جغرافیا و توسعه

جغرافیا و توسعه

جغرافیا و توسعه سال دهم بهار 1391 شماره 26 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

رتبه بندی سطح پایداری نقاط روستایی بر اساس مدل وایکور (مطالعه موردی : روستاهای شهرستان فسا- استان فارس)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: توسعه پایدار نواحی روستایی شهرستان فسا رتبه بندی پایداری مدل و ایکور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 102 تعداد دانلود : 1000
توسعه پایدار روستایی بر مبنای نگرشی کل نگر، در راستای تحقق بخشی به ایجاد و استمرار فرایندهای توسعه در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی نواحی روستایی است. پایش چنین رهیافتی در عمل، نیازمند توجه به عناصر و عوامل تأثیرگذاری است که در قالب مجموعه شاخص های پایداری و در یک چارچوب منسجم و به هم پیوسته ارایه و تبیین شوند. هدف این تحقیق شناخت و طراحی فرآیند تحلیل شبکه تصمیم گیری چندمعیاره در سنجش توسعه پایدار و تبیین پیوندهای بین عناصر و عوامل فعال و مؤثر در این زمینه است که دستیابی به آن از طریق بررسی ویژگی ها، مؤلفهها و معرف های توسعه پایدار در یک ناحیه روستایی واقع در محدوده شهرستان فسا از استان فارس با استفاده از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) و فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) و با بهره گیری از مدل وایکور انجام شده است. در این تحقیق از شاخص های لحاظ شده مربوط به هریک از ابعاد پایداری برای سنجش نواحی روستایی استفاده شده است. بر اساس چنین هدفی، فرضیه تحقیق این گونه صورت بندی شده که بین سطوح پایداری (اجتماعی، اقتصادی و محیطی) منطقه مورد مطالعه تفاوت معناداری وجود دارد. روش شناسی تحقیق توصیفی و تحلیلی بوده و با استفاده از مدل وایکور 250 خانوار از چهار بخش شهرستان فسا مورد بررسی قرار گرفته که در فرایند انجام آن، پس از محاسبه وزن ها با استفاده از تکنیک تحلیل شبکه، تفاوت در میزان پایداری ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی نواحی روستایی این شهرستان مشخص میشود. یافته های تحقیق نشان میدهد این روش برای حل مسائل تصمیم گسسته، بر مبنای انتخاب بهینه ترین گزینه از میان گزینه های موجود بر اساس رتبه بندی از قابلیت بالایی برخوردار است.
۲.

مدلسازی تغییرات کاربری اراضی زراعی و بایر به سطوح ساخته شده در منطقه شهری اردبیل با استفاده از مدل CLUE_S(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مدلسازی توسعه فیزیکی تغییرات کاربری اراضی مدل Clue-S و اردبیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 559 تعداد دانلود : 154
نکته ی قابل توجه در بررسی اجمالی ارقام فزاینده ی شهرنشینی، فرایند تبدیل کاربری های زراعی و بایر به سطوح ساخته شده اعم از کاربری های شهری، فراشهری و صنعتی و غیره می باشد. امروزه، اغلب مناطق برخوردار از توسعه ی کالبدی بسیار زیاد در مناطق مختلف جهان، شهرهای دارای مرکزیت سیاسی و اقتصادی می باشند. مدل های فضایی تغییرات کاربری اراضی ابزار مهمی در جهت تحلیل وضعیت ممکن این تغییرات در آینده نزدیک می باشند. هدف از این مقاله در وهله ی اول تبیین میزان و نحوه تبدیل کاربری های زراعی و بایر موجود در منطقه شهری اردبیل به سطوح ساخته شده و در وهله بعدی مدلسازی الگوی آتی این تغییرات تا افق 1400 با استفاده از مدل کلو_اس می باشد. بدین منظور از تصویر ماهواره ای منطقه اردبیل در سال 1367 ماهواره اسپات و تصویر 1386 ماهواره ای IRS جهت تهیه ی نقشه ی کاربری اراضی سال های مربوطه استفاده شده است. تحلیل آماری میزان و نوع روابط بین متغیّرهای وابسته و مستقل تحقیق با استفاده از رگرسیون لجستیک در نرم افزار SPSS صورت گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از وقوع تغییرات کاربری در مکان هایی با بالاترین درجه مطلوبیت مکانی برای نوع خاصی از کاربری اراضی می باشد که وضعیت آتی آنها در قالب 2 سناریوی تغییرات کم و زیاد ارائه شده است. به نحوی که بیشترین میزان از تغییرات در مناطق جنوبی و جنوب غربی شهر به وقوع خواهند پیوست که محلات مسکونی کوثر، دادگستری، مخابرات، ولایت نادری و کارشناسان را شامل خواهد شد.
۳.

پارامترهای هندسی و نقش آنها در تغییرات زمانی- مکانی بستر رودها مطالعه ی موردی: رودخانه ی هررود سرشاخه رود کرخه در استان لرستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ژئومورفولوژی استان لرستان رودخانه پارامترهای هندسی هررود تغییرات رودخانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 50 تعداد دانلود : 895
آبراهه ها سیستمی کاملاً پویا هستند و موقعیت، شکل و دیگر مشخصه های مورفولوژیکی آنها به طور پیوسته و در طول زمان تغییر می کند. در این پژوهش، مورفولوژی رودخانه ی هررود در استان لرستان با استفاده از روش مقایسه زمانی- مکانی مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از عکس های هوایی سال 1334 و تصاویر ماهواره ای سال 1386 بستر هررود در دو دوره ی زمانی و در محیط نرم-افزار Arc GIS رقومی گردیده و سپس در محیط نرم افزاری Auto Cad پارامترهای هندسی رودخانه مانند طول موج، ضریب خمیدگی، شعاع نسبی و نظایر آن برای بررسی تغییرات با روش برازش دایره های مماس بر قوس رودخانه اندازه گیری شده است. با توجه به تشابه نسبی ژئومورفیکی مسیر آبراهه به 4 بازه ی تقسیم شده و سپس پارامترهای مذکور و تغییرات به وجود آمده در طول مسیر رود با توجه به شکل و الگوی رودخانه مورد مقایسه قرار گرفته اند. پارامترهای هندسی به دست آمده در بازه های مورد مطالعه و مقایسه ی این پارامترها با یکدیگر نشان می دهد که بیشترین تغییرات در بازه ی 1 به علت شریانی بودن رودخانه، فرسایش پذیر بودن سازندهای کنار بستر، افزایش بار رسوبی کف و در نهایت فرسایش کناری رودخانه روی داده است. از طرفی در بازه های 2 و3 تغییرات کمتری دیده می شود اما این تغییرات نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و رودخانه حالت پیچان رودی پیدا کرده است. در نهایت در بازه ی 4 به علت کوهستانی بودن و تأثیرپذیری مسیر رودخانه از عوامل توپوگرافی، الگوی رودخانه مستقیم بوده و فقط در چند قوس، تغییر به صورت خیلی جزیی دیده می شود.
۴.

ارزیابی عملکرد تعاونی های کشاورزی در مناطق روستایی مطالعه موردی: شهرستان خرم آباد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ارزیابی مناطق روستایی خرم آباد عملکرد تعاونی های کشاورزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 353 تعداد دانلود : 966
توسعه تعاونی های کشاورزی در قالب تعاونی های صید و صیادی، گل و گیاه، زنبورداری، دامپروری، جنگل داری، مرغداری و زنبورداری را میتوان راهکار بسیار مناسبی در جهت توسعه کشاورزی، ارتقاء سطح دانش و آگاهی روستاییان، بهره برداری از منابع روستا، افزایش محصولات کشاورزی، جذب سرمایه و افزایش فرصت های شغلی محسوب نمود. اگرچه در سال های اخیر توسعه و ایجاد تعاونی های کشاورزی مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گرفته است اما تاکنون به طور نظام مند ارزیابی جامعی از ایجاد تعاونی های کشاورزی در تحقق اهداف توسعه روستایی صورت نپذیرفته است. در سال های اخیر استان لرستان به ویژه شهرستان خرم آباد شاهد توسعه قابل توجه تعاونی های کشاورزی در مناطق روستایی خود بوده است. بررسی جامع به شیوه اسنادی و میدانی در خصوص عملکرد تعاونی های کشاورزی شهرستان خرم آباد در نزد دو گروه مدیران و اعضای تعاونی ها در سه بُعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی نشان داد که تعاونی های کشاورزی از دیدگاه اعضاء از نظر مسائل اجتماعی، اقتصادی و محیطی موفق بوده اما از دیدگاه مدیران عامل به ویژه از نظر مسائل اقتصادی و محیطی دارای عملکرد موفقیت آمیزی نبوده اند.
۵.

پیش بینی خشکسالی با استفاده از مدل فازی-عصبی، شاخص های اقلیمی، بارندگی و شاخص خشکسالی (مطالعه موردی: زاهدان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زاهدان شاخص SPI پیش بینی خشکسالی شاخص های اقلیمی مدل فازی- عصبی ANFIS

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 11 تعداد دانلود : 342
هدف تحقیق حاضر، پیش بینی خشکسالی های پاییزه ی زاهدان به وسیله متغیّرهای ورودی مختلف می باشد. این متغیّرها عبارتند از: بارندگی، مقادیر پیشین شاخص خشکسالی SPI و 19 عدد از شاخص های اقلیمی. برای این منظور، میانگین سه ماهه اکتبر- نوامبر- دسامبر شاخص خشکسالی SPI به عنوان متغیّر خروجی انتخاب شد. سپس هرکدام از متغیّرهای ورودی یاد شده، در تأخیرهای زمانی صفر، 1، 2 و 3 ماهه (به ترتیب میانگین سه ماهه اکتبر-نوامبر-دسامبر، سپتامبر-اکتبر- نوامبر، آگوست- سپتامبر- اکتبر و ژولای-آگوست- سپتامبر) وارد مدل شدند. مدل های پیش بینی نیز با استفاده از مدل فازی- عصبی ANFIS توسعه داده شدند. بر اساس نتایج به دست آمده، در تأخیر زمانی صفر، بارندگی و شاخص اقلیمی Nino3 به ترتیب با ضرائب همبستگی 0.97 و 0.75 و خطاهای 0.13 و 0.33 مناسب ترین متغیّرهای ورودی را تشکیل دادند؛ در تأخیر زمانی 1 ماهه، بارندگی، شاخص خشکسالی SPI و شاخص اقلیمی AMO به ترتیب با ضرائب همبستگی 0.67، 0.72، 0.65 و خطاهای 0.36، 0.35 و 0.39 بهترین متغیّرهای ورودی را شامل شدند؛ در تأخیر زمانی 2 ماهه، شاخص اقلیمی SOI با ضریب همبستگی 0.78 و خطای 0.31 به عنوان بهترین متغیّر ورودی انتخاب شد و در نهایت در تأخیر زمانی 3 ماهه، شاخص اقلیمی AMO با ضریب همبستگی 0.59 و خطای 0.42 مناسب ترین متغیّر ورودی را تشکیل داد.
۶.

تحلیل تصادفات جاده ای منجر به فوت در تعطیلات نوروز 1386 با رویکرد اقلیمی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران اقلیم جاده تصادف جاده ای تعطیلات نوروز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 832 تعداد دانلود : 276
از بین عوامل محیطی که در بروز تصادفات جاده ای نقش قابل توجهی دارند، سهم پدیده های اقلیمی همچون لغزندگی، بارش برف، مه و یخبندان بیشتر می باشد. در این پژوهش سعی شده اثرات شرایط جوی بر وقوع 1756 تصادفات منجر به فوت در طول دوره 20 روز تعطیلات نوروز 1386 در محورهای پرتردد کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بدین منظور ابتدا نقاط تصادفات بر حسب کیلومتر از مبدأ بر روی محورها نقطه یابی گردید. همچنین اطلاعات هواشناسی، برای هر کدام از ایستگاهها،پس از کنترل و آماده سازی وارد نرم-افزار GIS گردید. تحلیل وضعیت اقلیمی در این دوره نشان می دهد که روزهای 25، 26 و 29 اسفندماه و همچنین روزهای 8 تا 10 و 14 فروردین ماه در بیشتر بخش های کشور شرایط جوی نامناسبی حاکم بوده است. با بررسی تصادفات رخ داده مشخص شد که بیشتر تصادفات در 20 کیلومتر اول از مبدأ و در ساعت های 15 تا 18 اتفاق افتاده است. در مرحله ی بعد با توجه به فراوانی تصادفات در روزهای مختلف مشخص شد که در روزهای 29 اسفند، 8 و 9 فروردین و نیز 13 و 14 فروردین میزان تصادفات به طور محسوس افزایش پیدا کرده است. می توان نتیجه گرفت که این افزایش، به غیر از برخی روزها که بالا رفتن حجم سفر می تواند باعث افزایش میزان تصادفات شود، بیشتر به دلیل حاکم بودن شرایط جوی نامناسب در کشور می باشد.
۷.

تعیین فصول اقلیمی زاهدان با روش تحلیل خوشه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زاهدان تحلیل خوشه ای فاصله فصول اقلیمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 521 تعداد دانلود : 245
در این پژوهش، جهت تعیین فصول اقلیمی زاهدان از مجموعه داده های روزانه و ساعتی پارامترهای حرارتی در قالب 21 متغیّر در دوره آماری 35 ساله (1383-1349) استفاده گردیده است. ابتدا پایگاه داده ای از متغیّرهای مورد بررسی در نرم افزار مت لب ایجاد شد. با توجه به اینکه هدف از این پژوهش گروه بندی بود ماتریس داده ها با آرایش P تهیه گردید. آرایشP آرایشی از ماتریس پایگاه داده است که در آن سطرها را زمان و ستون ها را عناصر اقلیمی تشکیل می دهند. سپس میانگین درازمدت روزانهی متغیّرهای اقلیمی در دوره ی مورد مطالعه برای هر یک از روزهای سال محاسبه گردید. در این صورت ابعاد ماتریس به 21*365 کاهش و همه سری ها به نمرات استاندارد تبدیل گردیدند. در نهایت، اجرای تحلیل خوشه ای بر روی ماتریس استاندارد شده با محاسبه فاصله به روش اقلیدسی و ادغام به روش وارد نشان داد که چهار فصل اقلیمی متمایز و متفاوت از فصل تقویمی بر زاهدان حاکم می باشد. مطالعه ویژگی های این فصل های حرارتی نشان می دهد که زمستان و تابستان در زاهدان دیرتر شروع شده و دیرتر پایان می گیرد. فصل گرم و سرد طولانی ترین و فصل خیلی گرم کوتاه ترین فصول می باشند. یافتن دوره های اقلیمی سرد و گرم و روندهای ساعتی تغییرات دما در این دوره ها می تواند کمک شایانی به مدیریت مصرف انرژی نماید.
۸.

کاربرد شاخص های ارزیابی تکتونیک جنبا در برآورد وضعیت تکتونیکی (بخش علیای زاینده رود)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ژئومورفولوژی تکتونیک جنبا زاینده رود شاخص های مورفومتریک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 673 تعداد دانلود : 364
با توچه به اینکه کشور ایران بر روی کمربند زلزله خیزی آلپ- هیمالیا قرار دارد و هر چند یک بار شاهد زلزله های مخرب ویرانگری همانند زلزله های بم و طارم و غیره در کشورمان میباشیم، بررسی وضعیت تکتونیک فعال (جنبا) که از جمله عوامل ایجاد و بروز زمین لغزه ها میباشند و ارزیابی تهدیدات و خسارات بروز این فعالیت ها در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است. رودخانه زاینده رود، بزرگترین و مهم ترین رودخانه دائمی ایران مرکزی است که سد عظیم زاینده رود بر روی آن بسته شده است. بخش علیای رودخانه، در شمال شرق استان چهارمحال و بختیاری و غرب استان اصفهان در مختصات طول جغرافیایی 50 درجه و 45 دقیقه تا 50 درجه و 53 دقیقه و 50 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 30 دقیقه و 45 ثانیه تا 32 درجه و 45 دقیقه و 50 ثانیه شمالی قرار گرفته است. این منطقه از نظر زمین شناسی بخشی از زون سنندج- سیرجان میباشد. در این پژوهش با استفاده از شاخص های مورفومتریک کمّی از قبیل منحنی هیپسومتری (بیبعد) حوضه های آبریز، انتگرال منحنی هیپسومتری حوضه های آبریز، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره، نسبت "" V "" عدم تقارن آبراهه ها، شاخص گرادیان- طول رودخانه، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی، فعالیت های تکتونیکی و فرایشی در دره ی طولی رودخانه زاینده رود و دره های عرضی سواحل سمت راست و چپ در مساحتی حدود 400 کیلومتر مربع مطالعه گردید. بررسی این شاخص ها نشان داد که دره اصلی (طولی) رودخانه از نظر شاخص های ""Vf "" و نسبت "" V "" نیمه فعال، دره های فرعی در سواحل سمت راست و چپ رودخانه از لحاظ شاخص های ""Vf "" و نسبت "" V "" فعال و نیمه فعال قرار داشت. همچنین نتایج مؤید این مطلب بود که منطقه ی مورد مطالعه از لحاظ شاخص ""SL "" در وضعیت غیرفعال بوده و از نظر شاخص عدم تقارن آبراهه ها در حوضه های آبریز، سمت چپ رودخانه نسبت به سمت راست از فعالیت بیشتری برخوردار است. از لحاظ شاخص تقارن توپوگرافی عرضی "" T ""، شمال حوضه از جنوب آن فعال تر ولی درکل از شدت زیادی برخوردار نیست و از نظر دو شاخص منحنی بی بعد و انتگرال منحنی بی بعد، می توان گفت منطقه مورد مطالعه در حالت بالغ مایل به پیر قرار دارد. بررسی و ارزیابی نتایج حاصل از تلفیق کلیه شاخص ها، منطقه ی مورد مطالعه از لحاظ نئوتکونیک در وضعیت نیمه فعال متمایل به غیر فعال قرار دارد.
۹.

تحلیل سینوپتیکی بارش های حوضه های اترک وگرگان رود (39 بارش فراگیر)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تحلیل عاملی خوشه بندی الگوهای سینوپتیکی حوضه های اترک و گرگان رود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 473 تعداد دانلود : 250
به منظور تحلیل سینوپتیکی بارش های حوضه های اترک و گرگانرود در شمال شرق ایران، 39روز با بارش فراگیر بیش از 7 میلیمتر طیّ دوره ی آماری 6 ساله (2002-1997) انتخاب شد. سپس داده های شبکه بندی شده ی فشارسطح دریا مربوط به (65-10 عرض جغرافیایی و 80- 5 طول جغرافیایی) با تفکیک مکانی (2.5×2.5) درجه مربوط به روزهای منتخب بارشی از پایگاه داده (NCEP/NCAR) استخراج گردید. بر روی این داده ها تحلیل عاملی و سپس تحلیل خوشه بندی سلسله مرتبی با روش ادغام ward انجام گرفت بر اساس این تحلیل 6 الگوی سینوپتیکی در سطح زمین تشخیص داده شد که بر این اساس الگوهای مربوط به سطح 500 نیز استخراج گردید. نتایج نشان می دهد در الگوهای سطح زمین تقابل یک مرکز پر فشار نسبتاً قوی در سمت غرب یا شمال غرب و مرکز کم فشاری در مرزهای شرقی ایران کاملاً مشهود است. علاوه برآن الگوهای استخراج شده برای ارتفاع ژئوپتانسیل در سطح 500 نیز همواره حضور یک فرود را بر روی ایران نشان می دهد.
۱۰.

ارزیابی درازمدت اثرات هیدرولوژیک (L-THIA) تغییر کاربری بر رواناب سالانه در مقیاس حوضه آبخیز(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تغییر کاربری مدل سازی رواناب L-THIA چالوس و نوشهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 179 تعداد دانلود : 991
تغییرات رواناب به واسطه ی تغییر کاربری بسیار زیاد می باشد و اغلب مدل سازی، تنها راه بررسی احتمال بالقوه هر منطقه نسبت به سیلاب است. در این تحقیق از مدل L-THIA برای تخمین رواناب ناشی از تغییر کاربری در چالوس و نوشهر استفاده شد. L-THIA یک ابزار مناسب برای کمک به سنجش اثرات بالقوه ی تغییر کاربری بر رواناب سطحی و آلودگی آب می باشد. نتایج مدل سازی رواناب با استفاده از L-THIA افزایش 3/17 میلی متر رواناب متوسط سالانه تنها در طی 14 سال را نشان می دهد که بیان گر افزایش 79/9 میلیون متر مکعب رواناب طی این مدّت در منطقه مورد مطالعه است. همان طور که از نتایج این تحقیق بر می آید مدل L-THIAقابلیت قابل قبولی در بیان نحوه ی اثر تغییر کاربری بر مقادیر حجم و عمق رواناب، طبق سناریوهای مختلف دارد. این مدل با ارایه ی نقشه ی توزیع مکانی رواناب، امکان شناسایی مناطق حادثه خیز، پهنه بندی سیل و همچنین مدیریت سیلاب را فراهم می سازد. اولویّت بندی زیرحوضه های آبخیز برای انجام اقدامات کنترل سیلاب از دیگر قابلیت های روش مدل سازی به کار گرفته در این پژوهش می باشد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۱