عبدالحسین فرج پهلو

ایجاد شبکه کارآ، در حوزه مدیریت و ارتباطات اطلاعاتی در ایران، بعد ازسالها جنگ تحمیلی با کشور همسایه - عراق- ادامه یافت. نویسنده در این مقاله، سعی بر آن دارد تا گذشته، حال و آینده تکنولوژی اطلاعات در ایران را از جنبه‌های آموزشی، سیاستهای ملی، خودکاری کتابخانه‌ها و ایجاد ارتباطات مورد بررسی قرار دهد.

هدف: هدف مقاله حاضر، شناسایی و تعیین وزن معیار ها ی نُه گانه مدل تعالی سازمانی برای کتابخانه ها ی عمومی استان خوزستان و اجرای آزمایشی آن در مجموعه کتابخانه ها ی عمومی ایران است. نتایج این پژوهش می تواند به ارائه مدلی مناسب و کاربردی برای ارزیابی کیفیت خدمات این کتابخانه ها بیانجامد. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است که با روش ترکیبی در گردآوری داده ها (در دو مرحله کیفی و کمی) با استفاده از پنل دلفی و پرسشنامه انجام شده است. جامعه پژوهش را دو گروه تشکیل دادند: اعضای پنل دلفی (9 نفر از صاحب نظران حوزه کتابخانه ها ی عمومی و مدل تعالی سازمانی) و مدیران کتابخانه ها ی عمومی استان خوزستان (93 نفر). در این پژوهش از پنل دلفی برای تعیین و استخراج مولفه ها و از پرسشنامه ای که حاصل پنل دلفی بود برای بررسی دیدگاه مدیران استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون امتیاز عامل و با روش بوت استرپ-پی (صدکی) در نرم افزار AMOS نسخه 21 استفاده شد. یافته ها : ساختار کلی مدل تعالی سازمانی برای کتابخانه ها ی عمومی استان خوزستان همانند ویرایش 2013 مدل تعالی سازمانی بود اما تغییراتی قابل توجه در امتیاز برخی معیار ها ی نُه گانه به وجود آمد. یافته ها ی این پژوهش نشان داد که امتیاز معیارهای فرایند ها ، تولیدات و خدمات، نتایج مشتری و نتایج جامعه برای کتابخانه های عمومی خوزستان افزایش پیدا کرده است اما امتیاز معیارهای رهبری، مشارکت ها و منابع، استراتژی، نتایج کارکنان و نتایج کسب وکار کاهش یافته و امتیاز عیار منابع انسانی بدون تغییر باقی مانده است.

حصول اطمینان از درستی کار ساخت صفحات خانگی توسط کتابخانه‌های دانشگاهی ایران از عوامل مهمی است که کتابخانه‌ها را در حرکت رو به جلو و مطمئن یاری می‌کند. در بررسی حاضر، ویژگی‌های ساختاری و محتوایی صفحات خانگی وب‌سایت‌های کتابخانه‌های ایرانی با موارد مشابه خود در صفحات خانگی کتابخانه‌های دانشگاهی سه کشور خارجی یعنی امریکا، کانادا و استرالیا (که انتظار می‌رود با توجه به تجارب طولانی خود در این زمینه به پیشرفت‌ها و موفقیت‌هایی دست یافته باشند) مقایسه گردید. نتایج این بررسی نشان داد که اکثر ویژگی‌های مورد بررسی، در وب‌سایت‌های خارجی بیش‌تر از وب‌سایت‌های ایرانی مورد توجه بوده‌اند. همچنین، از نظر ویژگی‌های محتوایی فاصله زیادی بین وب‌سایت‌های ایرانی و خارجی مشاهده می‌شود که ممکن است ناشی از عدم استفاده از نظرات کتابداران در طراحی وب‌سایت‌های ایرانی باشد. همینطور، بررسی‌ها نشان داد که در بین وب‌سایت‌های خارجی، از نظر ویژگی‌های محتوایی تفاوت بیش‌تری وجود دارد تا از نظر ویژگی‌های ساختاری.

در این مقاله نشان داده شده که روش محاسبة میانگین تعداد نویسندگان هر مقاله یا تعیین نسبت مقالاتی که دارای چند نویسنده هستند، برای سنجش میزان همکاری در یک رشته کافی نیست. مقیاسی که ترکیبی از محاسن هر دو مقیاس قبلی را دارد محاسبه و پیشنهاد شده است. این مقیاس که «ضریب همکاری» نامیده می‌شود، از چهار توزیع رایج در احتمالات استخراج شده است.

برنامه کالیس که توسط دانشگاه مجازی سوئیس ارائه شده است ، هدف تعلیم مفاهیم و مهارتهای لازم برای شناسایی منابع اطلاعاتی مرتبط و اجرای جستجوهای کارآمد به دانشجویان را دنبال میکند . دانشجویان یاد میگیرند که از منابع اطلاعاتی گردآوری شده توسط کتابخانه های دانشگاهی به طور نظام مند و کارآمد استفاده کنند و همه منابع چاپی و الکترونیکی مشمول این طرح میشوند . در این برنامه یادگیری وجه اصلی ست که در سه بخش : دانش رسمی در خصوص منابع ، ابزار و فنون جستجوی اطلاعات ؛ دانش عملی راهبردهای بازیابی اطلاعات ؛ و طرز استفاده از اطلاعات بازیابی شده و نحوه استناد به آنها ، سازمان یافته است...

این پژوهش با هدف بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شد. این پژوهش، کاربردی، و از نوع تحقیقات آمیخته همزمان است. در بخش کیفی این پژوهش از رویکرد پدیدارشناسی جیورجی تبعیت شده است. برای گردآوری اطلاعات کیفی از مصاحبه های اکتشافی نیمه ساختاریافته استفاده شده که به صورت رو در رو انجام شده است. نمونه آماری در این بخش به شیوه نمونه گیری هدفمند از نوع موارد خاص استفاده شده است و نمونه گیری تا اشباع نظری ادامه یافت و با 15 نفر از مدیران و کارکنان کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز مصاحبه انجام شده است. از یادداشت برداری و ضبط صوت نیز برای ثبت اطلاعات مبتنی بر پروتکل مصاحبه طراحی شده توسط محققان استفاده شده است. برای بررسی اعتبار سازه ابزار از روش سه سویه سازی داده ها استفاده شده است. اعتبار درونی بر پایه انتخاب نمونه ای هدفمند و براساس تشریح انبوه و غنی داده ها یا پرمایگی اطلاعات و طولانی کردن فرایند مصاحبه ها برای فهم عمیق موضوع، بررسی شده است. برای دقت و استحکام داده ها، مقبولیت، امکان انتقال و اعتماد داده ها، مورد بررسی قرار گرفت. داده های کیفی به روش استقرایی تجزیه و تحلیل شده است. بخش کمی این پژوهش، توصیفی همبستگی است. جامعه آماری شامل تمام مدیران و کارکنان کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز به تعداد 47 نفر است که به دلیل محدود بودن جامعه، همه این افراد به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. در این بخش اطلاعات مورد نیاز از طریق دو پرسشنامه استاندارد فرهنگ سازمانی (کامرون و کوئین، 1996) و پرسشنامه مدیریت دانش (لاوسون، 2003) جمع آوری شد. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه ها توسط پنج نفر از استادان رشته علم و اطلاعات شناسی با سابقه بیش از پنج سال سنجیده و مناسب ارزیابی شده است. برای سنجش پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شده که به ترتیب 92/0 برای پرسشنامه فرهنگ و 72/0 برای پرسشنامه مدیریت دانش به دست آمده است. با توجه به عادی بودن داده ها برای بررسی معنی داری رابطه ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد و داده ها با استفاده از نسخه 24 نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شده است. یافته ها نشان داد فرهنگ حاکم بر کتابخانه ها فرهنگ سلسله مراتبی است؛ بین این نوع فرهنگ با مدیریت دانش رابطه معنا داری وجود ندارد؛ اما بین فرهنگ قبیله ای یا گروهی، فرهنگ بازاری و فرهنگ وضعیت سالار با مدیریت دانش رابطه معناداری هست. هم چنین، نتایج همبستگی نشان داد که فرهنگ سازمانی گروهی بیشترین همبستگی را با مدیریت دانش دارد. پیشنهاد می شود بستر لازم برای تغییر فرهنگ سلسله مراتبی حاکم بر کتابخانه های مورد مطالعه به فرهنگ گروهی ایجاد شود تا پیاده سازی مدیریت دانش در این کتابخانه ها با موفقیت بیشتری همراه باشد. بخش کمی این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی همبستگی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه مدیران و کارکنان کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز به تعداد 47 نفر است که به دلیل محدود بودن جامعه همه این افراد به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. در این بخش اطلاعات مورد نیاز از طریق دو پرسشنامه استاندارد فرهنگ سازمانی (کامرون و کوئین ، 1996) و پرسشنامه مدیریت دانش (لاوسون ، 2003) جمع آوری گردید. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه ها توسط 5 نفر از اساتید رشته علم و اطلاعات شناسی با سابقه بالای 5 سال سنجیده و مناسب ارزیابی شده است و برای سنجش پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شده است که به ترتیب 92/0 برای پرسشنامه فرهنگ و 72/0 برای پرسشنامه مدیریت دانش به دست آمده است. با توجه به نرمال بودن داده ها، برای بررسی معنی داری رابطه ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد و داده ها با استفاده از نسخه 24 نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شده است. یافته ها نشان داد فرهنگ حاکم بر کتابخانه ها فرهنگ سلسله مراتبی است، بین این نوع فرهنگ با مدیریت دانش رابطه معنا دار وجود ندارد، اما بین ( فرهنگ قبیله ای یا گروهی، فرهنگ بازاری و فرهنگ وضعیت سالار) با مدیریت دانش رابطه معنادار است. همچنین، نتایج همبستگی نشان داد که فرهنگ سازمانی گروهی بیشترین همبستگی را با مدیریت دانش دارد. پیشنهاد می شود بستر لازم برای تغییر فرهنگ سلسله مراتبی حاکم بر کتابخانه های مورد مطالعه به فرهنگ گروهی ایجاد شود تا پیاده سازی مدیریت دانش در این کتابخانه ها با موفقیت بیشتری همراه باشد.

هدف: شناسایی معیارهای ارزیابی کیفیت اطلاعات در سامانه های اطلاعاتی مستندساز فنی. روش شناسی: یافته ها را با تحلیل 15مقاله مرتبط از میان 58 مقاله منتشرشده بین سال های 1388-1398 در پایگاه های اطلاعاتی داخلی و خارجی شناسایی و با بهره گیری از روش مرور نظام مند کوکران به دست آوردیم. یافته ها: معیارهای ارزیابی کیفیت اطلاعات در سامانه های اطلاعاتی مستندات فنی را می توان به ابعاد سازمانی، فردی، اطلاعاتی، فناوری، و نظام مند طبقه بندی کرد. نتیجه گیری: دسته بندی معیارها به شرکت های دانش بنیان و طرح محور کمک می کند وضعیت جاری کیفیت اطلاعات مستندات شرکت خود و انطباق آن با حد مطلوب را ارزیابی کنند.

هدف: هدف از پژوهش حاضر، بررسی وضعیت موجود کتابخانه های مرکزی دانشگاه های ایران از نظر مستندسازی تجارب و دانش و موانع موجود بر سر راه مستندسازی به منظور ارائه راهکارهایی برای مستندسازی تجارب و دانش در این کتابخانه ها است. روش: روش پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی _ تحلیلی می باشد. ابزار پژوهش، پرسشنامه ای محقق ساخته است که برای ۸۸ نفر از مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شد. روایی پرسشنامه از طریق روایی محتوایی (صوری) و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ (۸۲/۰=ɑ) سنجیده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی (آزمون های فریدمن و تی) استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که وضعیت کتابخانه ها از نظر مستندسازی نسبتاً نامطلوب است، در حالی که میزان آگاهی مدیران آنها از این موضوع زیاد است. از دیدگاه مدیران بی انگیزگی مدیران، سلیقه ای بودن روش های مدیریتی، عدم آگاهی مدیران از نحوه و چگونگی و نیز ماهیت و چیستی مستندسازی و فرهنگ شفاهی حاکم بر جامعه به عنوان مهم ترین موانع و مشکلات مستندسازی در کتابخانه ها شناسایی شدند. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تفاوت معناداری بین دیدگاه های مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت درمان، بهداشت و آموزش پزشکی در مورد مستندسازی وجود ندارد.

یافتن شکاف های پژوهشی در حوزه موضوعی کیفیت داده ها و اطلاعات و نیز یافتن راهکارهای ارتقا کیفی داده ها در نظام های اطلاعاتی، پژوهشگران و متخصصین اطلاعات را جهت اجرای پژوهش های کاربردی در این زمینه یاری می نماید. براین اساس، پژوهش حاضر جهت دسته بندی و تحلیل محتوایی پژوهش های موجود در داخل و خارج از کشور در این زمینه، به روش نظام مند تحلیل محتوا و در 2 بخش اصلی انجام شده است. بخش اول شامل جستجوی پژوهش ها در حوزه ارزیابی کیفیت داده یا اطلاعات می باشد. در ادامه، بخش دوم به بررسی، ارزیابی و تجزیه و تحلیل پژوهش ها پرداخته است. یافته ها نشان داد که بر اساس معیارهای ورودی، در بخش مطالعات خارجی از بین 922 مطالعه بررسی شده 65 پژوهش و در بخش مطالعات داخلی، از بین 516 مطالعه 24 پژوهش، به بررسی، توصیف و تبیین ابعاد کیفیت داده یا اطلاعات پرداخته اند. از این پژوهش ها، 25 مورد مدل، روش یا چارچوبی خاص جهت ارزیابی کیفیت داده یا اطلاعات ارائه کرده اند. به علاوه مشخص شد که در پژوهش های خارج از کشور 77 بعد از ابعاد کیفیت داده یا اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته است. این درحالی است که در پژوهش های داخل تنها 27 بعد مورد توجه قرار گرفته است. به علاوه مشخص شد که در نظام های اطلاعاتی، بعد کامل بودن، بیشترین تعداد پژوهش را در مطالعات داخل و خارج به خود اختصاص داده است. در کل، بررسی مطالعات از سال 0 تاکنون نشان داد که در حوزه ارزیابی جامع کیفیت داده یا اطلاعات و نیز مدل ها یا روش هایی بدین منظور، پژوهش های اندکی انجام شده است و هنوز شکاف های زیادی در این زمینه مخصوصاً در زمینه نظام های اطلاعاتی زبان فارسی وجود دارد.

هدف: در این مقاله سعی شده است تحولات و تغییر نگرش در مفاهیم نوین اطلاعاتی همچون سازماندهی دانش، اکولوژی اطلاعات، و علم سنجی با استفاده از نظریه سیستم های اجتماعی لومان و مفاهیم ""اتوپوئیسیس"" و ""سیبرنتیک مرتبه دوم"" مورد واکاوی قرار گیرد و تاثیری را که بر کتابداری و کارکرد کتابخانه به منزله یک سیستم عملکردی می گذارد تبیین نماید. روش شناسی: این تحلیل نظری با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعه متون مرتبط انجام شد. تغییرات بر اساس نظریه سیستم های اجتماعی نیکلاس لومان تحلیل گردید. یافته ها:براساس نظریه لومان، کتابخانه ها نوعی سیستم اتوپوئیسیس هستند و در راستای تغییرات از سیبرنتیک مرتبه دوم برای مشاهده گری خود از درون استفاده می کنند. پیدایش تغییرات مداوم در محیط سبب می شود که عملیات تشخیص تفکیکی انجام شود و مرز پدیداری جدیدی تعریف شود و سیستمی بایسته تر ایجاد گردد. این سیستم با خودارجاعی و بازتولید خویش، برای حفظ بقا در محیط پیچیده ناگزیر به ارائه کارکردهای نوین و بهبودیافته ای است تا بتواند به منزله سیستمی اجتماعی با دیگر نظام های اجتماعی در تعامل قرار گیرد. نتیجه گیری: از دیدگاه نظری، روند باز توصیف و خود ارجاعی در کتابخانه ها با نظریه سیستم های اجتماعی لومان به خوبی قابل تشریح است.

امروزه استفاده از افکار و ایده های نوآور کارکنان می تواند منشا تحولات عظیمی در سازمان ها گردد. در همین راستا هدف پژوهش حاضر رابطه حمایت سازمانی ادراک شده و جو خلاقانه سازمانی با توسعه کارآفرینی با واسطه گری خلاقیت و توانمندسازی روان شناختی در کارکنان کتابخانه در نظر گرفته شد. جامعه آماری پژوهش 410 نفر از کارکنان نهاد کتابخانه های عمومی استان خوزستان هستند که به روش نمونه گیری طبقه ای ساده انتخاب شده و به پرسشنامه های جو خلاقانه سازمانی، حمایت سازمانی ادراک شده، توانمندسازی روان شناختی، خلاقیت سازمانی و پرسشنامه رفتار کارآفرینانه پاسخ دادند. جهت تحلیل داده ها علاوه بر استفاده از روش های توصیفی(میانگین انحراف معیار و ماتریس همبستگی) برای ارزیابی الگوی پیشنهادی از روش الگویابی معادلات ساختاری(SEM) و با استفاده از نرم افزار aAAMOS ویراست 21 انجام گرفت. روابط واسطه ای در الگوی پیشنهادی با استفاده از روش بوت استراپ آزموده شدند. شاخص های برازش مانند(GFI ، CGI ، RESMA )از حدنصاب لازم برخوردار بوده و حاکی از آن است که مدل پیشنهادی پژوهش با داده ها برازش دارد. نتایج حاکی از معنی داری تمامی مسیرهای مستقیم حمایت سازمانی ادراک شده و جو خلاقانه سازمانی ب ه توسعه کارآفرینی بود و با حذف مسیرهای غیر معنی دار، الگو اص لاح ش د. شاخص های برازن دگی الگویانی معادلات ساختاری، برازش مناسب الگوی اصلاح شده را نشان دادند. همچنین نت ایج رواب ط غیرمستقیم معنی داری این روابط را تایید نمودند.

هدف: پژوهش حاضر به منظور طراحی و آزمون الگویی از پیشایندهای مؤثر بر توسعه کارآفرینی در کارکنان اداره کل کتابخانه های عمومی استان خوزستان انجام شده اس ت. روش: جهت انجام پژوهش حاضر نمونه ای به حجم 410 نفر از کارکنان که به روش نمونه گیری طبقه ای ساده انتخاب شده بودند، مورد آزمون قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها، شامل پرسشنامه های جوّ خلاقانه سازمانی، حمایت سازمانی ادراک شده، پرسشنامه توانمندسازی روان شناختی، پرسشنامه خلاقیت سازمانی و پرسشنامه رفتار کارآفرینانه در سازمان است. جهت آزمون الگ و از روش الگویابی معادلات ساختاری ( SEM ) و با استفاده از نرم افزار AMOS ویراست 21 استفاده شد. یافته ها: نتایج حاکی از معنی داری کلیه مسیرهای مستقیم حمایت سازمانی ادراک شده و جوّ خلاقانه سازمانی ب ه توسعه کارآفرینی بود. با حذف مسیرهای غیر معنی دار، الگو اص لاح ش د. شاخص های برازن دگی الگویابی معادلات ساختاری، برازش مناسب الگوی اصلاح شده را نشان دادند. همچنین، نت ایج رواب ط غیرمستقیم، معنی داری این روابط را تأیید نمودند. اصالت/ارزش: طراحی مدل کارآفرینی سازمانی کتابخانه های عمومی با توجه به متغیر بودن محیط و شرایط بی ثبات و ظهور کسب وکار های جدید و رقبای جدید می تواند به عنوان راهکار مفیدی سیاست گذاران و مدیران نهاد را در تغییر و اصلاح ساختاری و مدیریتی مورد نیاز برای تقویت زمینه ها و توسعه بسترهای کارآفرینی سازمانی نهاد یاری نماید تا بتوانند در رقابت باقی بمانند .

رویکرد تحلیل چهریزه ای از اوایل قرن بیستم تاکنون روند رشد مستمری داشته است. هدف این مقاله مرور سیستماتیک پژوهش ها و مستندات طرح های سازماندهی چهریزه ای و نیز تقسیم بندی موضوعی و زمانی این مطالعات است. با مرور صورت گرفته، روند رشد و توسعه کاربردهای این رویکرد در ابزارهای سازماندهی و بازیابی اطلاعات شناسایی و پیشنهاداتی برای پژوهشگران آینده ارائه گردید. برای این منظور در گام اول، جست وجوی جامع در منابع و بررسی اولیه اسناد؛ در گام دوم، طبقه بندی و پالایش اسناد؛ و در گام سوم، طبقه بندی زمانی و موضوعی اسناد و تحلیل متون و شناسایی شکاف های موجود و در نهایت، پیشنهاداتی برای پوشش این شکاف ها صورت گرفت. حاصل تلاش های انجام شده قبلی، توسعه رده بندی های چهریزه ای، اصطلاحنامه ها و سرعنوان های چهریزه ای و نظام های بازیابی اطلاعات چهریزه ای بود که به طوری گسترده تا دهه 1990 میلادی ادامه داشت؛ اما بعد از آن با توسعه سیستم های کامپیوتری و وب، چهریزه ها نقش دیگری در بازیابی اطلاعات در پایگاه داده بر عهده گرفتند. در این دوره مجموعه ای از مدل ها، فراداده های چهریزه ای، رابط های کاربری چهریزه ای و آنتولوژی های چهریزه ای شکل گرفت و نرم افزارهای متعددی در این زمینه توسعه یافت. رویکرد تحلیل چهریزه ای از حدود اوایل قرن بیستم تا سال 1990 میلادی بر مبنای نظام منطقی (پیشینی) طبقه بندی علوم پیش رفته است. اما از آن سال به بعد، به دلیل گسترش توانایی های کامپیوتری و رشد نیازهای کاربران، دیدگاه منطقی جای خود را به دیدگاه محاسباتی و کاربرمدار (پسینی) سپرد. ایجاد ساختار چهریزه ها در محیط وب معنایی و ایجاد استانداردهای جدید، بهره برداری از روش های مؤثرتر درک رفتار کاربران و توجه به توسعه و تحول تاریخی علم، شکاف هایی است که هنوز نیاز به مطالعه و بررسی بیشتر دارد. پوشش این شکاف ها، تأثیر پایدار فرایند تحلیل چهریزه در آینده را نوید می دهد.