مطالعات فرهنگ - ارتباطات (نامه پژوهش فرهنگی سابق)

در فضای کنونی متأثر از گسترش نقش فزایندة رسانه ها و ابزارهای ارتباطی، تصور قالبی به عنوان یک مسئله قدیمی ابعاد جدیدی یافته و چالش های جدیدی را در حوزه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی موجب شده است. در این مقاله تلاش خواهد شد تصور قالبی و نقش رسانه ها در روابط بین گروه های هویتی مورد بررسی و سنجش (رویکردی پیمایشی) قرار گیرد. جامعة آماری این نوشتار شامل کلیة دانشجویان دانشگاه تهران در سال تحصیلی 1390 تا 1391 می باشد. بر اساس یافته ها، شبکه های ماهواره ای، از بیشترین فراوانی در مقایسه با دیگر وسایل ارتباطی در خصوص ترویج ذهنیتی خاص نسبت به اقوام برخوردار است. تلویزیون داخلی، تلفن همراه و اینترنت نیز از سهم زیادی در این زمینه برخوردارند. در این میان، رادیو از فراوانی اندکی برخوردار است. بنابراین، با افزایش استفاده از رسانه های خارجی، میزان تصور قالبی افزایش خواهد یافت.

این مقاله به مطالعة روش های متنی شدة بازنمایی ایدئولوژی در کتاب های آموزشی زبان انگلیسی اینترچنج پرداخته و برای یافتن پاسخی برای این پرسش ها که کتاب های زبان انگلیسی اینترچنج، به مثابه صور نمادین، به معنایی که تامپسون به کار می برد، چگونه معنای ایدئولوژیک خود را به نوآموزان زبان انگلیسی انتقال می دهند؟ و اینکه چگونه در این کتاب ها ایدئولوژی و سبک زندگی آمریکایی به شکلی طبیعی و همگانی نشان داده می شود؟ ابتدا هر چهار کتاب زرد، قرمز، آبی و سبز اینترچنج مطالعه شد تا مؤلفه هایی که به وسیلة آنها سبک زندگی بازنمایی شده استخراج شود. سپس الگوی بازنمایی سبک زندگی آمریکایی در این کتاب ها کشف و مشخص شد که این الگوها راهبردهای اصلی این کتاب، جهت انتقال دیدگاه ها و عقاید آمریکایی هستند. برای پیگیری ادعاهای مقاله، روش شناسی مقاله طوری طراحی شد که ابتدا چهار بحث گروهی متمرکز انجام شود تا نحوة برخورد مخاطبان با این کتاب ها مطالعه و واکاوی شود. با تحلیل اظهارنظر زبان آموزان، یافته هایی به دست آمد مبنی بر اینکه اگرچه سبک زندگی و فرهنگ بازنمایی شده در این کتاب ها بیشتر آمریکایی است، اما این خود مخاطبان هستند که به هنگام برخورد با آنچه در این کتاب ها مطرح می شود و اینکه باید از چه سبک آداب و رسوم و عادت های اجتماعی پیروی شود، دست به انتخاب می زنند. یافته های این نوشتار همچنین نشان می دهد که در بسیاری از موارد، زبان آموزان حتی در انتخاب خود به گونه ای دست به یک بریکولاژ فرهنگی می زنند.

مقالة حاضر علل حضور کاربران جوان تهرانی در شبکه های اجتماعی مجازی را مورد بررسی قرار داده است. این مطالعه مبتنی بر چارچوب نظری استفاده و رضامندی و با انجام مصاحبه های عمقی بدون ساختار، انگیزه ها و اهداف عضویت جوانان در این شبکه ها را با وجود ممنوعیت قانونی دسترسی به برخی از آنها شناسایی نموده است. یافته ها حاکی از آن است که اکثر کاربران به منظور تسهیل روابط فعلی، احیای ارتباطات قدیمی، ایجاد و حفظ ارتباطات دوستانه بدان روی آورده اند و فضای شبکه های اجتماعی مجازی را سیاسی نمی دانند. هرچند در کنار دیگر عوامل، برخی پیامدها و دلالت های سیاسی در فرایند کنشگری شبکه ای آنان قابل درک است که مقاله در بخش نهایی به تبیین و تشریح آنها پرداخته است.

طرح تجزیه و دولت سازی یکی از مواردی است که دولت های استعماری نظیر بریتانیا برای استمرار حاکمیت و حفظ منافع خود در مناطق مختلف جهان به اجرا گذاشته اند. تأسیس رژیم اسرائیل در سال 1948 در همین راستا و با هدف دفاع از منافع غرب در برابر جهان اسلام، صورت پذیرفت. اما از آنجایی که هستة اصلی کسانی که خود را شهروند اسرائیل می دانند عموماً چندپاره است و خارج از مرزهای فلسطین اشغالی به این سرزمین مهاجرت کرده اند، این رژیم نتوانسته است پروژة ملت سازی را در سرزمین های اشغالی با موفقیت به پایان برساند و با آسیب های ساختاری متنوعی نظیر شکاف های قومی، نژادی و مذهبی، منازعه های هویتی میان دین داران و سکولارها، مسئلة اقلیت عرب فلسطینی مسلمان در درون اراضی اشغالی 1948، رشد مهاجرت معکوس و برهم خوردن توازن جمعیتی در سال های آتی و همچنین ظهور اندیشه های ساختارشکنانه نظیر پست صهیونیسم روبرو است. نویسندگان در این مقاله می کوشند چالش های مزبور را مورد بررسی و کندوکاو قرار دهند.

مقالة حاضر درصدد توصیف و تبیین سواد رسانه ای مخاطبان رسانه های نوشتاری در شهر تهران است. از این منظر، از نظریة جیمز پاتر به منظور توصیف و از نظریه های استفاده و خشنودی و نیز کاشت برای تبیین موضوع استفاده شده است. با کاربرد روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسش نامه بر روی600 نفر از مخاطبان در شهر تهران که از طریق نمونه گیری خوشه ایی چند مرحله ایی انتخاب شدند؛ داده ها جمع آوری شد. جهت احتساب اعتبار شاخص ها از اعتبار محتوایی صوری و نیز اعتبار سازه ای و جهت احتساب روایی شاخص ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که متغیرهای مدت، میزان، نوع استفاده از رسانه ها، واقعی تلقی کردن محتوای رسانه، انگیزه و هدف مخاطبان و میزان تحصیلات رابطة معنا داری با سواد رسانه ای دارند.

ورود رسانه های جدید رقم زنندة عصر جدید هم گرایی رسانه ها می باشد. بر اساس نظریة فرهنگ هم گرایی، رسانه های جدید رسانه های مشارکتی هستند و مخاطبان، تولیدگران و مشارکت جویان در چرخة محتوا می باشند. این تحول به نظر می رسد موجب تغییر فرهنگ مصرف رسانه ای شده است. نحوة جدید استفاده از تلویزیون در فرهنگ جدید رسانه، موجب پدیدآمدن مخاطب جدید با خصوصیات چندقالبی، مشارکت جو و فعال شده است. مقالة حاضر به دنبال بررسی تأثیر اینترنت بر تلویزیون در عصر هم گرایی به واسطة تبیین رابطة تولید محتوای اینترنتی با نحوة جدید استفاده از تلویزیون می باشد و با استفاده از پیمایش نشان می دهد: ۶۵ درصد از شهروندان، تولیدگر محتوای اینترنتی هستند و مخاطبان به نحوی جدید به تماشای تلویزیون می پردازند. همچنین بر اساس آزمون فرضیه ها، تولید محتوای اینترنتی با چندقالبی بودن، مشارکت جویی و فعال بودن در برابر تلویزیون رابطة مستقیم دارد که بیانگر فرهنگ واحد هم گرایی در رسانه ها می باشد. اینترنت بر تلویزیون تأثیر گذاشته است ولی نه بر کاهش محبوبیت آن؛ بلکه موجب تعامل هرچه بیشتر رسانه های سنتی و نوین شده است.

گوناگونی فرهنگی روندی گریزناپذیر در جهان کنونی است که به واسطة جهانی شدن و فراگیر شدن ارتباطات شتابی دوچندان گرفته است. در این نوشتار به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که اگر در جهان امروز در هیچ جامعه ای و از جمله در ایران امکان تحقق یگانگی فرهنگی یا ایجاد نوعی فرهنگ یکدست و یکپارچه وجود ندارد، چگونه می توان سیاستی فرهنگی شالوده ریزی کرد که به وحدت ملی بینجامد؟ ضمن انتقاد از انواع گفتمان های یگانه باور که سودای شالوده ریزی جامعه و فرهنگی یگانه و یکدست در سر دارند، در دفاع از گوناگونی فرهنگی و چندگانگی هویتی استدلال می شود و با تکیه بر همان استدلال ها و با عنایت به شرایط خاص تاریخی و فرهنگی ایران، در پیش گرفتن سیاستی فرهنگی که توانایی جذب آحاد مختلف جامعة ایران را داشته باشد پیشنهاد می شود.