مطالعات فرهنگ - ارتباطات (نامه پژوهش فرهنگی سابق)

مطالعات فرهنگ - ارتباطات (نامه پژوهش فرهنگی سابق)

مطالعات فرهنگ - ارتباطات سال بیست و چهارم تابستان 1402شماره 62 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بازنمایی زنانِ اینفلوئنسر اینستاگرام از زندگی روزمره خانوادگی در دوران کرونا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: اینستاگرام تحلیل روایت زنان اینفلوئنسر کووید 19 معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۶ تعداد دانلود : ۲۷۷
پژوهش پیش رو به تأثیر همه گیری ویروس کوید 19 بر بازنمایی زندگی روزمره در صفحات اینستاگرامِ زنان متأهل اینفلوئنسر سبک زندگی در چهارماه نخست همه گیری در ایران می پردازد. مسئله پژوهش، چگونگی بازنمایی دوران قرنطینه در صفحات اینفلوئنسرهاست و محققان تلاش کرده اند نوع معنایابی ویروس کوید 19 را در این صفحات تحلیل کنند. اینفلوئنسرهای سبک زندگی در اینستاگرام پرطرفدارترین راویان زندگی روزمره هستند و به دلیل دسترسی به منابع اقتدار، ظرفیت های بالایی در معناسازی از پدیده ها دارند. در این پژوهش، شیوه های روایت زندگی روزمره مجازی در دوران همه گیری ویروس کوید 19، بر اساس نظریه تحلیل روایت رِیسمن مورد مطالعه قرارگرفته و روش تحقیق کیفی و مبتنی بر مردم نگاری مجازی بوده است. بر اساس تکنیک تحلیل روایت، داده ها که شامل پست های اینفلوئنسرهای سبک زندگی بوده اند، پردازش شده و انواع راهبردهای روایت زندگی خانوادگی در دوران قرنطینه در دو سطح مضمونی و ساختاری تحلیل شده اند. در بخش اول (زنان سایبورگ به مثابه راویان قرنطینه)، یافته ها تحلیل مضمونی شده اند و چهار گونه: برساخت فانتزی کرونا، برساخت مضاعف گفتمان انگیزشی، نوستالژی پیشاکرونا، پزشکی کردن زندگی روزمره، سنخ شناسی شده است. در بخش دومِ یافته ها به تحلیل ساختاری نسبت عکس ها با نوشتار در پست ها و مکانیزم های تأثیرگذاری اینفلوئنسرها پرداخته شده و دو گونه: چرخش پلتفرمی و راهبرد های رفع چالش تأثیرگذاری بر مخاطب، صورت بندی شده است.
۲.

پیش بینی تغییر رفتار باروری زنان در استان تهران بر اساس رویکرد فرهنگی با استفاده از مدل سازی عامل بنیان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: رویکرد فرهنگی باروری پایین دینداری نگرش به سقط جنین رسانه های جمعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۹ تعداد دانلود : ۱۵۹
با توجه به کاهش باروری در سال های اخیر و هم زمانی آن با تغییرات نگرشی و فرهنگی مقاله پیش رو بررسی و پیش بینی رفتار باروری زنان استان تهران با استفاده از مدل سازی عامل بنیان و تمرکز بر رویکرد فرهنگی در قالب سناریوهای تغییر نگرش به سقط جنین، اهمیت دینداری و تأثیر وسایل ارتباط جمعی را مورد توجه قرار می دهد. در ساخت مدل عامل بنیان داده های تهیّه شده در طرح بررسی تحولات باروری (1396) مورد استفاده قرار گرفت. فرایند پیاده سازی عامل ها و اجرای شبیه سازی در نرم افزار انی لاجیک انجام شد. نتایج شبیه سازی، میزان باروری کل زنان استان تهران را 06/1 فرزند در سال 1408 پیش بینی می نماید. در بخش دیگری از شبیه سازی ها با فرض سناریوهای افزایش و کاهش اهمیت دینداری زنان این عدد به ترتیب به مقادیر 07/1 و 03/1 فرزند می رسد. در صورت تحقق سناریوی افزایش و کاهش نگرش مثبت به سقط جنین میزان باروری به ترتیب اعداد 02/1 و 07/1 فرزند را به خود اختصاص خواهد داد و اگر افزایش آگاهی و اقناع سازی توسط رسانه های جمعی نیز در نظر گرفته شود میزان باروری کل به 16/1 فرزند خواهد رسید. البته با توجه به افزایش سواد و آگاهی جامعه هدف و نیاز به برنامه ریزی مبتنی بر شواهد علمی، رسانه زمانی می تواند به عنوان بازویی توانا در راستای سیاست های افزایش باروری کارآمد باشد که نخبگان متخصص نسبت به آن اقناع شده و با مخاطبین گفتمان اقناعی داشته باشند. این مهم باید همواره مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان قرار گیرد.
۳.

روایت پدیدارشناسانه فقرای نامرئی از فقر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: فقرای نامرئی تولید بدن های رام و مطیع جامعه پذیری فقر داغ ننگ جغرافیایی دفن آرزوها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۹۹
فقرای نامرئی حکایت زندگی قشری از افراد تحصیلکرده در محیط های شهری است که معمولاً فقیر به نظر نمی رسند. فقرای نامرئی، افرادی هستند که درآمد دارند اما پس انداز ندارند، بقای اقتصادی آن ها سه تا چهار ماه بیشتر نیست؛ این قشر شغل رسمی با حقوق اولیه دارند و ممکن است بیش از یک شغل داشته باشند، آن ها ازنظر جغرافیایی شهرنشین هستند، اما در محله های فقیرنشین شهر زندگی نمی کنند. هدف این مطالعه کیفی دستیابی به فهم معنا و برداشت ذهنی مشارکت کنندگان از پدیده فقر بود. جامعه مورد مطالعه پژوهش پیش رو، کارمندان دانشگاه بوده، راهبرد نمونه گیری، نظری و شیوه نمونه گیری هدفمند بوده است. داده ها با فن کدگذاری نظری، تجزیه وتحلیل و درنهایت، پنج مقوله اصلی؛ دفن آرزوها، شرم ساری، داغ ننگ جغرافیایی، رنج مزمن بدنی و فقر در قامت احساس ناتوانی؛ تولید بدن های رام و مطیع به عنوان معنا و مفاهیم فقر ساخته شدند. همچنین درخصوص علل زمینه ای کلان چهار مقوله مفهومی همچون خانواده و شکستن بال پرواز، جامعه پذیری فقر، فقر شبکه ای در حاشیه شهری، دیده نشدن نهادی و درخصوص علل خرد نیز دو مقوله اصلی قفس فولادین فرهنگ فقر و همرنگی با دوستان برساخته شدند.
۴.

طراحی و اعتباریابی چارچوب سواد فرهنگی معلمان دوره ابتدایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: سواد فرهنگی معلمان ابتدایی طراحی اعتباریابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱ تعداد دانلود : ۲۱۳
پژوهش پیش رو با هدف طراحی و اعتباریابی چارچوب سواد فرهنگی معلمان دوره ابتدایی و با رویکرد آمیخته از نوع اکتشافی متوالی انجام شد. در بخش کیفی، از روش تحلیل مضمون استفاده شد. مشارکت کنندگان بالقوه بخش کیفی متخصصان دانشگاهی در سال تحصیلی 1399 بودند که از میان آن ها یازده نفر به شیوه هدفمند از نوع گلوله برفی انتخاب شدند. اصالت و صحت داده ها در بخش کیفی با زاویه بندی تحلیلی و بررسی قابلیت اعتمادپذیری داده های پژوهش تأمین شد و برای تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل مضمون استفاده شد. در بخش کمّی، روش توصیفی از نوع پیمایشی به کار گرفته شد و از تحلیل عامل تأییدی برای روایی و از ضریب آلفای کرونباخ برای تأیید پایایی استفاده شد. یافته های بخش کیفی شامل 1020 گزاره مفهومی اوّلیه، 3 مؤلفه اصلی، 10 ملاک و 85 نشانگر بود که با ترسیم روابط بین آن ها، چارچوب مفهومی سواد فرهنگی معلمان شکل گرفت. در پایان بخش کیفی، براساس چارچوب اوّلیه حاصل از این بخش، پرسشنامه ای در خصوص ارتباط و تناسب اجزای چارچوب تنظیم شد و در اختیار 200 نفر از معلمان دوره ابتدایی ناحیه یک شهر شیراز قرار گرفت. تحلیل عامل تأییدی بر داده های بخش کمّی چارچوب پیشنهادی برآمده از یافته های بخش کیفی را تأیید کرد. از این چارچوب می توان در سنجش سواد فرهنگی و نیز طراحی برنامه های توسعه حرفه ای معلمان دوره ابتدایی بهره گرفت.
۵.

گفتمان کاوی انتقادی نشان های ملی دوره قاجار و جمهوری اسلامی ایران بر اساس آرای ون دایک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نشان ملی ایران گفتمان کاوی گفتمان انقلاب اسلامی گفتمان سلطنت گرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۹۲
هدف پژوهش این است که به تحلیل گفتمان های فراخوانده توسط دو نشان قاجار و جمهوری اسلامی بپردازد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و رویکرد گفتمان کاوی انتقادی است. گفتمان های فراخوانده توسط نشان شیر وخورشید گفتمان پدرمیراثی، سلطنتی و هویت ملی بر اساس گذشته تاریخی هستند. شیر وخورشید را می توان بُعد بصریِ جذب کننده گفتمان مذهبی هم دانست. بدین ترتیب با جلوه گری این نشان در مطبوعات، نشریات و سایر رسانه ها هر نشانی که نشان دهنده یا بُعد بصری گفتمانِ دیگر اقلیت های مذهبی باشد به حاشیه رانده می شود. نشان جمهوری اسلامی گویای گفتمان انقلاب اسلامی و آرمان های سنت گرای ایدئولوژیک است . گفتمان انقلاب اسلامی در واکنش به مدرنیسم مطلقه پهلوی پدیدار شد و دربردارنده راهبرد ها و منازعه خواهی هایی چون  مبارزه طبقاتی، استثمارزدایی، مبارزه با امپریالیسم و استعمار بود. این گفتمان در میدان قدرتی قرار داشت که در مقابلِ گفتمان شرق شناسی و خاورمیانه که برساخته غربی ها بود، مقاومت می کرد. تفاوت های نشان ها به منزله بخشی از گفتمان یا جلوه بصری یک گفتمان ممکن است به شیوه خاص اجرای ِآن جلوه بصری برگردد یا اینکه به گرایش سیاسی خاصی تعبیر شود. مقایسه دو نشان قاجار و جمهوری اسلامی به منزله جلوه بصری دو گفتمان متفاوت، تفاوت آن ها در فراخوانی نوع حاکمیتی متفاوت را نشان می دهد. درواقع، هر دوره ای گفتمان غالبی دارد که نظام حقیقت خود را به وجود می آورد. در مرکز نظام حقیقت یکی گفتمان سلطنت گرا و در دیگری گفتمان انقلاب اسلامی با تمرکز بر دین اسلام و حاکمیت مطلق الله قرار می گیرد.
۶.

واکاوی برساخت معنایی سبک زندگی زنان نسل وای شهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نسل وای سبک زندگی حاکمیت گفتمان مجازی سبک زندگی ترجیحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۶۸
سبک زندگی می تواند در افراد، فرهنگ ها و جوامع مختلف به عنوان یک امر برساختی باشد زیرا مبتنی بر تجربه زیسته و شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فرد فرد افراد جامعه است. نسل وای که در ایران برابر با شروع دهه شصت تا آغاز دهه هشتاد است تحت تأثیر شرایط جامعه در آن دو دهه سبک زندگی متفاوت از نسل قبل و بعد از خود دارد؛ بنابراین اینک این سؤال مطرح می شود که برساخت معنایی سبک زندگی زنان نسل وای شهر تهران چیست و چه پیامدهای در پی دارد؟ رویکرد این پژوهش کیفی و با روش نظریه داده بنیاد است. داده های مورد نیاز این پژوهش حاصل مصاحبه نیمه ساختار یافته با 21 نفر از زنان جوان ساکن شهر تهران که جزء نسل وای بودند، به روش انتخاب هدفمند و در دسترس انجام شد. تعیین تعداد مشارکت کنندگان با رسیدن به مرحله اشباع نظری، مشخص شده است. پژوهش حاضر، از بین 21 مصاحبه شامل، 803 داده خام که بعد از بررسی مفاهیم تکرار شده به 384 دلالت مفهومی، 60 مقوله محوری، 14 مقوله انتخابی استخراج شده است. بر اساس یافته های پژوهش، پدیده انتخابی «ره آوردهای نسلی» به عنوان پارادایم اصلی انتخاب گردید. از علل این پدیده، نگرش مدرن و حاکمیت گفتمان مجازی و پذیرش نسبی ساختارها است که پیامد آن ایجاد سبک زندگی نیمه سنتی و رسیدن به سبک دلخواه زندگی است. زنان نسل وای، زنانی متفاوت از نسل پیشین هستند. آن ها با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی سنتی حاکم بر جامعه، یک سبک زندگی نیمه سنتی و نیمه مدرن را به وجود آورده اند. مهم ترین مشخصه این زنان، تلاش آن ها برای کسب استقلال مالی قبل از ازدواج است.
۷.

مطالعه جامعه شناختی رابطه سرمایه فرهنگی و سواد رسانه ای در جوانان 18 تا 34 ساله شهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: جوانان سواد رسانه ای سرمایه فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۱۲۰
سواد رسانه ای، نوعی درک مبتنی بر مهارت است که به وسیله آن، می توان رسانه ها و انواع تولیدات آن را شناخت و از یکدیگر تفکیک نمود. این امر به عوامل متعددی همچون سرمایه فرهنگی افراد، متکی است. هدف از این پژوهش، بررسی رابطه میان سرمایه فرهنگی و سواد رسانه ای در میان جوانان شهر تهران است که از نظریات بوردیو درزمینه سرمایه فرهنگی و هابز، تامن و پاتر و شکاف آگاهی درزمینه سواد رسانه ای، استفاده شده است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه بود. جامعه آماری شامل جوانان 18 تا 35 ساله ساکن شهر تهران در سال 1400 است که 386 نفر برای نمونه اصلی پژوهش با روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شدند تا بررسی شود که آیا بین سرمایه فرهنگی و سواد رسانه ای در میان جوانان شهر تهران، رابطه ای وجود دارد. یافته های پژوهش نشان می دهد، سرمایه فرهنگی جامعه آماری (شامل: سرمایه های فرهنگی عینیت یافته، تجسم یافته و نهادینه شده)، نزدیک به متوسط است. سواد رسانه ای پاسخگویان که از جمع نتایج مؤلفه های (دسترسی، تحلیل، ارزیابی و تولید محتوای رسانه ای) به دست آمده است، کمی بالاتر از حد متوسط است. میان سواد رسانه ای و سرمایه فرهنگی متجسد و عینیت یافته جوانان، رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد، اما میان سواد رسانه ای و سرمایه فرهنگی نهادینه شده، رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین میان جنسیت، تأهل و سطح درآمد با سواد رسانه ای، رابطه ای وجود ندارد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۷