهنگ خود در شکل پذیری و نقش یابی مکان ها تأثیرگذار است. فرهنگ های گوناگون مکان های خاص خود را می سازند و کارکردهایی متناسب به آن می بخشند. ویژگی های فرهنگی جامعه همچون روحی در کالبد مکان نفوذ می کند، در آن تجلی می یابد و خود را در بستر مکانی و فضایی نمایان می سازد. معماری، شیوه های کشت و زرع، نوع و شکل سکونتگاه های انسانی، و ساخت راه ها از جمله پدیده هایی انسانی متأثر از فرهنگ است که به مثابه چشم اندازهای فرهنگی مطالعه می شوند.

معماری در تحول کیفی هنر ایران، به خصوص دوران حکومت تیموریان و صفویان، از اهمیت خاصی برخوردار است و این امر را می توان به خوبی در آثار چشمگیر به جای مانده از آن زمان مشاهده کرد. نکتة شایان توجه در معماری این حکومت ها، حضور بی نظیر زنان و تأثیر مستقیم آن ها در خلق بناهایی بی مانند است که در هیچ دوره ای از تاریخ معماری ایران به چشم نمی خورد. این مقاله بر آن است، تا با بررسی جایگاه ویژة زنان دوران تیموری و صفوی و تأثیر آن ها در حکومت وقت خویش، حضور فعال زنان در هنر معماری این دوران را نشان دهد. پس از نگاهی گذرا به ویژگی های بارز معماری در زمان سلطة تیموریان و صفویان، به معرفی زنان فعال در این عرصه و بناهای به جای مانده از آن ها می پردازیم.

مقالة حاضر پژوهشی است بر رویکرد نظری امام خمینی(ره) دربارة سکولاریسم. مسلماً پرداختن به این موضوع مستلزم تعریف سکولاریسم، تفاسیر و برداشت های گوناگون از آن، و فرایند سکولاریزاسیون است. از این رو، پژوهشگر ضمن بیان مقدمات به آرا و مبانی نظری حضرت امام خمینی(ره) دربارة شاخص ها و مبانی سکولاریسم همچون خصوصی شدن دین، عقلانیت ابزاری، جدایی اخلاق از سیاست، و جدایی دین از سیاست می پردازد. انقلاب اسلامی نقطة عزیمت تحول در مبانی اندیشه در ایران معاصر است. انقلاب اسلامی اعتراضی بود به نحوة تفکر، نحوة زندگی، و نوسازی سیاسی ـ اجتماعی سکولار. شایسته است به این سؤالات پاسخ داده شود که چرا انقلاب اسلامی و ایدئولوگ آن، یعنی حضرت امام خمینی(ره)، با سکولاریسم تضادی بنیادین داشتند. تا کنون مقالات و آثار متعددی از دیدگاه اسلام دربارة سکولاریسم نگاشته شده است، اما از دیدگاه حضرت امام(ره) دربارة مبانی اندیشه سکولاریستی بحث نشده است. پژوهشگر در این مقاله تلاش می کند تا با بیان و فهم مبانی اندیشة سکولاریسم به تبیین دیدگاه حضرت امام(ره) بپردازد.

نظریة بنیادی روشی مدرن برای کشف مفاهیم بنیادی از دلِ داده های تحقیق کیفی است. از این منظر، یک روش کیفی با تکنیک اکتشافی- استقرائی است، اما پوزیتیویسم روشی است کمّی با تکنیک قیاسی به دنبال تأیید یا ردّ مدل نظری و فرضیات تحقیق. نظریة بنیادی سه مرحلة اساسی کدگذاری باز، محوری و انتخابی دارد. البته مراحل روش شناسی نظریة بنیادی لزوماً پی در پی نیست؛ بلکه بر اساس تحلیل همزمان است. یعنی محقق همزمان می تواند به گردآوری، طبقه بندی، و تجزیه و تحلیل داده های تحقیق بپردازد و از ارتباط میان مقولة مرکزی با دیگر مقولات خط داستانی پدید می آید. در نظریة بنیادی، برخلاف تحقیقات کمّی ، پیش از تحقیق میدانی نمی توان نمونه گیری نظری را برنامه ریزی کرد. معیار قضاوت در نمونه گیری نظری هنگامی اتفاق می افتد که اشباع نظری مقوله یا نظریه صورت پذیرد. هنگامی که محقق، پس از پیمودن روند مسیرهای فوق، به کشف نظریه نرسید باید حساسیت نظری را افزایش دهد، یعنی پرسیدن و مقایسة مداوم در طول تحقیق که اساس نظریة بنیادی را تشکیل می دهد.