درخت حوزه‌های تخصصی

«گفت‏وگوی تمدن‏ها» ایده‏ای واکنشی در مقابل تفکر و اندیشه «برخورد تمدن‏ها»ست، قابلیت عملیاتی شدن دارد و در راستای تحقق صلح و سازش، نوعی برخورد گزینشی واقعیت‏ها دارد. اما، به دلیل وجود مصلحت‏هایی، چون جلوگیری از اتلاف جان انسان‏ها، بی‏اشکال و حتی سودمند است.

تئوری اسلام‏گرایی که با یک تلقی حداکثری از دین به همراه قرائت ایدئولوژی‏گرای انقلابی در سال 57 به پیروزی انقلاب اسلامی ایران منجر شد، در قانون اساسی تجلّی یافت. همه فراکسیون‏های فکری در این دستگاه، تنها به دنبال اجرای همین تئوری بوده‏اند و ازاین‏رو، اصلاحات به شکست انجامید. در فکر اسلام‏گراهای ما، خرد آگوستینی جای گرفته است که سقف عقل بشر را الاهیات می‏داند و با خرد نقاد که گوهر دنیای مدرن است، تفاوت ماهوی دارد.

در این گفت‏وگو ضمن نفی عقلانیت مدرن یا ثنویت دکارتی (جدایی ذهن و عین) در باب معرفت‏شناسی و اثبات حقانیت «عقلانیت وحیانی» که درک حقایق هستی از طریق یگانه شدن فاعل شناسا با موضوع شناسایی است، چنین ادعا شده که مشکلات جهان مدرن در اثر همین «دوگانه‏بینی ذهن و عین» بوده است و برای رهایی از این مشکلات و رسیدن به حقائق جهان هستی باید به عقلانیت وحیانی رو آورد.

در این گفت‏وگو نهضت علمى داراى دو ویژگى «نقد» و «نوآورى» معرفى شده است. همچنین با نگاهى تاریخى به نهضت‏هاى علمى صد ساله اخیر و آفات آنها، اختناق سپید به عنوان یک مانع بزرگ بر سر راه جریان مجدد، به عنوان حامل جنبش علمى جدید، معرفى گردیده است.

هرگاه نهاد دولت ضعیف شود، روحانیت از مرجعیت دینی وارد مرجعیت سیاسی و اقتصادی می‏شود و جلوه‏های این ورود، در جامعه رخ می‏نماید. در این صورت است که جنبش نوگرایی و اصلاحات (نظیر پروتستانیتسم) از درون این نهاد و بیرون از آن، پدید می‏آید تا از زیاده‏طلبی و اقتدار غیر عقلانی رهبری دینی در جامعه جلوگیری کند.

روحانیان، که همواره در موضع انتقاد مؤثر عمل مى‏کرده‏اند، امروزه مى‏باید در جامعه‏اى که بخش اعظم آن را نسل جوان تشکیل مى‏دهد، در مقابل عمل‏کرد بیست ساله‏ى حکومت پاسخ‏گو باشند. اگر روحانیت بخواهد بر اساس دیدگاه‏هاى دینى محض به مسائلِ مختلف سیاسى و اجتماعى پاسخ گوید باید با بسیارى از مظاهر فعلى در زندگى مردم و دستگاه حکومت به مخالفت برخیزد. فقه سنتى اکنون دیگر جواب‏گوى بشریت نیست و اصلاحات باید از تفکر دینى آغاز شود.

جریان‏هاى فکرى ایران، به رغم تفاوت‏ها و اختلاف‏ها، از نظر فقدان «تولید تفکر» با یکدیگر مشابهت دارند . تفکر از جهت منشا، به تاسیسى، ترکیبى و تقلیدى تقسیم مى‏شود و از جهت کارکرد به زاینده، سوخته و پوسیده قابل دسته‏بندى است .

در ادبیات سیاسی غرب، بنیادگرایان همان سنت‏گرایان‏اند؛ اما در میان مسلمانان بنیادگرایان به دو گروه سنت‏گرایان و نوگرایان تقسیم می‏شوند. از نظر نوگرایان دینی مؤلفه‏های أصلی مدرنیته همچون عقلانیت، علم‏گرایی، مردم‏سالاری، سودمندی اجتماعی و... هیچ‏کدام با اسلام ناسازگار نیست. تعارض کنونی سنت‏گرایان و جوامع مسلمان با مدرنیته ریشه در عملکرد ناشایست غرب در قبال مسلمانان و پیامدهای منفی فرهنگ غرب دارد.